Symposium strafrecht Vervolg van een grondslagendebat onder redactie van G.C.G.J. van Roermund M.S. Groenhuijsen W.J. Witteveen Gouda Quint bv (S. Gouda Quint - D. Brouwer en Zoon) Arnhem 1993
Inhoud I. INSTRUMENTALITEIT, RECHTSBESCHERMING EN BELEID 1 C. Kelk Het strafrecht in de tang van het instrumentalisme 3 1 Een woord vooraf 3 2 Ter verruiming van het zieht op de eigen blikvernauwing 4 3 Denkrichtingen in het Nederlandse strafrecht 12 4 De hedendaagse coneeptie van beleid: regelzucht, geldingsdrang en verzakelijking 21 4.1 De verzelfstandiging van de organisaties in de strafrechtspleging 21 4.2 HetO.M. 24 4.3 De rechterlijke macht 27 4.4 Het Departement van Justitie 28 5 Een toenemend instrumentalisme 37 5.1 De groei van het instrumentele karakter van het strafrecht 37 5.2 De sociale controle 42 6 De betekenis van het boek Instrumentaliteit en rechtsbescherming voor het beleid 50 6.1 De geest van het instrumentalisme 50 6.2 Het rechtsbegrip in het strafrecht 54 6.2.1 De historische worteis van het rechtsbegrip 54 IX
6.2.2 Het communicatieve karakter van het recht versus het instrumentalisme 56 6.2.3 Het bevorderen van het intellectuele 'discours' 62 6.2.4 De communicatieve implicaties van de contradictoire procedure 68 6.2.5 Herstel van de eigen identiteit van de Organen der strafrechtspleging 72 6.2.6 Het grote belang van rechtswaarborgen voor de individu in het strafproces 73 6.2.7 De rechtspositie van de veroordeelde in het kader van de strafrechtelijke sancties 75 6.2.8 Het respect voor de burger in de context van de sociale controle 76 6.2.9 De communicatie tussen het strafrecht en de sociale wetenschappen 77 7 Besluit 78 J.M. van Dijk Civilisatie, sociale controle en strafrechtspleging 85 1 Inleidende opmerkingen 85 2 Kanttekeningen bij het rechthandhavingsconcept 86 3 Een reconstructie van het liberale erfgoed 88 4 W.F. Hermans als verwante geest 92 5 Implicaties voor het strafrechtelijke beleid 94 6 Legitimering door middel van het slachtoffer? 96 7 Processen van civilisering en disciplinering 100 8 Normexpressie als instrumentele functie van het strafrecht 102 9 Strafrecht in beweging 104 J.F. Glastra van Loon Verhalen, Eenzijdigheden en Misverstanden 115 Th.A. de Roos Strafrechtelijk beleid - een drieluik 125 1 Inleiding 125 2 Voorbeeld: Gedoogproblematiek in het milieurecht 129 3 'Criminaliteitsbeleid' 130 4 Criminele politiek als tegengif tegen totalitaire beleidscultuur? 135 X
5 Beleid en fenomenologie van de misdaad 141 6 Slot 144 II GRONDSLAGENTHEORIE EN WETENSCHAPSTHEORIE 145 M.S. Groenhuijsen Een verhaal over strafrecht en grondslagentheorie 147 1 Inleiding 147 2 Enkele centrale elementen uit het boek 149 3 Denkkader en traditie 151 4 De relatie met de rechtswetenschap en de rechtspraktijk 157 5 Slotopmerkingen 163 A.L. Melai Doel en Middelen. Instrumentaliteit als Archimedisch punt in het recht 165 1 (Denk)stijl, taal en abstractie 165 2 Wetenschap: theorie en waarheid 168 3 Rechtsbescherming: doel en middelen 175 4 Het open rechtsbegrip van de auteurs 180 5 Schrijverschap 190 J.M. Piret Rechtsfilosofie als kunst van de mediatie. Kritische bijdrage tot een grondslagentheoretische discussie over het recht 193 1 Reflectie 193 2 Kritische beschouwingen 212 III CONTRAFAKTICITEIT EN NARRATIVITEIT 227 W.J. Witteveen Contrafakticiteit en pluralisme 229 1 Het verhaal over de dingen die gebeuren 229 2 Poetische geslotenheid en retorische openheid 233 3 De poetische geslotenheid van het grondslagendebat 235 4 Een strijdtoneel van ordenende metaforen 239 XI
4.1 Metaforen in Instrumentaliteit en rechtsbescherming 239 4.2 Achtergrondmetaforen 243 4.3 De ontbrekende metafoor 247 5 Het theater van de maatschappij en het (rechts-)subject 250 6 Rechtspluralisme als strafrechtelijk probleem 255 7 Enkele voorbeelden 257 8 Theorie en praktijk 259 9 Pluralisme binnen rechtsstatelijke grenzen 262 G. van Roermund Dualisme en dualisme is twee 265 1 De verteilende verdachte 266 2 Recht en beleid: contrafacticiteit 273 3 Dualisme tussen recht en beleid? 280 J.M. Broekman Ars Occupandi 291 1 Vragen en rechtsvragen 291 2 Animus Occupandi 292 3 Rechtsbescherming 300 4 Contrafakticiteit 308 IV INTERDISCIPLINARITEIT EN GEINTEGREERDE (STRAF-)RECHTSWETENSCHAP 313 C. Fijnaut Op zoek naar gei'ntegreerde strafrechtswetenschap 315 1 Inleiding 315 2 Een eerste reactie: het expliciete gelijk 315 3 Een tweede reactie: het impliciete ongelijk 316 4 Een uitweg naar het verleden? 318 5 Een uitweg voor de toekomst? 319 A.W.M. Mooij De forensische psychiatrie en het beheersingsideaal. Kanttekeningen bij het Foucault-hoofdstuk 323 1 Gelijkheid van oorsprong van het moderne recht en psychiatrie 324 XII
2 De Nieuwe Richting (DeTense sociale) en de psychiatrie 326 3 Kritische vragen 327 4 Innerlijke tegenstelling in de wet op de Terbeschikkingstelling 329 5 Hedendaags instrumentalisme 330 6 De transparante samenleving en de forensische psychiatrie 331 F. van Doorne Over de rechtswetenschap en haar relatie tot andere sociale wetenschappen: de onmisbaarheid van een maatschappijtheoretisch referentiekader 333 1 Inleiding 333 2 De begrippelijke opbouw van een empirische rechtswetenschap 335 3 Empirische theorie en grondslagentheorie 340 4 De grondslagentheorie van Foqu6 en 't Hart is domeinspecifiek 342 5 De onmisbaarheid van een maatschappijtheoretisch denkkader 353 P. van Seters De kringloop van recht en beleid 361 1 De medaille van recht en beleid 362 2 Sociologische rechtsleer 369 V WEERWOORD EN VERVOLG 379 R. Foqui en A. C. 't Hart Grondslagen ter discussie 381 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Fragmentarisering Beginselen Contrafakticiteit Natuurrecht en historicisme Reconstructie Beslissen Hermeneutiek Immanentisering Total itarisme Kwetsbaarheid Emancipatie Recht en forensische psychiatrie 381 382 385 388 388 391 392 394 395 396 403 404 XIII
13 Recht en sociale wetenschappen 406 14 Culruursociologische contekst 408 15 Substantiele en functionele rationaliteit 410 16 Geintegreerde rechtswetenschap 413 17 Recht en beleid 415 Auteurs 421 XIV