Inschatting van (para)suïcidaal gedrag, objectieve versus subjectieve risicotaxatie en de impact van de beleving van de verpleegkundigen hierop

Transcriptie

1 Inschatting van (para)suïcidaal gedrag, objectieve versus subjectieve risicotaxatie en de impact van de beleving van de verpleegkundigen hierop Tine Maes Hoofdverantwoordelijke De Fase 4 PZ Duffel Tine.Maes@emmaus.be Promotor: Prof. Dr. Schrijvers Coördinator: Riet Willems

2 Inleiding In 2011 stierven 1152 Vlamingen door suïcide. Het Vlaamse suïcidecijfer ligt 1,5 keer hoger dan het EUgemiddelde₁ ₁

3 Inleiding Suïcide is een handeling met dodelijke afloop, door de overledenen geïnitieerd, in de verwachting van een dodelijke of potentieel dodelijke afloop, met de bedoeling gewenste veranderingen aan te brengen₁ Parasuïcide is een daad, zonder dodelijke afloop, waarbij een individu uit eigen vrije wil niet-habitueel gedrag vertoont dat zonder interventie van derden inwendige of uitwendige schade aan diens lichaam toebrengt en dat bedoeld is om door de betrokkene gewenste veranderingen te bewerkstelligen door middel van de actuele of te verwachten lichamelijk gevolgen₂ ₁Kerkhof, A., Van Luyn, B. Suïcidepreventie in de praktijk. Bohn Stafleu van Loghum (2010) Houten ₂Burger, I.v.d.L., C.; Bos, A.; Eckhardt, T.; Post, S.; van Yperen, M.; van Hemert, A.M. Voorkomen van parasuïcides in Den Haag. Epidemiologisch bulletin, (4): p

4 Inleiding Gradaties van ernst lichte mate Patiënt heeft af en toe vluchtige gedachten aan suïcide. Patiënt wil liever leven dan sterven. Ambivalent Patiënt wil zowel suïcide plegen als doorgaan met leven. Geen plannen of voorbereidingen gemaakt Ernstige mate Patiënt heeft voortdurend gedachten en beelden van suïcide in zijn hoofd. Patiënt wil veel liever sterven dan doorgaan met leven. Bang voor de eigen impulsiviteit. Zeer ernstige mate Patiënt is wanhopig. Kan alleen nog aan suïcide denken. Uitgebreid plan is klaar. Elk moment kan een impulsdoorbraak leiden tot suïcide. Van Heeringen, C., Kerkhof, A. Behandelstrategieën bij suïcidaliteit. Bohn Stafleu Van Loghum (2000) Houten

5 Inleiding Van de mensen die suïcide plegen is 24% in contact geweest met de geestelijke gezondheidszorg in het jaar voor hun dood₁ 6,75% binnen drie maanden na ontslag Piek één dag na ontslag De periode na een psychiatrische opname is een hoog risico moment voor het plegen van suïcide₂, ₃, ₄, ₅ Bijna de helft (43,2%) van de patiënten die een suïcidepoging deden in 2012 werden residentieel behandeld voordat ze een suïcidepoging ondernamen₆ ₁Wasserman D, Rihmer Z, Rujescu D, Sarchaipone M, Sokolowski M, Titelman D, Zalsman G, Zemishlany Z, Carli V. The European Psychiatric Asssociation (EPA) guidance on suicide treatment and prevention. Eur Psychiatry 2011; 27: ₂Ho TP. The suicide risk of discharged psychiatric patients. Journal Clin Psychiatry 2003; 64: ₃Lawrence D, Holman CD, Jablensky AV, Fuller SA, Stoney AJ. Increasing rates of suicide in Western Australian psychiatric patients: A record linkage study. Acta Psychiatr Scand 2001; 104: ₄Troister T, Links P, Cutcliffe JR. Review of predictors of suicide within 1 year of discharge from a psychiatric hospital. Curr Psychiatry Rep 2008; 10: ₅Yim PHW, Yip PSF, Li RHY, Dunn ELW, Yeung WS, Miao YK. Suicide after discharge form psychiatric inpatient care: a case control study in Hong Kong. Aust N Z J Psychiatry 2004; 38: ₆van Heeringen C, Portzky G, Vancayseele N, De Jaegere E. De epidemiologie van suïcidepogingen in Vlaanderen, jaarverslag Eenheid voor zelfmoordonderzoek 2013.

6 Inleiding Suïciderisico zou in kaart moeten gebracht worden bij opname₁ Interviews die peilen naar psychologisch en sociaal functioneren Specifiek psychometrische schalen Verpleegkundigen zijn de professionals die het meest en intensief contact hebben met patiënten met suïcidaal gedrag₂ 24u zorg Eerste contact patiënt ₁Wasserman, D.R. et al. The European Psychiatric Association (EPA) guidance on suicide treatement and prevention. European Psychiatry, p ₂Cutcliffe, J.R., Stevenson, C., Jackson, S., Smith, P. A Modified grounded theory study of how psychiatric nurses work with suicidal people. International Journal of Nursing Studies, p

7 Inleiding Verschillende factoren roepen angst op bij de professional in de omgang met suïcidale patiënten. ₁ Suïcidale klachten uit de weg gaan Professional wordt passief of overactief Verlammend Ervaringen met suïcide geven aanleiding tot gedragsveranderingen, gedachten en emoties.₁ ₁Steendam, M. Angst voor je suïcidale patiënt. Maandblad Geestelijke volksgezondheid (6) p

8 Vraagstellingen Bestaat er een verschil tussen objectieve risicotaxatie van (para)suïcide en subjectieve risicotaxatie door psychiatrische verpleegkundigen? Wat is het verband tussen voorgaande ervaringen met suïcide en copingstijl, in stressvolle situaties, van de verpleegkundigen op het verschil tussen de objectieve risicotaxatie en de subjectieve risicotaxatie van (para)suïcidaal gedrag?

9 Methodologie Studiedesign: kwantitatief, epidemiologisch beschrijvend Onderzoeksveld: Psychiatrisch ziekenhuis Sint Norbertus, Duffel. 2 opnameafdelingen, 2 behandelafdelingen Datacollectie: December 2012 April 2013

10 Methodologie Vragenlijsten Verpleegkundigen Demografische gegevens en ervaringen suïcide Coping Inventory for Stressful Situations (CISS) chronbach α : 0,804 Patiënten Subjectieve inschatting verpleegkundigen Nurses Global Assessment for Suicide Risk (NGASR) Beck Depression Inventory II (BDI-II) chronbach α: 0,927 Hamilton Depression Rating Scale (HDRS) chronbach α: 0,750

11 Nurses Global Assessment for Suicide Risk (NGASR) Voorspellende variabele Waarde Gevoelens van hopeloosheid 3 Recente stressvolle gebeurtenissen 1 Imperatieve hallucinaties of achtervolgingswanen 1 Depressie, intresseverlies of anhedonie 3 Sterke aanwijzingen voor het zichzelf terugtrekken 1 Suïcidale uitingen 1 Aantoonbaar suïcideplan 3 Ernstige psychiatrische problemen in de familieanamnese of suïcide in de familie Recent sterfgeval in de omgeving of een recent verbroken relatie Bekend met recente of eerdere psychoses 1 Weduwe/weduwnaar 1 Eerdere suïcidepogingen 3 Sociaaleconomische deprivatie 1 Bekend met overmatig alcoholgebruik of misbruik van middelen Angst en paniekverschijnselen Score van 5 of lager: Laaggemiddeld suïciderisico Score tussen 6 en 7: Gemiddeld suïciderisico Score tussen 9 en 11: Hoog suïciderisico Score van 11 en hoger: Zeer hoog suïciderisico Motorische onrust/gejaagdheid 1 Psychiatrische opnames in de afgelopen 2 maanden 1 Totaal score

12 Methodologie HDRS suïcide item BDI-II suïcide item 9. Suïcidale gedachten of wensen 0.Ik heb geen enkele gedachten aan zelfdoding 1.Ik heb gedachten aan zelfdoding, maar ik zou ze niet ten uitvoer brengen 2. Ik zou liever een einde aan mijn leven maken 3. Ik zou een einde aan mijn leven maken als ik de kans kreeg

13 Methodologie Inclusie en exclusiecriteria Inclusie Aanwezigheid van suïcide-ideatie bij aanmelding op de afdeling. Nederlandstalig jaar Exclusie Anderstalig Door toestandsbeeld niet in staat voor het invullen van vragenlijsten

14 Beschrijving populatie Verpleegkundigen n=31 Leeftijd mean (range) 39.0 ( ) Vrouwelijk geslacht (%) 87.1 Gezinssituatie (%) Alleenstaand 29.0 Samenwonend met partner 29.0 Samenwonend met partner en kinderen 19.4 Samenwonend met kinderen 19.4 Samenwonend met anderen 3.2 Diploma (%) HBO 32.3 Bachelor 58.1 Banaba 3.2 Master 6.5 Afdeling (%) Opname afdeling 51.6 Behandel afdeling 48.4 Voltijds werken (%) 74.2 Beroepservaring gezondheidszorg mean 16.1 ( ) Beroepservaring ggz mean (range) 15.5 ( ) Ervaring huidige afdeling mean (range) 5.3 ( ) Patiënten n=67 Leeftijd mean (range) 38.6 (16 61) Vrouwelijk geslacht (%) 59.7 Gezinssituatie (%) Alleenstaand 37.5 Samenwonend met partner 17.2 Samenwonend met partner en kinderen 10.9 Samenwonend met kinderen 7.8 Samenwonend met anderen 26.6 Aanmelding diagnose door VPK (%) Persoonlijkheidsstoornis 15.6 Depressie 75.6 Bipolaire stoornis 0.0 Psychotische stoornis 0.0 Verslavingsproblematiek 2.2 Andere 6.7

15 Ervaringen met suïcide verpleegkundigen Ervaringen met suïcde n=31 Contact suïcidaal gedrag op werk % 96.6 Frequentie n = 28 Sporadisch (<1x/maand) 21.4 Regelmatig (<1x/week) 35.7 Vaak (1x/week) 42.9 Contact suïcidaal gedrag buiten werk 48.4 Frequentie n=15 <6 maanden 40.0 <1jaar 13.3 <5jaar 40.0 Andere 6.7 Begeleiding 35.7 Contact suïcidepoging afdeling 73.3 Frequentie n=21 1 maand geleden maanden geleden jaar geleden 19.0 Andere 33.3 Begeleiding 45.0 Contact geslaagde suïcidepoging afdeling 43.3 Frequentie n=13 6 maanden geleden 46.2 Andere 53.8 Begeleiding 69.2 Contact geslaagde suïcidepoging nabije omgeving 27.6

16 Copingstijl verpleegkundigen Taakgericht Emotie Vermijdend Afleiding Gezelschap Copingstijl n=31 Hoog 12.9 gemiddelde 67.7 Laag 19.4 Hoog 0.0 gemiddelde 74.2 Laag 25.8 Hoog 16.1 gemiddelde 51.6 Laag 32.3 Hoog 16.1 gemiddelde 51.6 Laag 32.3 Hoog 38.7 gemiddelde 48.4 Laag 12.9

17 Subjectieve en objectieve risicotaxatie suïcidaal gedrag Subjectieve risiscotaxatie VPK n= 67 Suïcide gedachten % 48,5 Suïcideplannen % 18,5 Inschatting suïcidaal gedrag % Lichte mate 52,3 Ambivalent 29,2 Ernstige mate 13,8 Zeer ernstige mate 4,6 Objectieve risicotaxatie NGASR (Verpleegkundigen) n=67 Laag gemiddeld suïciderisico 16,4 Gemiddeld suïciderisico 11,9 Hoog suïciderisico 11,9 Zeer hoog suïciderisico 59,7 BDI (Patiënt) n= 52 Suïcidale gedachten of wensen item 9 Geen 16,1 Gedachten 44,6 Liever einde aan leven 30,4 Einde aan leven 8,9 HDRS (Andere professional) n=47 Zelfmoordneiging item 3 Geen 28,6 Geen verlangen om te sterven 14,3 Sterven, geen plannen 25,0 Overweeg suïcide 23,2 Suïcidepoging 8,9

18 Verschil in risicotaxatie Objectieve risicotaxatie = NGASR + BDI item9 + HDRS item3 Subjectieve risicotaxatie = inschatting suïcide verpleegkundigen Verschil risicotaxatie = (subjectieve risicotaxatie*3) objectieve risicotaxatie

19 Verschil in risicotaxatie Verschil subjectieve inschatting en NGASR (verpleegkundige)

20 Verschil in risicotaxatie Verschil subjectieve inschatting en BDI suïcide item (patiënt)

21 Verschil in risicotaxatie Verschil subjectieve inschatting en HDRS suïcide item (andere professional) Niet significant

22 Verschil in risicotaxatie Verschil gemiddelde score Subjectieve inschatting en Objectieve inschatting

23 Verschil in risicotaxatie Verschil tussen subjectieve inschatting en objectieve inschatting van suïcide risico. Paired sample t-test.

24 Invloed demografische gegevens van de verpleegkundigen op verschil in risicotaxatie Variabelen Categorieën (n) r Mean (SD) p Demografische gegevens Leeftijd * Ervaring GZ * Ervaring GGZ * Ervaring afdeling * Geslacht Man (3) (0.00) Vrouw (25) (2.15) 0.673** HBO (10) (2.43) Diploma Bachelor (16) (1.85) Banaba (1) (_) 0.592*** Master (1) (_) Voltijds werken Ja (21) (1.99) Nee (7) (1.82) 0.062** Afdeling Opname (15) (2.02) Behandel (13) (2.12) 0.892** *Spearman **Mann Whitney ***Kurskall Wallis

25 Invloed ervaringen suïcide van de verpleegkundigen op verschil in risicotaxatie Variabelen Categorieën (n) r Mean (SD) p Ervaringen suïcide Suïcidaal gedrag werk Ja (25) (2.01) Nee (1) (_) 0.231** Suïcidaal gedrag omgeving Suïcidepoging werk Ja (13) Ja (20) (1.57) (2.02) Nee (15) Nee (7) (2.40) (2.24) 0.683** 0.498** Geslaagde suïcide werk Ja (12) (1.50) Nee (15) (2.48) 0.829** Geslaagde suïcide omgeving Ja (7) (1.63) Nee (19) (2.27) 0.735** *Spearman **Mann Whitney ***Kurskall Wallis

26 Invloed copingstijl van de verpleegkundigen op verschil in risicotaxatie Variabelen Categorieën (n) r Mean (SD) p Copingstijl Laag (5) (2.93) Taakgericht Gemiddeld (19) (1.99) 0.548*** Hoog (4) (0.62) Emotiegericht Laag (8) (1.79) Gemiddeld (20) (2.16) 1.000** Laag (9) (1.50) Vermijding Gemiddeld (15) (2.44) 0.378*** Hoog (4) (0.95) Laag (10) (1.72) Afleiding zoeken Gemiddeld (13) (2.00) 0.086*** Hoog (5) (1.87) Laag (4) (1.29) Gezelschap zoeken Gemiddeld (13) (1.82) 0.073*** Hoog (11) (2.17) *Spearman **Mann Whitney ***Kurskall Wallis

27 Verband demografische gegevens, ervaringen suïcide en copingstijl verpleegkundigen (Spearman correlatie) n=28 Demografische gegevens Verschil risicotaxatie 2. Leeftijd * 3. Ervaring GZ * 0.941*** 4. Ervaring GGZ * 0.943*** 0.966*** 5. Ervaring afdeling * 0.541*** 0.591*** 0.613*** 6. Vrouwelijk geslacht 0.087* 0.124* 0.108* 0.097* * 7. Opnameafdeling * * * * 0.456*** 0.012* 8. Diploma * * * * * * * 9. Voltijdse tewerkstelling 0.362* *** *** *** ** * * 0.174* Ervaringen suïcide Verschil in risicotaxatie 2. Contact suïcidaal gedrag werk 0.271* 3. Contact suïcidaal gedrag omgeving 0.085* 0.183* 4. Contact suïcidepoging werk * 0.333* * 5. Contact geslaagde suïcide werk * 0.155* * 0.310* 6. Contact geslaagde suïcide omgeving * 0.116* 0.685*** 0.143* 0.064* Copingstijl Verschil in risicotaxatie 2. Taakgerichte coping 0.133* 3. Emotiegerichte coping 0.000* * 4. Vermijdende coping 0.239* 0.243* * 5. Afleiding zoeken 0.423** 0.225* * 0.783*** 6. Gezelschap zoeken 0.167* 0.224* 0.009* 0.712*** 0.514*** * p>0,05 **p<0,05 ***p<0,01

28 Discussie Significant verschil (p=0.001) tussen objectieve (BDI+HDRS+NGASR) en subjectieve risicotaxatie van (para)suïcidaal gedrag. Subjectieve risicotaxatie en NGASR (p=0,000) Subjectieve risicotaxatie en HDRS (p=0,677) Subjectieve risicotaxatie BDI (p=0,012) gecorrigeerd (p=0,619) Meetinstrumenten betrouwbaar? Verholen suïcide?

29 Discussie Wat is de juiste inschatting? Geeft objectieve inschatting reële toestand weer? Wasserman et al. (2011) 24% van de mensen die suïcide plegen zijn in contact geweest met GGZ. Periode na psychiatrische opname hoog risico moment voor het plegen van suïcide Prospectief onderzoek met suïcidepoging of fatale suïcide als uitkomst lijkt noodzakelijk Belang om in suïcidebeleid voldoende aandacht besteden objectieve risicotaxatie

30 Discussie Significant (p=0.025) verband afleiding zoeken en verschil in risicotaxatie Voorzichtigheid bij interpretatie Relevant voor uitwerken suïcidebeleid Bij stressvolle situaties voldoende aandacht voor bespreken gebeurtenis

31 Verpleegkundige relevantie Verpleegkundigen cruciale rol in risicotaxatie suïcidaal gedrag Info correct, volledig en objectief Gebruik gestructureerde vragenlijsten Meetinstrumenten voor verpleegkundigen?

32 Verpleegkundige relevantie Inschatting van suïcidaal gedrag wordt een aandachtspunt Verpleegkundigen zijn vaak de professionals die het meest en intensief contact hebben met patiënten met suïcidaal gedrag (Cutcliffe et al., 2006). Binnen een multidisciplinair suïcidebeleid objectieve meetinstrumenten introduceren Attent maken op het belang van het peilen naar de aanwezigheid van suïcidaal gedrag. Significant (p=0,025) verband tussen afleiding zoeken als copingstijl van de verpleegkundigen en het verschil in risicotaxatie van het suïcidaal gedrag Uitwerken in suïcidebeleid: voldoende aandacht voorzien voor bespreking binnen team

33 Praktijk voorbeeld De Fase 4

34 Praktijk voorbeeld De Fase 4 Contact maken & zorg voor veiligheid Niveau 1 Lichte mate Spreek over suïcide met de patiënt Spreek met patiënt over toekomstperspectie ven Niveau 2 Ambivalent Plan dagelijks een kort gesprek met patiënt (15 ) Maak inschatting van verder verloop suïcidaal proces Dagelijks bespreken op briefing! Niveau 3 Ernstige mate Kamer veilig maken samen met patiënt Afspraken maken blijft mogelijk Consult bij arts, dag van aanvang niveau 3 Medicatie aanpassing Niveau 4 Zeer ernstige mate Afspraken maken is niet mogelijk Contact name verloopt moeizaam of is onmogelijk Transfert opname 1 Biedt patiënt regelmatig een gesprek aan Niveau 3 A Toezicht 60 Patiënt mag afdeling verlaten met familie/vrienden die op de hoogte zijn van de situatie. Familie/vrienden komen patiënt halen op de afdeling en brengen patiënt terug naar de afdeling Patiënt kan niet met overnachting naar huis Niveau 3 B Toezicht 30 Patiënt mag afdeling niet verlaten Patiënt mag niet op weekend Patiënt kan bezoek ontvangen op de afdeling (gespreklokaal)

35 Praktijk voorbeeld De Fase 4 Risicotaxatie suïcidaal gedrag Maandelijkse afname BDI-II Ernst depressie Suïcide-item HDRS Ernst depressie Suïcide-item

36 Praktijk voorbeeld De Fase 4 Risicotaxatie suïcidaal gedrag Suïcide-item BDI Patiënten die twee of hoger scoren op het suïcide item van BDI-II hebben 6,9 keer meer kans hebben om suïcide te plegen dan bij een score lager dan twee ₁ Suïcide-item HDRS Patiënten die 2 of hoger scoren op het suïcide item van HDRS hebben 4,9 keer meer kans op het plegen van suïcide₁ Patiënten dit op het suïcide item van BDI of HDRS hoger scoren worden standaard in suïcideprotocol geplaatst ₁Brown, G.K.A. (2004). A review of suicide assessement measures for intervention research with adults and older adults

37 Take Home Message Risicotaxatie van het suïcidaal gedrag a.d.h.v. meetinstrumenten naast klinische inschatting

38 Bedankingen Promotor: Dr. Didier Schrijvers Coördinator: Riet Willems Medewerkers PZ Duffel Directie PZ Duffel

39