WRR-voedselvisie & Sociaal ondernemen

Transcriptie

1 WRR-voedselvisie & Sociaal ondernemen Nieuw denken over de voedselwereld Hans Dagevos & Erik de Bakker

2 Even voorstellen LEI Wageningen UR Een van de onderzoeksinstituten van Wageningen UR Hoofdkantoor in Den Haag Specialisatie: sociaal-economische kennis, toegepast, beleidsgericht en -ondersteunend Wij Gepromoveerd aan resp UU & UvA Senior onderzoeker Eten vanuit perspectief van mens en m pij Tal van (inter)nationale publicaties & projecten 2

3 WRR - Taak De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid is een onafhankelijk adviesorgaan voor de regering. De WRR heeft tot taak de regering te informeren en adviseren over vraagstukken die van groot belang zijn voor de samenleving. De adviezen van de WRR zijn sector- en departementoverstijgend en multidisciplinair. Ze gaan over de richting van het overheidsbeleid voor de langere termijn. De Raad heeft tot taak ten behoeve van het Regeringsbeleid wetenschappelijke gefundeerde informatie te verschaffen over ontwikkelingen die op langere termijn de samenleving kunnen beïnvloeden en daarbij tijdig te wijzen op tegenstrijdigheden en te verwachten knelpunten, probleemstellingen te formuleren ten aanzien van de grote beleidsvraagstukken, en beleidsalternatieven aan te geven. 3

4 Voedselvisie zoeken naar verbreding Herorientatie op beleid: Van landbouw- naar voedselbeleid Voorbij kostenefficienter produceren en exportbevordering Voorbij primaire sector Naar: Uiteenlopende waarden rond voedsel Ketenbreed 4

5 Voedselvisie thema s van nu en straks Toekomstbestendige visie op voedsel heeft oog voor: Moderne setting & opgaven Duurzaam Gezondheid Robuustheid 5

6 Voedselvisie herhaling van zetten Duurzaam & Gezond zijn al geruime tijd hoofdthema s in voedselland Discussie Voedselkwaliteit (10 jaar geleden) Ketenomkering en vraagsturing al zo n 20 jaar talk of the town Integrale benadering en institutionele afstemming (al jaren voor 2014 benadrukt) 6

7 Voedselvisie lessons to learn Herhaling WRR is nog onverkort actueel: Verduurzaming voedselsysteem traag & gezondheidsgerelateerde problemen allesbehalve opgelost Afstand prod en cons is nog steeds groot, evenals ondoorzichtigheid en wantrouwen over en weer. Voedsel als meer dan voedingswaarde en geldwaarde is nog altijd ondergeschikt Beleid afgelopen jaren voert weg van WRR-beleidsadvies ipv dichterbij Versnippering eerder toe- dan afgenomen 7

8 Voedselvisie hoofdstukken op hoofdpunten Grote veranderingen (globalisering, industrialisering) Dynamiek in voedingsland (verschuiving zwaartepunt naar retail en food service; verschuiving in eetpatronen naar meer en meer voeding van dierlijke origine (vlees, zuivel) en naar meer kant en klare samenstelling ( gemakseten ) Opgaven: ecologisch voetafdruk, mondiale bevolkingsgroei, druk op landbouwareaal en andere grondstoffen, verspilling (@ecologische houdbaarheid), antibioticaresistentie, overgewicht (@volksgezondheid) en schommelingen in voedselprijzen of investeringen in strategische voedselvoorraden en buitenlandse landbouwgronden (@robuustheid). 8

9 Voedselbeleid advies WRR Hoofdpunten: Heb aandacht voor uiteenlopende waarden rond voedselproductie en consumptie Hanteert een ketenbreed perspectief (van productie en verwerking naar handel tot consumptie) Wees doordrongen van internationale kracht- en machtsverhoudingen Hou rekening met onverwachte ontwikkelingen en veranderende omstandigheden 9

10 WRR - welke lessen te trekken? Hoofdles: breedte (in waarden; in ketenschakels; in wereldwijdsheid; in tegenbewegingen ) WRR-rapport: breedte beter trefwoord dan diepte Belang van met een brede blik naar voedselland kijken: Een wijde blik verruimt het denken (2014) In navolging van WRR: 1. Tegengesteld voedingslandschap 2. Tegenbeweging van vleesminderen 3. Tegenbeweging van duurzame voedselinitiatieven 10

11 1) Voedingsland: gepolariseerd land Uitersten / tegengestelden (ook WRR 2014: 20) Gespleten land: Bio & bio-industrie Noviteiten & nostalgie Eenheidsworst & exclusiviteit Romantisering & rationalisering Gezondheid & vraatzucht Natuurlijk & kunstmatig Genot & zonde Extreem dichtbij & ongelooflijk ver weg

12 Voedingsland: tweestromenland Hamburgia Efficiency Schaalvergroting Intensivering Lange ketens Fast food Hightech/kunstmatig Standaardisering/homogeen Vervreemding

13 Voedingsland: tweestromenland Ecologica Sufficientie (genoeg) Small is beautiful Extensivering Korte ketens Slow food Ambacht/authentiek Heterogeen/uniek Verbinding

14 Voedingsland: tweestromenland Life sciences paradigma Kostprijsreductie Opbrengsverhoging Technologisering van voeding Ecologische paradigma Reductie voetafdruk Meerwaarde voor mens en natuur Keten is collectief verantwoordelijk Mengvormen van beide uitersten

15 Bewoners van voedingsland Mens als consument (Hamburgia) Mens als Burger (Ecologica) Oude & nieuwe consumenten Mengvorm: Burgerconsument

16 Bewoners van voedingsland Prijspakkers, Gezondheidsfanaten, Bourgondiers, Groene consumenten (organics), Gourmets/Foodies, Locavores, Dumpster divers Voedingsconsumenten Prijsbewust - Milieubewust Onverschillig ongerust Eigenbelang collectief belang Consument burger Veranderingsgezind behoudzucht

17 2) Tegenbewegingen: vleesminderen Mondiale trend: nutrition transition Meer dierlijk en verzadigd Minder plantaardig Vlees: dierenwelzijn, gezondheid, milieu & zekerheid Nutrition transition 2.0 nodig (GZ, PBL, WRR, USDA, Nature, etc.) 17

18 Vlees eten: consumptie in Nederland

19 Vlees eten: consumptie in Nederland Op stabiel hoog niveau de laatste 15 jaar: ca. 85 kg. (karkasgewicht) per hoofd v/d bev. Geconsumeerde hoeveelheid: ca. 43 kg. Varken en vooral kip populair (geworden) Ruime verdubbeling tov halve eeuw geleden Vlees pas sinds (eind)jaren 50 alledaags Aardappelen, groenten en vlees als oer Hollands maal Vlees is icoon van onze eetcultuur ( carnivore eetregime )

20 Vlees eten: mondiale vleeszucht Natuurlijke orde der dingen : wie rijk is, eet vlees; wie rijker wordt, gaat (meer) vlees eten Stijgende vleesconsumptie in rijke & arme landen M.n. sinds 1980 M.n. sterke stijging in opkomende economieen met grote bevolking(sgroei): Azie Voorzichtige aanwijzingen: verzadiging & peak meat

21 Flexitarisme te midden van carnivorisme

22 Vleesminderen: onder onderzoekers

23 Flexitariers (N=800 / N = 1253)

24 Flexitariers (van heavy tot light ) Light 2009: 70% / 2011: 77% eet minstens 1x per week vleesloos (N&M: 86% flexitariers) Medium 2009: 40% / 2011: 42,5% eet 4x of minder per week vlees Heavy 2009: 12% / 2011: 15% eet 2x of minder per week vlees

25 3) Tegenbeweging : sociaal ondernemen / duurzame voedselinitiatieven Hoe is een breder scala van voedselwaarden te omvatten? Van de theorie van de WRR naar de praktijk Van de P van profit naar de P s van people & planet MVO / Creating shared values Maatschappelijke waarden / bovenwettelijke productie-eisen Van shareholders naar multiple stakeholders 25

26 Naar een duurzaam voedselsysteem Verandering van het bestaande landbouw- en voedselsysteem van binnenuit of buitenom? Elkington: vestigde de aandacht op de triple bottom line (People, planet, profit) en de mogelijkheden voor duurzaam kapitalisme (cannibals with forks) 26

27 Stel vragen, doe de Need Test: Diagnose 1. Wat is de primaire functie van een product of dienst? 2. Welke andere voordelen biedt het product of de dienst 3. Hoe waarschijnlijk is het dat er op lange termijn een behoefte of vraag is naar het product of de dienst? 4. Hoe verhoudt zich de waarde van het product of dienst tegenover de impact assessment? 5. Zou het product of de dienst duurzaam zijn in een rechtvaardige wereld met 8-10 mljard mensen? 6. Zijn er duurzame alternatieven om de functie van dit product of deze dienst te vervullen? Prognose 7. Gegeven de antwoorden op 1-6, welke bedreigingen en kansen zijn er voor het product of de dienst in het tijdsbestek van een duurzame transitie? 27

28 Je moet een beetje gek zijn George Bernard Shaw The reasonable man adapts himself to the world; the unreasonable one persists in trying to adapt the world to himself. Therefore, all progress depends on the unreasonable man. Whole Foods Markets (John Mackey) begonnen in Austin, Texas, uitgegroeid tot s werelds grootste organic retailer: werknemers, meer dan 400 filialen in VS, Ca, UK. Op scherpst van de snede; schandaal overname Wild Oats (2007) 28

29 Wat zijn dit voor mensen? Karakeristieken voor succesvolle sociale ondernemers 1. Proberen af te werpen van ideologische of disciplinaire beperkingen. 2. Een bereidheid om innovaties en inzichten te delen met anderen. 3. De sprong al wagen voor de zekerheid dat alle middelen er (zullen) zijn. 4. Een balans tussen passie om iets te veranderen en een drang en ijver om effecten te meten en monitoren. 5. Bezitten een gezonde vorm van ongeduld (d.w.z.: ze zouden het slecht doen in bureaucratische organisaties.) 29

30 Sociaal ondernemen 3 karakteristieken informele werk- en organisatiewijze pragmatische omgang (doe-het-zelven) met sociale spelregels kunst van het verbinden met verschillende partijen (connecting conversations) 30

31 Sociaal ondernemen: organisatie Formele organisatie Strak : gedisciplineerd, weloverwogen, onpersoonlijke relaties, geroutineerd, procedurele rechtvaardigheid Regels, afspraken en contracten die van te zijn vastgelegd op papiervoren (Handbook mechanisme) Evenwichtige wederkerigheid (gebaseerd op wantrouwen) Wordt van buitenaf ingevlogen Informele organisatie Los : spontaan, terloops, affectieve betrokkenheid, onderlinge vertrouwdheid, creativiteit, openheid van informatie en relatieve chaos Impliciete gedragsregels die voortkomen uit gedeelde normen en waarden (Handshake mechanisme) Diffuse wederkerigheid (vertrouwen en herhaalde sociale uitwisseling zijn cruciaal Ontstaat van binnenuit 31

32 Sociaal ondernemen: spelregels Zichtbaar maken van sociale normen of culturele waarden Bv: via crowdbutching kloof tussen veehouders en consumenten overbruggen & (spel)regels en normen rondom vleesconsumptie (opnieuw) ontdekken Voorbij het product/prijs alleen verhaal over herkomst, vakmanschap en ambachtelijkheid consumenten/burgers betrekken door ze op een koe te laten intekenen voordat die geslacht wordt 32

33 Sociaal ondernemen: verbindingskunst Realiseer je dat verbinding en openstaan voor verandering vooral van jezelf nauw met elkaar verbonden zijn. Verplaats je in de ander (empathie leidt vaak tot sympathie), inclusief aandacht en gehoor voor bij de ander(en) levende zorgen of verwijten. Stel je open voor de inbreng van buitenstaanders. Verbind op datgene wat je bent/voelt/belangrijk vindt/kunt waarmaken: practice what you preach). Volg als verbinder je passie en zoek naar een verdienmodel in plaats van andersom (wat niét hetzelfde is als te zeggen dat verbinden alleen een ideële basis behoeft zonder een financiële). 33

34 Verbindingsinitiatieven: opdracht 34

35 Negen praktijkvoorbeelden (hand out) Praktijkvoorbeelden Wat spreekt aan & waarom? Welke ken je / heb je van gehoord? Welk modern voedselinitiatief spreekt jou aan? 35

36 Typering praktijkvoorbeelden voedselinitiatieven onderscheiden naar hun relatie met het gangbare VANUIT HET GANGBARE (B2B) MET HET GANGBARE WEG VAN HET GANGBARE (B2C) Floriade 2022 StreekSelecties Uit Je Eigen stad Agri Meet Design Marqt Koop een koe Biopark Terneuzen Feed Design Lab Oregional 36

37 Overlevingsproblemen in opstartfase Collectieve baten onvoldoende in prijs geinternaliseerd Instabiel overheidsbeleid Gebrek aan managementvaardigheden Banken geven minder snel krediet en gebrek aan durfkapitaal 37

38 Welke weg nemen we? Voorlopers en strong sustainability Mainstream en weak sustainability Daartussen: allerlei hybriden HET GAAT OM HET GEHEEL 38

39 Pijlers duurzame ontwikkeling obv studies praktijkcasussen Innovatieve en praktische kennis Marktervaring Betrokkenheid burgers en consumenten Ondersteunende beleidsarrangementen 39

40 Dank voor jullie aandacht 40