Op borgsom vrij. Schorsing van de voorlopige hechtenis en rechterlijke bevelen ter handhaving van de openbare orde onder zekerheidstelling

Transcriptie

1 Op borgsom vrij Schorsing van de voorlopige hechtenis en rechterlijke bevelen ter handhaving van de openbare orde onder zekerheidstelling Remand on money bail PROEFSCHRIFT ter verkrijging van de graad van doctor aan de Erasmus Universiteit Rotterdam op gezag van de rector magnificus Prof.dr. S.W.J. Lamberts en volgens besluit van het College voor Promo ties. De openbare verdediging zal plaatsvinden op vrijdag 20 maart 2009 om uur door Anton Ruben Houweling geboren te Gouda \ K\SMls CM\ I RM1UT

2 Inhoudsopgave Lijst van afkortingen XV 1 Inleiding Aanleiding \ 1.2 Probleemstelling Methode van onderzoek Afbakening 6 2 Het historische perspectief Inleiding Het instituut zekerheidstelling in Nederland tot 1838; privileges, het grondrecht en de wettelijke bepalingen Het instituut zekerheidstelling in de voormiddeleeuwse periode tot De middeleeuwse 'borgsomprivileges' ( ) De Criminele Ordonnantien van De zekerheidstelling tijdens de Republieken en het Koningrijk Holland De wettelijke bepalingen van De zekerheidstellingsloze periode van 1838 tot 1926; afwezig, maar niet onbesproken De zekerheidstelling in het Wetboek van Strafvordering van 1830 en in het herziene Wetboek van Strafvordering van De zekerheidstelling in het Ontwerpwetboek van Strafvordering van Verdeeldheid in de literatuur na de ontwerpwetboeken van De vergadering van de Nederlandse Juristenvereniging van De zekerheidstelling in het herziene Wetboek van Strafvordering van VII

3 2.4 Naar het nieuwe Wetboek van Strafvordering van De vergadering van de Nederlandse Juristenvereniging van Van het Ontwerp-Ort naar het Oorspronkelijk Regeringsontwerp van een nieuw Wetboek van Strafvordering 1914 en de definitieve vaststelling van het Wetboek van Strafvordering De zekerheidstelling in het Ontwerp-Ort De zekerheidstelling in het Oorspronkelijk Regeringsontwerp 1913 en in het Wetboek van Strafvordering van Rechterlijke bevelen tot handhaving der openbare orde Samenvatting en conclusie 71 Het nationaat juridische perspectief: begrippen en begripsvorming Inleiding Borgsom als zekerheidstelling: terminologie en begripsverwarring Zekerheidstellingsmodaliteiten Zekerheidstelling door verdachte Zekerheidstelling door een andere dan verdachte: de derdenborg Derdenborg onder verbintenis als waarborg: een civielrechtelijke verbintenis Derdenborg onder verbintenis als waarborg: geen borgtochtovereenkomst Het doel en karakter van de zekerheidstelling Het doel van de zekerheid: prikkel- en overtuigingsfunctie Het karakter van de zekerheid: accessoir en semi-imperatief Het karakter van de zekerheid: een scharnierbepaling Scharnierfunctie bij rechterlijke bevelen tot handhaving van de openbare orde Samenloop van zekerheden: cumulatief of facultatief? Zekerheidstelling in het strafprocesrecht versus de waarborgsom in het strafrecht Oorsprong van de waarborgsomregeling Vormgeving van de waarborgsom Storting van de waarborgsom Doel en karakter van de waarborgsom Waarborgsom als zekerheidstelling Samenvatting en conclusie 139 VIII

4 4 Het nationaal juridische perspectief: procedure Inleiding Procedurele voorwaarden voor toepassing van de zekerheidstelling Zekerheidstelling bij het instituut schorsing van de voorlopige hechtenis onder voorwaarden Schorsing van de voorlopige hechtenis Totstandkoming schorsing van de voorlopige hechtenis Schorsingsvoorwaarden Procedurele voorwaarden voor toepassing van de zekerheid ex artikel 543 lid 3 Sv Wijziging, teruggave en vervallenverklaring van de zekerheidstelling Wijzigen van de zekerheid bij schorsing van de voorlopige hechtenis Teruggave zekerheid of ophefeng verbintenis met derde als waarborg bij de schorsing van de voorlopige hechtenis Teruggave zekerheid of opheffing verbintenis met derde als waarborg bij rechterlijke bevelen tot handhaving van de openbare orde Vervallenverklaring van de zekerheid Vervallenverklaring ex artikel 543 Sv; gronden en tenuitvoerlegging Rechtsmiddelen inzake zekerheidstelling Appelmogelijkheden van de verdachte bij schorsing van de voorlopige hechtenis Appelonmogelijkheden van de verdachte bij schorsing van de voorlopige hechtenis Appelmogelijkheden van het Openbaar Ministerie bij schorsing van de voorlopige hechtenis Cassatiemogelijkheden voor de verdachte en het Openbaar Ministerie bij schorsing van de voorlopige hechtenis Rechtsmiddelen van de verdachte en het Openbaar Ministerie bij rechterlijke bevelen tot handhaving van de openbare orde Samenvatting en conclusie 200 IX

5 Het extranationaal juridische perspectief Inleiding 5.2 De Raad van Europa en het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden Totstandkoming van artikel 5 (lid 3) EVRM De waarborg ex artikel 5 lid 3 EVRM in fine De doelstelling van (monetary) guarantees ex artikel 5 lid 3 EVRM in fine Monetary guarantees: de zekerheidstelling ex artikel 5 lid 3 EVRM nader beschouwd Beroeps(on)mogelijkheden tot vrijlating onder zekerheidstelling ex artikel 5 lid 3 EVRM De Europese Unie en het Kaderbesluit Europees Surveillancebevel Wat aan het Kaderbesluit Europees Surveillancebevel voorafging; van Tampere tot aan het Groenboek wederzijdse erkenning van niet tot vrijheidsbeneming strekkende controlemaatregelen in afwachting van het proces Van Groenboek tot Kaderbesluit Europees Surveillancebevel Zekerheidstelling in Voorstel ESB Voorstel ESB versus EVRM Ratio Voorstel ESB: prison overcrowding versus recht op vrijheid Overige extranationale rechtsstelsels Totstandkoming Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en het Internationale Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten Artikel 9 lid 3 IVBPR Zekerheidstelling ex artikel 9 lid 3 IVBPR Samenloop artikel 9 lid 3 IVBPR-procedure en artikel 5 lid 3 EVRM-procedure Resoluties VN inzake alternatieven voor voorarrest en Aanbevelingen Comite van Ministers Samenvatting en conclusie

6 6 Het empirische perspectief Inleiding De zekerheidstelling in de praktijk: Toepassing van de zekerheidstelling vanaf herinvoering tot aan herziening De zekerheidstelling vanaf de herziening 1973 tot 1990; ongeliefd, tegelijkertijd zeer bemind De zekerheidstelling in de periode ; het nieuwe wondermiddel in de strijd tegen overbevolking van penitentiaire inrichtingen Empirisch onderzoek anno 2004; bevestiging of verandering? Empirisch onderzoek onder rechters-commissarissen Onderzoeken Rotterdam Verandering of bevestiging? Samenvatting en conclusie Het rechtsvergelijkende perspectief Inleiding Engeland en Wales De historische ontwikkeling van het Engelse bail-systeem in kort bestek De bail-procedure in Engeland: BA 1976 en police bail Surety for attendance Security for attendance Mogelijke antwoorden op terugkerende bezwaren: klassenjustitie, effectiviteit, aanzuigende werking en onbekendheid De Verenigde Staten De historische ontwikkeling van het recht op invrijheidstelling in de Verenigde Staten De federate bail-procedure in de Verenigde Staten: Bail Reform Act 1984 en artikel 46 FRCP Bail bondsman Zekerheidstelling en klassenjustitie: percepties en werkelijkheid Mogelijke antwoorden op terugkerende bezwaren: klassenjustitie, effectiviteit, aanzuigende werking en onbekendheid 437 XI

7 7.4 Duitsland Geen absoluut recht op voorwaardelijke invrijheidstelling, wel plicht tot toepassing alternatieven De zekerheidstelling Vervallenverklaring van de zekerheidstelling Vrijgave van de zekerheidstelling Mogelijke antwoorden op terugkerende bezwaren: klassenjustitie en onbekendheid met het instituut Samenvatting en conclusies De zekerheidstelling in perspectief Inleiding De verschillende perspectieven samengevat en in onderling verband beschouwd Het historische perspectief Het nationaal juridische perspectief Het extranationaal juridische perspectief Het empirische perspectief Het rechtsvergelijkende perspectief Aanbevelingen De zekerheidstelling revitaliseren Herziening wettelijke regeling in abstracto Herziening wettelijke regeling in concreto: wijziging huidige regeling Herziening wettelijke regeling in concreto: een algemene titel van zekerheidstelling Herziening wettelijke regeling in concreto: zelfstandige alternatieven voor voorarrest Uniforme richtlijn inzake praktische toepassing zekerheidstelling: de 'borgsomformule' Wetsontwerpen Ontwerp van wet: de herziening van de huidige regeling op juridisch-dogmatische gronden Ontwerp van wet: de algemene titel van zekerheidstelling Conclusie 498 XII

8 Summary 501 Ceraadpleegde literatuur 515 jurisprudentieregister 535 Overige geraadpleegde stukken 539 Trefwoordenregister 543 Curriculum vitae 547 XIII