Inhoud Inleiding... 9 Hoofdstuk 1 Visie op leidinggeven... 13 1.1. Organisatiecultuur... 13 1.2. Noodzaak van cultuuromslag... 15 1.3. Structuur-, cultuurdiscussie... 15 1.4. Organisatiecultuur... een aangrijpingspunt?... 16 1.5. Cultuuranalyse... 16 1.6. Voorbeeld visie op leidinggeven... 17 1.7. Ter afsluiting... 19 Hoofdstuk 2 Essentiële waarden... 21 Hoofdstuk 3 Management en leidinggevende structuur... 23 Hoofdstuk 4 Stijl van leiding geven... 25 4.1. Situationeel leiderschap... 26 4.2. Andere stijlen van leiderschap... 27 4.2.1. Transformationeel leiderschap... 28 4.2.2. Vier rollen van leiderschap... 29 4.3. Kort samengevat... 29 4.4. Vier werkstijlen... 29 4.5. Vier typen medewerkers... 30 4.5.1. Relatie typologie en coachende leiderschapsstijl... 30 4.6. Ontwikkelingsgerichte aanpak... 31 4.6.1. Eén juiste manier van leidinggeven?... 32 4.6.2. Effectief leidinggeven... 32 4.7. Enkele vragen ter reflectie... 33 Hoofdstuk 5 Coaching, iets nieuws onder zon?... 35 5.1. Ik doe het toch al?... 35 5.2. Planmatige aanpak... 35 5.3. Geen enig juiste methode van coaching... 35 5.4. De realiteit: coachen in de praktijk... 36 5.5. Recent onderzoek... 37 INHOUD 3
Hoofdstuk 6 Het begrip coaching... 39 6.1. Context... 39 6.2. Veranderingsprocessen... 40 6.3. Begripsafbakening... 40 6.3.1. Belang van coaching... 41 Hoofdstuk 7 Coaching versus andere begeleidingsvormen... 43 7.1. Werkbegeleiding... 43 7.2. Counseling... 43 7.3. Intervisie... 44 7.4. Supervisie... 45 7.5. Gerichtheid van begeleidingsvormen... 45 Hoofdstuk 8 Persoonsgerichte coaching/prestatiecoaching... 47 8.1. Toepassen van persoonsgerichte coaching... 48 8.2. Kenmerken van persoonsgerichte coaching... 48 8.3. Rol, werkwijze van de coach... 50 8.4. Aspecten voor coaching... 51 8.5. Winstpunten van coaching... 52 8.5.1. Voor de organisatie en de coach:... 52 8.5.2. Voor de medewerker:... 52 8.6. Organisatorische voorwaarden... 53 8.6.1. Aandachtspunten voor de organisatorische voorbereiding... 54 8.7. Machtigen en zelfsturing via persoonsgerichte coaching... 54 8.7.1. Verantwoordelijkheid... 55 8.8. Drempels en valkuilen... 55 8.9. Twijfels over het resultaat... 57 Hoofdstuk 9 Van de structuur naar het coachen zelf... 59 9.1. Coachen: procesmatig handelen... 59 9.2. Reflectie op het eigen gedrag en handelen... 60 9.3. Het coachingsgesprek: gedragsgericht begeleiden en beinvloeden van de medewerker... 60 9.3.1. Beinvloedingssituatie... 61 9.4. Gespreksmodel... 62 9.4.1. Kern van coachingsvragen... 63 9.4.2. Valkuilen bij het gedragsgericht begeleiden... 64 4 INHOUD
Hoofdstuk 10 Doelen formuleren... 67 10.1. Richtinggevend kader... 68 10.2. Kenmerken van een goede doelstelling... 69 10.3. Systematische opvolging... 69 Hoofdstuk 11 Professioneel gedragsrepertoire en profielschets van de coach... 71 11.1. Kritische basisvaardigheden... 72 11.2. Houdingsaspecten en genuanceerde vaardigheden... 73 11.2.1. Beïnvloeden... 73 11.2.1.1. Overtuigen op basis van geloofwaardigheid (zie ook bijlage 15)... 74 11.2.1.2. Belonen en straffen... 74 11.2.1.3. Betrekken en overbruggen... 75 Hoofdstuk 12 Het coachingsgesprek en de benodigde vaardigheden... 77 12.1. Geen vrijblijvendheid... 77 12.2. Belangrijke gespreksvaardigheden... 77 12.2.1. Aandachtgevend gedrag... 78 12.2.2. Begrip tonen en actief luisteren... 79 12.2.2.1. Kader en tips om het actief luisteren te bevorderen... 80 12.2.3. Feedback geven en ontvangen... 82 12.2.3.1. Vormen van feedback geven... 82 12.2.3.2. Kort samengevat... 83 12.2.3.3. Kader en tips voor het geven en ontvangen van feedback... 84 12.2.4. Vragen en doorvragen... 85 12.2.4.1. Verschillende vraagvormen... 86 12.2.5. Parafraseren... 88 12.2.6. Samenvatten en toetsen... 89 12.2.7. Onderhandelen... 90 12.2.8. Weerstanden overwinnen voor of tijdens het coachingsproces... 92 12.2.8.1. Herkennen van weerstand?... 92 12.2.8.2. Symptomen van weerstand... 93 12.2.8.3. Kader en tips om met weerstanden om te gaan... 94 12.2.9. Samenwerken is moeilijk... 94 12.2.9.1. Iemand die goed kan samenwerken... 95 INHOUD 5
Hoofdstuk 13 Zelfsturend werken en zelfsturende teams... 97 13.1. Zelfsturend leren... 97 13.2. Uitgangspunten... 98 13.3. Van beginnend tot zelfsturend medewerker... 99 13.4. Voordelen... 99 13.5. Valkuilen... 99 13.6. Voorwaarden... 100 13.7. Coachen van zelfsturing... 100 13.7.1. Coachen door loslaten/onthechten... 100 13.7.2. Coachen door vertrouwen... 101 Hoofdstuk 14 Coachen en ervaringsgericht leren... 103 14.1. Veranderde opvattingen over leren... 103 14.2. Belang van ervaringsgericht leren en (continue) leerprocessen... 103 14.3. Lerende organisatie... 104 14.4. Integratie van leren en werken... 105 14.5. Rol van de leidinggevende... 106 14.6. Typen werkvormen en methoden om de integratie van leren en werken te bevorderen... 107 Hoofdstuk 15 Coachend leiderschap in een breder perspectief... 111 Hoofdstuk 16 Wie coacht de coach?... 113 16.1. Gewenste en noodzakelijke ontwikkeling... 113 16.2. Feedback op professioneel gedrag... 113 16.3. Operationele versus ontwikkelorganisatie... 114 16.3.1. Reflecteren... 114 16.3.2. De tijdsgeest voorbij... 115 16.3.3. Blijven ontwikkelen... 115 Hoofdstuk 17 Stellingen... 117 Kaders *... 121 Kader 1 Het Bolweg-model... 121 Kader 2 De organisatiecultuur,... 123 Kader 3 Vragen m.b.t. structuur- versus cultuurdimensie in een organisatie,... 126 Kader 4 Schema leiderschapsstijlen in de praktijk... 130 6 INHOUD
Kader 5 Schema van de belangrijkste competenties van een leidinggevende (niveau teamcoördinator)... 131 Kader 6 Schema huidige versus gewenste competenties van leidinggevenden (niveau teamcoördinator)... 132 Kader 7 Ontwikkelingen in een organisatie... 133 Kader 8 Operationele- versus ontwikkelorganisatie... 135 Kader 9 Kritische succesfactoren voor managers... 137 Kader 10 Stappenplan voor het beleid... 138 Bijlagen *... 139 Bijlage 1 Check- en discussielijst: op weg naar een lerende organisatie?... 139 Bijlage 2 Zelfinzicht van de coach door kernkwadrantanalyse... 141 Bijlage 3 De leidinggevende als coach: de basisprincipes... 143 Bijlage 4 Verschillen tussen coaching en counseling... 144 Bijlage 5 Schema coachingsgesprek en de benodigde vaardigheden... 145 Bijlage 6 Vragenlijst voor het coachingsgesprek... 146 Bijlage 7 Kern van coachingsvragen... 147 Bijlage 8 Voorbeeld van een coachingsproces en -methodiek... 150 Bijlage 9 Soorten boodschappen in een coachingsgesprek... 152 Bijlage 10 Vormen van luisteren in het coachingsgesprek... 154 Bijlage 11 Coaching: stapsgewijze gedragsbeïnvloeding van de medewerker... 155 Bijlage 12 Belangrijke vragen voor de coach en de medewerker... 159 Bijlage 13 Coachend leiden: delegeren en overdragen... 160 Bijlage 14 Beïnvloeden, de fundamentele regels... 161 Bijlage 15 Overtuig de medewerker met argumenten... 162 Bijlage 16 Principes voor effectieve confrontaties/uitdagingen in een coachingsgesprek... 163 Oefendocumenten* Oefendocument 1 Oefendocument 2 Oefendocument 3 Oefendocument 4 Oefendocument 5 Oefendocument 6 Oefendocument 7 Oefendocument 8 Oefendocument 9 Oefendocument 10 Oefendocument 11 Individuele cultuuroefening Houding tegenover coaching Werken aan vertrouwen Hoe geef je zelf leiding (begeleiding)? Vaardigheden van de coach Gedragsvaardigheden Coachingskwaliteiten Profiel van de medewerker en stijl van leiding geven en begeleiden Redenen om te coachen en onderwerp Doelen stellen Doelen op korte en lange termijn INHOUD 7
Oefendocument 12 Oefendocument 13 Oefendocument 14 Oefendocument 15 Oefendocument 16 Oefendocument 17 Observatieformulier voor het caochingsgesprek Lijst evaluatie van het coachingsproces Formulier helpende en belemmerende gedragingen Zelfdiagnoselijst gespreks- en communicatievaardigheden voor de coach Instrument voortgangs- en toetsingsgesprek Rapportageformulier coachingsessie (-gesprek) Bibliografie... 171 * De kaders en bijlagen vindt u zowel in de pocket als op de cd-rom terug. De oefendocumenten werden enkel op de cd-rom opgenomen. 8 INHOUD