- PDF Free Download

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download ""

Filip Verbeek
8 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 WORM WORking Memory training een onderzoek naar de effecten van Werkgeheugentraining bij kinderen met ADHD 19 januari 2009 Martine van Dongen¹², Marieke Lansbergen¹, Sascha Roos², Kina Potze², Nadine Schalk², Jan K. Buitelaar¹², Rutger Jan van der Gaag¹², Dorine Slaats² ¹ Radboud University Medical Centre, Donders Institute for Brain, Cognition and Behaviour, Department of Psychiatry, Nijmegen, ² Karakter University Centre for Child and Adolescent Psychiatry, Nijmegen, The Netherlands. Inleiding Nieuw beestje in de dierentuin van Karakter Innovatieve behandelmethode wetenschappelijk toetsen in poliklinische praktijk Inleiding De wormen: Martine van Dongen Cogmed trainer, onderzoeker Sascha Roos Cogmed trainer, opzet NPO Kina Potze Cogmed trainer, praktische zaken, uitvoer NPO Marieke Lansbergen Onderzoeker, EEG/ERP Nadine Schalk Logistieke proces, praktische zaken, patientenadministratie Dorine Slaats Cogmed trainer, projectleider Inhoud Werkgeheugen ADHD & Werkgeheugen ADHD & Werkgeheugentraining Onderzoeksproject Rationale Doelstellingen Design Inclusie-exclusie Metingen Demo trainingsprogramma In de praktijk Discussie Werkgeheugen Definitie: Het vermogen om informatie tijdelijk in de hersenen op te slaan voor een korte periode (miliseconden), en deze vervolgens te bewerken. Voorbeeld: Getallen horen/lezen, meteen in omgekeerde volgorde produceren Problemen jonge leeftijd: Moeite met begrijpend lezen Moeite met opvolgen van een simpele instructie Moeite met meedoen met spel door gebrek aan onthouden regels 1

Buitelaar¹², Rutger Jan van der Gaag¹², Dorine Slaats² ¹ Radboud University Medical Centre, Donders Institute for Brain, Cognition and Behaviour, Department of Psychiatry, Nijmegen, ² Karakter

2 Werkgeheugen (vervolg) Baddeley s multi-component model Baddeley s multi-component model (1986) 1. Verbaal opslagsysteem (opslag talige informatie) 2. Visuospatieel opslagsysteem (opslag ruimtelijke informatie/positie én objectidentificatie) 3. Central executive regulatie/manipulatie van beide systemen en betrekt lange termijn geheugen voor ondersteuning werkgeheugen Werkgeheugen (vervolg) Werkgeheugencapaciteit: Afhankelijk van maturatie van het brein (Westerberg & Klingberg, 2007) Toename 6-16 jaar: lineair, kwantitatieve verandering in capaciteit, eerder dan verschil in strategie (Klingberg, 2006) ADHD & Werkgeheugen Gedragssymptomen onderliggende neurocognitieve beperkingen ADHD: Verminderd executief functioneren (aandacht, inhibitie, flexibiliteit, motivatie en beloning) (Castellanos et al, 2006 en Willcutt et al., 2005) Werkgeheugen als neurocognitieve maat meest afwijkend bij ADHD, vooral: spatieel werkgeheugen (Martinussen et al., 2005) ADHD & Werkgeheugentraining Cogmed werkgeheugen trainingsprogramma: 3 versies (4-7 jaar /8-12 jaar/volwassenen) Versie 4-7: Computer programma Locatie thuis/school 25 trainingen, 15 minuten, 5 weken 8 onderdelen (allen visuospatieel); waarvan 3 per training Trainingscoach wekelijks contact Ouders (leerkracht) fysiek en mentaal aanwezig Stickerspaarsysteem Beloningsprogramma ADHD & Werkgeheugentraining Studie N Leeftijd Methode Significante effecten (NPO) Klingberg Dubbelblind Placebo gecontroleerd gerandomiseerd Klingberg Dubbelblind Placebo gecontroleerd gerandomiseerd Thorell Semigerandomiseerd Span board Raven Span board Digit Span Raven Stroop Span Board Word Span CPT Go/no-go* Significante effecten (symptomen) nvt A & H/I (OU) nvt 2

Central executive regulatie/manipulatie van beide systemen en betrekt lange termijn geheugen voor ondersteuning werkgeheugen Werkgeheugen (vervolg) Werkgeheugencapaciteit: Afhankelijk van maturatie

3 Onderzoeksproject-rationale Nieuwe behandelmethode is welkom Niet alle kinderen reageren op medicatie Medicatie geneest niet Bijwerkingen Nog weinig bekend over medicatie jonge leeftijd Eerste bevindingen zijn veelbelovend en zonder bijwerkingen maar meer onderzoek noodzakelijk Onderzoeksproject-doelstellingen Het onderzoeken van de effectiviteit van WM training bij kinderen met ADHD 1. in reductie van gedragssymptomen 2. op cognitief functioneren 3. op neuronaal functioneren Onderzoeksproject-design Onderzoeksproject-design Dubbel-blind gerandomiseerd gecontroleerd onderzoek randomisatie selectiefase Voormeting (NPO & EEG/ERP) 50 EXP 50 PLACEBO Nameting (NPO & EEG/ERP) Follow-up 3 mnd EEG/criteria ADHD/selectie NPO Onderzoeksproject-inclusie Diagnose ADHD Leeftijd 5 ½ -7 IQ 80 Psychofarmaca- naïef of vrij Toegang tot PC met Windows Vista/XP én internet en luidsprekers Onderzoeksproject-exclusie Huidig intensieve individuele of groeps psychotherapie Regelmatig gebruik van medicatie Comorbide psychiatrische aandoeningen Muv: PDD-NOS, ODD en angststoornissen Neurologische aandoeningen Cardiovasculaire ziekte Deelname aan een andere trial Eerdere deelname aan werkgeheugentraining 3

in reductie van gedragssymptomen 2. op cognitief functioneren 3.

4 Klinisch Ernst, comorbiditeit, omgeving Klinisch Interview/scales/vragenlijsten Neurocognitief Neuropsychologische prestaties Neurocognitief testbatterij 2 domeinen Neuronaal Electrofysiologie Neuronaal EEG/ERP 2 domeinen Werkgeheugen Executief functioneren: Responsinhibitie Aandacht Cognitieve flexibiliteit Werkgeheugen Visueel werkgeheugen Motor free visual perception task Verbaal werkgeheugen Digit span Zinnen nazeggen Visuospatieel werkgeheugen Als ERP (zie later) Raven coloured progressive matrices Basis Onderzoek Copyright Cogmed

Responsinhibitie Aandacht Cognitieve flexibiliteit Werkgeheugen Visueel werkgeheugen Motor free visual perception task Verbaal

5 Responsinhibitie Als ERP (zie later) Dag/nacht taak (Diamond et al., 2002) Volgehouden Aandacht ANT-taak Cognitieve flexibiliteit Object classificatie taak (Smidts et al., 2004) Shape school (Espy, 1997) (ERP) Electrofysiologie Gedrag: slechts uitkomst van een reeks van processen Electrofysiologie (EEG): onderzoeken van verschillende processen in de tijd (ERP) Go/Nogo taak 3 blokken van 110 trials; 66% go trials (3 x 5 min) ms 2000 ms 750 ms 2000 ms 750 ms Event-related potentials (ERPs) (Jonkman et al., 2007) Go-P3: Aandacht Nogo-N2, Nogo-P3: Inhibitie (ERP) Visuo-spatiële werkgeheugentaak 3 blokken van 50 trials (3 x 5 min) 50% same, 50% different (Vogel et al., 2001) ERP (Vogel et al., 2004) Contralateral delay activity Werkgeheugen, Inhibitie of Aandacht? Memory Retention Test 500 ms 1500 ms 3000 ms 5

Go/Nogo taak 3 blokken van 110 trials; 66% go trials (3 x 5 min) + + 750 ms 2000 ms 750 ms 2000 ms 750 ms Event-related potentials (ERPs) (Jonkman et al.

6 DEMO trainingsprogramma Inbedding in de praktijk Werving via wachtkamer, Karakter Nijmegen Locaties: Karakter Nijmegen FC Donders Thuis Memo s professionals Aparte status WORM studie Aanmeldingen worm@karakter.com Discussie? 6

Nijmegen FC Donders Thuis Memo s professionals Aparte

Vergelijkbare documenten

Executieve Functies en Werkgeheugen. Dr. Dorine Slaats Klinisch neuropsycholoog

Executieve Functies en Werkgeheugen Dr. Dorine Slaats Klinisch neuropsycholoog U krijgt antwoord op: 1. Wat is het werkgeheugen? 2. Hoe belangrijk is het werkgeheugen? 3. En wat als het werkgeheugen faalt?