5.9 Middenweg 4: cultureel verweer alleen voor vrouwen Conclusie 149

Transcriptie

1 Inhoud Hoofdstuk 1 Inleiding 1.1 Aanleiding Cultureel verweer of culturele afstraffing? Taak en rol van de verdediging in strafzaken Onderzoeksvraag en deelvragen Methodologische verantwoording Selectie van respondenten Analyse van de onderzoeksgegevens Veel gebruikte begrippen Opzet van het boek 18 Hoofdstuk 2 Nieuwe culturele fenomenen in Nederland 2.1 Inleiding Eer en schaamte Inleiding De kuisheid van de vrouw Eerschending Eergerelateerd geweld (eerwraak) Bloedwraak Winti en voodoo Winti Voodoo Meisjesbesnijdenis Inleiding Gevolgen van de ingreep De voor- en nadelen van specifieke strafbaarstelling Conclusie 42

2 VIII Inhoud Hoofdstuk 3 Van cultureel delict naar culturele (straf)zaak 3.1 Inleiding Culturele delicten Het cultuurdebat Inleiding Kritiek op het oude cultuurbegrip Cultuurrelativisme Kenmerken Kritiek Een nieuw cultuurbegrip Culturalisme Constructivisme Cultuurbegrip in dit onderzoek Culturele achtergrond Conclusie De sociale constructie van maatschappelijke verschijnselen Macroniveau: morele paniek en labelling Microniveau: culturele strafzaak Culturele strafzaak Conclusie 70 Hoofdstuk 4 Effectieve verdediging in (culturele) strafzaken 4.1 Inleiding Mini-instructie Vrij verkeer Aangescherpte motiveringsplicht ex artikel 359, lid 2 Sv Effectieve verdediging in een culturele strafzaak Dwangcommunicatie in het strafproces Taalproblemen Contact tolk-cliënt Integriteit van (gerechts)tolken en vertalers Ontkennende verdachte Budgetproblemen Conclusie 93 Hoofdstuk 5 Cultural defense en cultureel verweer 5.1 Inleiding Amerikaans materieel strafrecht Strafuitsluitingsgronden algemeen Bijzondere strafuitsluitingsgronden 100

3 Inhoud IX 5.3 Cultureel verweer: definities en vormen Definities Vormen Cognitief en vrije wil Drie categorieën volgens Levine Argumenten voor een cultureel verweer Inleiding Cultureel geïnspireerde verdachte minder strafbaar Individuele gerechtigheid Culturele sensitiviteit Inleiding Recht op cultuur Consequenties voor het strafrechtssysteem Emancipatie van zwakke groepen The People v. Fumiko Kimura Vergelijkbare strafzaken Eenheid in rechterlijke uitspraken bevorderen Reflectie Argumenten tegen een cultureel verweer Inleiding Minder gelijkheid, meer segregatie Geen plaats voor individuele verantwoordelijkheid Onjuiste opvatting van cultuur Culturalisme leidt tot stereotypen De rol van cultuurdeskundigen Cultuur als synoniem voor geestesziekte Oneigenlijk gebruik van cultuur Aanwijzingen voor de rechter Bestaande strafrechtssysteem voldoende flexibel Cultuur is niets nieuws Schijnneutraliteit van het strafrechtssysteem Aandacht voor het slachtoffer Inleiding Belang van vrouwen ondergeschikt aan dat van mannen Geen mogelijkheid te ontsnappen uit een beklemmende cultuur Conclusie Middenweg 1: cultuur als gedeeltelijk verweer Een uitweg uit de alles of niets situatie Geen cultureel verweer, maar cultureel motief Middenweg 2: de aard van het delict Middenweg 3: tijd van verblijf in het gastland Onvoldoende kennis van de heersende normen Strafvermindering vanwege culturele assimilatie Praktisch belang voor de verdediging 147

4 X Inhoud 5.9 Middenweg 4: cultureel verweer alleen voor vrouwen Conclusie 149 Hoofdstuk 6 Bewijs- en kwalificatieverweren in culturele strafzaken 6.1 Inleiding Bewijs- en kwalificatieverweren Inleiding Bewijs van een strafbaar feit Kwalificatie van een strafbaar feit Bewijsverweer zonder gebruikmaking van culturele achtergrond Eerwraak 157 Suikerfeestmoord 157 Eerwraak te Heiloo Bruaritueel Conclusie Bewijs- of kwalificatieverweer vanwege culturele achtergrond Inleiding Schaking Bezit Syrisch-orthodoxe inzegening Voodoo en winti Voodoo trance en opzet Voodoo en mensenhandel Manipulatie van cultuur Medeplegen: de zaak-ouderkerk 175 Rechtsgang Discussie 178 Jurisprudentiële verruiming van medeplegen 178 Toepassing op de zaak-ouderkerk 181 Wiens redelijkheid? Conclusie 185 Hoofdstuk 7 Culturele achtergronden als strafuitsluitingsgronden 7.1 Noodweer en noodweerexces Inleiding De betekenis van eerbaarheid in artikel 41 Sr Noodweer geaccepteerd: bloedwraak te Zevenaar Noodweer niet geaccepteerd: bloedwraak bij de moskee Iraanse homomoordenaar: noodweerexces niet aanvaard Conclusie Psychische overmacht 198

5 Inhoud XI 7.3 Psychische overmacht en culturele strafzaken Inleiding Vroege Dordtse eerwraak: geen sprake van overmacht Religieuze beïnvloeding: overmacht geaccepteerd Eerwraak te Zwijndrecht: geen sprake van overmacht Eerwraak als strafverzwarende omstandigheid: eerwraak te Alblasserdam Primitieve afkomst als verdedigingsstrategie Veghelse schietzaak: geen sprake van overmacht Familiedruk als strafverminderende omstandigheid Eerwraak bij Hindoestaanse Surinamers: geen sprake van overmacht Zaanse eerwraak: geen sprake van overmacht Voodoo bezetenheid: geen grond voor psychische overmacht Conclusie Dissociatie of tijdelijke ontoerekenbaarheid Ontoerekenbaarheid Inleiding Transculturele psychiatrie en psychologie Inleiding De strafrechtelijke context Tbs en allochtone verdachten Tbs voor een asielzoeker Conclusie 230 Hoofdstuk 8 Culturele achtergronden als gewetensbezwaren en persoonlijke omstandigheden 8.1 Inleiding Gewetensbezwaren Inleiding Gewetensbezwaren algemeen Gewetensbezwaren specifiek: godsdienst en levensbeschouwing Bezwaren tegen (nucleaire) oorlogsvoering en militaire dienstplicht Religieuze bezwaren tegen verzekeren en leerplicht Religieuze bezwaren tegen de bloedproef (Wegenverkeerswet) Conclusie Politieke gewetensbezwaren: overtuigingsdaders Culturele achtergronden als gewetensbezwaren Inleiding Overeenkomsten gewetensbezwaren - culturele achtergronden 249

6 XII Inhoud Rechterlijke toetsing van culturele achtergronden als gewetensbezwaren Conclusie Persoon en persoonlijke omstandigheden van de verdachte: oorsprong in de Moderne Richting Persoonlijke omstandigheden: wet en wetsgeschiedenis Persoonlijke omstandigheden: jurisprudentie Verplichting om rekening te houden met de persoonlijke omstandigheden: grote vrijheid voor de rechter Standaardmotivering Factoren die worden gerekend tot de persoonlijke omstandigheden De taak van de raadsman Culturele achtergronden als persoonlijke omstandigheden Conclusie 267 Hoofdstuk 9 Conclusies en slotbeschouwing 9.1 Inleiding Onzekerheid voor de verdediging Kleuring van de Nederlandse strafrechtspleging Conclusie 276 Samenvatting 279 Summary 287 Literatuur 295 Jurisprudentielijst 313 Trefwoordenregister 317 Bijlage 1: Interview vragenlijst 321 Bijlage 2: Respondenten 322 Bijlage 3: Drie uitgewerkte interviewverslagen 324