SIGRA arbeidsmarktrapport 2016 HBO-V

Transcriptie

1 SIGRA arbeidsmarktrapport 2016 HBO-V

2 We zijn klaar met bezuinigen en klaar voor de toekomst. - Staatssecretaris Martin van Rijn, VWS 2

3 Inleiding Van banenmotor naar krimpsector. De arbeidsmarkt van Zorg en Welzijn stond vanaf 2012 op haar kop. Andere sectoren hadden door de crisis al eerder moeilijke tijden. Het baanzekere imago van de sector zorgde er daarom nog een tijdje voor dat de instroom in zorg- en welzijnsopleidingen steeg. Nu zien we een omgekeerd patroon: de vraag naar personeel elders nam vorig jaar weer toe terwijl er in de zorgsector nog veel banen verloren gingen. Op dit moment trekt ook in de zorg de vraag naar personeel weer aan, terwijl de instroom aan opleidingen afneemt en er meer mensen dan ooit met pensioen zullen gaan. Het zal moeite kosten om het negatieve beeld, van ontslagen en onzekerheden weer bij te stellen. Een andere uitdaging is om weer vooruit te kijken, om meerjarenbeleid te formuleren. Want wie is waar nog zeker van? Onlangs zei staatssecretaris Van Rijn dat de zorg klaar is voor de toekomst. Verdere bezuinigingen op de langdurige zorg zijn niet nodig en de geplande bezuinigingen van een half miljard in 2017 zijn van de baan. Zijn we voorgoed uit een krimpsituatie? Door de vergrijzing zullen thema s als solidariteit en betaalbaarheid van de zorg actueel blijven. Wat blijft er vallen onder professionele zorg en wat zullen we vaker zelf moeten doen? Wat zijn lange termijn maatschappelijke en financiële effecten? Er blijven veel onzekerheden bestaan. Een uitdaging voor SIGRA om te blijven kijken naar waar we met zekerheid van uit kunnen gaan en wat onzekerheden en hun mogelijke uitwerkingen zijn. In dit rapport kijken we naar ontwikkelingen op de (regionale) arbeidsmarkt van de sector. Zekerheden die naar voren komen: Samen moeten we de situatie van overschotten naar tekorten zien te overbruggen. Dat betekent nu al meer opleiden, ook al maken krappe budgetten, toegenomen werkdruk of veranderde werkomstandigheden dat moeilijk. We zullen op korte termijn met elkaar, samen met de stakeholders, oplossingen moeten bedenken. Ook het imago van de sector en het bijstellen van beeldvorming verdient aandacht. Hoe blijf je een aantrekkelijke werkgever voor jongeren? Hoe laat je meer studenten kiezen voor de maatschappelijke gezondheidszorg? Flexibiliteit en veerkracht worden belangrijker eigenschappen. Hoe stimuleer je een leven lang leren? Wat zijn beproefde methodes op het gebied van werkplekleren? Hoe werken we vitaal en gelukkig langer door? Facts & Figures In dit arbeidsmarktrapport belichten we ontwikkelingen op de (regionale) arbeidsmarkt van Zorg en Welzijn. Tegelijk met dit online rapport zijn ook Facts & Figures verschenen, die per subregio de highlights van ontwikkelingen weergeven. Klik hier voor: Amsterdam, Zaanstreek Waterland of Noord-Holland Noord. Onzekerheid: We zijn van plan om vaker met scenario s te werken om onderwerpen die omgeven zijn met onzekerheid verder uit te diepen. We zullen dat doen door middel van scenarioplanning in bijeenkomsten met professionals, experts en dwarse denkers. Door vergrijzing zullen thema's als solidariteit en betaalbaarheid van zorg actueel blijven. 3

4 Inhoud Inleiding 3 1. Ontwikkelingen arbeidsmarkt Zorg en Welzijn De werkgelegenheid in Zorg en Welzijn nam af De werkgelegenheid neemt weer toe: scenario s Vooruitzichten per branche Tekorten / overschotten kwalificaties Ontwikkelingen per werkveld UMC s en ziekenhuizen De transmurale zorg ontwikkelt zich verder Verpleeg- en verzorgingshuizen Thuiszorg Jeugdhulp Welzijn en Maatschappelijke Dienstverlening Kinderopvang Gehandicaptenzorg Huisartsenzorg Geestelijke gezondheidszorg Kenmerken SIGRA regio s SIGRA regio s in kaart Bevolkingsopbouw Overige kenmerken per regio / gemeente Aanbod personeel in de regio s De instroom aan zorg- en welzijnsopleidingen loopt terug Ontwikkelingen opleidingen Zorg & Welzijn Leeftijdsopbouw personeel Medewerkers met pensioen: verdubbeling Samenwerken: wat deden we, wat zijn plannen? 28 Bronnen en afkortingen 29 4

5 1. Ontwikkelingen arbeidsmarkt Zorg en Welzijn Ontwikkelingen arbeidsmarkt algemeen Wet Werk en Zekerheid Koppeling AOW-leeftijd aan levensverwachting (stijging pensioenleeftijd) Participatiewet en Social Return on Investment (SROI) Meer zelfstandigen, startups en nieuwe organisatievormen Veel mensen werken onder hun niveau (met name jongeren en vrouwen boven de 35 jaar) aantal oudere mantelzorgers neemt toe. Ouderen gaan vaker dan nu voor hun partner zorgen. Zij zijn een kwetsbare groep met een verhoogd risico op overbelasting. Nederlanders zijn steeds drukker met de combinatie van betaalde en onbetaalde arbeid. Het aandeel werkenden dat mantelzorg geeft nam tussen 2004 en 2015 toe van 13 naar 19 procent. Het SCP ziet een spanning tussen meer mensen langer aan het werk en grotere eigen verantwoordelijkheid van burgers voor hulpbehoevenden. Bron: SCP. Stijging zorgvraag door vergrijzing We leven gemiddeld langer, maar niet altijd gezonder. We hebben meer te maken met chronische aandoeningen. Onze ervaren gezondheid is wel toegenomen; het hebben van een chronische ziekte wordt door veel mensen niet ervaren als slechte gezondheid. Nederland telt 3 miljoen 65-plussers, waarvan 0,7 miljoen 80-plussers in In 2040 is dat aantal gestegen naar circa 4,7 miljoen 65-plussers, waaronder 2 miljoen 80-plussers (Bron: CBS). Het aandeel ouderen onder niet-westerse allochtonen stijgt ook snel: van 4 procent in 2012 tot 23 procent is De sterkste vergrijzing treedt op onder Surinamers, gevolgd door Turken en Marokkanen. Een andere oudere De nieuwe oudere wil en kan langer zelfstandig leven, en wenst daarbij ondersteuning op maat. In vergelijking met vorige generaties ouderen is de oudere vitaler, welvarender, woont vaker zonder partner en vaker kinderloos. Bovendien heeft hij of zij veel meer meegekregen van technologische ontwikkelingen als het internet. Dat neemt niet weg dat er straks (ook) veel kwetsbare ouderen zijn, die weinig te besteden hebben of geen beroep kunnen doen op een sociaal netwerk. Zelfredzaamheid, mantelzorg en vrijwilligers Beleid is gericht op het vaker inzetten van informele in plaats van formele zorg. Professionals werken met instrumenten zoals de Zelfredzaamheidsmatrix. Het En verder: Beleid gericht op het in de hand houden van zorgkosten, leveren van geïntegreerde zorg, en langer thuis wonen Triple Aim methodiek: betere kwaliteit van zorg, hogere kwaliteit van leven en lagere kosten Van verrichtingen op basis van inspanning (zoals uren) naar outcome (toegevoegde waarde) Tegengaan van fragmentatie tussen 0e tot en met 3e lijn Organisatiestructuren veranderen. Er ontstaan nieuwe geïntegreerde netwerkorganisaties Vooruitgang van medische technologie (efficiency en nieuwe behandelmogelijkheden) Sterkere bevolkingsgroei door toename vluchtelingen en statushouders 1.1 De werkgelegenheid in Zorg en Welzijn nam af Na jarenlange groei van werkgelegenheid in de sector, stagneerde deze vanaf 2012 toen hervormingen van het stelsel aangekondigd werden. Naast het daadwerkelijke baanverlies dat volgde, was de arbeidsdynamiek ook groter dan voorheen (meer mensen stroomden uit, maar ook vaker naar een baan binnen de sector). In de SIGRA regio ging het naar schatting om zo n personen minder in loondienst in 2015 ten opzichte van Uit een analyse van de jaarverslagen van zorgorganisaties blijkt wel dat er een groter beroep gedaan werd op personeel niet in loondienst. 5

6 Ontwikkeling werkgelegenheid in FTE, Nederland Groei Krimp % % UMC s , ,2 Ziekenhuizen , ,1 GGZ , ,1 VVT , ,6 Gehandicaptenzorg , ,3 Huisartsenzorg en gezondheidscentra , ,8 Overige zorg , ,0 Welzijn en MWD , ,0 Jeugdzorg , ,5 Kinderopvang , ,5 Totaal , ,43 Procentueel grootste krimp: kinderopvang (2014), jeugdzorg (2015) Procentueel grootste groei: huisartsenzorg en gezondheidscentra Absoluut grootste krimp: VVT Absoluut grootste groei: huisartsenzorg en gezondheidscentra (2014), Welzijn en MWD (2015) Alleen de huisartsenzorg bleef qua werkgelegenheid groeien, door het beleid om meer zorg in de eerste lijn op te vangen. In welzijn en maatschappelijke dienstverlening nam de werkgelegenheid de laatste twee jaren weer wat toe na jaren van krimp. De gehandicaptenzorg nam qua werknemers af, maar groeide wel in fte (Bron: AZW3). Een mogelijke verklaring is een afname van het aantal werknemers met tijdelijke contracten, de afgelopen jaren. Het kan zijn dat werkgevers die afname compenseerden door mensen met een flexibel aantal uren meer in te zetten. Werkgelegenheid Zorg en Welzijn (2014) Aantal werknemers Fte Ontwikkeling in fte (%) Noord-Holland Noord ,1 Zaanstreek Waterland ,6 Amsterdam ,6 Nederland ,6 6

7 De gemiddelde deeltijdfactor nam toe Landelijk is in alle branches een toename te zien van de gemiddelde deeltijdfactor. Werknemers zijn gemiddeld genomen meer uren gaan werken. In Zaanstreek Waterland en Noord-Holland Noord nam de deeltijdfactor toe in alle branches uitgezonderd Welzijn en Maatschappelijke Dienstverlening. In Amsterdam daalde de deeltijdfactor in de ziekenhuiszorg ook. De gemiddelde deeltijdfactor in de UMC s is afgenomen. Deeltijdfactor per branche: 2014 versus 2013 ZKH GGZ GHZ VVT WMD JZ KO Totaal Noord-Holland Noord Zaanstreek Waterland 0,75 0,76 0,77 0,81 0,71 0,73 0,61 0,62 0,68 0,64 0,86 0,89 0,59 0,62 0,69 0,68 0,69 0,75 0,76 0,74 0,82 0,70 0,72 0,69 0,67 0,72 0,71 0,84 0,86 0,63 0,68 0,70 0,70 0,71 Amsterdam 0,84 0,82 0,84 0,86 0,77 0,86 0,74 0,77 0,80 0,80 0,86 0,91 0,67 0,71 0,80 0,80 0,80 Nederland 0,77 0,78 0,80 0,82 0,70 0,72 0,62 0,65 0,73 0,74 0,82 0,84 0,63 0,65 0,71 0,70 0,72 7

8 1.2 Werkgelegenheid neemt weer toe: scenario s De budgetten voor de sector nemen weer toe, en daarom ook de werkgelegenheid. In welke mate en tempo, dat is nog onzeker. Het landelijk onderzoeksprogramma Arbeid in Zorg en Welzijn heeft twee scenario s opgesteld van de toekomstige ontwikkeling van de werkgelegenheid. Veel vraag scenario : de beschikbare middelen voor Zorg en Welzijn worden volledig ingezet. Minder vraag-scenario : een verschil van grosso modo 1% lagere vraag, doordat middelen niet volledig ingezet worden ten behoeve van personeel. Werkgelegenheid Zorg en Welzijn en scenario's Veel vraag scenario Cure: Hoofdlijnenakkoord gaat uit van (maximaal) 1% groei. Voor 2018 en 2019 is die trend doorgezet. Care: middelen die VWS begroot heeft en / of naar gemeenten overhevelt. Jeugdzorg: middelen die VWS begroot heeft en / of naar gemeenten overhevelt. Vanaf 2017 volgens demografische ontwikkelingen. Overige zorg: 1% groei (een gemiddelde van 2% groei huisartsenzorg en 0% groei andere onderdelen). Welzijn: 0% groei. Aanname: organisaties weten de jarenlange krimp tot staan te brengen door nieuwe kansen te benutten. Kinderopvang: marktraming van FCB, aangevuld met gevolgen lastenverlichting in Personen - Minder vraag Personen - Veel vraag Fte - Minder vraag Fte - Veel vraag Minder vraag scenario De groei is één procentpunt lager dan het veel vraag scenario, door een weglekeffect / de onderhandelingspositie van verzekeraars. Een uitzondering van deze groei is gemaakt voor Jeugdzorg (verwachting Sectorplan FCB, ontwikkeling aantal jongeren), Welzijn: volgens begrotingen van Gemeentefonds en gemeenten Recente meevallers zoals het terugdraaien van de bezuiniging van 500 miljoen op de WLZ vanaf 2017 zijn in de scenario s niet meegenomen. Tussen beide scenario s zit een flink verschil. De bandbreedte is ruim 8 duizend personen op de gehele SIGRA regio (op bijna 125 duizend personen werkzaam in de regio in de sector in 2014)

9 1.3 Vooruitzichten per branche Procentuele groei / krimp (fte) 2019 t.o.v Fte in 2015* Meer vraag scenario Minder vraag scenario NHN ZaWa A dam UMC s + 4, Ziekenhuizen + 4, GGZ + 4,6 + 0, VVT - 2,2-6, Thuiszorg (V&V) + 21,6 + 17, Huishoudelijke hulp + 3, Gehandicaptenzorg + 4,3 + 0, Huisartsenzorg en overige zorg + 4, Welzijn en MWD 0-7, Jeugdzorg - 8,9-10, Kinderopvang , Totaal regio + 4,7 +0, * Uitgaande op het meer vraag naar personeel scenario. De uitgangssituatie wijkt af van het minder vraag scenario, omdat gerekend wordt vanaf Zie voor meer informatie de regionale arbeidsmarkttool. Prognose CPB Volgens de nieuwste raming van het CPB groeit de werkgelegenheid tussen 2018 en 2021 met extra voltijdsbanen in 4 jaar (2,3% groei per jaar). Zij gaat daarbij uit van een toename van de arbeidsproductiviteit van één procent per jaar in de sector (bron: CPB). 9

10 1.4 Tekorten / overschotten kwalificaties SIGRA regio Groot overschot Overschot Licht overschot Licht tekort Tekort Groot tekort Zorghulp Helpende Verzorgende Mbo-verpleegkundige Hbo-verpleegkundige V&V-functies Niveau Veel banen zijn wegbezuinigd. De vraag (met name niveau 2) lijkt er wel te zijn, maar middelen zijn nog beperkt. Met het huidige inkoopbeleid wordt overschot verwacht, al is discussie gaande over de rol van niveau 2 in preventie. PW-3 & MMZ Behoefte mix V&V en sociale vaardigheden: nieuwe opleiding Verzorgende-IG / MMZ MMZ-4 PW-4 Kinderopvang: na lange periode van krimp neemt vraag weer toe, terwijl instroom onderwijs afgenomen is. Pedagogiek CMV & MWD SPH Nu al tekort: wijkverpleegkundigen, SEH- en IC-verpleegkundigen. Daarnaast vraag naar praktijk-ondersteuners / praktijkverpleegkundigen GGZ, ziekenhuizen en V&V: stijgende vraag hoger opgeleid personeel. Tot 2017 / 2018 numerus fixus. Sociaal-agogische functies Genoemde aantallen betreffen de op dit moment werkzame professionals in de regio. 34,8% Verpleging & verzorging 20,3% Sociaal-agogisch 44,9% Overige Op dit moment ervaren werkgevers een tekort aan hbo-opgeleide verpleegkundigen, dat tekort zal toenemen. Werkgevers (met name in het Noorden) ervaren problemen met het werven van verzorgenden, en voorspeld wordt dat dit tekort aan verzorgenden zal blijven. Ook op mbo-niveau zal een tekort aan verpleegkundigen ontstaan, zo is de verwachting. Er blijft een (licht) overschot van sociaal-agogisch personeel (niveau 3), terwijl er een (licht) tekort voor niveau 4 en 6 voorspeld wordt. Dat geldt niet voor hbo-pedagogiek, waarvoor een licht overschot zal blijven. De vraag naar personeel in de kinderopvang neemt weer toe, terwijl de instroom aan de opleidingen de afgelopen jaren kelderde. Daardoor ontstaat er naar verwachting een tekort aan pedagogisch medewerkers op niveau 4. 10

11 2. Ontwikkelingen per werkveld 2.1 UMC s en ziekenhuizen Verschillen tussen ziekenhuizen worden groter, door concentratie en verschillen in populatie. Daarnaast werken ziekenhuizen vaker in netwerken, bijvoorbeeld aan gezamenlijke afspraken over palliatieve zorg en in regionaal oncologische netwerken. Verschillende ziekenhuizen in de SIGRA regio zijn gefuseerd. Het VUmc en AMC zijn met goedkeuring door de ACM een stap verder richting een bestuurlijke fusie. Verpleegduur neemt nog steeds af, beddenhuizen worden verkleind Voor een consult of test zal een patiënt vaker elders of thuis terecht kunnen Value based health care Verregaand overleg tussen arts en patiënt Nieuwe behandelmogelijkheden: meer afgestemd op karakteristieken van de patiënt Connected health: het ziekenhuis heeft haar virtuele deuren geopend Intensieve samenwerking in de keten, met andere zorgverleners Toenemende en complexere zorgvraag door vergrijzing, een toename van chronische aandoeningen en comorbiditeit Toename van Zelfstandige Behandel Centra (ZBC s) Onzekerheid: Welke invloed heeft fusie van de universitaire centra op de werkgelegenheid? Volgen er nog verdere fusies in de regio? Knelpunt Momenteel zien ziekenhuizen zich vaker genoodzaakt tot een opnamestop op de spoedeisende hulp. De plekken worden vaker bezet door oudere patiënten. Daarnaast melden ziekenhuizen een tekort aan SEH-verpleegkundigen. Personeel Taakherschikking medisch specialisten naar verpleegkundigen. In de toekomst zal een deel van het takenpakket van de specialist bij anderen komen te liggen, bijvoorbeeld bij Nurse Practitioners of Physician Assistants. Ziekenhuizen hebben meer behoefte aan hbo-verpleegkundigen. Op korte termijn gaan er veel (mbo) inservice opgeleide verpleegkundigen met pensioen. Ziekenhuizen geven aan dat de ervaring en het niveau van deze verpleegkundigen alleen vervangen kunnen worden door hbo-verpleegkundigen. Volgens de raming van het capaciteitsorgaan (zoals gebruikt in ZONN) moet er voor de medisch ondersteunende beroepen, en voor IC- verpleegkundigen, IC-neonatologieverpleegkundigen, kinderverpleegkundigen en SEH-verpleegkundigen flink meer worden opgeleid dan de ziekenhuizen de afgelopen jaren deden. Ziekenhuizen zijn met elkaar in gesprek over het verhogen van de opleidingsplaatsen. Er is een toenemende vraag naar oncologieverpleegkundigen (door nieuwe normen en kwaliteitsindicatoren). 2.2 De transmurale zorg ontwikkelt verder: Meer medisch specialistische zorg vindt thuis plaats. Denk aan thuisdialyse, kinder thuiszorg, of thuismonitoring van risicozwangeren. Centrale huisartsenposten worden gekoppeld aan de spoedeisende hulp van ziekenhuizen. Zorgprofessionals werken samen aan een zo goed mogelijke transfer tussen ziekenhuis, eerstelijns verblijf, thuiszorg of verpleeghuis. Zo werken zij aan verbetering van de verpleegkundige overdracht. ICT-toepassingen rond cliëntinformatie helpen efficiënter te werken. 11

12 Verkorte opname in de ziekenhuizen maakt de zorgvraag daarbuiten complexer, ook voor hbo-verpleegkundigen. De doorstroom van patiënten naar (tijdelijke) vervolgzorg is een aandachtspunt. Vanuit SIGRA wordt hier dan ook volop ingezet. Voorbeelden hiervan zijn het transferoverleg en de beslisboom die professionals kunnen gebruiken om alle verschillende regelingen, definities en financiële kaders te kunnen doorzien. Per september 2016 starten Cordaan, Evean en OLVG in Amsterdam een pilot met wijkverpleegkundigen op de Spoedeisende Hulp. Dit moet leiden tot betere zorg voor kwetsbare ouderen, minder onnodige opnames en minder opnamestops. Transmurale zorgbrug Voor ouderen is een ziekenhuisopname ingrijpend door mogelijke complicaties tijdens en na de opname. Negatieve gevolgen kunnen voorkomen worden als professionals werken volgens de methode Transmurale Zorgbrug, een concept dat in de Verenigde Staten is ontwikkeld en ook in Nederland wordt toegepast. De werkgroep Transmurale Zorgbrug van SIGRA heeft in samenwerking met Inholland Academy de post-hbo opleiding Transmurale Ouderenzorg samengesteld. Deze opleiding is bedoeld voor klinisch verpleegkundigen en wijkverpleegkundigen, en is in 2016 gestart. 2.3 Verpleeg- en verzorgingshuizen De intramurale zorg wordt zwaarder en complexer door extramuralisering van lagere zorgzwaartepakketten en het verdwijnen van verzorgingshuizen. V&V-organisaties richten zich meer op hoog complexe zorg, waardoor meer specialismen nodig zijn. De opnameduur neemt af. Er wordt vaker gekozen voor kleinschalige woonvormen. Zorgorganisaties verbreden hun aanbod op gebied van persoonlijke dienstverlening. Bewegingssensoren, domotica en robots: het stimuleren van hulpmiddelen kan leiden tot minder personele inzet. Er is veel aandacht voor het verbeteren van de kwaliteit van zorg in de verpleeghuizen (verschijnen zwarte lijst zorgorganisaties). Er zijn extra middelen voor kwaliteitsverbetering beschikbaar gesteld (in miljoen oplopend tot 180 miljoen in 2020). Eerder geplande bezuinigingen in de langdurige zorg (45 miljoen euro in 2016 en 500 miljoen euro in 2017) zijn geschrapt. 2.4 Thuiszorg Organisaties hebben te maken met een korting op de contracteerruimte voor de wijkverpleging en op het macrobudget wmo. Zo is er flink bezuinigd op de huishoudelijke hulp. Er kwam een huishoudelijke hulp toelage, maar die bespaarde minder banen dan VWS beoogde. Deze toelage loopt bovendien af in De scheiding tussen de prestatie wijkgericht werken (S1) en cliëntgebonden taken (S2) vervalt vanaf V&VN heeft een normenkader voor wijkverpleging opgesteld. De wijkverpleegkundige is een bachelor- of masteropgeleide verpleegkundige. Verzekeraars sturen hier op. Thuiszorgorganisaties hebben het moeilijk. Op diverse plaatsen in het land ontstaan als reactie initiatieven in de vorm van coöperaties van thuishulpen, die zich als zelfstandige aanbieder van thuishulp presenteren. Doordat zij weinig overhead hebben, kunnen zij beter inspelen op de lagere tarieven die gemeenten bieden. Personeel Medewerkers ervaren de afgelopen jaren meer werkdruk. Belangrijkste gerapporteerde oorzaken zijn een tekort aan personeel en te weinig tijd voor cliënten. Er is een tekort aan wijkverpleegkundigen. Er kiezen nog te weinig verpleegkundigen (of studenten) voor werken in de wijk en huidige verpleegkundigen vinden het te belastend om een opleiding naast hun werk te volgen. Uit een Quick Scan door SIGRA begin 2016 blijkt dat er dit jaar in Amsterdam ongeveer 30 wijkverpleegkundigen extra nodig zijn, op dit moment zijn er naar schatting ongeveer 220 wijkverpleegkundigen werkzaam. De inhoud van werken in de thuiszorg vinden de meeste verpleegkundigen aantrekkelijk, minder aantrekkelijk vinden zij de arbeidsomstandigheden (Bron: Nivel). De grootste groep medewerkers in de thuiszorg en de teams waarin wijkverpleging wordt gegeven, zijn verzorgenden. Er gaat veel aandacht uit naar de veranderende rol van de wijkverpleegkundige, maar ook de eisen aan verzorgenden 12

13 veranderen. Zo moet de verzorgende niet alleen meer naar de zorgkant, maar ook verbinding met andere levensdomeinen maken. Een knelpunt bij dezen is het kennisniveau van huidige verzorgenden (Bron: ZonMw). Organisaties en onderwijs werken samen om meer op te leiden voor de ouderenzorg en werken in de wijk, door het werken aan het imago en het maken van afspraken over stageplaatsen (in SPInOV). Onzekerheid: toekomst van personeel op niveau 2 Het landelijk onderzoeksprogramma geeft geen raming van niveau 1 en 2, omdat de omvang van de werkgelegenheid lastiger is te schetsen. Zo zijn er nu organisaties actief in de huishoudelijke zorg die niet tot de zorgsector gerekend worden (bijvoorbeeld schoonmaakbedrijven). SIGRA-leden geven aan dat er nog vraag is naar personeel op niveau 2, maar dat inzet beperkt wordt door het inkoopbeleid van gemeenten. Wel passen de gemeenten Amsterdam, Hollands Kroon en Schagen hun beleid aan na een uitspraak van de rechter in vier rechtszaken over het korten door gemeenten op de hulp. Daarbij wordt het niveau teruggedraaid naar dat van voor januari. Vitaal thuis met behulp van techniek en domotica In Noord-Holland Noord werken Evean, Omring en Wilgaerden samen met gemeenten en installateurs om zorgconsumenten te ondersteunen bij langer zelfstandig thuis wonen. Ze willen ten minste duizend woningen in de regio voorzien van betaalbare technische zorgoplossingen. (Bron: Actiz) 2.5 Jeugdhulp Met de invoering van het nieuwe jeugdstelsel en de Jeugdwet gaan professionalisering en cultuurverandering gepaard. Eén van de doelen van de Jeugdwet is om jeugdhulpverleners meer ruimte te geven om eigen professionele afwegingen te maken. Er zijn professionals nodig die krachtig zijn, die doen wat nodig is en verantwoording over hun werk kunnen afleggen. Er komt beroepsregistratie (in het Kwaliteitsregister Jeugd of in het BIG-register) van professionals op hbo-functieniveau en hoger en er worden nieuwe competentieprofielen ontwikkeld. Organisaties zijn zich aan het herpositioneren, ze beraden zich op hun positie in het veld van jeugdzorg en bredere hulpverlening, en investeren in hun relatie met gemeenten. Huidige systemen zijn nog onoverzichtelijk, complex en op aanbod georganiseerd. De bedoeling is dat er eenvoud en stroomlijning komt. De vraag van het gezin staat centraal. De (15) gemeenten in Amsterdam Amstelland en Zaanstreek Waterland werken samen bij de inkoop van specialistische jeugdhulp. Ze maken samen met zorgorganisaties procesafspraken. In Noord-Holland Noord werken gemeenten samen per subregio (Alkmaar, Kop van Noord-Holland en Westfriesland). Personeel Andere competenties: ambulant werken (zelfstandigheid), interdisciplinair samenwerken, protocollair werken, meer integraal en generalistisch werken, oog voor het zakelijke aspect van het werk. Nog meer behoefte aan stevige, hbo-opgeleide medewerkers, die wendbaar en breed inzetbaar zijn. De werkdruk neemt toe doordat medewerkers meer bezig zijn met administratie en verantwoording. Per januari 2017 gaan nieuwe uitstroomprofielen jeugdzorgwerker gelden. Het aantrekken van studenten is een aandachtspunt: over het algemeen zijn zij geneigd om voor meer algemene profielen te kiezen. Organisaties ervaren het als lastig om medewerkers met de juiste mate van ervaring te werven. Dat geldt ook voor specialistische functies als GZ-psychologen en kinderpsychiaters. Er gaat aandacht uit naar deskundigheidsbevordering. Organisaties hebben behoefte aan verbinden van aanbod tussen organisaties en deskundigheidsbevordering richting de Ouder en Kind-/ Jeugdteams en gebiedsteams. Werkgevers breiden hun flexibele schil uit (deze was landelijk gemiddeld 15% in 2015). Mbo ers die Jeugdhulp uitvoeren op hbo-niveau moeten op termijn over een hbodiploma beschikken als ze geregistreerd willen worden. Veel mbo ers volgen een 13

14 EVC-traject. Daarnaast gelden vaak ook voor wo-opgeleide professionals aanvullende eisen om opgenomen te kunnen worden in het register. Scholingskosten vormen een knelpunt. 2.6 Welzijn en Maatschappelijke Dienstverlening De branche WMD kent grofweg drie werkvelden: Algemeen welzijnswerk en Maatschappelijke werk en hulpverlening, Maatschappelijke Opvang en Peuterspeelzaalwerk. Het welzijnsaanbod wordt dichter bij de burger georganiseerd. Er is sprake van verregaande samenwerking tussen aanbieders. Er is aandacht voor preventie en eigen kracht (of aanboren van het netwerk) van de burger. Personeel Door de krimp de afgelopen jaren konden veel jonge welzijnsprofessionals geen baan vinden in de eigen branche. Velen van hen zetten een eigen bedrijf op, of startten een burgerinitiatief. De instroom in opleidingen neemt af. Medewerkers zijn steeds minder vaak een specialist als jeugdwerker of ouderenwerker, maar benaderen de patiënt integraal, werken generalistisch. Daarnaast zal het aandeel hbo-opgeleiden nog verder stijgen ten opzichte van de andere medewerkers doordat er hogere eisen worden gesteld aan de kwalificatie en competenties van het personeel in het werkveld. De rol van de sociaal werker verandert. Representatie van de organisatie richting bijvoorbeeld wijkteams is belangrijker geworden. Er was al een register voor maatschappelijk werkers, maar in 2016 is een breder register Sociaal Werk geopend. Vanaf 2017 worden de kwaliteitseisen voor medewerkers kinderopvang en peuterspeelzalen verder verhoogd. Zo mogen er minder wisselingen zijn van medewerkers op een babygroep, en is er aandacht voor gezondheid en veiligheid van kinderen. Medewerkers krijgen scholing voor verzorging van baby s. Verbreding takenpakket kinderopvangmedewerkers door toenemende integratie van kinderopvang en school, en integratie met welzijn (m.n. dunbevolkte gebieden). Bijscholing op gebied van pedagogisch handelen. Niveau 4 en 6 lijken toe te nemen ten koste van niveau 3. Voorspelde tekorten aan medewerkers op niveau 4 in 2017 en Terwijl de vraag toeneemt, nam de instroom aan de opleidingen de afgelopen jaren sterk af. 2.8 Gehandicaptenzorg Meer mensen met een beperking wonen (grotendeels) zelfstandig in de maatschappij. Het aantal mensen met een beperking dat gebruikmaakt van professionele ondersteuning neemt gestaag toe. De levensverwachting voor mensen met een beperking (aangeboren of niet-aangeboren) neemt toe. De populatie wordt ouder en heeft steeds complexere zorg nodig. Mensen met een verstandelijke beperking krijgen bijvoorbeeld gemiddeld eerder met dementie te maken. De branche is actief in een aantal gebieden, waarvan de belangrijkste de Wet Langdurige Zorg (WLZ), de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en Jeugdzorg zijn. Deze mix verschilt per organisatie. Wmo Organisaties hebben te maken met concurrentie van andere partijen. Er is soms meer overhead, omdat er meer verantwoording afgelegd moet worden naar de gemeenten. Begeleiding vindt vaker plaats op afstand. 2.7 Kinderopvang Na jarenlange krimp, neemt de vraag naar personeel weer toe. De kinderopvangtoeslag is verhoogd, en de economie trekt aan, waardoor werkende ouders vaker een beroep doen op (formele) opvang. WLZ Er is sprake van toename van de zorgzwaarte van cliënten (de doelgroep wordt ouder). Er wordt meer gebruik gemaakt van technologie en domotica waardoor de zelfstandigheid van cliënten vergroot wordt en begeleiding meer op afstand kan plaatsvinden. Toename van ervaren agressie en geweld. 14

15 Personeel: Inzet en begeleiding van het netwerk van de cliënt en samenwerken in netwerken rondom de cliënt vereisen andere competenties en vaardigheden. Medewerkers werken vaker solistisch, moeten de familie betrekken en zijn meer aan het coördineren. Het werken in zelfsturende teams betekent dat er minder leidinggevende functies zijn. Ook moeten zorgprofessionals hun taken in de teams zelf gaan uitvoeren. Andere eisen aan personeel betekenen niet per se een grotere vraag naar een hoger kwalificatieniveau. De patiëntenpopulatie vergrijst. Er is meer behoefte aan medewerkers met verpleegkundige vaardigheden. Daarop zijn de ROC s gestart met de combinatieopleiding MMZ/Verzorgende-IG (zie ook pagina 24). De instroom in sociaal-agogische opleidingen loopt terug. Een aantal hogescholen in het land bieden vanaf dit schooljaar een Associate Degree (niveau 5, tussen mbo-4 en hbo-bachelor) aan voor Sociaal Werk in de Zorg. Deze opleiding speelt in op het feit dat er meer behoefte is aan aandacht voor participatie van gehandicapten in de samenleving. In veel organisaties is sprake van een onevenwichtige personeelsopbouw door vergrijzing en uitstroom van jongeren. Zorgaanbieders zetten in op scholing en training van medewerkers en cliënten om te leren omgaan met agressie en geweld. 2.9 Huisartsenzorg Als belangrijke spil in de transities ligt er veel druk op het personeel in de huisartsenzorg. De werkgelegenheid neemt toe, vooral voor functies als praktijkondersteuner (GGZ of Somatiek). Er wordt vaker in groepspraktijken en gezondheidscentra gewerkt, waardoor er ook meer praktijkmanagers werkzaam zijn. De huisartsenzorg maakt zich sterk tegen bureaucratie en administratieve lasten ( Het Roer moet Om ). Stedelijk gebied Moeilijker overzicht houden (veel samenwerkingspartners) Grootstedelijke problematiek Gebrek aan sociale samenhang Perifeer gebied Opvolgingsproblematiek (het huisartsenberoep vergrijst) Personeel In Amsterdam klinkt de roep om een breder opgeleide praktijkverpleegkundige. Niet overal is die behoefte er, zo lieten verschillende huisartsen in Noord-Holland Noord weten tevreden te zijn met de huidige praktijkondersteuners (die nog vaak een vooropleiding op mbo-niveau hebben). De doktersassistent wordt vaak een praktijkassistent: deze krijgt naast administratieve en telefoontaken steeds meer medisch-ondersteunende taken. Het tekort aan geschikte stageplaatsen voor doktersassistenten is momenteel een veelgehoord knelpunt dat ROC s aankaarten. De door Amsterdamse huisartsen meest genoemde reden om geen doktersassistenten en praktijkondersteuners een stageplaats te bieden is het gebrek aan ruimte en tijd. Ter stimulering van het bieden van stageplaatsen en het bij elkaar brengen van vraag en aanbod voor ondersteunende beroepen in de huisartsenzorg is de Stichting Sociaal Fonds Huisartsenzorg (SSFH) opgericht. Onzekerheid: hoe ontwikkelt de rol van huisarts? Er is meer ondersteunend personeel nodig in de huisartsenzorg. SIGRA was benieuwd naar de omvang van het werkveld in de toekomst, en voerde in 2015 in samenwerking met 1 ste Lijn Amsterdam een scenariotraject uit. Daaruit blijkt dat hoeveel personeel er uiteindelijk nodig is, sterk afhankelijk is van hoe de rol van de huisarts zich ontwikkelt richting de toekomst. Lees voor meer informatie het scenariorapport. 15

16 2.10 Geestelijke Gezondheidszorg De vraag naar zorg bij psychologische stoornissen is de afgelopen jaren sterk toegenomen, onder meer doordat de GGZ breder toegankelijk werd. Lichte psychische klachten worden inmiddels in de huisartsenpraktijk door de praktijkondersteuner-ggz behandeld. Lichte tot matige aandoeningen vallen onder de Basis GGZ, terwijl er voor zwaardere of complexe stoornissen de gespecialiseerde GGZ is. De samenleving wordt complexer. Een voorbeeld is dat er meer geestelijke arbeid wordt verricht, waardoor mensen eerder belemmeringen ervaren. Er komen steeds vaker patiënten naar de huisartsenzorg vanwege psychische redenen. Huisartsen geven aan dat doorstroom naar de gespecialiseerde ggz nog niet goed gaat, en patiënten soms lang moeten wachten. Mensen met psychiatrische klachten zijn vaker 'uit het zicht van de hulpverlening' en andere instanties zoals de politie krijgen vaker met hen te maken.' In de Basis GGZ wordt steeds vaker e-health en m-health ingezet. De branche heeft de ambitie om herstel het leidend principe te laten zijn in de zorg (herstel ondersteunende zorg). Ambulantisering en afbouw bedden: in 2020 moet er een derde minder bedden in psychiatrische instellingen zijn dan in Daarnaast wordt de behandelduur voor forensische zorg verkort, en wordt er meer ingezet op preventie en afbouw van zwaar intensieve zorgvormen. Er zijn minder TBS-opleggingen, wat ook een capaciteitsreductie betekent. Personeel Er is veel bezuinigd op staf en managementfuncties. Medewerkers gaan van een klinische setting naar ambulant; van teamspeler naar solist. Medewerkers hebben een eigen caseload, en meer eigen verantwoordelijkheid. Hierdoor is er minder vraag naar mbo-opgeleid personeel, en meer vraag naar hbo ers en wetenschappelijk opgeleid personeel. Vanaf 2017 herstelt de banengroei in de GGZ. GGZ-organisaties hebben te maken met andere opdrachtgevers en samenwerkingspartners doordat beschermd wonen, begeleiding en dagbesteding naar gemeenten zijn gegaan. Er wordt meer gebruik gemaakt van ervaringsdeskundigen en vrijwilligers. Er zijn hbo ers nodig voor regievoering en begeleiding. 16

17 3. Kenmerken SIGRA regio s De arbeidsmarkt van Zorg en Welzijn is sterk regionaal bepaald. Zo zit er een grens aan hoe ver per- 3.1 SIGRA regio s in kaart TEXEL soneel bereid is te reizen voor werk. Ook verschillen regio s van elkaar wat betreft bevolkingskenmerken en bevolkingsontwikkeling. En die zijn weer van invloed op zowel het aanbod als de vraag naar personeel. In dit hoofdstuk schetsen we de kenmerken van de te onderscheiden subregio s in het SIGRA-gebied. Den Helder: havenstad. Veel nationaliteiten en sociale problematiek Landelijk gebied KOP VAN NOORD-HOLLAND Bevolkingskrimp + sterkere vergrijzing dan NL (vertrek- en sterfteoverschot) Gemeenten Hollands Kroon, Wieringen en Wieringermeer horen tot dunst bevolkte gebieden NL Bergen: één van de meest vergrijsde gemeenten in NL WEST-FRIESLAND Landelijk gebied Stedelijk gebied ALKMAAR Hier neemt aandeel 75-plussers relatief het sterkst toe WATERLAND Zowel stedelijk als landelijk profiel: demografische tegenstellingen Naar verhouding meer lager op geleid personeel ZAANSTREEK AMSTERDAM Amsterdam: één van de minst vergrijsde gemeenten in NL Meer mensen met lagere SES Meer eenpersoonshuishoudens Meer niet-westerse allochtonen Inwonertal betreft 2015 (bron: Provincie Noord-Holland) Amstelveen is relatief vergrijsde gemeente AMSTELVEEN Wonen in Amsterdam is fors duurder geworden. Vertrek naar omliggende regio s neemt weer toe 17

18 3.2 Bevolkingsopbouw Uitgezonderd de regio Kop van Noord-Holland zal de totale bevolking in de regio s toenemen ten opzichte van De verwachting is dat Amsterdam en Zaanstad de relatief sterkste bevolkingsgroei kennen. In West-Friesland zien we de sterkst toenemende vergrijzing. Met name Kop van Noord-Holland heeft te maken met een afname van jongeren en inwoners tussen de 20 en 50 jaar. In de regio is sprake van een vertrekoverschot en een sterfteoverschot. Ook in Waterland zal het aandeel jongeren sterk afnemen ten opzichte van nu. Leeftijdsopbouw per regio: 2015 versus 2025 Kop NH West Friesland Regio Alkmaar Zaanstad Waterland Amsterdam < 20 jaar tot 50 jaar tot 75 jaar jaar en ouder Toe- of afname leeftijdsgroepen 2025 ten opzichte van 2015 (in %) Kop NH West Friesland Regio Alkmaar Zaanstad Waterland Amsterdam < 20 jaar -10,7-6,1-6,9 +0,3-10,4 +14,2 20 tot 50 jaar -11,6-5,7-6,4-2,3-8,3 +8,4 50 tot 75 jaar +1,9 +5,3 +4,2 +13,3 +7,7 +13,3 75 jaar en ouder +61,1 +76,6 +55,0 +46,3 +54,0 +39,1 Totaal inwoners -1,6 +3,0 +1,7 +5,9 +1,4 +11,7 Bron: Provincie Noord-Holland, bewerking SIGRA 18

19 Toe- of afname 15 t/m 66 jaar (beroepsbevolking), 2025 ten opzichte van 2015 Kop NH West Friesland Regio Alkmaar Zaanstad Waterland Amsterdam 15 t/m 66 jaar -7,8-3,3-3,5 +3,2-3,9 +8,3 Onzekerheid: hoe groot wordt Amsterdam? Amsterdam kent een explosieve bevolkingsgroei. Sinds 2008 is de gemiddelde stijging van het inwonertal jaarlijks ruim Waar jonge gezinnen vaak kozen om buiten de stad te gaan wonen, bleven zij de laatste jaren langer in Amsterdam. Uit de meest recente cijfers blijkt echter dat het vertrek weer is toegenomen. Ook de woningbouwproductie in de regio speelt een rol: als die aantrekt, dan zoekt een deel van de Amsterdamse huishoudens een ruimere woning in de regio. Het is de vraag hoe het vertrek naar de regio s zich in welke mate doorzet. Daarnaast is het onzeker hoe de buitenlandse migratie ontwikkelt (migratie vanuit de EU en asielmigratie uit Syrië en Eritrea). Kenmerken bevolking per regio 1 Noord-Holland Noord Zaanstreek - Waterland Amsterdam Nederland Levensverwachting bij geboorte 81,5 81,2 80,5 81,0 Overmatige drinkers 9,9 8,1 10,6 8,4 Rokers 21,8 22,9 25,3 22,8 1 of meer chronische ziekten56,3 63,4 60,1 60,4 Diabetes 42,7 48,6 61,2 48,4 Eenzaamheid 38,3 41,0 42,5 40 Goed ervaren gezondheid 77,7 75,5 73,5 76,5 1. Bron: Nationale Atlas Volksgezondheid Volwassenen vanaf 19 jaar (2012) Gecorrigeerd voor leeftijd en geslacht. Overmatige drinker: >14 glazen (vrouwen) of 21 glazen (mannen) per week. Diabetes: gebruikers diabetesmedicatie (2014), aantal per 1000 ZvW verzekerden 19

20 Kenmerken gemeenten 2 % huishoudens Werkloosheids- % laag- % Voortijdig % huishoudens Werkloosheids- % laag- % Voortijdig onder lage percentage geletterden schoolverlaters onder lage percentage geletterden schoolverlaters inkomensgrens (2015) (2013) (2014) inkomensgrens (2015) (2013) (2014) (2013) (2013) Amsterdam Noord-Holland Noord Amsterdam 18,2 7,7 > 16 3,4 Diemen 11 7, ,7 Amstelveen 7,6 6, ,1 Zaanstreek - Waterland Beemster 7,3 4, ,3 Edam-Volendam 5,2 4, ,8 Landsmeer 5,9 5, ,6 Oostzaan 5,3 5, ,4 Purmerend 8,5 6, ,7 Waterland 5,6 4, ,5 Wormerland 6,2 5,6 > 16 1,7 Zaanstad 10,1 6,9 > 16 2,6 Alkmaar 9, ,1 Bergen 8,2 5, ,5 Den Helder 11 7, ,5 Drechterland 6,3 5,2 > 16 1,4 Enkhuizen 9,6 6 > 16 2,1 Heerhugowaard 7,9 5, Heiloo 6, ,9 Hollands Kroon 7,5 5, ,2 Hoorn 10,1 6, ,3 Koggenland 6,4 4, ,2 Langedijk 6,7 5, ,9 Medemblik 7,2 4, ,1 Opmeer 5,6 4, ,1 Schagen 7, ,6 2. Bron: waarstaatjegemeente.nl Gegevens van CBS en Stichting Lezen en Schrijven. Schoolverlaters: VO + MBO Stede Broec 6,7 5,7 > 16 1,7 Texel 9,3 4, ,4 20

21 4. Aanbod personeel in de regio s Opleiden tegen de stroom in Veel organisaties stonden de afgelopen jaren op de overlevingsstand : opleidingsplannen werden op de lange baan geschoven en budgetten bevroren. Dat niet één maar veel organisaties deze keuze tegelijkertijd maken, zorgt voor de beruchte varkenscycli in de zorg. Ten tijde van tekorten in de zorg kiezen meer jongeren voor een opleiding in de sector, of verhogen werkgevers het aantal opleidingsplekken, terwijl de vraag naar personeel afgenomen is tegen de tijd dat de deelnemers afstuderen. Zorgorganisaties en onderwijs zijn om deze reden gaan samenwerken in projecten zoals SPInOV en ZONN 3. Niet omdat cycli helemaal voorkomen kunnen worden, maar om samen de pieken en dalen af te vlakken. Dit door het ramen van vraag en aanbod, het op tijd delen van opleidingsplannen en afspraken maken bij knelpunten. 4.1 De instroom in zorg- en welzijnsopleidingen loopt terug Instroom (nieuwe inschrijvingen) hbo-opleidingen in de regio Verpleegkunde hbo (6) Bachelor SJD (6) SPH (6) CMV (6) MWD (6) Totaal hbo regio Totaal hbo Nederland Sterker dan het landelijke beeld, loopt de regionale instroom 4 terug. Een uitzondering is 2013, toen zagen we een piek (m.n. verpleegkunde en welzijnsopleidingen). Over de jaren zien we vooral minder instroom in de hbo welzijnsopleidingen. We zien regionaal een dalende ontwikkeling van de mbo-instroom. Tussen 2010 en 2012 nam deze met name af, vooral bij de welzijnsopleidingen en niveau 2. In 2015 zien we weer een opleving van de instroom, deels door hogere instroom op niveau 2 (de bredere opleiding tot dienstverlener ). Ook landelijk was er een hogere instroom in 2015 ten opzichte van Instroom (nieuwe inschrijvingen) mbo-opleidingen in de regio Verpleegkundige mbo (4) MMZ + PW (4) MMZ + PW (3) Verzorgende (3) Helpende Z&W (2) Zorghulp (1) Totaal mbo regio Totaal mbo Nederland SPInOV: Strategische Planning Initiële Opleidingen Verpleegkunde (mbo-v en hbo-v) ZONN: Zorg Opleidingen Noordwest Nederland (Gespecialiseerd verpleegkundigen en medisch ondersteunend personeel) 4. Gegevens zijn afkomstig van DUO, en betreffen de Hogeschool van Amsterdam, Hogeschool Inholland, ROC Kop van Noord-Holland, ROC Regio College, ROC Horizon College, ROC TOP en ROC van Amsterdam. 21

22 Het potentieel aan pas-gediplomeerden neemt af Door het combineren van instroomcijfers en opleidingsrendement kan een voorspelling gemaakt worden van het totaal aantal gediplomeerden in Zorg en Welzijn in de regio. De cijfers geven tot en met 2015 weer wat de daadwerkelijke realisatie is, en vanaf 2016 wat de prognose is. De vooruitzichten laten een kleiner potentieel aan pas-gediplomeerden zien. In 2018 is er nog een opleving, door de verhoogde instroom aan de opleidingen in studiejaar Hbo-gediplomeerden regio MWD (6) CMV (6) SPH (6) Bachelor SJD (6) Verpleegkunde hbo (6) Mbo-gediplomeerden regio Zorghulp (1) Helpende Zorg en Welzijn (2) Verzorgende (3) MMZ + Pedagogisch werk (3) MMZ + Pedagogisch werk (4) Verpleegkundige mbo (4)

23 Gediplomeerden hbo en mbo Hbo totaal Mbo totaal Studierendement 5 In de regio, en dan met name in Amsterdam ligt het studierendement over het algemeen lager dan het landelijk beeld. Het rendement is daarentegen iets hoger dan gemiddeld aan de sociaal-agogische opleidingen (uitgezonderd Amsterdam). Bron: regionaal tabellenboek AZW 2014 en 2013 (bewerking SIGRA: gemiddelden van cohorten tussen 2006 en 2010 en ) Verpleegkunde hbo Verpleegkunde mbo Verzorgende Helpende & zorghulp MMZ 4 & PW 4 MMZ 3 & PW 3 SPH, MWD & CMV Noord-Holland Noord Zaanstreek Waterland Amsterdam Nederland Leerweg: vaker BOL, minder BBL Er volgen naar verhouding steeds meer deelnemers de BOL (leren-werken) leerweg, en minder BBL (werken leren) aan mbo-opleidingen. In 2010 was het aandeel BOL aan de zorg- en welzijnsopleidingen in de regio nog 72 procent, inmiddels is dit opgelopen tot 82 procent. Landelijk zien we dezelfde ontwikkeling, met een groei van 70 naar 80 procent. De BBL-opleiding wordt nogal eens gekozen door oudere leerlingen die willen omscholen. Vaak hebben ze al een gezin of een huishouden en kunnen op deze manier tevens in hun inkomen voorzien. 5. Studierendement: hoeveel studenten hebben het diploma behaald (in nominale studiejaar + 1 jaar)? 23

24 4.2 Ontwikkelingen opleidingen Zorg & Welzijn Het onderwijs probeert zo goed mogelijk aan te sluiten op het snel veranderende zorglandschap. Multidisciplinair en interprofessioneel ontwikkelen en uitvoeren van onderwijs Het realiseren van een opleidingscontinuüm Eindtermen uitgedrukt in rollen en competenties (zoals CanMEDS) We lichten hieronder enkele belangrijke landelijke en regionale ontwikkelingen uit. Herziening kwalificatiestructuur Alle mbo-opleidingen veranderen per augustus De kwalificatiedossiers zijn vernieuwd, zo komen er minder dossiers, worden ze dunner en overzichtelijker, en het onderwijs wordt flexibeler zodat opleidingen sneller kunnen worden aangepast. Entreeopleiding (niveau 1) en assistentenopleiding (niveau 2) Deelnemers aan de opleidingen worden breder geschoold, niet alleen meer specifiek voor zorg en welzijn, maar ook voor de horeca en facilitaire dienstverlening. Dat moet zich uitbetalen in een grotere kans op werk. Commissie Innovatie Zorgberoepen & Opleidingen De adviescommissie (o.l.v. Kete Kervezee, in het verleden Marian Kaljouw) adviseert over de gewenste ontwikkeling van beroepen en opleidingen in de gezondheidszorg. Zij baseert zich op de toekomstige vraag naar zorg en maatschappelijke en technologische ontwikkelingen. Doel is een nieuwe beroepenstructuur en daarop een afgestemd opleidingsaanbod. Belangrijke fundamenten zijn de verwachte zorgvraag in 2030 en een concept van gezondheid dat het functioneren van mensen centraal stelt. Gezondheid is het vermogen van mensen zich aan te passen en eigen regie te voeren in het licht van fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven. In 2015 verscheen het eerste rapport van de commissie, het tweede rapport komt dit najaar. Nieuwe beroepsprofielen In januari verscheen het eindrapport van het project Toekomstbestendige beroepen in de verpleging en verzorging. Daarin staan de nieuwe beroepsprofielen van hboverpleegkundigen, mbo-verpleegkundigen en verzorgenden. Er wordt gestreefd naar een duidelijk verschil tussen de mbo- en hbo-verpleegkundige. Zo bevat het ook een voorstel voor de benaming: basisverpleegkundige voor de mbo-verpleegkundige en regieverpleegkundige voor de hbo-verpleegkundige. De minister van VWS heeft het rapport in ontvangst genomen, in afstemming met stakeholders is een vervolgtraject gaande. In dit traject moet ook duidelijk worden hoe de inbedding in de wet-big wordt geregeld, en wat het voor huidige, reeds werkende verpleegkundigen betekent. Keuzedelen en doorstroom hbo Het mbo krijgt met de invoering van meer dan 400 nieuwe keuzedelen per augustus 2016 de mogelijkheid tot een betere afstemming op de beroepspraktijk. Deze keuzedelen worden ontworpen samen met het bedrijfsleven, en daardoor is regionale kleuring mogelijk. Er wordt onder meer samengewerkt aan een keuzedeel voor voorbereiding hbo. Combinatie van opleidingen en leerwegen Tussen augustus 2017 en juli 2025 mag het middelbaar beroepsonderwijs experimenteren met cross-over kwalificaties voor beroepen die op het snijvlak van twee of meer sectoren liggen. Een voorbeeld hiervan is de combinatieopleiding Verzorgende-IG en Medewerker Maatschappelijke Zorg, zowel ROC Kop van Noord-Holland, het Regio College en het Horizon College, als het ROC van Amsterdam bieden deze opleiding aan. Leerlingen aan deze opleidingen krijgen twee diploma s. Ook mogen ROC s leerwegen combineren. Zo is er nu de gecombineerde leerweg waarbinnen leerlingen starten in het eerste jaar als BOL (leren werken )deelnemer, en daarna BBL (werken leren). In Amsterdam starten OLVG, VUmc en ROC TOP in september met een dergelijk traject. Fieldlabs Het ROC van Amsterdam, ROC Flevoland, en ROC TOP werken samen met Cordaan en Amstelring voor opleiden in de wijk in de 21ste eeuw. Dat willen zij doen door 24

25 het creëren van fieldlabs; wijkgebouwen onder beheer van een zorgaanbieder waar dagopvang van cliënten worden verzorgd en waar studenten les krijgen en van waaruit zij stages lopen in de wijkzorg. Volgens de partijen is het cruciaal dat het onderwijs in de praktijk plaatsvindt: niet op school, maar in de wijk. Naast de ROC s en zorgorganisaties zijn ook SIGRA, verschillende technologie en e-health bedrijven, het voortgezet onderwijs, gemeenten en AHTI betrokken. Hogescholen Hbo (voorheen niveau 5 ) is nu niveau 6 In 2002 hebben hogescholen en universiteiten de BaMa structuur ingevoerd. Inmiddels is volgens dit stelsel is geen sprake meer van kwalificatieniveau 5. Dat is nu niveau 6 (in termen van NLQF Bachelor in Nursing). Numerus fixus verpleegkunde De numerus fixus voor de meeste hbo-v opleidingen blijft van kracht in het huidige studiejaar. Enkele jaren geleden is deze ingesteld in verband met een groot tekort aan stageplaatsen. Aan de Hogeschool van Amsterdam kunnen jaarlijks 350 studenten instromen, aan Inholland 260 (verdeeld over Alkmaar en Amsterdam). De procedure gaat 2017 / 2018 op de schop, dan zal de centrale loting vervallen. Wel blijft het dan mogelijk dat onderwijsinstellingen studenten selecteren. Technologie & onderwijs Het onderwijs maakt vaker de combinatie technologie en zorg. Voorbeelden: Advanced Health Informatics Practice: een opleiding tot intermediair tussen zorgen ICT-professionals. Inholland Health & Technology Centre (IHTC): richt zich op brede (ethische) maatschappelijke vraagstukken op gebied van zorg en techniek. De Hogeschool van Amsterdam biedt studenten een minor zorgtechnologie. Opleiden voor de thuiszorg Te weinig studenten kiezen voor leren of werken in de ouderenzorg en thuiszorg. Zo n 10 tot 15 procent van de stageplaatsen zijn momenteel in de richting Maatschappelijke Gezondheidszorg (MGZ). Het gewenste aantal ligt rond de 20 procent. Het is in de thuiszorg moeilijker om stagiaires te begeleiden. Zo zijn er te weinig begeleiders op hbo-niveau beschikbaar en wordt er vaak niet genoeg tijd vrijgemaakt voor begeleiding. Maar daarnaast moet ook meer studenten warmlopen voor werken en leren in de wijk. Het onderwijs speelt daarop in door vaker praktijkvoorbeelden vanuit de MGZ te gebruiken of gastlessen door professionals uit het werkveld. Een mooi voorbeeld is daarnaast het Leer- en Innovatienetwerk (LIN) Boeien en Binden van Wijkverpleegkundigen Noord-Holland en Groot Amsterdam. Een LIN is een krachtige leeromgeving waar hbo-v studenten in samenwerking met wijkverpleegkundigen de zorg voor cliënten naar een hoger plan tillen. Het LIN is een initiatief van Inholland, Cordaan, Zonnehuisgroep en Evean. 25