nieuwe dimensies ESSENTIALS Els ten Hengel en Jan Bommerez Het oog kan zichzelf niet zien Dialoog, de kunst van het samen denken
nieuwe dimensies ESSENTIALS Nieuwe Dimensies heeft een reeks boekjes ontwikkeld onder de naam Essentials. Van deze serie zijn de volgende titels al verkrijgbaar: Het oog kan zichzelf niet zien Dialoog, de kunst van het samen denken Tien essenties van cultuurverandering bij organisaties Waarom verandermanagement niet werkt en hoe cultuurverandering wel werkt Essentials nemen je mee naar de kern: de kern in jezelf en de kern in de organisatie. Bij Nieuwe Dimensies werken we vanuit deze kern naar buiten en zo leren we je anders te kijken. En hierdoor denk je anders, voel je anders, gebruik je je kwaliteiten anders en communiceer je anders. Met als gevolg dat houding en gedrag veranderen en dat ook de omgeving verandert. Kortom: Essentials maken mens en organisatie sterker!
Els ten Hengel en Jan Bommerez Het oog kan zichzelf niet zien Dialoog, de kunst van het samen denken Nieuwe Dimensies
Eerste druk: mei 2005 Tweede druk: december 2006 Copyright 2005 Els ten Hengel en Jan Bommerez Onder copyright verstaan wij, dat iedereen het right heeft te copyen met bronvermelding van Nieuwe Dimensies BV, Eemnes en de auteurs. Eindredactie: Janny ter Meer6/6Overveen Vormgeving: Wim ten Brinke bno6/6hilversum Foto omslag: Corbis / TCS Drukwerk: Bariet, Ruinen isbn 90 77341 17 x nur 765 Uitgeverij Nieuwe Dimensies, Eemnes E-mail - uitgeverij@nieuwedimensies.nl
Inhoud Waarom een boekje over dialoog?27 Waarom is dialoog nodig?211 Wat is dialoog?215 Wat is discussie?217 Wat is debat?219 Intellect en oud denken223 Intelligentie en nieuw denken227 Hoe werkt een dialoog?229 Voordelen van een dialoog233 Wanneer gebruik je een dialoog?237 Nadelen van een dialoog239 Ondersteuning bij verandertrajecten?241 Hoe schep je de juiste omstandigheden voor een dialoog?243 Facilitator249 Wat zijn de valkuilen en uitdagingen van een dialoog?251 Slotwoord253 Dankbetuigingen255
Waarom een boekje over dialoog? Dialoog is de enige verstandige en intelligente manier om verschillen en botsingen op te lossen, of het nu om individuen of staten gaat. Dalai Lama Als wereldleiders elkaar ontmoeten, wordt daarvoor vaak het woord dialoog gebruikt. Vooral als er grote tegengestelde belangen spelen of wanneer er onderwerpen worden besproken die over grenzen heen reiken, lezen we in de krant dat er een dialoog op gang wordt gebracht. Tegenwoordig hoor je het woord echter ook steeds vaker in ondernemingen. Ook bij maatschappelijke kwesties, zoals de vraag hoe mensen met een verschillende culturele en religieuze achtergrond kunnen samenleven, hoor je over dialoog praten. Zei men vroeger: We hebben er nog eens stevig over gediscus- WAAROM EEN BOEKJE OVER DIALOOG? 7
sieerd en we gaan het zo doen, nu zegt men bijvoorbeeld: Wij hebben een interessante dialoog gehad en we zijn tot de conclusie gekomen dat... Is de aard van de communicatie echt veranderd of wordt het woord dialoog hier niet goed gebruikt? Is het misschien aan inflatie onderhevig, zoals zo veel woorden uit de managementwereld? Denk aan leiderschap en lerende organisatie. Aanvankelijk hadden deze woorden een heel specifieke betekenis, nu worden ze gebruikt om een vage richting aan te duiden en om een goede indruk te maken. Ook het woord dialoog is in de mode gekomen, maar bedoelt iedereen er wel hetzelfde mee? Wat is een dialoog eigenlijk? Wat is het verschil met debat en discussie? Wat is de kracht van dialoog en wanneer kun je het best een dialoog voeren en niet een discussie of debat? In Het oog kan zichzelf niet zien leggen we je uit wat een dialoog is, wanneer je hem toepast en welke spelregels je in acht dient te nemen. We laten je zien dat je 8 WAAROM EEN BOEKJE OVER DIALOOG?
de dialoog kunt gebruiken om het potentieel van mensen, groepen en organisaties te exploreren en te benutten. Bovenal nodigen we je uit zelf een dialoog aan te gaan en te ervaren wat deze voor jou en jouw organisatie kan betekenen. Els ten Hengel en Jan Bommerez WAAROM EEN BOEKJE OVER DIALOOG? 9
Waarom is dialoog nodig? Een van de meest gehoorde klachten in en over organisaties is gebrek aan goede communicatie. Of het nu gaat om commerciële bedrijven, zorginstellingen, scholen of overheidsinstanties, jaarlijks investeren we een vermogen om mensen beter met elkaar te laten communiceren. Vaak ligt de nadruk daarbij op het verbeteren van informatiestromen, op kennismanagement en op het vergroten van communicatieve vaardigheden van managers en medewerkers. Deze aanpak kan zeker een deel van de frustratie van medewerkers en klanten wegnemen, maar is niet genoeg. Het enige wat er namelijk gebeurt als we de communicatieve vaardigheden verbeteren, is dat we de dingen voortaan op een andere manier zeggen. We gaan niet op een andere manier denken. We zullen meestal blijven luisteren met het idee dat de ander het niet goed ziet of het niet goed begrijpt. Zijn we aan de beurt WAAROM IS DIALOOG NODIG? 11
om iets te zeggen, dan zullen we proberen de ander te overtuigen van ons gelijk, hoe subtiel ook. William Isaacs, Amerikaans auteur en oprichter van Dialogos, een adviesbureau op het gebied van communicatie en leiderschap, vatte het eens kernachtig samen: People don t listen, they reload. Daarom is het niet genoeg alleen de systemen voor kennis- en informatiemanagement en/of communicatieve vaardigheden te verbeteren. Wat we allereerst dienen te doen is met elkaar onderzoeken waardoor we informatie en kennis niet optimaal delen. En welke overtuigingen, aannames, angsten ons gedrag sturen zodat we niet echt luisteren naar wat de ander zegt. Een van de oorzaken van gebrekkige communicatie is onze manier van denken. We denken gefragmenteerd, waardoor we onszelf en onze organisatie, onze business unit, ons team of afdeling als een gefragmenteerd deel zien, een afgescheiden iets wat bescherming nodig heeft. Zolang deze denkwijze niet verandert, 12 WAAROM IS DIALOOG NODIG?
heeft een verbetering van communicatie geen duurzaam effect en worden wij enkel bevestigd in de overtuiging dat er toch nooit echt iets verandert. Zowel in het bedrijfsleven als bij de overheid wordt schrijnend duidelijk welke schade en frustratie deze manier van denken oplevert. Het verlies van vertrouwen van aandeelhouders en medewerkers in de top van grote ondernemingen, het gebrek aan samenwerking tussen Amerikaanse veiligheidsdiensten voorafgaand aan 11 september 2001 zijn slechts twee trieste voorbeelden. Daarom dienen we meer te doen dan alleen beter met elkaar te praten. We dienen het vermogen te ontwikkelen samen te denken, het vermogen onze collectieve intelligentie te benutten voor optimale oplossingen. De dialoog is hiervoor een goed instrument. WAAROM IS DIALOOG NODIG? 13
~
Wat is dialoog? Wil je achterhalen wat een woord werkelijk betekent, dan is het vaak verhelderend naar de oorsprong van een woord te gaan. Zo is het woord dialoog afgeleid van de Griekse woorden dia en logos. Dia betekent doorheen en logos betekent woord en betekenis. In de filosofie betekent logos het hoogste principe in het universum. Denk aan de eerste zin uit de bijbel: In den beginne was het Woord. Logos kun je dan ook vertalen als scheppend bewustzijn. Een dialoog is een gesprek waarin je zeer bewust en scheppend met elkaar praat in het hier en nu. Je laat je niet leiden door conditioneringen, opinies en ingenomen stellingen. Integendeel, je gaat na wat ten grondslag ligt aan meningen: waarom vindt iemand iets? Een dialoog kent geen winnaars of verliezers, het is een explorerend en scheppend proces. In een dialoog onderzoek je wat het echte probleem is voor je het WAT IS DIALOOG? 15
Je grenzen worden bepaald door de afspraak die je met jezelf hebt gemaakt over wat mogelijk is. Verander die afspraak en je beschikt over Nieuwe Dimensies. NIEUWE DIMENSIES wakkerendijk 62a postbus 80, 3755 zh eemnes tel 035-538 3 538 fax 035-538 7 347 e-mail info@nieuwedimensies.nl http://www.nieuwedimensies.nl