Woord vooraf. Lijst met afkortingen

Transcriptie

1 Inhoud Woord vooraf Lijst met afkortingen v xiii 1 Inleiding Inleiding Probleemverkenning Belang van het onderzoek Vraagstelling van het onderzoek Methode Bronnen Rechtsvergelijking met Duitsland Beperkingen De organisatie van het Duitse openbaar bestuur Conclusie: plan van behandeling 18 2 De overheidsstichting Inleiding Stichting naar privaatrecht Stichting is een van de rechtspersonen krachtens privaatrecht Kenmerken stichting De organisatie van een stichting: ledenverbod, bestuur en het belang van de stichting Het doel van de stichting: doelfixatie, uitkeringsverbod Het vermogen van de stichting Het interne recht van de stichting: BW, statuten, reglementen en besluiten Overheidsstichting Overzicht van gebruikte definities Eigen benadering en keuze Conclusie 36 3 Zelfstandige bestuursorganisaties Inleiding Begripsverkenning en -afbakening Functionele decentralisatie: organisatiedecentralisatie en gezagsdecentralisatie Zelfstandige bestuursorganisaties en zelfstandige bestuursrechtspersonen 42 vii

2 DE OVERHEIDSSTICHTING OP HET NIVEAU VAN DE CENTRALE OVERHEID Zelfstandige bestuursorganen De openbare lichamen van artikelen 133, 134 en 135 GW Zelfstandige bestuurslichamen Overheidsrechtspersonen krachtens privaatrecht: overheidsstichtingen en overheidsvennootschappen Conclusie begripsafbakening Nadere duiding: zelfstandige bestuursrechtspersonen Het aanbod van goederen Exclusieve en concurrerende staatstaken Aanvullend bestuur De drie verzelfstandigingsmotieven Conclusie Nadere duiding: zelfstandige bestuursrechtspersoon Zelfstandigheid wat betreft de concrete taakuitvoering Zeggenschap over de concrete taakuitvoering: drie situaties Nadere beschouwing over de verhouding tussen zeggenschap over de concrete taakuitvoering en ondergeschiktheid Niet bij zelfstandigheid passende juridische figuren Conclusie zelfstandigheid Conclusie 66 Schema Hoofdstuk 3 Zelfstandige bestuursorganisaties 68 4 Argumenten pro en contra de overheidsstichting als privaatrechtelijke organisatievorm Inleiding Het juridische kader voor de oprichting van overheidsstichtingen op rijksniveau Oprichtingsvereisten ingevolge artikel 29 van de Comptabiliteitswet Conclusie Argumenten pro en contra de overheidsstichting als privaatrechtelijke organisatievorm Inleiding Herkenbaarheid en transparantie van het openbaar bestuur Inventarisatie Beoordeling argument herkenbaarheid/transparantie Herkenbaarheid Transparantie Constitutionele transparantie Rechtsbeschermingstransparantie Conclusie 87 viii

3 INHOUD Zelfstandigheid en onafhankelijkheid ten opzichte van de minister Inventarisatie Beoordeling: levert privaatrechtelijke vormgeving meer zelfstandigheid op ten opzichte van de minister dan publiekrechtelijke vormgeving? Conclusie De eisen van publiekrecht De uitoefening van openbaar gezag Grenzen van het privaatrecht Inventarisatie Beoordeling Betrokkenheid van particulieren in de vorm van inspanningen of gelden van derden Inventarisatie Beoordeling Beheersmatige flexibiliteit en slagvaardigheid voor de uitvoering van (neven)taken Inventarisatie Beoordeling Een flexibele en slagvaardige bedrijfsvoering Neventaken Conclusie Oprichtingsfactoren Inventarisatie Beoordeling De snelheid van oprichting Het voorhanden zijn van een regeling van de rechtspersoon Conclusie Een wettelijke grondslag voor overheidsstichtingen? De mogelijkheden van het BW tot toezicht op het beleid van de stichting anders dan door de minister (enquêterecht, 2:297/2:298, jaarrekeningenrecht) Inleiding Enquêterecht De regeling van de artikelen 2:297 en 2:298 BW Vergelijking en evaluatie enquêterecht en 2:297/2:298 BW Controle door een externe accountant ingevolge het jaarrekeningenrecht 129 ix

4 DE OVERHEIDSSTICHTING OP HET NIVEAU VAN DE CENTRALE OVERHEID Het toezicht van de Algemene Rekenkamer op grond van de CW Weging van de argumenten en conclusie: criteria voor/tegen de overheidsstichting Normering verhouding overheidsstichting burger Inleiding Wanneer is een overheidsstichting met openbaar gezag bekleed en daarmee bestuursorgaan in de zin van de Awb? Publiekrechtelijke bevoegdheid Publieke taak Algemeen Publiekrechtelijke regeling van bestaan en taken stichting Belangrijke zeggenschap van de minister in de criteria volgens welke de concrete taakuitvoering van de stichting plaatsvindt Belangrijke zeggenschap van de minister over de stichting als zodanig: vormt het uit de jurisprudentie van artikel 1 Ambtenarenwet afkomstige criterium van de overwegende overheidsinvloed een zelfstandig criterium voor publieke taak? Awb-perspectief Conclusie De toepasselijkheid van de Awb Toegang tot de bestuursrechter Normering van het bestuurshandelen Aan de gelding van de Awb gekoppeld toepasselijk recht Openbaarheid van bestuur Klachtrecht Archiefwet Grondrechten en de algemene beginselen van behoorlijk bestuur Grondrechten Ongeschreven algemene beginselen van behoorlijk bestuur Conclusie Openbaarheid ingevolge het BW: het handelsregister (art. 2:289, 2:293 en 2:6 BW) en de regeling betreffende de jaarrekening en het jaarverslag (titel 9, boek 2 BW) Openbaarheid via het handelsregister (art. 2:289, 2:293 en 2:6 BW) 164 x

5 INHOUD Openbaarheid ingevolge de titel over de jaarrekening en het jaarverslag (titel 9, boek 2 BW) Zeggenschap van cliënten of gebruikers Aansprakelijkheid Conclusie: het toepasselijke recht bij overheidsstichtingen vergeleken met dat bij publiekrechtelijk vormgegeven zelfstandige bestuursorganisaties Bespreking geconstateerde verschillen in toepasselijk recht Uitgangspunt: privaatrechtelijke vormgeving mag niet leiden tot minder publiekrechtelijke waarborgen Voorstel: uitbreiding van het bestuursorgaanbegrip van de Awb met overheidsstichtingen Conclusie Normering verhouding minister-overheidsstichting vanuit het perspectief van de ministeriële verantwoordelijkheid Inleiding Motieven voor toezicht in het kader van de ministeriële verantwoordelijkheid Gewenste bevoegdheden in het kader van de ministeriële verantwoordelijkheid. Inventarisatie en indeling Het algemene recht op inlichtingen Organen van de stichting Twee organisatiemodellen Vormt de Raad van Toezicht een substituut van de minister? Wanneer is een Raad van Toezicht aangewezen? Benoeming van de leden van het bestuur en de Raad van Toezicht De samenstelling van het bestuur c.q. de Raad van Toezicht Het externe handelen van de rechtspersoon ter uitvoering van de taak (externe beslissingen) Interne beslissingen Periodieke stukken Personele beslissingen Interne organisatorische beslissingen: statutenwijziging, fusie, ontbinding Externe regels Interne regels Taakverwaarlozingsregeling Evaluatiebepaling 220 xi

6 DE OVERHEIDSSTICHTING OP HET NIVEAU VAN DE CENTRALE OVERHEID 7 Naar een wettelijke regeling van de overheidsstichting Opzet en samenvatting van het onderzoek. Herhaling van de voor overheidsstichtingen te regelen publiekrechtelijke waarborgen en ministeriële bevoegdheden De inhoud van de algemene wettelijke regeling van de overheidsstichting Uitbreiding van het bestuursorgaanbegrip met de figuur van de overheidsstichting Een wettelijke regeling van de overheidsstichting Algemeen Publiekrechtelijke waarborgen voor de burger Ministeriële bevoegdheden in het kader van de ministeriële verantwoordelijkheid Het gebruik van de stichtingsvorm in de periode tot aan de komst van de voorgestelde wettelijke regeling 234 Zusammenfassung 235 Lijst van in het onderzoek betrokken overheidsstichtingen 243 Jurisprudentieregister 247 Literatuurlijst 251 Curriculum Vitae 259 xii