onderwerp: Visie dagelijkse winkelstructuur Gemeente Purmerend

Transcriptie

1 gemeentebestuur PURMEREND^öj^ Postbus AA Purmerend telefoon telefax Portefeuillehouder Economische Zaken Aan de leden van de gemeenteraad ons kenmerk datum ri8z92tf U'ujlSJlf 7 april 2015 onderwerp: Visie dagelijkse winkelstructuur Gemeente Purmerend Geachte leden van de raad, VERZONDEN Hierbij bieden wij u de 'Visie dagelijks winkelstructuur Gemeente Purmerend' aan ter kennisname. Bureau Stedelijke Planning heeft een definitief conceptrapport opgeleverd. Dit conceptrapport gaat in op een aantal actuele marktinitiatieven, voornamelijk plannen van supermark^frhules. Het voorstel inzake besluitvorming door uw raad volgt voor de zomer. Vertrouwende u hiermee voldoende geïnformeerd te hebben, Hoo^aertrend, Toorbij /ethouder Economische Zaken Stadhuis bezoekadres Purmersteenweg 42 bankrelaties: BNG , ABN Amro Werkplein Purmerend Waterlandlaan 22-36

2 Visie dagelijkse winkelstructuur gemeente Purmerend 16 februari 2015 eindrapport

3 Status: eindrapport Datum: 16 februari 2015 Een product van: Bureau Stedelijke Planning bv Silodam 1E 1013 AL Amsterdam Team Detailhandel en Leisure: Dr. Aart Jan van Duren Dr. Anne Risselada Voor meer informatie: Aart Jan van Duren, In opdracht van: Gemeente Purmerend De in dit document verstrekte informatie mag uitsluitend worden gebruikt in het kader van de opdracht waarvoor deze is opgesteld. Elk ander gebruik behoeft de voorafgaande schriftelijke toestemming van Bureau Stedelijke Planning BV. Projectnummer: 2014.A.532 Referentie: Purmerend, beleidsvisie dagelijkse winkelstructuur pagina 2

4 Inhoudsopgave Pagina Inleiding 4 1 Contextanalyse Draagvlak 1.2 Detailhandelsaanbod Purmerend 1.3 (Boven)lokale ontwikkelingen in de dagelijkse winkelstructuur 2 Trends & ontwikkelingen en beleidsuitgangspunten Trends in de supermarktbranche 2.2 Beleidskader 2.3 Eerste oordeelsvorming 3 Distributieve analyse Winkeldichtheden en supermarktdekking 3.2 Benchmark 3.3 Distributieve ruimte 3.4 Overlappende verzorgingsgebieden 3.5 Conclusie 4 Visie op de dagelijkse winkelstructuur in Purmerend SWOT-analyse en SWOT-confrontatie 4.2 Overwegingen en keuzes 4.3 Visie op hoofdlijnen 4.4 Beoordeling lopende initiatieven 4.5 Afwegingskader nieuwe (supermarkt)initiatieven Bijlage 1: Supermarktaanbod 41 Bijlage 2: Winkeldichtheden en Benchmark 42 Bijlage 3: Begrippenlijst 46 Bijlage 4: Indeling supermarktformules 48 Bijlage 5: DPO-berekening huidige situatie 49 pagina 3

5 Inleiding De uitgangspunten van het detailhandelsbeleid van de gemeente Purmerend voor de buurt- en wijkcentra dateren uit 2007 en zijn neergelegd in de Nota Detailhandel Nadien heeft voor de binnenstad en voor perifere detailhandel actualisatie van beleid plaatsgevonden. Voor de ondersteunende centra is dat nog niet gebeurd. Er zijn echter een aantal ontwikkelingen die het noodzakelijk maken om nieuw beleid te formuleren ten aanzien van de gewenste dagelijkse winkelstructuur. Deels betreft het generieke ontwikkelingen, deels ook lokale (supermarkt)ontwikkelingen. De voorliggende visie is een actualisatie van het detailhandelsbeleid, en deze nieuwe visie op de dagelijkse winkelstructuur zal mede dienen als toetsingskader en sturingsmiddel voor toekomstige ontwikkelingen en als onderbouwing voor nieuwe bestemmingsplannen. Om die reden heeft de gemeente Purmerend in het voorjaar van 2014 aan Bureau Stedelijke Planning gevraagd een visie op de dagelijkse winkelstructuur op te stellen. Het voorliggende rapport is hiervan het verslag. De visie is tot stand gekomen in nauwe interactie met ondernemers en eigenaren in de stad en ambtenaren van de gemeente Purmerend. De visie betreft echter een onafhankelijk advies van ons aan de gemeente Purmerend. Leeswijzer Het rapport bevat de hoofdlijnen van de visie op de dagelijkse structuur in Purmerend en de belangrijkste motivatie daarvoor. Het rapport kent de volgende opbouw: Een kenschets van de vraag- en aanbodverhoudingen en de (te verwachten) ontwikkelingen daarin (H1). Een analyse van trends en ontwikkelingen in de (supermarkt)sector, in combinatie met een analyse van vigerend beleid (H2). Een specificatie van de marktmogelijkheden voor de dagelijkse sector nu en in de toekomst, naar type, locatie en functie (H3). Visie, strategie en beleid op hoofdlijnen voor de dagelijkse winkelstructuur in Purmerend, met daarin een beoordeling van concrete en lopende initiatieven en plannen (H4). pagina 4

6 1 Contextanalyse Purmerend ligt in de provincie Noord-Holland en is een typische naoorlogse groeikern van Amsterdam. In 1958 werd de eerste uitbreidingswijk Overwhere I aangelegd, en daarna is gestaag doorgebouwd. De bevolking groeide van inwoners in 1965 tot in 1985 en bijna nu. De laatste uitbreidingswijk is de VINEX-wijk Weidevenne, die momenteel zijn afronding nadert. Figuur 1 Begrenzing gemeente Purmerend Bron: PDOK achtergrondkaart; bewerking Bureau Stedelijke Planning 1.1 Draagvlak De gemeente Purmerend telt een kleine inwoners. De bevolking wijkt qua leeftijdsopbouw nauwelijks af van het landelijk gemiddelde. Purmerend kent een iets hogere gemiddelde huishoudgrootte. Daarnaast ligt het aandeel niet-westerse allochtonen iets boven het Nederlandse gemiddelde. De inwoners van Purmerend hebben gemiddeld meer te besteden dan de gemiddelde Nederlander: het inkomen ligt 2% hoger (inkomensindex = 102). Verder zijn inwoners van Purmerend relatief weinig hoogopgeleid (37% onder landelijk gemiddelde) 1. Wanneer we op CBS-wijkniveau de bevolkingsopbouw analyseren, dan zien we dat er in het Centrum, Overwhere en Wheermolen relatief veel ouderen wonen. Wheermolen is daarnaast ook de armste woonwijk van Purmerend en kent een relatief hoog percentage niet-westerse allochtonen. 1 Bron: Strabo, 2013 pagina 5

7 Tabel 1 Bevolkingskenmerken Purmerend Gebied Inw. % 0-15 % % % % 65+ Gem. huish. grootte % niet westerse Allocht. Gem. ink. per inw. (2011) Purmerend , Centrum , Overwhere Wheermolen Gors , Purmer-Noord , Purmer-Zuid , Weidevenne , Nederland , Bron: CBS Statline, 2013 Het historische centrum van Purmerend en de vooroorlogse stadsuitbreidingen liggen excentrisch, aan de oostzijde van de stad. De eerste uitbreidingswijk is Overwhere I (Zuid) gebouwd in begin jaren 60 van de vorige eeuw. Midden jaren 60 en begin jaren 70 werd gebouwd aan de ruim opgezette en groene woonwijken Overwhere II, (Noord), Molenkoog en De Gors-Zuid. Wheermolen, een woonwijk met voornamelijk flatgebouwen, werd vanaf 1964, gelijktijdig met Overwhere I ontwikkeld. Gors-Noord en Purmer-Noord zijn de uitbreidingswijken van de jaren 80, met kleinere woningen, waaronder veel sociale huur. De wijken kennen een stenig karakter in vergelijking met de woonwijken gebouwd in de jaren 60/ 70. Purmer-Zuid is een grote uitbreidingswijk gebouwd in de jaren 90 met veel eengezinswoningen. De laatste wijk is Vinexwijk Weidevenne, gerealiseerd in het eerste decennium van deze eeuw. Figuur 2 Gebiedsindeling gemeente Purmerend Bron: Structuurvisie Purmerend ; bewerking Bureau Stedelijke Planning pagina 6

8 Bevolkingsprognose Purmerend Als naoorlogse groeikern van Amsterdam kende Purmerend tot 2005 een sterke bevolkingsgroei. Vanaf 2005 heeft zich nog steeds bevolkingsgroei voorgedaan, maar wel in veel minder mate dan voorheen. Volgens de meest recente voorspellingen van het CBS zal de bevolking van Purmerend tot 2025 groeien naar inwoners en in 2030 zo n inwoners tellen. Tot aan 2025 is dit een bevolkingsgroei van ca inwoners (+3%). Figuur 3 Bevolkingsgroei gemeente Purmerend Bron: CBS, Woningbouwlocaties De geprognosticeerde bevolkingsgroei doet zich voornamelijk voor in verschillende nieuwbouwprojecten in Purmerend. In Weidevenne zullen nog ca. 50 woningen worden gebouwd. Op de Kop van West, ten noorden van Weidevenne, zijn harde woningbouwplannen voor de realisatie van 550 woningen. Daarnaast zijn er diverse zachte woningbouwplannen op inbreilocaties binnen de bestaande contouren van de gemeente (ca. 400 woningen). Al met al gaat de gemeente uit van de bouw van ca woningen tussen 2014 en Met een gemiddelde huishoudgrootte van 2,3 personen vertaalt dit zich door in een groei van inwoners tot Dit is een iets lagere bevolkingsgroei dan geprognosticeerd door het CBS. Naast woningbouwplannen in Purmerend zijn er ook plannen in de directe omgeving. In Zuidoostbeemster, dat onderdeel uitmaakt van de gemeente Beemster, wordt nieuwbouwwijk De Nieuwe Tuinderij gerealiseerd. De Raad van State heeft op 15 oktober 2014 een voor de gemeente positieve uitspraak gedaan inzake de ingestelde beroepen tegen de bestemmingsplannen en omgevingsvergunningen voor de Burgemeester Postmastraat en de Notarisappelstraat in Zuidoostbeemster. In de eerste planfase gaat het om de bouw van 107 woningen. In totaal gaat het in Zuidoostbeemster om de bouw van 560 woningen. Een groot deel van de bouwplannen hebben nog een zachte planstatus. Vergrijzing Volgens de prognoses van het CBS neemt in Purmerend het percentage 65-plussers toe van 15% in 2011 naar 24% in 2030 en 27% in Dit is een toename van plussers tot aan Het aandeel van jongeren tot 19 jaar blijft vrijwel onveranderd, het aandeel volwassenen (19 tot 65 jaar) daalt van 61% in 2011 naar 53% in De vergrijzing doet zich het sterkst voor in het centrum in de vroeg naoorlogse woonwijken Overwhere en Wheermolen. pagina 7

9 1.2 Detailhandelsaanbod Purmerend Purmerend kent een hiërarchische detailhandelsstructuur met een compacte, kleinschalige en excentrisch gelegen historische binnenstad, een sterk boodschappengebied op de Wagenweg/Burg. D. Kooimanweg nabij het centrum en acht wijkwinkelcentra. Purmerend heeft voor zowel de dagelijkse als niet-dagelijkse aankopen een functie voor haar eigen inwoners en voor inwoners in omliggende kernen. Detailhandelsstructuur Purmerend telt in totaal 440 winkelverkooppunten (vkp) met een totaal winkelvloeroppervlakte (wvo) van ca m². De dagelijkse sector bestaat uit 124 winkelverkooppunten met een totaal van m² wvo. Purmerend kent een zeer compleet, divers en goed functionerend detailhandelsaanbod in de dagelijkse sector, waarbij elke wijk over een eigen dagelijks winkelcentrum beschikt. Purmerend heeft een compact, kleinschalig en excentrisch gelegen historisch centrum. Opvallend aan de detailhandelsstructuur van Purmerend is het ontbreken van supermarktaanbod in het centrum. Daar tegenover staat het zeer sterke boodschappencluster op de Wagenweg/Burg. D. Kooimanweg (Miro Center), net ten oosten van het centrum. Hier zijn de Deen, Aldi, Lidl en AHXL gevestigd met een totaal winkelvloeroppervlakte (wvo) van m². Tot slot wordt de structuur gekenmerkt door een beperkt aanbod aan grootschalige detailhandel. Toekomstig GDV/PDV aanbod was geprojecteerd op de nog te ontwikkelen Kop van West, maar dat is inmiddels van de baan. Figuur 4 Detailhandelsstructuur Purmerend Bron: Locatus; bewerking Bureau Stedelijke Planning pagina 8

10 Binnen de gemeente Purmerend onderscheidt retaildatabank Locatus 2 tien winkelgebieden: het centrum van Purmerend, zeven ondersteunende centra en twee overige winkelgebieden, die in essentie ook onder de ondersteunende centra te scharen zijn: De Gors-Noord (Gorselaar) en het Wagenweg/Miro Center, het boodschappencluster op de Wagenweg/Burg. D. Kooimanweg. Naast het detailhandelsaanbod in deze winkelgebieden zijn er binnen de bebouwende kom van Purmerend een 13-tal winkels solitair gevestigd en zijn er 45 winkelverkooppunten gevestigd op bedrijventerreinen (Baanstee en De Koog). Purmerend kent geen puur solitair gelegen supermarkten die buiten een winkelgebied zijn gevestigd. Tabel 2 Winkelgebieden Purmerend Gebiedhoofdtype Winkelgebied Winkelgebiedtypering vkp Wvo Centraal Centrum Purmerend Hoofdwinkelgebied groot Ondersteunend De Gors-Zuid (Zwanebloem) Buurtcentrum Overig (ondersteunend)* Gildeplein Wijkcentrum klein Makado Purmerend Wijkcentrum klein Meerland Wijkcentrum klein Overwhere (Leeuwerikplein) Wijkcentrum klein Weidevenne Wijkcentrum klein Wormerplein Wijkcentrum klein Grootschalige De Gorselaar (Gors-Noord) concentratie** Wagenweg/Miro Center Speciaal Winkelgebied Verspreide bewinkeling Bebouwde kom Verspreide bewinkeling Bedrijfsterrein Verspreide bewinkeling Bron: Locatus 2014, verkregen via de gemeente Purmerend *De door Locatus als overig gedefinieerde winkelcentra worden tot de ondersteunende centra gerekend. ** Door Locatus wordt dit als grootschalige concentratie bestempeld vanwege de nabijheid van enkele woonwinkels. In dit overzicht zijn deze winkels niet meegenomen. Dagelijkse winkelstructuur Purmerend In het onderstaande wordt kort ingegaan op de kenmerken en het functioneren van het centrum van Purmerend en alle negen ondersteunende winkelcentra in volgorde van opleverdatum. Deze negen ondersteunde centra zijn de dragers van de dagelijkse winkelstructuur van Purmerend. Centrum Purmerend Het centrum van Purmerend telt 247 winkels en heeft een functie voor Purmerend en voor de omliggende woonplaatsen in de regio. Het aanbod bestaat voor 90% uit aanbieders in de niet-dagelijkse sfeer, en de binnenstad kent dan ook een belangrijke functie voor het doen van niet-dagelijkse aankopen. Zoals reeds opgemerkt zijn er geen supermarktvestigingen in het centrum. Het dagelijkse aanbod bestaat uit 39 aanbieders met een totaal van m² wvo (o.a. versspeciaalzaken en drogisterijen). Wormerplein Dit winkelcentrum opende in 1964 en was voor de renovatie in 2011 beter bekend onder de naam Kooimancentrum. Het wijkcentrum van Overwhere-Zuid kent twintig 2 Locatus is een commerciële instelling die informatie verzamelt over alle winkels en consumentgerichte, dienstverlenende bedrijven. De verzamelde gegevens, zoals (winkel)naam, winkelverkoopvloeroppervlak en branche worden geregistreerd in een database. Er wordt daarnaast ook een indeling in winkelgebieden aan gekoppeld en winkelgebieden worden geclassificeerd. Veel gemeenten en allerlei andere partijen actief in detaihandel maken gebruik van de data en classificatie van winkelgebieden uit de Locatusdatabase. pagina 9

11 winkels met een totaal wvo van ca m 2. De Vomar supermarkt van m² wvo is de belangrijkste drager. Verder is er een divers (etnisch) aanbod met twaalf winkels in de dagelijkse sector waaronder een bakker, drogist, viszaak en slagerij. Tevens zijn er drie zelfstandige etnische (mini)supers gevestigd en er is een weekmarkt. Wormerplein vervult een functie voor Overwhere-Zuid en kent daarmee een beperkt marktgebied. Het is op een steenworp afstand van het sterke dagelijkse boodschappencluster Wagenweg/Miro Center gelegen. Wormerplein is goed bereikbaar, gelegen aan de hoofdverkeersstructuur en kent gratis parkeren. Het centrum doet enigszins gedateerd aan. Wormerplein functioneert gemiddeld. Makado Winkelcentrum Makado opende haar deuren in 1972 en is het wijkcentrum van Wheermolen. In 2005 is het overdekte winkelcentrum gerenoveerd. Deen is de enige aanwezige supermarkt sinds de sluiting van de Dekamarkt in januari Big Bazar is recentelijk gevestigd in de voormalige Dekamarkt. Verder is er een compleet aanbod aan dagelijkse aanbieders. Makado kent twintig aanbieders met in totaal m² wvo maar heeft een klein verzorgingsgebied. Het draagvlak in Wheermolen is daarnaast ook weinig koopkrachtig. Makado is gelegen aan de hoofdverkeersstructuur en kent gratis parkeren. De uitstraling van het winkelcentrum is enigszins introvert. Het centrum functioneert in de regel gemiddeld: er is afvloeiing naar dagelijkse aanbieders buiten de wijk, maar er is tevens toevloeiing van buiten Wheermolen. Miro Center Het voormalige Miro Center opende een jaar na Makado haar deuren (1973) op een locatie net ten oosten van het historische centrum van Purmerend. Overgewaaid vanuit de Verenigde Staten maakte de hypermarkt destijds zijn entree op Nederlandse markt onder de naam Maxis en Miro. Omdat de regelgeving op lokaal niveau nog niet was voorbereid op de komst van deze nieuwe vorm van handel, kon begin jaren zeventig een twintigtal hypermarkten worden geopend, op industriële locaties, tot de rijksoverheid ingreep (via het zogenaamde PDV-beleid). De meeste van de hypermarkten van toen zijn omgebouwd tot reguliere (XL)supermarkten. Zo ook in Purmerend waar het Miro Center nu onder andere een AHXL, Bart Smit, Blokker, C&A, Etos en Van Haren herbergt. Het voormalige Miro Center functioneert zeer goed, vooral door de zeer sterke AHXL. Typerend aan het Miro Center zijn de nietdagelijkse aanbieders als C&A en Van Haren, die op deze locatie buiten het kernwinkelgebied zijn gevestigd. Het cluster kent, samen met de dagelijkse voorzieningen op de nabijgelegen Wagenweg, een sterk bovenwijkse functie. Figuur 5 Voormalig Miro Center Overwhere (Leeuwerikplein) Bron: Bureau Stedelijke Planning pagina 10

12 Overwhere (Leeuwerikplein) In 1979 werd het overdekte winkelcentrum Overwhere in Overwhere-Noord geopend. Het centrum werd in 2002 gerenoveerd. De dragers zijn supermarkten Lidl en Plus. Daarnaast is er beperkt aanvullend dagelijks aanbod en is er een Blokker gevestigd. Het centrum vervult vooral een functie voor de inwoners van Overwhere (Noord) maar heeft ook een functie voor inwoners van Koog en Molenkoog. Het centrum heeft een wat naar binnengekeerd karakter, oogt enigszins sleets en is aan renovatie toe. Overwhere functioneert echter overwegend goed vanwege het sterke aanbod, voldoende draagvlak in het directe verzorgingsgebied en de toevloeiing van buiten. Het eigendom van dit winkelcentrum is recent door DEEN Vastgoed verworven. De Gors-Zuid (Zwanenbloem) Dit winkelcentra opende in 1980 en kent één supermarkt als drager: de Plus van ca m² wvo. In 1994 is het winkelcentrum gerenoveerd. Het winkelcentrum kent een relatief beperkt aanbod, bedient een beperkt verzorgingsgebied en is tevens niet direct aan de hoofdinfrastructuur gevestigd. Mede hierdoor is het toekomstperspectief voor De Gors-Zuid in de huidige situatie niet onbedreigd. Desondanks functioneert de Plus, als drager van het buurtcentrum, naar behoren en wil de ondernemer de winkel optimaliseren. De koop van het winkelcentrum door DEEN Vastgoed zal deze ontwikkelingen niet vergemakkelijken. Op de locatie van de sporthal nabij het winkelcentrum is via een wijzigingsbevoegdheid in het bestemmingsplan de komst van een tweede supermarkt indirect mogelijk gemaakt. De Gors-Noord (Gorselaar) Het betreft hier een kleine winkelconcentratie nabij het NS-station, aan de nietcentrum zijde. Het winkelgebied werd eind jaren 80 ontwikkeld. Direct nabij bevinden zich twee grootschalige aanbieders (WoonMall Waterland en Waterland Woonmode), in het cluster zelf zijn een Aldi en enkele kleine horecazaken en andere dienstverleners gevestigd. Daarnaast is er ook een bioscoop gevestigd. Het winkelgebied (of wat daarvan over is) is onsamenhangend, zowel ruimtelijk als functioneel. Hoewel Aldi als formule een veelal een wijkoverstijgende functie heeft, komt de winkel in Gors-Noord feitelijk gelegen als solitair gevestigde winkel die onvoldoende bereikbaar is en met weinig aanvullend dagelijks aanbod niet optimaal uit de verf. Gildeplein (Purmer-Noord) Gildeplein is het wijkcentrum van Purmer-Noord en opende in 1982 haar deuren. In 2001 werd het centrum gerenoveerd. Het wijkcentrum kent 19 winkels met een totaal wvo van ca m 2. Jumbo en Lidl vormen de dragers van het boodschappencluster en worden aangevuld met ander dagelijks aanbod en een Blokker. Het Gildeplein kent een relatief groot en trouw verzorgingsgebied waarbij het wijkwinkelcentrum tevens als ontmoetingsplaats fungeert voor buurtbewoners. Lidl beschikt hier over een kleine winkel en wil graag uitbreiden, maar vindt daarin de eigenaar van het naastliggende pand, tevens ondernemer van de Jumbo, op zijn pad. Gildeplein is in het hart van de wijk gevestigd en daarom wat minder goed bereikbaar. Toch vervult het een stevige functie voor de wijk, met een compleet dagelijks aanbod. Het Gildeplein functioneert goed. pagina 11

13 Meerland (Purmer-Zuid) Het wijkcentrum van Purmer-Zuid telt twaalf winkels met een totaal wvo van ca m². Er zijn hier een Deen en Vomar gevestigd aangevuld met aanvullend aanbod, vooral in de dagelijkse sfeer. Aangezien Vomar en Deen dezelfde doelgroep aanspreken is het supermarktaanbod weinig divers. Het centrum dateert uit 1991 en werd in 1996 gerenoveerd. Er is een weekmarkt. Meerland kent een relatief groot verzorgingsgebied en is goed bereikbaar. Parkeren is enigszins op afstand van de winkels en er is een fysieke tweedeling van het centrum door een gracht die het centrum doorkruist. Hierdoor is het centrum weinig compact. Meerland functioneert voldoende tot goed. Naar de toekomst toe is het de vraag of de huidige constellatie aan supermarktaanbieders (Deen en Vomar) voldoende toekomstperspectief heeft. Figuur 6 Gildeplein Meerland Bron: Bureau Stedelijke Planning Wagenweg Het gebied Wagenweg omvat het hele cluster aan boodschappenvoorzieningen op een voormalig bedrijventerrein ten oosten van de binnenstad. Hieronder vallen onder andere de Deen, Aldi en Lidl aan de Wagenweg, maar ook de oostelijk gelegen AHXL in het voormalig Miro Center kan hiertoe gerekend worden. Het betreft hier een zeer sterk cluster dat een groot stempel zet op de dagelijkse winkelstructuur in Purmerend en de toekomst daarvan. De individuele supermarkten zijn goed gepositioneerd en aanvullend aan elkaar. De Wagenweg is goed bereikbaar, gelegen aan de hoofdinfrastructuur, nabij het centrum. De verschillende supermarkten kennen allemaal hun eigen gratis 3 maaiveld parkeervoorzieningen voor de deur. De Wagenweg is fysiek-ruimtelijk niet optimaal vormgegeven, er is weinig samenhang, het gebied is niet aangesloten op de nabijgelegen binnenstad en de Wagenweg is erg georiënteerd op autobezoekers en slecht toegankelijk voor voetgangers. Tot slot is de verkeersafwikkeling op piekmomenten ondermaats. Weidevenne Weidevenne is het wijkcentrum van de gelijknamige VINEX-wijk en telt 23 winkels met een totaal wvo van m². Trekkers zijn de Deen supermarkt en de Vomar, maar er is ook sterk aanvullend aanbod, deels in de dagelijkse sfeer, deels ook in de meer modische sfeer. Het winkelcentrum werd in 2006 opgeleverd. Het kent een goede bereikbaarheid met de auto in combinatie met gratis parkeren. Het winkelcentrum kent een groot verzorgingsgebied en het aanbod (zowel supermarkten als andere winkels en horeca) vervult ook deels een bovenwijkse functie. Weidevenne 3 Voor DEEN en Aldi geldt dat het parkeren gereguleerd kan worden met een slagboom. Door de ligging nabij het centrum wordt dit terrein ook gebruikt als gratis parkeervoorziening voor het centrum. pagina 12

14 functioneert goed, maar net als bij Meerland is het de vraag of de huidige constellatie aan supermarktaanbieders (Deen en Vomar) voldoende toekomstperspectief heeft. Figuur 7 Wagenweg Weidevenne Bron: Bureau Stedelijke Planning Koopstromen dagelijkse sector: positief saldo Uit het Koopstromenonderzoek Randstad (KSO 2011) blijkt dat Purmerend een koopkrachtbinding van dagelijkse artikelen van 91% heeft. Dat betekent dat 9 cent van elke euro die een inwoner van Purmerend uitgeeft aan dagelijkse artikelen afvloeit naar elders (vooral Amsterdam). De toevloeiing, het deel van de omzet in de dagelijkse sector in Purmerend dat van buiten de gemeente komt, bedraagt 21% (voornamelijk toevloeiing uit Beemster en Waterland). In vergelijking met plaatsen van vergelijkbare omvang en functie is vooral de omzettoevloeiing in de dagelijkse sector relatief hoog. Per saldo overtreft de toevloeiing (21%) de afvloeiing (9%) ruimschoots. Tabel 3 Koopstromen dagelijkse artikelen in plaatsen van vergelijkbare omvang en functie Woonplaats totale bindingspercentage dagelijkse artikelen [%] totale toevloeiingspercentage dagelijkse artikelen [%] m2 dagelijkse artikelen [m²] Alkmaar Hilversum Purmerend Hoorn Vlaardingen Gouda Veenendaal Gemiddelde Bron: KSO2011 Winkelleegstand beperkt De totale leegstand in Purmerend bedroeg in mei 2014 in totaal 31 leegstaande units met een totaal van m² wvo. Hiermee staat 4,8% van het wvo in Purmerend leeg en dat is relatief laag in vergelijking met het landelijke gemiddelde van 6,9%. De leegstand manifesteert zich in het centrum en binnen enkele ondersteunende winkelgebieden. Tot voor kort was de leegstand in Makado mede door de sluiting van de Dekamarkt alarmerend hoog. Recentelijk heeft de komst van een Big Bazar een groot deel van deze leegstand ingevuld. Wijkwinkelcentra De Gors, Gildeplein en Wormerplein hebben te maken met leegstand, maar dit is niet alarmerend van aard. pagina 13

15 Dynamiek dagelijkse winkelstructuur groot De dynamiek in de Purmerendse dagelijkse winkelstructuur is groot. De afgelopen jaren is er het volgende gebeurd: In het Makadocentrum is de Dekamarkt in 2012 gesloten en is de desbetreffende unit sinds begin 2014 ingevuld door een Big Bazar. Er is in 2013 een Lidl geopend op de Wagenweg. de C1000 op het Gildeplein is begin 2014 getransformeerd naar Jumbo. De binnenstad heeft de laatste 15 jaar de supermarkten zien sluiten: eind jaren 90 van de vorige eeuw sloot een Albert Heijn op de verdieping van het Eggertcentrum en halverwege de jaren 00 sloot de Deen aan de Breedstraat. Er is ook dynamiek in kleinere centra als het Wormerplein, dat in 2011 is gerenoveerd en een beperkte mate van verkleuring kent met komst van etnische (mini)supermarkten. Tot slot heeft Weidevenne de afgelopen 10 jaar een duidelijke groei laten zien in het aantal winkels, door de realisering van het winkelcentrum dat de noodwinkels deed vervangen. Figuur 8 Ontwikkeling aantal winkels per ondersteunend winkelgebied Bron: Nota Detailhandel , gemeente Purmerend; Locatus; bewerking Bureau Stedelijke Planning Supermarktstructuur Purmerend telt momenteel zeventien supermarkten met een totaal wvo van m² wvo. Alle supermarkten in Purmerend zijn gevestigd binnen één van de ondersteunende winkelcentra. Er zijn in principe geen solitair gevestigde supermarkten, al functioneert de Aldi in De Gorselaar (Gors-Noord) in de praktijk wel als solitaire supermarkt, gezien het nagenoeg afwezige aanvullende detailhandelsaanbod op de Gorselaar. Het aanbod bestaat uit vier full-service supermarkten (1x Albert Heijn XL, 1x Jumbo en 2x Plus), zeven service-discount supermarkten (4x DEEN en 3X Vomar), vijf discount supermarkten (2x Aldi en 3x Lidl) en een kleine zelfstandige supermarkt (Exotica van 165 m² wvo). Deen is de sterkst vertegenwoordigde supermarktformule in Purmerend. Er is geen biologisch supermarktaanbod, zoals een Ekoplaza of andere biologische formule. pagina 14

16 Figuur 9 Supermarktaanbod Purmerend Bron: Locatus; bewerking Bureau Stedelijke Planning In het centrum van Purmerend zijn geen supermarkten gevestigd. In het sterke boodschappencluster op de Wagenweg/Miro Center, net ten oosten van het centrum zijn de Deen, Aldi, Lidl en even verderop een AHXL gevestigd. De Lidl is sinds begin 2013 geopend op de locatie waar voorheen een Piet Kerkhof was gevestigd. De winkel functioneert goed. De AHXL is een zeer sterke winkel, en ook de Deen doet het erg goed. De Aldi functioneert naar behoren, gegeven zijn beperkte oppervlak. Alle supermarkten in dit gebied hebben ruim maaiveld parkeren. Ten zuidwesten van het centrum is een Aldi van 652 m² wvo gevestigd in winkelgebied de Gorselaar. Deze supermarkt is in de praktijk van vandaag min of meer solitair gelegen en functioneert naar behoren, gegeven zijn beperkte oppervlak. In noordelijk Purmerend, Overwhere, zijn vier supermarkten gevestigd. Het Wormerplein huisvest een Vomar van m² wvo en een kleine zelfstandige exotische supermarkt van 185 m² wvo. De Vomar functioneert gemiddeld. Op het noordelijk gelegen Leeuwerikplein zijn een Plus (1.040 m² wvo) en Lidl (740 m² wvo) gevestigd. Beide winkels functioneren goed en Plus heeft recentelijk de winkel vernieuwd qua formule en indeling. De supermarkten geven aan dat investeringen in het winkelcentrum nodig zijn om de huidige positie te kunnen handhaven. In winkelcentrum Makado is een Deen gevestigd van m² wvo. Sinds de sluiting van de Dekamarkt eind 2012 is Deen de enige supermarkt in Makado. De winkel functioneert goed en er zijn plannen voor uitbreiding. De Plus van 985 m² wvo in winkelcentrum Gors-Zuid functioneert naar behoren en vervult vooral een functie voor de Gors-Zuid, en deels ook voor Gors-Noord. Plus heeft pagina 15

17 plannen om de winkel te optimaliseren en ziet graag een harddiscounter landen in het winkelcentrum. De oostelijk gelegen woonwijken, de Purmer, kennen vier supermarkten verdeeld over de twee wijkwinkelcentra. Op het Gildeplein (Purmer-Noord) betreft het een Jumbo van m² en een Lidl van 720 m² wvo. Beide supermarkten functioneren naar behoren. In winkelcentrum Meerland (Purmer Zuid) gaat het om een Deen (1.350 m² wvo) en een Vomar (1.012 m² wvo). Deen is hier de beter draaiende formule. Weidevenne kent een grote Vomar van m² wvo en een Deen van m² wvo. Ook hier is Deen de beter functionerende formule. Figuur 10 De Deen aan de Wagenweg en de Jumbo op het Gildeplein Bron: Bureau Stedelijke Planning 1.3 (Boven)lokale ontwikkelingen in de dagelijkse winkelstructuur In het regionale krachtenveld spelen enkele ontwikkelingen die van invloed kunnen zijn op het functioneren van de Purmerendse dagelijkse winkelstructuur. Binnen het lokale krachtenveld zijn er verschillende supermarktinitiatieven die boven de markt hangen. In het centrum is een ontwikkelaar bezig met een plan om de voormalige TNT-locatie bij de Hoornsebrug te herontwikkelen. Onderdeel van het plan is een ondergrondse parkeergarage, commerciële voorzieningen in de plint met daarboven appartementen. Voor de commerciële voorziening behoort de komst van een supermarkt tot de mogelijkheden. In het centrum is Wereldhave momenteel bezig met de revitalisatie van het Eggertcentrum. Toevoeging van een supermarkt op de verdieping van het centrum is hierin onderdeel. Binnen het in procedure gebrachte bestemmingplan voor de Kop van West is via een wijzigingsbevoegdheid de mogelijkheid een supermarkt te realiseren. In totaal kan hier (inclusief parkeren) m 2 voor deze ontwikkeling worden benut. Binnen het vigerende bestemmingplan is indirect de mogelijkheid opgenomen om via een wijzigingsbevoegdheid een supermarkt te realiseren in de sporthal nabij winkelcentrum Gors-Zuid (Zwanenbloem). Vanuit verschillende supermarktketens is er interesse in vestiging of verplaatsing c.q. uitbreiding op of rond de Wagenweg. In enkele winkelcentra willen supermarkten hun oppervlakte graag vergroten (o.m. Lidl in Gildeplein en Deen in het Makado). Tot slot speelt de grootschalige nieuwbouwontwikkeling rond Zuidoostbeemster, dat onderdeel uitmaakt van de gemeente Beemster. Met een woningbouwprogramma van pagina 16

18 in totaal 506 woningen is het niet ondenkbaar dat er in de toekomst, wanneer de wijk tot wasdom komt, ook hier een buurtvoorziening wordt gerealiseerd. Figuur 11 Lokale initiatieven dagelijkse winkelstructuur Bron: Bureau Stedelijke Planning pagina 17

19 2 Trends & ontwikkelingen en beleidsuitgangspunten Een groot aantal factoren is van invloed op het winkelgedrag van de consument en daarmee op het functioneren en perspectief van winkels en winkelgebieden. Economie, Demografie en Technologie De nu actuele trends en ontwikkelingen in de detailhandel kunnen worden samengevat in economische, demografische en technologische ontwikkelingen 4 : Economische ontwikkelingen: Detailhandelsbestedingen in non-food dalen al vijf jaar op rij. Hoewel het consumentenvertrouwen verbetert blijven financiële instellingen pessimistisch voor de detailhandelssector. 5 Behalve daling van de particuliere consumptie (in volume) is er nog een probleem voor de detailhandel. Andere sectoren trekken een groter deel van de consumptieve bestedingen aan. Denk aan gezondheid, mobiliteit (reizen) en vrije tijd. De food-branche (althans: de supermarkten) leek zich in de afgelopen jaren nog aan de malaise te hebben onttrokken, maar ook hier is een kentering gaande. Naast een al langer spelende druk op de winstmarges, staan het laatste jaar ook de omzetten onder druk. Ook hier als gevolg van een druk op de consumptieve bestedingen. Figuur 12 Gemiddelde vloerproductiviteit (in ) en ontwikkeling (in %) Bron: Koopstromenonderzoek Randstad 2011 Demografische ontwikkelingen: Nederland staat aan de vooravond van een demografische aardverschuiving. Er is gelijktijdig sprake van verdunning (daling gemiddelde huishoudgrootte), vergrijzing en een krimpende beroepsbevolking. Al deze demografische ontwikkelingen hebben een negatief effect op het bestedingspotentieel. De vergrijzing heeft het grootste effect. In 2030 zal bijna een kwart van de Nederlandse bevolking ouder zijn dan 65 jaar. Dit is een groei van 62% ten opzichte van nu. De huidige generatie 65-plussers besteedt beduidend minder in winkels dan mensen jonger dan 65. Voor zover ze meer vrij te besteden hebben, is het niet vanzelfsprekend dat senioren meer uitgeven aan detailhandel. Ze hebben namelijk minder koopdrang hoeven hun garderobe en interieur niet zo nodig elk jaar te vernieuwen en meer keuzevrijheid en tijd. 4 Gebaseerd op het PET-model (People, Economics and Technolgy) van The Economist. 5 Zie onder andere Prognose Retail 2014 van ABN-AMRO, het rapport Retailing Beyond Borders van de Rabobank uit januari 2014 en cijfers van het Planbureau van de Leefomgeving (PBL): pagina 18

20 Figuur 13 Demografische verschuivingen: vergrijzing, verdunning en verkleuring Bron: CBS Internet en technologische ontwikkelingen: Naast de economische crisis en demografische ontwikkelingen zijn er ook structurele sectorspecifieke ontwikkelingen gaande. De consument gebruikt vaker andere of meerdere kanalen en communicatiemiddelen voor één enkele transactie. Steeds meer aankopen worden via internet gedaan. Winkelen is hierdoor niet meer plaats- of tijdgebonden. De consument kan op ieder moment van de dag, op elke denkbare plaats aankopen doen. De detailhandelsbestedingen via internet groeien ook ten tijde van crisis en bedragen inmiddels 10% van alle non-food detailhandelsverkopen. Aan consumentenelektronica wordt online van oudsher het meest besteed. De internetbestedingen aan modische artikelen zijn aan een flinke opmars bezig. Trends en ontwikkelingen in de fysieke winkelstructuur Door het ingrijpende en structurele karakter van de veranderingen is de vestigingsstrategie van winkelketens, zeker in de non-food, aan het veranderen. Jarenlang lag de nadruk bij veel ketens op expansie, en openden zij talrijke winkels, ook in de kleinere winkelgebieden. Omdat de functie van de fysieke winkel onder invloed van de technologische ontwikkelingen aan het veranderen is, is aan die expansie een einde gekomen. Veel ketens maken een pas op de plaats en investeren primair in een beperkter aantal vestigingen, in vooral de grotere winkelgebieden. De concurrentie tussen winkelgebieden en winkels zal verder toenemen. Consumenten worden steeds mobieler en zijn steeds beter geïnformeerd. Ook zijn zij steeds minder trouw aan winkelgebieden. Winkels en winkelgebieden moeten elke dag weer in de gunst van de consument zien te komen. Dit stelt eisen aan de aanpasbaarheid van winkels en winkelgebieden. Deze laatste dienen zich duidelijk te profileren, ofwel op grond van functionaliteit (doelgericht boodschappen doen en de aanschaf van andere frequent benodigde artikelen) ofwel op beleving (recreatief winkelen). Winkelgebieden die zijn te classificeren als stuck in the middle krijgen het steeds moeilijker. Overigens zien we de reguliere detailhandel steeds meer en beter inspelen op de concurrentie via internet. Van een scheiding tussen het fysieke kanaal en digitale kanaal is steeds minder sprake: cross-channeling (de versmelting van online en offline) is de nieuwe trend. Jarenlang is sprake geweest van stijgende huurniveaus en lage leegstandniveaus. De realiteit van vandaag is een geheel andere. Stabilisatie en daling van de huurniveaus is aan de orde, samen met een toenemende leegstand. Deze leegstand manifesteert zich vooral in de zwakkere delen van de centrumgebieden (aanloopstraten) en in de zwakkere winkelcentra. Door de crisis zijn diverse winkelvastgoedprojecten uitgesteld, afgesteld of sterk versoberd. Ruimtelijk-functionele versterking van winkelgebieden is echter een continue pagina 19

21 vereiste. Het risico is groot dat door de crisis ook die noodzakelijke vernieuwing en versterking onder druk komt te staan. Juist in een tijd van revolutionaire veranderingen in de sector is continue investering in de kwaliteit van de meest waardevolle winkelgebieden van het grootste belang. Een laatste en belangrijke ontwikkeling in de aanbodzijde is het opkomen van nieuwe vormen van detailhandel, de afhaalpunten: Diverse supermarktorganisaties experimenteren met afhaalpunten, in alle denkbare verschijningsvormen. Naast in of annex aan de supermarkten zijn ook tankstations, werklocaties, en nieuwe locaties in beeld. Bij een pick-up point hoeft de klant zijn auto niet uit. De Nederlandse warenhuisketens zijn ook actief met afhaalpunten. In de regel kunnen bij de webshop bestelde producten in een filiaal naar keuze gratis worden afgehaald. Dan zijn er diverse nationale en internationale bezorgdiensten die servicepunten bieden voor het leveren en terugsturen van pakketten, als alternatief voor thuislevering. Deze afhaalpunten zijn geposteerd bij supermarkten, benzinestations, kranten- en bloemenwinkels, opslagplaatsen en onbemande afhaalpunten met kluisjes. 2.1 Trends in de supermarktbranche De supermarktbranche wist lange tijd gestaag de omzet te verbeteren, ook in tijden van laagconjunctuur. In 2013 behaalden supermarkten 27% meer omzet dan in De foodspeciaalzaken zetten daar in diezelfde periode een omzetverlies van zo n 15% tegenover. Ook de non-food branche kampt sinds het uitbreken van de financiële crisis met (forse) omzetverliezen. Ruim 85% van de bestedingen in levensmiddelen in de detailhandel wordt inmiddels gedaan in supermarkten. Bij elkaar is de supermarktbranche goed voor ca banen en een omzet van ca. 30,2 miljard (inclusief BTW). Dit komt neer op ongeveer eenderde van de totale werkgelegenheid (33%) en omzet (36%) in de detailhandel. Figuur 14 Omzetontwikkeling levensmiddelen, totale detailhandel en non-food (2000 = 100) Bron: CBS/HBD * 2013=schatting pagina 20

22 Figuur 15 Ontwikkeling wvo, aantal, omzet(waarde) en volume food en non-food Bron: Winkelgebied 2025, deelrapport Detailhandel, ING, mei 2014 Supermarkt versus versspeciaalzaak Steeds meer supermarkten besteden aandacht aan hun versafdelingen, vanuit de optiek van verbetering van de winstmarge en vanwege de behoefte van de consument aan one-stop-shopping. Het gevolg hiervan is dat de versspeciaalzaken al jarenlang onder druk staan. Deze trend lijkt onomkeerbaar en treedt op los van de trend naar schaalvergroting van supermarkten. Alleen met een onderscheidend assortiment en onderscheidend serviceniveau, en op locaties dicht op succesvolle supermarkten hebben (vers)speciaalzaken nog toekomst. Supermarkten dragers van winkelgebieden Supermarkten zijn essentiële dragers van centra die gericht zijn op de dagelijkse boodschappen. Supermarkten garanderen een continue bezoekersstroom, zeker als deze functioneel zijn uitgerust: moderne afmeting en dito parkeren. Het aandeel van de dagelijkse en frequent benodigde artikelen neemt toe ten koste van non food. Dit geldt primair voor de ondersteunende buurt- en wijkwinkelcentra, maar meer en meer ook voor een hoofdwinkelgebied met de schaal van het centrum van Purmerend. Schaalvergroting dominante trend Er is sprake van enerzijds uitval aan de onderkant (de kleine supermarkten) en anderzijds opwaardering aan de bovenkant (vergroting/relocatie). Deze ontwikkeling is niet te stuiten en heeft ook een bedrijfseconomische achtergrond. Door de druk op de prijzen en daarmee op de marges moeten traditionele buurt- en wijksupermarkten een hogere omzet realiseren om rendabel te blijven. Anderzijds hebben consumenten steeds meer de neiging om te kleine supermarkten voorbij te rijden om uit complete assortimenten te kunnen kiezen. Buurt- en kleine wijksupermarkten die een te beperkt verzorgingsgebied bedienen zitten daarmee in een spagaat waar ze nauwelijks uit kunnen komen. De meeste full-service supermarktformules zien m² wvo (2.000 m² bvo) als ideale maat (soms nog groter, ingegeven vanuit functie/omzetpotentie en/of de wens dochterretailers als slijterij en drogist mee te nemen). De van origine (hard) discounter Lidl neemt tegenwoordig het liefst minimaal m² wvo (1.800 m² bvo, oplopend tot m² bvo) af en schuift steeds verder weg van het echte discount segment. Aldi, feitelijk nog de enige echte hard discounter, opteert voor minimaal m² wvo (1.300 m² bvo). Naar de huidige maatstaven zijn (full-)service supermarkten van minder dan m² winkelvloeroppervlak (wvo) te klein en hebben een te weinig gedifferentieerd aanbod om voor de consument aantrekkelijk te blijven. Naar deze maatstaven is vooral het discount-aanbod in Purmerend te kleinschalig. pagina 21

23 Nieuwe aanbodsvormen in opkomst Naast de alom bekende reguliere (wijkwinkel)supermarkt zijn andere nieuwe aanbodvormen in opkomst, te weten: Grootschalige supermarkten: dit type supermarkten is in Nederland in opkomst en voorziet in de behoefte van de consument om eens per week of twee weken met de auto grootschalig boodschappen te doen. Met de opkomst van grootschalige supermarkten ontstaat een nieuwe hiërarchie in boodschappen doen. In dit type supermarkt komt men over het algemeen veel minder frequent, maar wel van over grotere afstand, en besteedt men per bezoek meer dan in de reguliere supermarkten. De AHXL in Purmerend is hiervan een goed voorbeeld. Opkomst van discountformules: naast grootschalige supermarkten zijn ook discountsupermarkten zoals Aldi en (vooral) Lidl in opkomst. Kenmerkend voor deze formules zijn de lage prijzen, de kleinere metrages, een beperkt assortiment en de mindere focus op service. Overigens manoeuvreert Lidl zich steeds meer in de richting van een zogenaamde softdiscount supermarkt, met meer assortiment, meer vers, grotere oppervlaktes, maar met behoud van de lage prijzen. Zowel Aldi als Lidl zijn goed vertegenwoordigd in Purmerend, met in totaal 5 vestigingen, zij het overwegend met een relatief klein oppervlak. Traffic voorzieningen: deze voorzieningen ontstaan op locaties waar veel passanten zijn vanwege de specifieke functie van de locatie, zoals stations, benzinestations, ziekenhuizen, hogescholen, universiteiten, en ook binnensteden. Supermarkten hebben hierop ingespeeld, en bieden op dit soort locaties een specifiek, op gemak gericht assortiment. Door een gunstigere margemix kunnen de veelal hogere huren op dit soort locaties worden gedragen. Internet als aankoopkanaal: anders dan in de non-food speelt e-commerce nog een betrekkelijk geringe rol in de distributie van levensmiddelen. Albert Heijn heeft een voortrekkersrol met Bol.com afhaalpunten in alle winkels, ah.nl thuisbezorging en pick up points. De meeste andere grote formules (gaan) experimenteren met internet als verkoopkanaal. Het omzetdeel in de foodsector dat voor rekening komt van e-commerce is momenteel ca. 1%. De algemene verwachting is dat dit percentage wel zal groeien, maar de eerstkomende jaren nog geen hoge vlucht zal nemen. Op de langere termijn (> 5 jaar) wordt een omzetdeel van 5% als niet ondenkbaar geacht. 2.2 Beleidskader Voor de ruimtelijke ordening van detailhandel is een aantal schaalniveaus van beleid relevant. Van hoog naar laag zijn dat: Europa, rijk, provincie, stadsregio en gemeente. Hier presenteren we de kaders die voor de visie op de dagelijkse winkelstructuur in Purmerend het meest relevant zijn. (Supra)nationaal De Europese Dienstenrichtlijn (2006/123/EG, art 14.5) heeft als doel gesteld om de concurrentie tussen dienstverrichters in lidstaten te bevorderen. Het is volgens de richtlijn niet toegestaan om winkels te weigeren op basis van gebrek aan economische ruimte, of bijvoorbeeld het failliet gaan van andere winkels. Nationale wetgeving is sinds eind 2009 aangepast om in overeenstemming te zijn met de Dienstenrichtlijn. Ook met de richtlijn is winkelplanning echter geoorloofd, omdat dit ruimtelijke ordening betreft. Voorschriften inzake ruimtelijke ordening of pagina 22

24 stedenbouw vallen niet onder de Dienstenrichtlijn, mits er geen puur economische criteria aan ten grondslag liggen. Bestemmingen aan gronden toekennen is toegestaan en territoriale beperkingen zijn nog steeds mogelijk. Het Rijk heeft de verantwoordelijkheid voor detailhandelsbeleid gedelegeerd naar provincies en gemeenten. In de Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte (Ministerie van I&M, maart 2012) is detailhandel geen beleidsthema meer. Wel is via de motie De Rouwe ook detailhandel als stedelijke functie aan de ladder voor duurzame verstedelijking toegevoegd. Deze ladder is sinds oktober 2012 vastgelegd als procesvereiste in het Besluit ruimtelijke ordening (Bro artikel lid 2). Het Bro bepaalt dat voor alle ruimtelijke plannen, waaronder bestemmingsplannen, de treden van de ladder moeten worden doorlopen. Het doel van de ladder is een zorgvuldige ruimtelijke ordening, in termen van optimale benutting van de ruimte in het stedelijk gebied. Met de ladder wordt een zorgvuldige afweging en transparante besluitvorming bij alle ruimtelijke en infrastructurele besluiten nagestreefd. De ladder kent bij de afweging van elk initiatief de volgende drie treden: a. Is er een actuele regionale behoefte? Indien dat niet het geval is stopt de planprocedure. Is er wel sprake van een regionale behoefte, dan volgt trede 2. b. Is (een deel van) de regionale behoefte op te vangen binnen het bestaand stedelijk gebied? Zo ja, dan wordt het initiatief daar in beginsel gerealiseerd. Is er geen ruimte binnen bestaand stedelijk gebied, dan volgt trede 3. c. Zoek een locatie die multimodaal ontsloten is of kan worden voor de resterende regionale behoefte. Duurzame ontwrichting De afgelopen jaren zijn diverse nieuwe winkelontwikkelingen juridisch aangevochten op mogelijk duurzame ontwrichting van de detailhandelsstructuur. In de jurisprudentie geldt als doorslaggevend criterium voor duurzame ontwrichting de vraag of voor de inwoners van een bepaald gebied een voldoende voorzieningenniveau behouden blijft in de zin dat zij op een aanvaardbare afstand van hun woonplaats hun geregelde inkopen kunnen doen. Het gaat bij duurzame ontwrichting dus niet om de vraag of sprake is van overaanbod in het verzorgingsgebied en om mogelijke sluiting van specifieke bestaande detailhandelsvestigingen. Relevante uitspraken in deze zijn Sugar City in Halfweg (RvS /1/R3) en winkelcentrum Leens in De Marne (RvS /1/R3). Kern van het verhaal is dat duurzame ontwrichting alleen kan gelden als het gaat om eerste levensbehoeften (zie ook uitspraak Bergen op Zoom, RvS /1/R2). Ook heeft de jurisprudentie de afgelopen tientallen jaren duidelijk aangetoond dat het criterium van duurzame ontwrichting zelfs in de context van het platteland bij besluitvorming door de Afdeling bestuursrechtspraak weinig houvast biedt in juridische procedures. Een recente uitspraak van de Raad van State inzake het centrumplan Emmeloord ( /1/T1/R2,5 december 2012) toont aan dat een zorgvuldige ruimtelijke onderbouwing en afweging van effecten echter wel degelijk vereist is. In de uitspraak van de Raad van State is de gemeenteraad van Noordoostpolder gewezen op het feit dat de onderbouwing van het programmatische deel van het centrumplan onvoldoende zorgvuldig was, mede daar onvoldoende rekening is gehouden met een reële bevolkingsontwikkeling, met het groeiende aandeel internetbestedingen en de teruglopende bestedingen als gevolg van de economische crisis. Om deze reden kon onvoldoende aannemelijk worden gemaakt pagina 23

25 dat het plan niet tot overcapaciteit, en daarmee tot een toename van de leegstand zal leiden, met negatieve gevolgen voor het woon- en leefklimaat en het ondernemersklimaat. Provinciaal In 2009 is er detailhandels- en leisurebeleid op provinciaal niveau vastgesteld voor Noord- Holland. Hierin heeft de provincie een zestal beleidsdoelstellingen vastgelegd: 1. Een vitale, dynamische en concurrerende detailhandels- en leisurestructuur naar behoefte, met behoud van de economische functie (koopkracht); 2. Behouden wat sterk is: prioriteit voor hoofdwinkelgebieden; 3. Optimale regionale afstemming; 4. Meer kwaliteit en onderscheidend vermogen; 5. Voorkomen van uitholling primaire detailhandel in kleine kernen; 6. Geen weidewinkels, wel solitaire leisure in het landelijk gebied. De provincie heeft het onderscheid tussen PDV en GDV losgelaten en spreekt alleen nog over perifere locaties. De verantwoordelijkheid van de formulering en handhaving van branche- en/of omvangbeperkingen ligt bij de lokale overheden. Afhaalpunten van internetwinkels ziet de provincie vaak op bedrijventerrein terecht komen (magazijnen). Deze horen daar ook, mits de hoofdfunctie opslag en distributie is en verkoopactiviteiten ondergeschikt zijn. Het is ongewenst dat afhaalpunten uitgroeien tot complete winkels met etalagefunctie en productadvisering. De provincie bereidt momenteel nieuw detailhandelsbeleid voor. Het is de verwachting dat het beleid ten aanzien van afhaalpunten hierin wordt aangescherpt. Dit zou bijvoorbeeld kunnen betekenen dat afhaalpunten alleen in winkelgebieden mogen worden gerealiseerd. Stadsregionaal Regionale samenwerking binnen Noord-Holland vindt plaats door middel van regionale detailhandelsvisies en twee adviescommissies (Noord-Holland Noord en Noord-Holland Zuid). Bij detailhandelsontwikkelingen groter dan m 2 winkelvloeroppervlak (wvo) binnen bestaand winkelgebied of groter dan m 2 wvo buiten bestaand winkelgebied zijn gemeenten in Noord-Holland verplicht om advies te vragen aan één van deze twee adviescommissies. In de commissies zijn gemeenten, het bedrijfsleven en werknemersorganisaties vertegenwoordigd. De adviescommissies toetsen nieuwe ontwikkelingen aan provinciaal en regionaal beleid. Purmerend valt onder het regionale detailhandelsbeleid van de Stadsregio Amsterdam. In 2011 is deze geactualiseerd. Het behoud van een fijnmazige detailhandelstructuur blijft een centraal uitgangspunt van dit detailhandelsbeleid. Dat impliceert dat afspraken nodig zijn die de huidige structuur in stand houden of verder versterken 6 : vasthouden aan het op aanvaardbare afstand hebben van winkels in dagelijkse artikelen; vasthouden aan terughoudendheid ten aanzien van nieuwe (perifere) locaties waar (grootschalige) detailhandel is toegestaan; vasthouden aan terughoudendheid ten aanzien van brancheverruiming op bestaande perifere locaties; 6 Bron: Stadsregio Amsterdam (2011) Detailhandelsbeleid stadsregio Amsterdam pagina 24

26 vasthouden aan het weren van food op bedrijventerreinen en perifere winkellocaties; versterking van bestaande winkelgebieden staat centraal; weidewinkels zijn niet toegestaan. Het Regionale Detailhandelsbeleid is gestoeld op de volgende zes uitgangspunten: 1. Inwoners van de Stadsregio Amsterdam moeten op aanvaardbare afstand hun (dagelijkse) boodschappen kunnen doen (fijnmazige detailhandelsstructuur). 2. Het beleid is er op gericht om vraag en aanbod in evenwicht te brengen in de detailhandelssector. Bouwen voor leegstand is onwenselijk. Leegstand leidt tot verloedering en een verslechtering van de leefbaarheid. 3. Nieuwe ontwikkelingen moeten de huidige structuur versterken en nieuwe ontwikkelingen die uitbreiding van het ruimtegebruik vergen zijn alleen mogelijk als de ontwikkeling niet op een bestaande locatie mogelijk is. 4. Clustering van detailhandel en voorzieningen is een leidend principe. 5. Beoordeling van plannen voor nieuwe detailhandelontwikkelingen vindt plaats zowel volgens kwantitatieve als kwalitatieve (ruimtelijk-economische) criteria. 6. Het regionale detailhandelsbeleid valt binnen het kader dat is vastgesteld in het provinciale detailhandelsbeleid in Gemeentelijk De uitgangspunten van het detailhandelsbeleid van de gemeente Purmerend voor de buurt- en wijkcentra dateren uit 2007, en zijn neergelegd in de Nota Detailhandel Nadien heeft voor de binnenstad en voor perifere detailhandel actualisatie plaatsgevonden. De doelstelling voor de buurt- en wijkstructuur in de detailhandelsnota uit 2007 was: winkelvoorzieningen in gebundelde vorm met het accent op de dagelijkse verzorging en boodschappen, bij voorkeur centraal in de woongebieden en goed gespreid over de stad. De bewoners van Purmerend moeten hun boodschappen - volgens hedendaagse maatstaven - kunnen blijven doen in de wijk en er moet voldoende perspectief zijn voor de ondernemers. Mede vanwege het primaat van de binnenstad voor niet-dagelijks recreatief aanbod wordt er in de wijkwinkelcentra hiervoor geen uitbreiding meer toegestaan. In het detailhandelsbeleid van 2007 werd het perspectief voor de verschillende wijken buurtcentra als volgt geformuleerd: Figuur 16 Overzicht perspectief wijk- en buurtcentra Bron: Nota Detailhandel , Gemeente Purmerend, 2007 pagina 25

27 2.3 Eerste oordeelsvorming Als naoorlogse groeikern van Amsterdam kende Purmerend tot 2005 een sterke bevolkingsgroei. Vanaf 2005 is deze groei afgevlakt en is toename van draagvlak voor de dagelijkse en niet-dagelijkse detailhandelsvoorzieningen niet meer vanzelfsprekend. Purmerend kent een hiërarchische detailhandelsstructuur met een compacte, kleinschalige en excentrisch gelegen binnenstad, een sterk boodschappengebied op de Wagenweg/Burg. D. Kooimanweg nabij het centrum en acht wijkwinkelcentra. Purmerend heeft een fijnmazige buurt- en wijkstructuur waarbij elke wijk een eigen dagelijkse winkelcentrum kent. De dagelijkse sector vervult een belangrijke functie voor de inwoners van Purmerend (91% binding) en kent ook een zekere regiofunctie voor omliggende woonkernen in de Beemster, Zeevang en Waterland. In vergelijking met plaatsen van soortgelijke omvang en functie is de omzettoevloeiing van 21% in de dagelijkse sector relatief hoog. Per saldo overtreft de toevloeiing (21%) de afvloeiing (9%) ruimschoots. Opvallend aan de detailhandelsstructuur van Purmerend is het ontbreken van supermarktaanbod in het centrum. Daar tegenover staat het zeer sterke boodschappencluster op de Wagenweg/Burg. D. Kooimanweg (Miro Center), net ten oosten van het centrum. Alle in Purmerend gevestigde supermarkten maken onderdeel uit een winkelgebied; er zijn geen volledig solitair gevestigde supermarkten. Dit komt de buurt- en wijkstructuur ten goede: supermarkten zijn immers dragers van centra die gericht zijn op de dagelijkse boodschappen. De Aldi in De Gorselaar is in de praktijk van vandaag echter wel min of meer solitair gevestigd. De buurt- en wijkcentra functioneren over het algemeen naar behoren. De meeste wijkcentra kennen naast één of twee supermarkten ook een breed aanvullend palet aan zelfstandige (vers-)speciaalzaken. De fysieke uitstraling en functionele opzet van de ondersteunende winkelcentra laat in sommige gevallen ruimte voor verbetering. De Gorselaar (Gors-Noord) en de Gors-Zuid (Zwanenbloem) kennen een suboptimale fysiek-ruimtelijke structuur en herstructurering en/of optimalisatie is hier wenselijk. Het toekomstperspectief voor deze centra is niet vanzelfsprekend. Dit geldt tevens voor het Makado en in mindere mate ook voor het Wormerplein. Beide winkelcentra hebben naar huidige maatstaven een te beperkt (supermarkt)aanbod om voor de consument aantrekkelijk te blijven, een klein, vergrijzend en minder koopkrachtig verzorgingsgebied en relatief veel afvloeiing naar concurrerende dagelijkse aanbieders buiten de wijk. Er is een vrij divers supermarktaanbod met een mix van full-service supermarkten (Albert Heijn, Plus), service discount (Deen en Jumbo), value-for-money (Vomar) en hard discount (Aldi, Lidl). Binnen dit diverse aanbod is Deen de sterkste speler, met het grootste winkeloppervlakte en (zeer) goed functionerende supermarktvestigingen. Met uitzondering van de Plus in Gors-Zuid halen de full-service supermarkten nagenoeg de naar de huidige maatstaven minimale omvang. Wat betreft discountformules zijn de meeste supermarkten wat aan de krappe kant. Twee van de drie Lidl supermarkten en beide Aldi supermarkten hebben een wvo van minder dan 750 m². Over het algemeen is de winkelleegstand in Purmerend beperkt. Wijkwinkelcentra De Gors, Gildeplein, Makado en Wormerplein hebben beperkt te maken met leegstand. Tot slot is de dagelijkse winkelstructuur in Purmerend de afgelopen jaren behoorlijk dynamisch gebleken en zijn er naar de toekomst toe ook nog verschillende supermarktinitiatieven die boven de markt hangen. pagina 26

28 3 Distributieve analyse Ten behoeve van de kwantitatieve en kwalitatieve analyse van het dagelijkse aanbod in Purmerend zijn vier analysemethodes gehanteerd: een vergelijking van de winkeldichtheden en supermarktdekking (3.1); 7 een benchmark van plaatsen van soortgelijke grootte en stedelijke context (3.2); een distributieplanologische berekening (3.3); en een analyse van al dan niet overlappende verzorgingsgebieden van de wijkcentra (3.4). 3.1 Winkeldichtheden en supermarktdekking Purmerend kent een relatief lage winkeldekking (het aantal m² wvo per inwoner) voor wat betreft de niet-dagelijkse 8 sector: 1,05 m² per inwoner ten opzichte van het landelijke gemiddelde van 1,33 m² per inwoner. In de benchmarksteden (zie 3.2) ligt deze niet-dagelijkse winkeldekking nog hoger met gemiddeld 1,53 per inwoner. De dekking in de dagelijkse sector (0,38 m²/inwoner) is echter relatief groot in vergelijking met zowel het landelijke gemiddelde als het benchmark gemiddelde (beide 0,35 m²/inwoner). Ook de supermarktdekking (het supermarktaanbod per inwoner) in Purmerend is met 0,27 m² wvo per inwoner hoger dan het landelijke gemiddelde en de benchmark (zie 2.2). Qua aantal supermarkten is het aanbod in Purmerend aan de lage kant met 0,21 supermarkten per inwoners. Het Nederlandse en het benchmark gemiddelde ligt hoger met respectievelijk 0,27 en 0,24 supermarkten per inwoners. Dit duidt, gemiddeld genomen, op een relatief groot oppervlak van de individuele supermarkten in Purmerend. Als kanttekening geldt dat de AHXL met m² wvo bijna m² groter is dan de andere supermarkten in Purmerend/ Dit is dan ook grotendeels de verklaring van de relatief hoge supermarktdekking in wvo en de lage dekking voor wat betreft het aantal supermarkten. Figuur 17 Winkeldichtheden en supermarktdekking Purmerend vergeleken Bron: Locatus Verkoopverkenner Purmerend en Locatus Benchmarkverkenner 7 Zie bijlage 2 voor onderliggende tabellen 8 Zie bijlage 3 voor begrippenlijst pagina 27

29 3.2 Benchmark In de benchmark is het dagelijks winkelaanbod, de ondersteunende winkelvoorzieningen, het supermarktaanbod en het formulebeeld in Purmerend vergeleken met het gemiddelde in negen plaatsen van soortgelijke grootte en met een vergelijkbare stedelijke context. Het aantal inwoners van Purmerend (79.480) ligt iets hoger dan in de benchmark (73.598). 9 Dagelijkse voorzieningenstructuur Zoals al bij een eerste analyse van winkeldichtheden al bleek, kent Purmerend in vergelijking met de Benchmark een groot dagelijks aanbod en een klein niet-dagelijks aanbod. Ook als aandeel van het totaal wvo in de hele gemeente kent Purmerend een relatief hoog percentage dagelijks aanbod (27% van het totale aanbod) in vergelijking met de benchmark, waar het dagelijks aanbod 25% van het totale wvo uitmaakt. Als er onderscheid wordt gemaakt naar winkelgebiedtype valt op dat Purmerend een relatief groot aandeel van het dagelijkse aanbod in de ondersteunende winkelgebieden (wijk- en buurtcentra) is gehuisvest. Het dagelijks aanbod in het centrum is juist relatief klein, mede doordat er in het centrum geen supermarkt is gevestigd. Ook het dagelijks aanbod dat zich op een solitaire locatie bevindt, buiten de buurt- en wijkcentra, is in Purmerend klein ten opzichte van de benchmark. Als het dagelijks aanbod op ondersteunende centra verder onder de loep wordt genomen blijkt dat 30% van het aanbod in Purmerend in een speciaal winkelgebied is gevestigd. Het gaat hier om het boodschappencluster op de Wagenweg. In de benchmark komt aanbod op dergelijke speciale winkelgebieden niet voor. Verder valt op dat Purmerend weinig diversiteit kent aan type ondersteunende winkelgebieden. Bijna alle centra vallen in de categorie wijkcentrum klein. Figuur 18 Aandeel wvo dagelijks, naar winkelgebiedtype Figuur 19 Aandeel wvo dagelijks, per type ondersteunend winkelgebied 9 Zie bijlage 2 voor uitgebreide analyse pagina 28