ZWEMWATERPROFIEL ZWEMSTRAND ALMERE HAVEN

Transcriptie

1 ZWEMWATERPROFIEL ZWEMSTRAND ALMERE HAVEN Rijkswaterstaat IJsselmeergebied November 28, aanvullingen december 29

2 Colofon Uitgegeven door: Verantwoordelijke Dienst: Uitgevoerd door: Opmaak: Rijkswaterstaat Waterdienst Rijkswaterstaat IJsselmeergebied Bart van Eck / Melanie Kuiper / Martine van Oostveen Imke Leenen / Martin de Haan Grontmij / DHV Datum: November 28, aanvullingen december 29 Status: Eindrapportage 1

3 INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING ZWEMWATERPROFIEL Zwemwaterprofiel Kwaliteitklassen en normen Routekaart zwemwaterprofiel Blauwalgen AANPAK GEBIEDSBESCHRIJVING zwemstrand almere haven Algemeen Hydromorfologie en ecologie Riolering en afvalwaterzuivering Begrenzing Gezondheidsrisico s BLAUWALGEN Relevante waterkwaliteitsgegevens Beoordeling: kans op proliferatie van toxische blauwalgen Nadere beschrijving ANALYSE VAN HISTORISCHE DATA Normoverschrijdingen Historische data-analyse in relatie tot weersomstandigheden POTENTIËLE VERONTREINIGINGSBRONNEN EN ROUTES RICHTGETALLEN (ZWEMPROF) EVALUATIES EN CONCLUSIES AANBEVELINGEN EN MAATREGELEN LITERATUUR...39 BIJLAGE 1 BIJLAGE 2 BIJLAGE 3 BIJLAGE 4 Verslag veldbezoek Betrokken Organisaties Protocol voor begrenzing van zwemwater Invulbladen ZWEMPROF 2

4 1 INLEIDING ZWEMWATERPROFIEL De nieuwe Europese Zwemwaterrichtlijn (26/7/EG) is begin 26 vastgesteld. Het doel van deze richtlijn is het beschermen van de gezondheid van zwemmers in oppervlaktewateren. In de nieuwe richtlijn worden bepalingen neergelegd met betrekking tot de monitoring en de indeling van de zwemwaterkwaliteit in kwaliteitsklassen (uitstekend, goed, aanvaardbaar en slecht) alsmede de verstrekking van informatie daarover aan het publiek en de Europese Commissie. Een pro-actief beheer van de zwemwaterkwaliteit wordt voorgeschreven, risico s moeten in kaart worden gebracht in een zwemwaterprofiel en maatregelen moeten worden uitgevoerd om minimaal een aanvaardbare kwaliteit te kunnen bereiken en blootstelling van zwemmers aan verontreiniging te voorkomen. 1.1 Zwemwaterprofiel Van iedere zwemwaterlocatie zal moeten worden ingeschat welke emissiebronnen via welke verspreidingsroutes de zwemwaterkwaliteit negatief beïnvloeden. Hierbij spelen de locatiespecifieke eigenschappen van het zwemwater een belangrijke rol. Alle bevindingen komen samen in een zwemwaterprofiel van de desbetreffende zwemwaterlocatie. Het opstellen van een zwemwaterprofiel is ook een verplichting volgens de nieuwe zwemwaterrichtlijn. Op basis hiervan kan de beheerder maatregelen nemen om het risico op besmetting van de zwemmer (verder) te reduceren. Op het ogenblik wordt hoofdzakelijk op basis van expert judgement geredeneerd. Het zwemwaterprofiel, eventueel aangevuld met een aantal extra metingen, maakt het mogelijk om eventuele beheersmaatregelen beter te onderbouwen. Financiële middelen worden hierdoor effectiever ingezet. Tevens kan het zwemwaterprofiel ingezet worden voor communicatie over de kwaliteit van de zwemwater(locatie) en de genomen beheersmaatregelen naar de maatschappij/burger. Een zwemwaterprofiel is in eerste instantie bedoeld om inzicht te verkrijgen in de fecale verontreinigingsbronnen en routes en richt zich op de indicatoren voor fecale verontreinigingen (Escherichia coli en intestinale enterococcen). In deze zwemwaterprofielen worden echter ook overige gezondheidsrisico s meegenomen, zoals cyanobacteriën, zwemmersjeuk en botulisme. Cyanobacteriën zijn in de volksmond beter bekend als blauwalgen. In dit zwemwaterprofiel zal daarom verder over blauwalgen worden gesproken. 1.2 Kwaliteitklassen en normen In de nieuwe Europese zwemwaterrichtlijn wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende kwaliteitsklassen. De indeling én de normen hierbij is weergegeven in tabel 1.1 Tabel 1.1. Parameter Normen voor de verschillende kwaliteitsklassen voor zoet binnenwater wat betreft intestinale enterococcen en Escherichia coli Goede kwaliteit * Uitstekende kwaliteit Intestinale enterococcen (kve/1 ml) Escherichia coli (kve/1 ml) * gebaseerd op een 95-percentiel ** gebaseerd op een 9-percentiel Aanvaardbare kwaliteit ** Referentiemethod en voor de analyse ISO of ISO ISO of ISO Als een fecale verontreiniging via oppervlaktewater naar een zwemwater wordt getransporteerd treedt verdunning op. De locatiespecifieke eigenschappen van het ontvangende zwemwater zijn van belang bij een beoordeling van de invloed van diverse routes op de bacteriologische kwaliteit van het 3

5 zwemwater. Een belangrijke onderverdeling hierin is de verdeling tussen geïsoleerd of doorstroomd zwemwater. 1.3 Routekaart zwemwaterprofiel Rijkswaterstaat Waterdienst heeft een aantal pilot-onderzoeken laten uitvoeren en is gekomen tot een algemeen protocol voor het opstellen van een zwemwaterprofiel. Dit heeft geleid tot een routekaart (zie figuur 1.1) welke voor het opstellen van de zwemwaterprofielen gebruikt is. Deze aanpak volgens de routekaart resulteert in een algemeen beeld van de zwemwaterlocatie, zijn omgeving en de mogelijke bronnen, met een indicatie van de grootte van bijdrage van deze bronnen op de waterkwaliteit in de zwemlocatie. Beschrijving gebied/hydromorfologie Veldbezoek Historische waterkwaliteit Lijst: bronnen routes Meetprogramma Richtgetallen Analyseren Evalueren Zwemwater profiel Evalueren? Actieprogramma Figuur 1.1. Algemene routekaart om te komen tot een zwemwaterprofiel Rijkswaterstaat Waterdienst heeft Grontmij en DHV gevraagd zwemwaterprofielen op te stellen voor 186 zwemlocaties met gebruikmaking van de Handreiking voor het opstellen van een zwemwaterprofiel (Grontmij, RWS-RIZA, 25). 1.4 Blauwalgen Algemeen De Europese Zwemwaterrichtlijn vraagt behalve om aandacht voor de bacteriële verontreiniging ook nadrukkelijk aandacht voor de risico s van blauwalgen. Ter ondersteuning bij het opstellen van het blauwalgendeel van een Zwemwaterprofiel is de handreiking Blauwalgen in het Zwemwaterprofiel opgesteld (DHV, 27). De hierin voorgeschreven aanpak vindt plaats op basis van het stappenplan zoals weergegeven in figuur 1.2. Het aantal stappen is afhankelijk van de hoeveelheid beschikbare informatie en het oordeel over de kans op toxische bloei. Voor locaties die nooit problemen kennen met blauwalgen is het profiel eenvoudig. Voor locaties waar een aanzienlijke kans bestaat op een toxische bloei, is het profiel uitgebreider. 4

6 Basale beschrijving Analyse toestandsvariabelen Aanwezigheidscheck gegevens cyanobacteriën Is informatie voldoende? ja nee Toestandsvariabelen alarmerend en/of onvoldoende? ja nee Inschatting kans op cyanobacteriën Cyanobacterie analyse Nadere beschrijving Inzi cht in oor zaken ja Is er een aanzienlijke kans op toxische bloei in komende vijf jaar? nee geen verdere actie Maatregelen - informatie naar publiek - maatregelen ter vermindering van de kans op toxische bloei en drijflagen Figuur 1.2. Monitoring Stappenplan uit de handreiking Blauwalgen in het Zwemwaterprofiel Uit het stappenplan blijkt dat er voor elk zwemwater een basale beschrijving van het systeem gegeven wordt. Vervolgens dient er een historisch databestand te worden aangemaakt. Zo n historisch databestand is noodzakelijk om een beoordeling te kunnen geven over de mogelijke proliferatie van toxische blauwalgen in de komende jaren. Een gedegen beoordeling kan alleen plaats vinden als er voldoende informatie beschikbaar is. Daarom is een stap ingebouwd waarin dit wordt beoordeeld. Bij onvoldoende beschikbare informatie kan op basis van de analyse van toestandsvariabelen een inschatting worden gemaakt van eventuele blauwalgenbloeien in het verleden. Als uit deze analyse blijkt dat mogelijk dominantie van blauwalgen is opgetreden, dan dient een passende monitoring te worden uitgevoerd in het komende seizoen. Indien er voldoende informatie verzameld is volgt de uiteindelijke beoordeling. Het blauwalgendeel van het Zwemwaterprofiel is gereed als de beoordeling luidt dat er geen aanzienlijke kans op een toxische bloei is in de komende vijf jaar. Dit oordeel en de onderbouwing maken deel uit van het Zwemwaterprofiel. Wanneer echter op basis van de historische data-analyse blijkt dat de kans op een toxische bloei in de komende vijf jaar wel aanzienlijk is, dan dient een nadere beschrijving van het systeem te worden gemaakt. Een nadere beschrijving van het systeem waarin de zwemlocatie zich bevindt, heeft tot doel inzicht te geven in de mogelijke werking van het systeem met betrekking tot het ontstaan van toxische blauwalgenbloeien. Dit betekent dat de achterliggende oorzaken/factoren worden beschreven die mogelijk leiden tot de bloei van toxische blauwalgen. De nadere beschrijving maakt het mogelijk een oordeel te vormen over de meest effectieve maatregelen om de kans op blauwalgenbloei te doen afnemen. 5

7 2 AANPAK Voor het opstellen van het zwemwaterprofiel zijn, aan de hand van de Handreiking voor het opstellen van Zwemwaterprofiel, alle stappen doorlopen. Hieronder is aangegeven in welke onderwerpen deze stappen terugkomen en waar in de rapportage deze zijn terug te vinden. De gepresenteerde aanpak kan dan ook worden gezien als leeswijzer. Hoofdstuk 1 Inleiding De achtergrond voor het opstellen van een zwemwaterprofiel en een blauwalgenrapportage worden hierin beschreven, alsmede de normen en kwaliteitsklassen volgens de nieuwe zwemwaterrichtlijn. Hoofdstuk 2 Aanpak Hoofdstuk 3 Gebiedsbeschrijving Hierin wordt de zwemlocatie meer in detail beschreven op basis van de in de handreiking genoemde stappen locatiebeschrijving, gebiedsbeschrijving en veldbezoek. Hydromorfologie en ecologie. Deze paragraaf omvat de benodigde informatie over stromingen, peilen, flora en fauna (veldbezoek, hydromorfologie, gebiedsbeschrijving). Begrenzing. Het protocol binnenwater uit het rapport KRW en oppervlaktewater: Bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de Europese Kaderrichtlijn Water (DHV, 25) is gebruikt om de begrenzing van een zwemzone voor te stellen. Gezondheidsrisico s. In deze paragraaf wordt gemeld of er meldingen van gezondheidsklachten (zwemmersjeuk, botulisme, enz) zijn geweest op deze locatie en/of bloeien van blauwalgen. Hoofdstuk 4 Blauwalgenrapportage In dit hoofdstuk wordt beschikbare informatie over de aanwezigheid van blauwalgen op een rij gezet. Op grond van veldwaarnemingen en metingen wordt de kans op blauwalgenoverlast in de toekomst beoordeeld. Vervolgens wordt een nadere beschrijving van de zwemwaterlocatie gegeven met als doel inzicht te geven in de mogelijke werking van het systeem met betrekking tot het ontstaan van toxische blauwalgenbloeien. De achterliggende oorzaken/factoren worden beschreven die mogelijk leiden tot de bloei van toxische blauwalgen. Hoofdstuk 5 Historische data Analyse historische data. De microbiologische data van de zwemwaterbemonsteringen van de laatste drie tot vijf jaar vormen de basis voor de analyse van de historische waterkwaliteit. Deze historische databestanden worden gebruikt om te zien of er een bepaalde trend zichtbaar is die wijst op: invloed van weersomstandigheden, bijvoorbeeld indien overschrijdingen of verhogingen altijd optreden na hevige neerslag; een relatie met bepaalde bronnen, bijvoorbeeld wanneer alleen hoge waarden gevonden worden bij een hoge recreatiedruk; de relatie met een bepaalde periode in het jaar waarop verhogingen plaatsvinden; verhogingen kunnen van jaar tot jaar plaatsvinden op verschillende tijdstippen, maar ze kunnen ook altijd in dezelfde periode plaatsvinden. De historische databestanden zijn deels gebaseerd op de huidige zwemwaterrichtlijn en bevatten dus de daarin opgenomen indicatoren van fecale verontreinigingen (thermotolerante bacteriën van de coligroep). Totaal bacteriën van de coligroep zijn niet meegenomen in deze analyse, omdat deze parameter geen duidelijke relatie heeft met fecale besmetting. De parameters behorende bij de nieuwe zwemwaterrichtlijn, intestinale enterococcen en Escherichia coli, zijn, wanneer deze beschikbaar zijn, eveneens geanalyseerd. 6

8 Hoofdstuk 6 Potentiële bronnen van bacteriële verontreiniging Potentiële bronnen van verontreiniging. Op basis van het veldbezoek, de analyse van de historische data, de gegevens van de waterkwaliteitsbeheerder en de plattegronden is een lijst van alle potentiële verontreinigingsbronnen en routes voor fecale verontreiniging opgesteld. Alle potentiële bronnen en routes zijn op deze lijst gezet ook al lijken ze niet van belang. Soms blijkt dat juist een bron die vooraf niet als relevant werd beschouwd toch verhoogde waarden veroorzaakt of dat door samenloop van omstandigheden meerdere bronnen samen verantwoordelijk zijn voor verhoogde waarden. Elke bron kan dan meetellen. Hoofdstuk 7 ZWEMPROF Invullen richtgetallen. Na inventarisatie van bronnen en routes is met behulp van een eenvoudig spreadsheetmodel (ZWEMPROF) geschat in hoeverre een bepaalde bron of bronnen een bijdrage leveren aan fecale verontreiniging van het betreffende water. Het model geeft als resultaat aan of er a) geen invloed, b) geringe invloed, c) wezenlijke invloed of d) grote invloed is van belangrijke fecale verontreinigingen. Hoofdstuk 8 Evaluatie en conclusies Analyse en evaluatie van gegevens. Alle gegevens die afkomstig zijn uit de voorgaande stappen zijn naast elkaar gelegd en bekeken. Hierbij is vooral onderzocht welke potentiële bronnen die uit de analyse van de data van de waterkwaliteitsbeheerders, het veldbezoek en de plattegronden volgen, relevant zijn voor de zwemwaterkwaliteit op de locatie en zijn de resultaten van de spreadsheet modellering (ZWEMPROF) gebruikt. Daarnaast is een soort rangschikking van belangrijke bronnen gemaakt. Op deze manier is duidelijk waar de mogelijke knelpunten zitten en waar eventueel maatregelen genomen zouden moeten worden. Conclusies. De belangrijkste bevindingen en de (mogelijke) consequenties hiervan zijn op een rij gezet. Hoofdstuk 9 Aanbevelingen en maatregelen Maatregelen en bevindingen. Indien er geen problemen zijn geconstateerd bestaat er in beginsel weinig aanleiding om maatregelen te nemen. Indien er wel relevante verontreinigingsbronnen zijn gevonden of indien er onduidelijkheid is over de betrouwbaarheid van (enkele) resultaten, wordt in deze paragraaf een doorkijk gegeven naar mogelijke maatregelen. 7

9 3 GEBIEDSBESCHRIJVING ZWEMSTRAND ALMERE HAVEN 3.1 Algemeen Zwemstrand Almere Haven ligt buitendijks van het stadsdeel Almere Haven. De locatie ligt binnen een kom van het Gooimeer, maar door de aanwezigheid van een eiland voor het strand is deze deels afgesloten. Het grootste deel van de kom heeft een groot zandstrand van gemiddeld 5 meter breed dat omgeven is door bomen en struiken. Tussen de struiken bevinden zich enkele stukjes ligweide. Het eiland ligt 1-2 meter van het strand af en heeft rondom langs de rand dichte begroeiing met struiken en bomen. Het eiland is een groen rustgebied voor vogels. Achter het strand ligt de Gooimeerdijk-West en verder in noordelijke richting liggen woonwijken. Een overzicht van het zwemstrand in de omgeving is weergegeven in figuur 3.1. Parkeerplaats Toiletten Blauwalg Horecagelegenheid Jachthaven Vogeleiland Olieschermen Figuur 3.1. Overzicht van de omgeving In de jaarlijkse zwemwaterfolder wordt het Zwemstrand Almere Haven net als alle andere stranden in het IJsselmeergebied vermeld. Deze zwemwaterfolder is een gezamenlijke uitgave van Provincie Flevoland, RWS IJsselmeergebied en Waterschap Zuiderzeeland. Beheer Het zwemstrand Almere Haven ligt in de provincie Flevoland. Gemeente Almere is locatiebeheerder. Rijkswaterstaat IJsselmeergebied is waterkwaliteit en -kwantiteitsbeheerder van het zwemwater. Waterschap Zuiderzeeland is beheerder van de waterkwaliteit en kwantiteit van het stedelijk oppervlaktewater van het binnendijkse gebied bij deze zwemwaterlocatie. De provincie Flevoland is toezichthouder op de waterkwaliteit van het oppervlaktewater in relatie tot de volksgezondheid op deze en overige zwemwaterlocaties in Flevoland en is verantwoordelijk voor de zwemverboden. 8

10 Stadsdeel Almere 214 Parkeerplaatsen Olieschermen Vogeleiland Gooimeer Figuur 3.2. Meetpunt en de begrenzing van de zwemzone zijn aangegeven in rood Faciliteiten De gemeente Almere is verantwoordelijk voor het schoonhouden van toiletten en prullenbakken evenals het onderhoud van het strand en de ligweiden. Op de locatie zijn een tweetal gebouwen geplaatst waar mensen zich kunnen douchen, omkleden en naar het toilet kunnen gaan. Verder kan het toilet van de horecagelegenheid Di Lago gebruikt worden. De horeca en toiletten zijn aangesloten op de riolering (Grontmij 28, veldbezoek). In het water buiten de ballenlijn is een watertrampoline geplaatst (figuur 3.2. en foto D, bijlage 1). De bezoekers kunnen gratis parkeren en er is geen entreegeld voor het strand. Op de zwemwaterlocatie is het verboden voor jetski s, windsurfers, vissers en mensen die er willen kamperen. De bezoekers van de locatie zijn vooral zwemmers en dagjes mensen die er komen sporten (volleybal, yoga etc.). Bezoekersaantal Tijdens het veldbezoek waren een kleine 1 bezoekers op de zwemlocatie aanwezig. Dit terwijl het weer niet al te best was. Tijdens een goede zomerdag ligt de zwemlocatie, volgens de uitbater van de horeca, helemaal vol. De uitbater van de horecagelegenheid gaf aan dat tijdens een drukke zomerdag bijna 5 bezoekers aanwezig kunnen zijn. Beroeps- en recreatievaart De kom waarbinnen de zwemzone ligt, is ontoegankelijk voor boten omdat deze is afgesloten door de olieschermen, geplaatst in 27, en door drijflijnen. Er is wel veel pleziervaart op het Gooimeer. In het midden van het meer is een vaargeul gegraven. Deze vaargeul ligt niet dichtbij het strand zelf (afstand 9

11 ca.,8 km). Aan het Gooimeer zijn 29 ligplaatsen voor plezierjachten en in het hoogseizoen is maximaal 2% van deze boten op het Gooi aanwezig (RWS IJsselmeergebied) Op zijn tellingen te vinden van de passerende schepen bij sluizen. De Nijkerkersluis ligt op ongeveer 2 km van de zwemlocatie. Aangenomen is dat het aantal passerende schepen bij de zwemlocatie vergelijkbaar is aan het aantal bij de Nijkerkersluis. Per jaar passeren ±4. beroepsvaartuigen en ±31. recreatievaartuigen de Nijkerkersluis. Waterkwaliteitsbemonstering Tijdens het badseizoen controleert Rijkswaterstaat IJsselmeergebied de kwaliteit van het zwemwater in juli en augustus wekelijks. In de overige maanden gedurende het zwemseizoen wordt de waterkwaliteit twee wekelijks gecontroleerd. In de zwemzone is één monsternamepunt aanwezig dat gecodeerd is met nummer 214 (zie figuur 3.2). Dit monsternamepunt heeft de x,y-coördinaten 14314, (52 19'58.26"NB, 5 12'45.64"OL). Tijdens de bemonstering worden de volgende parameters gemeten of geanalyseerd: geur, kleur, vuil, schuim, zuurgraad, temperatuur, totaal bacteriën van de coligroep en thermotolerante bacteriën van de coligroep. Daarnaast noteert Rijkswaterstaat de weersomstandigheden (windsnelheid, windrichting en bewolkingsgraad), het aantal badgasten en eventuele bijzonderheden. Deze locatie is zeer gevoelig voor blauwalgenoverlast. Daarom meet Rijkswaterstaat in juli en augustus het microcystinegehalte. Wanneer er drijflagen van blauwalgen worden geobserveerd, neemt Rijkswaterstaat meer monsters (Rijkswaterstaat, 25) Informatie over de zwemwaterkwaliteit is te vinden in de jaarlijkse zwemwaterfolder, men kan bellen naar de zwemwatertelefoon, of teletekst, de website van provincie of Rijkswaterstaat raadplegen. Maatregelen Vanwege de terugkerende blauwalgenoverlast zijn de openingen tussen de eilanden afgezet met olieschermen. Dit is ter doel de drijflagen van blauwalgen die onder invloed van de wind en stroming de kom binnen drijven, tegen te houden. De olieschermen worden in de winter verwijderd. Afgelopen juli (28) zijn de drijflagen door de gemeente met een vacuümwagen verwijderd. 3.2 Hydromorfologie en ecologie Hydromorfologie De zwemlocatie behoort tot het oppervlaktewatersysteem van het Gooimeer (2582 ha). De bodem van het Gooimeer bestaat uit zand (53%) en klei (47%), bij de zwemzone is de bodem zandig. Ook de oevers bij de zwemzone zijn zandig en slechts ten dele begroeid. De gemiddelde diepte van het Gooimeer is 1,5 m. De vaargeul over het Gooimeer heeft een waterdiepte van 5 m, zandwinputten kunnen tot wel 3 m diep zijn. Bij het Gooimeer is sprake van infiltratie/kwel, de omvang hiervan is echter niet bekend. In de zomer hanteert de RWS IJsselmeergebied een hoger streefpeil (,2 m beneden NAP) dan in de winter (,4 m beneden NAP) om de wateraanvoer naar het omliggende land op peil te kunnen houden. In de wintermaanden is het streefpeil lager om zoveel mogelijk water te kunnen ontvangen. Onder natuurlijke omstandigheden zou dit verschil in waterpeil juist andersom zijn. Om het water op peil te houden, worden continu metingen verricht bij een aantal peilmeetstations in het IJsselmeergebied. Het gemiddelde meerpeil wordt vervolgens vergeleken met het in die periode geldende streefpeil, waarna het water aan de verschillende meren wordt toegedeeld. Hierbij wordt wel rekening gehouden met bijvoorbeeld de weersverwachting en de waterafvoer van de Rijn op lange termijn. Overtollig water moet worden afgevoerd. In het IJsselmeergebied zorgen de spuisluizen bij Kornwerderzand (Lorentzsluizen), Den Oever (Stevinsluizen), Enkhuizen (Krabbegatsluizen), Lelystad (Houtribsluizen) en Schellingwoude (Oranjesluizen) voor de waterafvoer. De spuisluizen bij Nijkerk (Nijkerkersluis) en Dronten (Roggebotsluis) voeren het overtollige water van de Randmeren af. In het Gooimeer is niet veel stroming, de stroming die er is wordt voornamelijk veroorzaakt door de wind. Als gevolg van wind kan er bij het strand door middel van op- en afwaaiing van de grote watermassa s een dynamisch peil ontstaan. Dergelijke locale peilschommelingen kunnen variëren van enkele centimeters tot decimeters. Bovendien speelt wind een belangrijke rol in het optreden en de mobiliteit van drijflagen van blauwalgen. Doordat de aanvoer vanuit het Eemmeer de belangrijkste aanvoerpost is voor het Gooimeer, werkt de invloed van de Eem sterk door in het Gooimeer. In het stroomgebied van de Eem worden de landbouw en ongerioleerd buitengebied als de belangrijkste oorzaken gezien van eutrofiëring. Het 1

12 water vanuit het Nuldernauw en het IJmeer, twee andere belangrijke aanvoerposten, heeft voor stikstof en fosfaatconcentraties een verdunnend effect (RWS IJsselmeergebied, 25). Er zijn geen gemalen, sluizen of duikers in de directe omgeving. Ecologie Sinds 1999 is de waterkwaliteit in het Gooimeer sterk verbeterd. Ondanks dat het water relatief helder is, zijn in in dit randmeer de waterplanten slechts in beperkte mate aanwezig. Het areaal waterplanten en driehoeksmosselen is aanzienlijk gestegen in het Gooimeer. Voor watervogels vervult het Gooimeer een rol als rust- en ruigebied. Het eiland dat voor het strand in het water ligt, is een geschikte vogelplaats. Tijdens het veldbezoek zijn hier ook veel vogels gesignaleerd. De oever hiervan is steil en afgezet met takken. Uit verspreidingsgegevens van vogels in het Gooimeer blijkt dat er gemiddeld over het jaar aalscholvers, 61-8 futen, grauwe ganzen, krakeenden, kuifeenden, meerkoeten, 5-9 nonnetjes, 3-6 slobeenden, tafeleenden en een onbekende hoeveelheid kleine zwanen en smienten op de locatie binnen een straal van enkele kilometers tussen 21 en 25 zijn geteld (DHV, 27). De vogels, met name eenden, meerkoeten en meeuwen zijn tijdens het veldbezoek regelmatig in de zwemzone gesignaleerd. Daarnaast maken de vogels gebruik van de diverse palen en de drijflijnen (Bijlage 1). De visstand is verbrasemd. Brasem, snoekbaars en in mindere mate pos en blankvoorn zijn de belangrijkste vissoorten (RWS IJsselmeergebied, 25). In de omgeving van de zwemlocatie bevinden zich de Natura 2 gebieden Eemmeer, Gooimeer Zuidoever, Markermeer en IJmeer ( In een Natura 2 gebied zijn aangewezen (vogel)soorten en/of habitattypen beschermd, voortvloeiend uit de Vogel- en Habitatrichtlijn. In deze N2 gebieden zijn onder andere de volgende vogelsoorten beschermd: meerkoeten, diverse eendensoorten, kleine zwanen en aalscholvers. Mogelijk maken deze vogels ook gebruik van de zwemlocatie. Zwemwaterlocatie Zwemwaterlocatie Figuur 3.3. Natura 2 gebieden Eemmeer en Gooimeer Zuidoever (links) en Markermeer en IJmeer (rechts) (bron: Riolering en afvalwaterzuivering RWZI Huizen ligt aan de overkant van het Gooimeer op ca. 3,5 km van de zwemzone. Bij deze RWZI wordt het effluent van de zuivering gedesinfecteerd met behulp van UV. De zuivering heeft een effluentdebiet van,1875 m 3 /sec. Er wordt geen water in of uit het gebied gelaten. Daarnaast zijn geen riooloverstorten danwel hemelwateruitlaten gesignaleerd. 11

13 3.4 Begrenzing De zwemzone is duidelijk aangegeven met een drijflijn en het strand loopt geleidelijk af. De begrenzing van de zwemwaterzone is vastgesteld aan de hand van het rapport KRW en oppervlaktewater, Bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de Europese Kaderrichtlijn Water (DHV, 25). Op basis van het protocol zwemwaterlocaties in binnenwater (bijlage 3) is de zwemwaterzone bepaald (figuur 3.4). De watertrampoline (aangebracht in 28), ligt buiten de ballenlijn, maar behoort volgens dit protocol tot de zwemzone. In figuur 3.4 is de locatie van de watertrampoline geschat aan de hand van het veldbezoek. Figuur 3.4. Luchtfoto van het strand met de zwemzone 3.5 Gezondheidsrisico s Bij de provincie komen af en toe klachten binnen over het optreden van ziekteverschijnselen bij bezoekers. Op zijn drie mensen ziek geworden na het zwemmen bij het zwemstrand van Almere Haven en op kwam er een melding binnen dat een kind overgegeven had nadat het op deze locatie gezwommen had. Redenen hiervoor zijn niet genoteerd. Er zijn op deze zwemwaterlocatie geregeld bloeien van blauwalgen die leiden tot zwemverboden. Bezoekers worden hierover geïnformeerd middels een informatiebord bij de zwemzone. In hoofdstuk 4 is de blauwalgenrapportage gepresenteerd. 12

14 BLAUWALGEN 4.1 Relevante waterkwaliteitsgegevens Zwemwaterlocatie Zwemstrand Almere Haven is gelegen in het oppervlaktewater Gooimeer. Voor dit oppervlaktewater (en dus ook voor de daarin gelegen zwemwaterlocaties) is de kans op proliferatie van blauwalgen beoordeeld in de rapportage Blauwalgenrapportage voor zwemwaterlocaties in rijkswateren (DHV/Grontmij, 28). Daaruit bleek dat er mogelijk kans is op een (toxische) bloei van blauwalgen. Om nu de kans op proliferatie van toxische blauwalgen op de zwemwaterlocatie zelf te beoordelen zijn gegevens van de zwemwaterlocatie en het oppervlaktewater verzameld. De hieronder behandelde gegevens zijn relevant voor die beoordeling. Blauwalgen op de zwemwaterlocatie Waarnemingen en drijflagen In de afgelopen jaren zijn op deze zwemwaterlocatie de volgende meldingen geweest van blauwalgen: Op 28 juli 22 zijn drie mensen ziek geworden na het zwemmen bij Zwemstrand Almere Haven. Het is onduidelijk of deze klachten werden veroorzaakt door blauwalgen. Op 3 juli 22 was een melding dat een kind had overgegeven nadat het op deze locatie gezwommen had. Het is onduidelijk of deze klachten werden veroorzaakt door blauwalgen. Op 31 juli 23 lag het microcystinegehalte boven de 2µg l -1. Op 9 juli 27 werd bij de bemonstering opgemerkt dat er 1 cm doorzicht was in verband met aanwezigheid van algen. Er zijn op deze zwemwaterlocatie geregeld blauwalgenbloeien die zich uiten in drijflagen. Om te voorkomen dat drijflagen vanaf het Gooimeer naar het strand komen zijn de openingen tussen de eilanden afgezet met olieschermen. Metingen van microcystine Omdat de zwemlocatie Zwemstrand Almere Haven gevoelig is voor blauwalgen vindt op deze locatie in juli en augustus door RWS een standaardmeting van microcystine plaats. Aan de hand van een ELISA-kit wordt de microcystineconcentratie bepaald indien er in voldoende mate blauwalgen worden aangetroffen. Ook de gemeente bemonstert deze locatie in de zomermaanden incidenteel als blauwalgen worden vermoed. In juli 23 zijn de hoogste microcystine-concentraties gemeten zie tabel 4.1). Tabel 4.1 Microcystinegegevens Zwemstrand Almere Haven Zwemontradingen en verboden De provincie heeft als gevolg van de geregelde blauwalgenbloeien in 24 t/m 27 zwemverboden ingesteld. In 29 zijn op 3 augustus en op 24 augustus waarschuwingen afgegeven om niet te gaan zwemmen op deze locatie in verband met blauwalgen. Van 31 augustus 29 tot 7 september 29 is in verband met blauwalgen een zwemverbod van kracht geweest. 13

15 Blauwalgentellingen Met ingang van het zwemseizoen (mei t/m september) van 29 worden op deze zwemwaterlocatie iedere week monsters genomen waarin tellingen van potentieel toxische blauwalgengenera zijn uitgevoerd. De resultaten van deze tellingen zijn hieronder gepresenteerd (figuur 4.1). Aantallen van verschillende soorten blauwalgen 8, 7, 6, *1 [cellen/ml] 5, 4, 3, 2, 1,, Datum Figuur 4.1 Verloop van potentieel toxische blauwalgen gedurende het zwemwaterseizoen 29. De dichtheid van Microcystis heeft twee maal de kritische grens van 1. cellen/ml (Handreiking blauwalgen) fors overschreden: op 24 augustus 29 (172. cellen/ml) en op 31 augustus 29 (722. cellen/ml). D laatste waarde is ook ver boven de norm van 2. cellen/ml, waarbij volgens het Blauwalgenprotocol (Anonymus, 28) een zwemverbod moet worden ingesteld. Ook buiten beide meetdagen in augustus zijn vanaf juli 29 regelmatig blauwalgen in substantiële, aar niet normoverschrijdende dichtheden aangetroffen. Het betrof vooral Microcystis. Op basis van bovenstaande meetresultaten kan worden geconcludeerd dat er een gerede kans bestaat op proliferatie van toxische blauwalgen. Totaal aantal blauwalgen 8 Som van Totaal *1 [cellen/ml] Datum Figuur 4.2 Som van de potentieel toxische blauwalgen gedurende het zwemwaterseizoen 29. Voor het Zwemstrand Almere Haven waren 24 augustus en vooral 31 augustus de dagen met de hoogste dichtheden aan blauwalgen; in beide gevallen betrof het met name Microcystis. 14

16 Fysisch-chemische waterkwaliteit Het oppervlaktewater Gooimeer Midden behoort tot het KRW-oppervlaktewaterlichaam Randmeren- Zuid met het watertype M14: ondiepe, matig grote, gebufferde plassen. Bij de onderstaande grafieken voor zuurgraad, doorzicht en temperatuur zijn de klassen(grenzen) uit de KRW-maatlat voor de algemene fysisch-chemische kwaliteitselementen van het watertype M14 weergegeven. Daarbij is de onderstaande officiële kleurcodering gehanteerd: Maximaal Ecologisch Potentieel (MEP) Goed Ecologisch Potentieel (GEP) Matig Ontoereikend Slecht Doorzicht op de zwemwaterlocatie Uit de meetresultaten blijkt dat het doorzicht op de meeste dagen tussen 5 en 6 dm is. Mogelijk is bij de metingen van 5 en 6 dm doorzicht sprake van bodemzicht, maar dit is niet zeker. De GEP-waarde voor doorzicht is 9 dm. Alle waarden, met uitzondering van twee metingen in het voorjaar van 25, liggen hieronder. In 24, 26 en 27 daalde het doorzicht in de zomermaanden. Op 9 en 16 juli 27 was het zicht slechts 1 cm. Deze enorme afname van het doorzicht is zeer waarschijnlijk het gevolg van de groei van (blauw)algen en het optreden van drijflagen. Dit vermoeden wordt bevestigd door de microcystinemeting van 42 μg/l op 16 juli 27. doorzicht op meetpunt Zwemstrand Almere Haven Randmeren-Zuid (M14) ZICHT [dm] jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Figuur 4.3 Doorzicht op meetpunt Zwemstrand Almere Haven. 15

17 Temperatuur op de zwemwaterlocatie De watertemperatuur op de meetlocatie varieert gedurende het zwemwaterseizoen tussen de 1 C in het voorjaar tot 25 C in de (na)zomer. Op 24 juli 26 werd de KRW-klassegrens tussen ontoereikend en slecht van 3 C overschreden: op die dag werd een watertemperatuur van 31,7 C gemeten. Een hoge watertemperatuur kan de groei van (blauw)algen bevorderen. temperatuur op meetpunt Zwemstrand Almere Haven Randmeren-Zuid (M14) T [ C] jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Figuur 4.4 Temperatuur op meetpunt Zwemstrand Almere Haven. Zuurgraad (ph) op de zwemwaterlocatie De zuurgraad van het water op de zwemlocatie ligt meestal tussen de 8 en 9 (ph). De GEP-waarde voor de zuurgraad is vastgesteld op 8,5. zuurgraad op meetpunt Zwemstrand Almere Haven Randmeren-Zuid (M14) 9, ,2 9 8,8 ph [-] 8,6 8,4 8,2 8 7,8 7,6 jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Figuur 4.5 Zuurgraad op meetpunt Zwemstrand Almere Haven. 16

18 De GEP-waarde wordt in alle jaren overschreden. In de jaren 26 en 27 gaat de ph omhoog in dezelfde tijd dat het doorzicht een grote afname laat zien. In 26 is tevens de watertemperatuur zeer hoog. Deze resultaten zijn zeer waarschijnlijk het gevolg van een (overmatige) groei van blauwalgen. Overigens kunnen hogere meetwaarden ook samenhangen met het hoge kalkgehalte van de bodem en het daaruit vrijkomen van basische stoffen bij hogere temperaturen. Chlorofyl-a in het oppervlaktewater Chlorofyl-a wordt niet (of zelden) op de zwemwaterlocatie Zwemstrand Almere Haven gemeten. Het dichtstbijzijnde RWS-meetpunt van Chlorofyl-a is meetpunt Gooimeer Midden Randmeren-Zuid. Dit meetpunt wordt representatief geacht voor de waterkwaliteit in het Gooimeer en geeft daarmee ook informatie voor de zwemwaterlocatie Zwemstrand Almere Haven. chlorofyl-a op meetpunt Gooimeer Midden Randmeren-Zuid (M14) CHLFa [ug/l] jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Figuur 4.6 Chlorofylconcentraties gedurende de jaren 24 tot en met 28. De grafiek met meetgegevens van chlorofyl-a op het meetpunt Gooimeer Midden Randmeren-Zuid geeft een onrustig beeld (zie figuur 4.6). De chlorofyl-a-concentraties wisselen sterk, tot zelfs ver boven de GEP-waarde van 23 µg/l chlorofyl-a. In de meeste jaren wordt de laagste concentratie chlorofyl-a half mei gemeten. De hoogste concentratie wordt over het algemeen gemeten in juli en augustus. De meeste concentraties blijven beneden de in de Handreiking Blauwalgen aangegeven grenswaarde van 5 µg/l. Boven een concentratie van 5 µg/l is er een verhoogde kans op blauwalgen. Er zijn twee concentraties boven de richtlijn gemeten in augustus 24 (56 µg/l) en augustus 26 (54 µg/l). Dit is een indicatie voor de bloei van blauwalgen. De pieken in de zomers van 24 en 26 zijn waarschijnlijk het gevolg van blauwalgenbloeien. Dit komt overeen met microcystinemetingen in de zomers van 24 en 26. Opvallend is echter dat de chlorofyl-a piek in 26 in augustus valt, terwijl de fysisch-chemische parameters in juli 26 zeer sterk duiden op de aanwezigheid van blauwalgen. In die periode ligt de chlorofyl-a piek echter onder de GEP-waarde. Dit verschil is mogelijk te wijden aan het feit dat de monsternames niet op dezelfde locatie zijn genomen (chlorofyl-a in midden van Gooimeer). De voorjaarspieken in 26 en 28 zijn waarschijnlijk veroorzaakt door bloei van diatomeeën. Diatomeeën hebben silicaat nodig voor hun groei. Uit silicaatmetingen blijkt dat silicaat in 26 en 28 niet limiterend was (zie figuur 4.7), zodat diatomeeënbloeien (en hoge chlorofyl-a concentraties) konden ontstaan. Diatomeeën groeien vrijwel alleen in het voorjaar. 17

19 silicaat op meetpunt Gooimeer Midden Randmeren-Zuid (M14) SiO2 [mg/l] jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Figuur 4.7 Silicaatconcentraties gedurende de jaren 24 tot en met 28. Overzicht fysische / chemische waterkwaliteit In juli van 26 en 27 valt een hoge ph samen met een sterk verminderd doorzicht. In juli 26 wordt tevens een hoge watertemperatuur gemeten. Een afname van het doorzicht, een hoge watertemperatuur en een toename van de ph zijn in de zomermaanden verklaarbaar als gevolg van een (overmatige) groei van blauwalgen. De chlorofyl-a concentraties laten in de juli maanden van 26 en 27 geen extreme verhogingen zien. In augustus 26 en juli en augustus 24 daarentegen zijn wel chlorofyl-a concentraties gemeten boven de grenswaarde waarbij verhoogde kans op drijflagen zijn. Dat de fysisch-chemische parameters ph, doorzicht en temperatuur niet geheel in lijn zijn met de chlorofyl-concentraties wordt mogelijk veroorzaakt door het feit dat de monsters voor chlorofyl-a-bepaling in het midden van het Gooimeer en de monsters voor beplaing van de andere parameters in de zwemzone zijn genomen. 4.2 Beoordeling: kans op proliferatie van toxische blauwalgen Na analyse van beschikbare gegevens is geconcludeerd dat er een risico bestaat op toxische bloei van blauwalgen. Deze beoordeling is gebaseerd op: - Meldingen van onwel geworden mensen na zwemmen op deze locatie in Metingen van microcystinegehalten boven de 2µg/l in 23 en Opmerking bij monstername in juli 27 van een doorzicht van 1 cm, ten gevolge van algen. - Instellen zwemverboden door blauwalgenbloeien in 24 t/m Afgifte waarschuwing om niet te gaan zwemmen in 29 in verband met blauwalgen. - In 26 en 27 duiden de parameters doorzicht en ph op (overmatige) groei van blauwalgen. - De chlorofyl-a concentraties komen in 24 en 26 boven de in de Handreiking Blauwalgen aangegeven grenswaarde, waarbij een verhoogde kans op drijflagen bestaat. - Bovendien blijkt uit de resultaten van de monitoring van blauwalgen in het zwemseizoen 29 dat de dichtheid aan Microcystis groter was dan 1. cellen/ml. In overeenstemming met de Handreiking Blauwalgen in het zwemwaterprofiel (DHV, 28) dient voor deze zwemwaterlocatie een nadere beschrijving te worden opgesteld. 18

20 4.3 Nadere beschrijving Om inzicht te krijgen in de oorzaken (bronnen) die proliferatie van blauwalgen teweegbrengen en versterken worden hieronder de factoren genoemd die invloed hebben op de levenscyclus en groeikansen van blauwalgen op de zwemlocatie Zwemstrand Almere Haven. Het oppervlaktewater Gooimeer maakt deel uit van het KRW-oppervlaktewaterlichaam Zuidelijke Randmeren. Aan dit oppervlaktewaterlichaam is het type M14 toegekend: ondiepe, matig grote, gebufferde plassen. Hydromorfologie De zwemlocatie ligt in een inham van het Gooimeer. Door de aanwezigheid van een eiland voor het strand is deze inham deels afgesloten. Daarnaast worden in het zwemseizoen olieschermen tussen het eiland en inham geplaatst, ter voorkoming van het binnendrijven van blauwalgen. De gemiddelde diepte van het Gooimeer is 1,5 m. De vaargeul over het Gooimeer heeft een waterdiepte van 5 m, zandwinputten kunnen tot wel 3 m diep zijn. Via het Eemmeer komt eutroof water vanuit de rivier de Eem het Gooimeer binnen. Landbouw en ongerioleerd buitengebied worden als belangrijkste oorzaken gezien van eutrofiëring in de Eem. Het water vanuit het Nuldernauw en het IJmeer, twee andere belangrijke aanvoerposten, heeft voor stikstof en fosfaatconcentraties een verdunnend effect (RWS IJsselmeergebied, 25). In het Gooimeer is niet veel stroming, de stroming die er is wordt voornamelijk veroorzaakt door de wind. De wind speelt ook een belangrijke rol in het optreden en de mobiliteit van drijflagen van blauwalgen. Bij het Gooimeer is sprake van infiltratie/kwel, de omvang en waterkwaliteit hiervan is echter niet bekend. Er zijn geen gemalen, sluizen of duikers in de directe omgeving van Zwemstrand Almere Haven. Nutriënten In de onderstaande grafieken zijn de beschikbare waterkwaliteitsgegevens gepresenteerd voor de periode 24 t/m 28 voor het meetpunt Gooimeer Midden Randmeren-Zuid; dit meetpunt wordt representatief geacht voor de waterkwaliteit in het Gooimeer en geeft daarmee ook informatie voor de zwemwaterlocatie Zwemstrand Almere Haven. De gekleurde balk aan de rechterzijde van de grafiek voor totaal-fosfaat, totaal-stikstof en chloride geven de klassen(grenzen) weer zoals die zijn opgenomen in de KRW-maatlat voor de algemene fysisch-chemische kwaliteitselementen van watertype M14 (zie toelichting in paragraaf 4.1). 19

21 Nutriënten: fosfaat totaal fosfaat op meetpunt Gooimeer Midden Randmeren-Zuid (M14), ,35,3,25 P [mg/l],2,15,1,5 jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Figuur 4.8 Totaal fosfaatconcentraties gedurende de jaren 24 tot en met 28. Uit de meetgegevens van totaal-fosfaat blijkt dat de concentraties totaal-fosfaat in het algemeen de GEP-waarde van,8 mg/l overschrijden (zie figuur 4.8). Alleen in 24, 25 en 26 heeft er, met name van april tot juli, geen overschrijding van deze grenswaarde tussen de klassen matig en goed plaatsgevonden. Opvallend zijn de hoge totaal-fosfaat waarden in het voorjaar van 27 en 28. De meetgegevens laten duidelijk zien dat fosfaat niet limiterend is in het Gooimeer, zodat blauwalgen voldoende van deze nutriënt beschikbaar hebben om te groeien. orthofosfaat op meetpunt Gooimeer Midden Randmeren-Zuid (M14), ,14,12,1 PO4 [mg/l],8,6,4,2 jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Figuur 4.9 Orthofosfaatconcentraties gedurende de jaren 24 tot en met 28. De concentraties ortho-fosfaat vertonen in de jaren 24 tot en met 28 een vergelijkbaar beeld; laag in het voorjaar en hoog in het najaar. Ortho-fosfaat is de direct opneembare vorm van fosfaat. Bij een 2

22 ortho-fosfaatconcentratie lager dan.1 mg P/l is dit element in beginsel limiterend. Dit betekent dat de groei van blauwalgen gereduceerd wordt. In het voorjaar van de jaren 25, 26 en 27 zijn metingen genoteerd onder de opname concentratie. Nutriënten: stikstof totaal stikstof (Kj-N+NO2+NO3) op meetpunt Gooimeer Midden Randmeren-Zuid (M14) 3, ,5 t-n [mg/l] 2 1,5 1,5 jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Figuur 4.1 Totaal stikstofconcentraties gedurende de jaren 24 tot en met 28 In tegenstelling tot fosfaat liggen de totaal-stikstof concentraties vooral in de zomerperiode lager dan in de rest van het jaar. In de zomer komen de concentraties totaal-stikstof soms onder de GEPwaarde. Als concentraties onder deze waarde komen betekent dit overigens niet dat de groei van blauwalgen gereduceerd wordt. Deze grens ligt lager (zie hierna). Blauwalgen hebben daarom het gehele jaar voldoende nutriënten beschikbaar, zowel stikstof als fosfaat, om te groeien. som anorganisch stikstof (NH4+NO2+NO3) op meetpunt Gooimeer Midden Randmeren-Zuid (M14) 2, s-n-anorg [mg/l] 1,5 1,5 jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Figuur 4.11 Anorganisch stikstofconcentraties gedurende de jaren 24 tot en met 28 21

23 Anorganische stikstof is het door algen opneembare deel van stikstof. De grafiek van de concentraties opgelost anorganisch stikstof (zie figuur 4.11) geeft de ieder jaar optredende afname in de zomer weer, ten gevolge van opname door (blauw)algen. Bij een anorganische stikstofconcentratie lager dan.8 mg N-anorg/l is dit element limiterend (Verspagen, 26). Dit betekent dat de groei van blauwalgen gereduceerd wordt. Op 12 september 25 en 13 augustus 27 zijn metingen genoteerd onder de limitatiegrens, respectievelijk.3 en.4 mg N-anorg/l. Bij alle andere metingen hebben blauwalgen voldoende opneembaar stikstof tot hun beschikking om te kunnen groeien. Overige chemie: chloride chloride op meetpunt Gooimeer Midden Randmeren-Zuid (M14) Cl [mg/l] 1 5 jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Figuur 4.12 Chlorideconcentraties gedurende de jaren 24 tot en met 28 De chloride-concentratie schommelt gedurende de jaren tussen de 65 en 11 mg/l. Dit is ruimschoots beneden de GEP-waarde voor chloride in M14-watertypen van 2 mg/l. De blauwalgen Microcystis en Anabaena hebben in zoete wateren een voordeel ten opzichte van overig fytoplankton als de chlorideconcentratie verhoogd is. Microcystis en Anabaena tolereren namelijk licht brak water. Hiervan is echter geen sprake zodat deze soorten geen concurrentie voordeel hebben. De chlorideconcentraties zijn bovendien laag, zodat de groei van blauwalgen niet geremd wordt. Vegetatie en visstand Specifiek voor de zwemwaterlocatie Almere Haven zijn geen gegevens van vegetatie, macrofauna en vis beschikbaar. De zwemwaterlocatie maakt deel uit van het KRW-oppervlaktewaterlichaam Randmeren-Zuid. Van dit oppervlaktewaterlichaam zijn wel biologische gegevens beschikbaar die zijn gebruikt om de ecologische toestand van het oppervlaktewaterlichaam vast te stellen (bron: Brondocument waterlichaam Randmeren Zuid, 28). De biologische gegevens zijn getoetst met de referentiemaatlat voor watertype M14. Dit heeft geleid tot de volgende resultaten (EKR = Ecologische Kwaliteits Ratio): 22

24 Tabel 4.2 Samenvatting huidige ecologische situatie Randmeren Zuid (M14) per kwaliteitelement Schaal: 1, zeergoed,8>goed,6>matig,4>ontoereikend,2> slecht,. kwaliteitselement situatie (EKR) huidige situatie 27 (EKR) fytoplankton.65.6 macrofyten macrofauna.4.4 vis.3.3 Bij biologische monitoring in het kader van de KRW worden zwemwaterlocaties gemeden. Mede daarom worden de gepresenteerde KRW-monitoringgegevens voor het waterlichaam hoogstens indicatief, maar niet representatief geacht voor de zwemwaterlocatie Zwemstrand Almere Haven. In algemene zin kennen de oevers van het Gooimeer op een aantal plaatsen een goede begroeiing met oevervegetatie. Ook aan de zijoevers van de zwemlocatie en op de stenen tussenscheiding van het zandstrand zijn veel oeverplanten aanwezig. Verder is in het Gooimeer het areaal waterplanten aanzienlijk toegenomen sinds de verbetering van de waterkwaliteit vanaf In vergelijking met de Veluwerandmeren zijn de waterplanten echter in beperkte mate aanwezig. De visstand in het Gooimeer is verbrasemd ; brasem, snoekbaars, pos en blankvoorn zijn de voornaamste vissoorten. Maatregelen Vanwege de terugkerende blauwalgenoverlast zijn de openingen tussen de eilanden afgezet met olieschermen. Het doel is de drijflagen van blauwalgen die onder invloed van de wind en stroming de kom binnen drijven, tegen te houden. De olieschermen worden in de winter verwijderd. In de zomer van 28 zijn de drijflagen door de gemeente met een vacuümwagen verwijderd. Olieschermen houden drijflagen niet geheel tegen. Bij constante wind zullen drijflagen onder het oliescherm door de zwemzone binnendringen. Om de ecologische toestand van het oppervlaktewaterlichaam Randmeren-Zuid te verbeteren is een viertal KRW-maatregelen gepland. In de periode tot 215 gaat het om ecologisch herstel middels visbeheerplannen, na 215 worden oevers heringericht en zal het maaibeheer van riet geregeld zijn. Een visbeheerplan gaat uit van een evenwichtige visopbouw met weinig bodemberoerende vissen, zoals brasem. Bodemberoerende vissen woelen de bodem om, waardoor slib het water vertroebelt en vastgelegde nutriënten, zoals fosfaten vrij kunnen komen. De visbeheerplannen hebben een gunstige invloed op de waterkwaliteit in de zuidelijke randmeren. Dit betekent in beginsel ook verbetering van de waterkwaliteit ter plaatse en in de omgeving van zwemwaterlocatie Zwemstrand Almere Haven. Omdat in het Eemmeer en Gooimeer in de zomer drijflagen van algen voorkomen, wil men de eutrofiëring in deze zuidelijke randmeren aanpakken. In het project BEZEM (bestrijding eutrofiëring zuidelijke randmeren) worden waterkwaliteitsdoelstellingen geformuleerd ten aanzien van de eutrofiëringproblematiek. Het is de verwachting dat de maatregelen die hieruit voortkomen de waterkwaliteit voor 215 verbetert hebben. In welke mate de waterkwaliteit verbetert, is echter niet bekend. 23

25 4 ANALYSE VAN HISTORISCHE DATA De analyse van de historische data is opgebouwd uit twee delen. In het eerste deel is gekeken naar de normoverschrijdingen van de indicatororganismen (thermotolerante bacteriën van de coligroep, fecale streptococcen, Escherichia coli en intestinale enterococcen) in de jaren Hierna is beoordeeld of het zinvol is om een nadere analyse van de historische data uit te voeren. Een nadere analyse is alleen uitgevoerd wanneer er sprake is geweest van normoverschrijdingen en / of verhogingen van concentraties gedurende de jaren Een verhoging is hier gedefinieerd als een concentratie die hoger is dan de helft van de norm van één van de parameters. In het tweede deel is (indien nodig) een data-analyse uitgevoerd met de bacteriologische data, in vergelijking met de klimatologische gegevens in de periode Met het oog op de nieuwe normen zijn historische data-analyses alleen uitgevoerd met de thermotolerante bacteriën van de coligroep, fecale streptococcen, Escherichia coli en intestinale enterococcen. De concentraties van deze indicatororganismen zijn bepaald met respectievelijk NEN 657, NEN 6562, ISO en ISO In onderstaande analyses is een overschrijding gedefinieerd als een concentratie die hoger is dan de norm, een verhoging als een concentratie die hoger is dan de helft van de norm. Een concentratie die meer dan 1,5 maal de norm is wordt geclassificeerd als extreem. In de grafieken wordt met een lijn klasse (goed) aangegeven. 5.1 Normoverschrijdingen Uit figuur 4.1 is op te maken dat in de periode éénmaal (21 augustus 26) een overschrijding (26. kve / 1 ml) voor de thermotolerante bacteriën van de coligroep heeft plaatsgevonden. Voorts zijn in datzelfde jaar twee verhogingen (28 augustus en 12 september, 1. kve / 1 ml) geconstateerd. Een verhoging is gedefinieerd als een concentratie hoger dan of gelijk aan 5% van de norm. Concentraties fecale streptococcen hebben de norm in 23 eenmalig overschreden (22 augustus, 32 kve / 1 ml). In 24 heeft eenmaal een verhoging (augustus, 15 kve / 1 ml) plaatsgevonden. In 25, 26 en 27 zijn geen fecale streptococcen gemeten op deze locaties. Ook de parameters E. coli en intestinale enterococcen zijn op deze zwemlocatie niet bepaald. Thermotolerante bacteriën van de coligroep Thermotolerante bacteriën van de coligroep - norm Thermotolerante bacteriën van de coligroep [kve/1ml] ZWEMSTRAND ALMERE HAVEN- zoet apr mei jun jul aug sep Figuur 5.1. Jaartrends van de thermotolerante bacteriën van de coligroep van 23 t / m 27 24

26 Fecale Streptococcen Fecale streptococcen - norm 45 ZWEMSTRAND ALMERE HAVEN- zoet 4 Fecale streptococcen [kve/1ml] apr mei jun jul aug sep Figuur 5.2. Jaartrends van de fecale streptococcen van 23 en 24 Figuur 5.3 geeft de klassenbeoordeling van het zwemwater. De beoordeling is uitgevoerd op basis van de nieuwe zwemwaterrichtlijn, dus thermotolerante bacteriën van de coligroep zijn hier beoordeeld als Escherichia coli. Bij afwezigheid van voldoende gegevens van de nieuwe parameters staat de nieuwe richtlijn dit toe. Het zwemwater van zwemstrand Almere Haven viel voor de eerste meetperiode in de kwaliteitsklasse "uitstekend" wanneer deze beoordeeld wordt op basis van de fecale streptococcen. In dezelfde periode, maar dan beoordeeld op basis van de thermotolerante bacteriën van de coligroep was de kwaliteit goed. In de laatste meetperiode is de waterkwaliteit bij Zwemstrand Almere Haven goed (op basis van de thermotolerante bacteriën van de coligroep). Omdat de laatste meetperiode leidend is, wordt de zwemwaterkwaliteit bij Zwemstrand Almere Haven beoordeeld als goed. Figuur 5.3. Klassebeoordeling zwemwaterlocatie Zwemstrand Almere Haven In 23 is een eenmalige overschrijding voor de fecale streptococcen geconstateerd en in 26 voor de thermotolerante bacteriën van de coligroep. Voorts zijn voor zowel de fecale streptococcen (24) als de thermotolerante bacteriën van de coligroep (26) verhoogde concentraties geconstateerd: een analyse van de data in relatie met weersomstandigheden is op zijn plaats. 25

27 5.2 Historische data-analyse in relatie tot weersomstandigheden Om een beeld te krijgen van mogelijke verontreinigingsbronnen en routes op deze locatie is een historische data-analyse uitgevoerd voor de periode Om de weersinvloed te bepalen zijn microbiologische gegevens van het zwemwater vergeleken met de weergegevens van het KNMI station De Bilt. Daarnaast is gekeken of een jaarlijks terugkerende gebeurtenis in een bepaald gedeelte van het seizoen invloed heeft op de waterkwaliteit, door alle metingen per jaar met elkaar te vergelijken. In deze analyse zijn met het oog op de nieuwe normen alleen de thermotolerante bacteriën van de coligroep en de fecale streptococcen meegenomen en dus niet het totaal aantal bacteriën van de coligroep. In figuren 5.4 tot en met 5.7 zijn weergegevens vergeleken met de overschrijdingen en verhoogde concentraties van de thermotolerante bacteriën van de coligroep. Thermotolerante bacteriën van de coligroep en weergegevens 26 3 Thermotolerante bacteriën van de coligroep Thermotolerante bacteriën van de coligroep - norm ZWEMSTRAND ALMERE HAVEN- zoet Extremen Thermotolerante bacteriën van de coligroep Etmaalsom v.d. neerslag (mm) KNMI-station: De Bilt 26 3 Thermotolerante bacteriën van de coligroep [kve/1 ml] Etmaalsom v.d. neerslag (mm) FLEVOLAND Figuur 5.4. april mei juni juli augustus september Concentratie thermotolerante bacteriën van de coligroep en etmaalsom van de neerslag 26 26

28 Thermotolerante bacteriën van de coligroep en weergegevens 26 Thermotolerante bacteriën van de coligroep Extremen Thermotolerante bacteriën van de coligroep Thermotolerante bacteriën van de coligroep - norm Neerslag intensiteit (mm/h) ZWEMSTRAND ALMERE HAVEN- zoet KNMI-station: De Bilt Thermotolerante bacteriën van de coligroep [kve/1 ml] Neerslag intensiteit (mm/h) FLEVOLAND april mei juni juli augustus september Figuur 5.5. Concentratie thermotolerante bacteriën van de coligroep en neerslagintensiteit 26 Thermotolerante bacteriën van de coligroep en weergegevens 26 Thermotolerante bacteriën van de coligroep Extremen Thermotolerante bacteriën van de coligroep Thermotolerante bacteriën van de coligroep - norm Max. temperatuur ( C) ZWEMSTRAND ALMERE HAVEN- zoet KNMI-station: De Bilt Thermotolerante bacteriën van de coligroep [kve/1 ml] Max. temperatuur ( C) FLEVOLAND Figuur 5.6. april mei juni juli augustus september Concentratie thermotolerante bacteriën van de coligroep en maximale luchttemperatuur 26 27

29 Thermotol. bacteriën van de coligroep [kve/1ml] Thermotolerante bacteriën van de coligroep en Zonneschijnduur -3 dag -2 dag -1 dag Thermotolerante bacteriën van de coligroep Extremen Thermotolerante bacteriën van de coligroep Thermotolerante bacteriën van de coligroep - norm ZWEMSTRAND ALMERE HAVEN- zoet KNMI-station: De Bilt Zonneschijnduur [uur] 24-apr 8-mei 3-jun 6-jun 19-jun 11-jul 17-jul 24-jul 31-jul 1-aug 15-aug 21-aug 21-aug 28-aug 12-sep Figuur 5.7. Concentratie thermotolerante bacteriën van de coligroep en zonneschijnuren 26 De overschrijding en de eerste verhoogde concentratie van de thermotolerante bacteriën van de coligroep in 26 zou veroorzaakt kunnen zijn door de gevolgen van de hoeveelheid neerslag die is gevallen in combinatie met de periode waarin deze gevallen is (figuur 5.4 en 5.5). De verhoogde concentratie op 12 september 26 zou het gevolg kunnen zijn van recreatiedruk, de temperatuur was namelijk ruim 2 C en de zon scheen volop. In de figuren 5.8 tot en met 5.1 zijn weergegevens vergeleken met de overschrijdingen en verhoogde concentraties van de fecale streptococcen in 23. Fecale Streptococcen en weergegevens 23 ZWEMSTRAND ALMERE HAVEN- zoet Fecale streptococcen Fecale Streptococcen - norm Extremen Fecale Streptococcen Etmaalsom v.d. neerslag (mm) KNMI-station: De Bilt Fecale streptococcen [kve/1 ml] Etmaalsom v.d. neerslag (mm) april mei juni juli augustus september Figuur 5.8. Concentratie fecale streptococcen en etmaalsom van de neerslag in 23 28

30 Fecale Streptococcen en weergegevens ZWEMSTRAND ALMERE HAVEN- zoet Fecale streptococcen Fecale Streptococcen - norm 23 Extremen Fecale Streptococcen Max. temperatuur ( C) KNMI-station: De Bilt 45 4 Fecale streptococcen [kve/1 ml] Max. temperatuur ( C) april mei juni juli augustus september Figuur 5.9. Concentratie fecale streptococcen en maximale luchttemperatuur in 23 ZWEMSTRAND ALMERE HAVEN- zoet Fecale streptococcen en Zonneschijnduur -3 dag -2 dag -1 dag Fecale streptococcen Extremen Fecale Streptococcen Fecale Streptococcen - norm 23 KNMI-station: De Bilt Fecale streptococcen [kve/1ml] apr 2-mei 5-mei 3-jun 3-jun 16-jun 7-jul 15-jul 21-jul 29-jul 11-aug 22-aug 26-aug 29-aug 1-sep 9-sep Zonneschijnduur [uur] Figuur 5.1. Concentratie fecale streptococcen en aantal zonne-uren in 23 Deze verhoging is moeilijk te verklaren op basis van de meteorologische gegevens. In de periode voorafgaand aan de overschrijding was het niet bijzonder warm of regenachtig. Samenvattend kunnen we op basis van de historische gegevens niet een eenduidig beeld geven van de mogelijke oorzaken. Het lijkt erop alsof badgasten en de gevolgen van neerslag mogelijk van invloed kunnen zijn op de zwemwaterkwaliteit. 29

31 5 POTENTIËLE VERONTREINIGINGSBRONNEN EN ROUTES De historische data, de gebiedsbeschrijving, gegevens van beheerders, de analyse van de plattegronden en het veldbezoek brengen onderstaande mogelijke bronnen naar voren. Dit zijn: Bezoekers Gemiddeld bezoeken zo n 15 mensen de zwemlocatie per dag. Op drukke dagen kan dit volgens de uitbater van de horecagelegenheid toenemen tot maximaal 5. Watervogels In het Gooimeer komen aanzienlijk veel watervogels voor. Het aantal watervogels in de zwemzone is niet precies bekend, geschat wordt dat er 1 vogels zich dagelijks in de zwemzone bevinden en 1 vogels zich in de nabijheid van de zwemzone ophouden. Fauna/huisdieren op het strand Op het strand zijn tijdens het veldbezoek een aantal honden in en om de zwemzone gesignaleerd (1 honden dagelijks in de zwemzone en 5 honden in de nabijheid van de zwemzone). Verder zijn sporen van konijnen waargenomen. Overige dieren hebben we niet op de strandlocatie kunnen traceren. Beroepsvaart Nabij de zwemzone is de vaargeul over het Gooimeer. Over deze vaargeul gaan circa 4. beroepsvaartuigen per jaar (uitgaande van het aantal bij de Nijkerkersluis). Recreatievaart Nabij de zwemzone is de vaargeul over het Gooimeer. Over deze vaargeul gaan circa 31. recreatievaartuigen per jaar (uitgaande van het aantal bij de Nijkerkersluis). Schepen varen of meren niet af in de buurt van de zwemzone. RWZI Huizen Ca. 3,5 km ten oosten van de zwemzone Zwemstrand Almere Haven is de effluent lozing van RWZI Huizen. Afhankelijk van de windrichting zou deze invloed kunnen hebben op de waterkwaliteit in de zwemzone van zwemstrand Almere Haven. De invloed is waarschijnlijk verwaarloosbaar omdat het effluent van deze RWZI gedesinfecteerd wordt door middel van UV. Bij het uitvallen van de UV installatie kan de bron mogelijk wel invloed hebben. Afstromend regenwater Afstromend regenwater zou een bron van besmettingen kunnen zijn, doordat feces van honden en vogels van het zandstrand wordt afgespoeld naar de zwemzone. Jachthaven Almere Haven De jachthaven ligt ten oosten van de zwemlocatie. De zwemzone ligt niet in de uitvaarroute van de schepen. De jachthaven beschikt over een vuilwater inzamelstation, waardoor incidentele lozingen van huishoudelijk afvalwater verder worden ingeperkt. De jachthaven zal vermoedelijk geen bron voor fecalien zijn. In ZWEMPROF wordt deze toch als bron opgenomen zodat uitsluitsel gegeven kan worden. 3

32 6 RICHTGETALLEN (ZWEMPROF) Met behulp van het spreadsheetmodel ZWEMPROF is een schatting gemaakt van de invloed die de verschillende bronnen kunnen hebben op de kwaliteit van het zwemwater. Het programma is gebaseerd op de nieuwe zwemwaterrichtlijn en dus op de nieuw normen. Het programma geeft, op basis van de ingevoerde randvoorwaarden en mogelijke vervuilingsbronnen, een indicatie van de invloed van de verschillende bronnen op de zwemwaterkwaliteit. De basis hiervoor wordt gevormd door de berekende concentratie in het zwemwater (kve/1ml) van intestinale enterococcen en Escherichia coli. In tabel 1.1 staan de nieuwe zwemwaternormen vermeld. In figuur 6.1 is de uitslag van ZWEMPROF voor de zwemzone van het zwemstrand Almere Haven reeds gegeven. De toelichting op deze figuur staat in de volgende paragrafen vermeld en het invoerblad dat daaruit volgt is gegeven in bijlage 4 Figuur 7.1. Uitslag ZWEMPROF van de zwemzone van zwemstrand Almere met gehele Gooimeer beschouwd als plas Uit bovenstaande figuur blijkt dat geen van de mogelijke besmettingsbronnen alleen invloed heeft op de zwemwaterkwaliteit. Dit geldt zowel voor de Escherichia coli concentraties als de intestinale enterococcen concentraties.alle bronnen tezamen hebben op drukke dagen wel een geringe (Escherichia coli) tot wezenlijke (intestinale enterococcen) invloed op de zwemwaterkwaliteit. In het invulblad (bijlage 3) is te zien dat de afmetingen van het Gooimeer zijn gebruikt als oppervlakte van de plas. Bij het zwemstrand Almere Haven is echter een eiland gesitueerd dat de toevoer van vers water vanuit het Gooimeer naar de zwemlocatie drastisch beperkt. Wanneer de afmetingen van de zwemzone tot aan het eiland als plas worden ingevuld dan is het resultaat van ZWEMPROF zoals gegeven in figuur 6.2. De toelichting op figuur 6.2 staat hierna vermeld. 31

33 Figuur 7.2. Uitslag ZWEMPROF van de zwemzone van zwemstrand Almere met deel Gooimeer beschouwd als plas Bezoekers Geschat wordt dat er gemiddeld 15 bezoekers/zwemmers per dag zijn. Op een mooie warme zomerse dag wordt dit aantal door de eigenaar van de horeca gelegenheid geschat op 5. Aannemende dat de zwemzone onderdeel uitmaakt van het Gooimeer en er voortdurend menging optreedt van het water in de zwemzone met het water in het Gooimeer, dan zullen de bezoekers van het zwemstrand geen invloed hebben op de zwemwaterkwaliteit (figuur 6.1). De zwemzone wordt grotendeels door de rest van het Gooimeer door een eiland afgeschermd. Wanneer het oppervlak tot dit eiland als zelfstandige plas wordt ingevuld in ZWEMPROF (figuur 6.2) blijkt dat de zwemmers op drukke dagen heben de zwemmers een grote invloed op de zwemwaterkwaliteit hebben. Watervogels In de zwemzone van zwemstrand Almere Haven zijn een aantal vogels aangetroffen (eenden, meerkoeten en meeuwen). Op het strand zaten enkele eenden, daarnaast houden veel vogels zich op bij de drijflijnen en de verschillende palen die in het water staan. Het achterliggende eiland staat bekend als vogeleiland. Hier zijn tijdens het veldbezoek de nodige vogels gesignaleerd. Bij beide varianten van ZWEMPROF (figuur 6.1 en 6.2) hebben de vogels geen invloed op de zwemwaterkwaliteit van het zwemstrand Almere Haven. Huisdieren Bij zwemstrand Almere Haven zijn huisdieren (honden en paarden) niet toegestaan. Desondanks zijn verschillende honden in de zwemzone, het strand en in de buurt van de zwemlocatie waargenomen. Geschat wordt dat er dagelijks 1 honden aanwezig zijn op het zwemstrand / in de zwemzone en 5 honden daarbuiten (op ca 5 m afstand). Bij beide varianten hebben de honden geen invloed op de zwemwaterkwaliteit. Beroeps en recreatievaart Op zijn tellingen te vinden van de passerende schepen bij sluizen. De Nijkerkersluis ligt op ca 25 km van het zwemstrand Almere Haven. Aangenomen is dat het aantal passerende schepen bij het zwemstrand vergelijkbaar is aan het aantal bij de Nijkerkersluis. Per jaar passeren ongeveer 4. beroepsvaartuigen en 31. recreatievaartuigen de Nijkerkersluis. De toegekende fractie naar de zwemzone is geschat op 5%. Bij ZWEMPROF is uitgegaan van 15 beroeps en 1 recreatievaartuigen per dag. Bij extreme drukte in de recreatievaart is uitgegaan van 32

34 1. vaartuigen per dag. Uit ZWEMPROF volgt dat deze bronnen geen invloed hebben op de zwemwaterkwaliteit op deze locatie. RWZI Huizen RWZI huizen bevindt zich op ca 3,5 km ten zuiden van het zwemstrand. Het debiet dat deze rwzi loost op het Gooimeer is,1875 m 3 /sec (Zwemwaterprofiel Naarderbos, 28). Gezien de afstand tussen de zwemzone en de rwzi in combinatie met de gedeeltelijke afsluiting van de zwemzone door het vogeleiland en het gebruik van UV desinfectie van het effluent is de toegekende fractie naar het zwemwater maximaal 1%. In deze situatie heeft de rwzi Huizen geen invloed op de zwemwaterkwaliteit. Afstromend regenwater Onder afstromend wegwater wordt in dit zwemwaterprofiel het afstromende water van het zandstrand bedoeld. Om het volume van het afstromende water te bepalen is het oppervlak van het zandstrand bepaald (ca 16. m 2 ) en is rekening gehouden met een neerslagoverschot van 15 mm, na een intensieve bui. Het volume dat dan in de zwemzone terecht komt is ongeveer 24 m 3. afstromend wegwater heeft dan geen invloed op de zwemwaterkwaliteit. Fauna De zwemzone is omgeven door bos en struikgewas. Op de ligweide zijn diverse malen konijnenkeutels gesignaleerd. Gegevens over de bacteriële samenstelling van konijnenkeutels zijn niet bekend, op basis van het uiterlijk wordt in ZWEMPROF uitgegaan van agrarisch achterland van 1 ha met geiten, op circa 1 meter van het zwemstrand en een fractie van,1 naar de zwemzone. Bij beide varianten hebben de konijnen geen invloed op de zwemwaterkwaliteit. Jachthaven van Almere Haven Op ongeveer 8 meter ten oosten van de zwemzone bevindt zich de jachthaven van Almere Haven. Deze jachthaven heeft ongeveer 5 ligplaatsen. De jachthaven beschikt over verschillende faciliteiten zoals toiletten, douches en een vuilwater inzamelstation. Het uitwisseldebiet tussen de jachthaven en de zwemzone is geschat op,1 m 3 /sec (het is min of meer stilstaand water en de vaaropening is nauw), de fractie naar de zwemzone is laag geschat (5%). Op basis van deze gegevens heeft de jachthaven geen invloed op de zwemwaterkwaliteit van de zwemzone. Alle bronnen samen Alle bronnen samen hebben een geringe tot grote invloed op de zwemwaterkwaliteit. De belangrijkse bronnen zijn de bezoekers zelf, maar ook de recreatievaart op drukke dagen en de honden op het strand zijn belangrijke bronnen. Op gemiddelde dagen dragen ook de watervogels bij aan de geringe invloed op de concentratie intestinale enterococcen van alle bronnen samen. Zoals reeds eerder aangegeven, is bij de bovenstaande analyse gebruik gemaakt van het computerprogramma ZWEMPROF. De uitkomsten bij ZWEMPROF zijn erg afhankelijk van de ingevoerde hydrologische/morfologische parameters. Hierbij valt te denken aan waterdiepte, breedte en het verversingsdebiet. Indien het debiet afneemt, is de kans op een overschrijding groter en/of de nauwkeurigheid van de uitslag lager. 33

35 7 EVALUATIES EN CONCLUSIES Algemeen Zwemlocatie zwemstrand Almere Haven is gelegen aan de noordelijke oever van het Gooimeer. Het zwemstrand heeft een lengte van 32 meter dat geheel uit zand bestaat. Achter het zandstrand is een ligweide. Het strand wordt niet heel goed onderhouden. Tijdens het veldbezoek is het nodige zwerfvuil gevonden. Voorts waren de toiletten smerig. Fecale bacteriën Uit het opgestelde zwemwaterprofiel komt naar voren dat in de periode de normen voor de microbiologische parameters 1 maal (26) voor thermotolerante bacteriën van de coligroep en 1 maal (23) voor fecale streptococcen zijn overschreden. Daarnaast zijn in 26 tweemaal verhogingen van de thermotolerante bacteriën van de coligroep waargenomen en is in 24 de concentratie fecale streptococcen eenmalig verhoogd. Uit de historische data-analyse is niet eenduidig te bepalen waar deze overschrijdingen en verhogingen vandaan komen, mogelijk spelen de recreatiedruk en de gevolgen van neerslag een rol. Andere microbiologische parameters zijn op deze locatie niet gemeten. In de nieuwe Europese zwemwaterrichtlijn zijn andere microbiologische parameters opgenomen, namelijk Escherichia coli en intestinale enterococcen. De zwemwaterkwaliteit van zwemstrand Almere Haven wordt op basis van deze nieuwe zwemwaterrichtlijn beoordeeld als goed voor wat betreft de Escherichia coli concentraties. Deze beoordeling is gebaseerd op de metingen van de thermotolerante bacteriën van de coligroep van Om in de toekomst te voldoen aan de kwalificatie uitstekend zullen maatregelen genomen moeten worden. Daarvoor zijn eerst alle mogelijke besmettingsbronnen in kaart gebracht. Uit het veldbezoek, de historische data-analyse en de bestudering van kaarten van de omgeving van het zwemstrand is naar voren gekomen dat er meerder potentiële bronnen te onderscheiden zijn: Bezoekers; Watervogels Huisdieren (honden); Beroeps- en recreatievaart; Rwzi Huizen; Afstromend regenwater; Fauna; Jachthaven Almere Haven Met behulp van het spreadsheetmodel ZWEMPROF is bekeken in hoeverre deze bronnen invloed hebben op de zwemwaterkwaliteit. In dit zwemwaterprofiel is het spreadsheetmodel op twee manieren ingevuld, namelijk de zwemzone als onderdeel van het gehele Gooimeer (variant 1) en de zwemzone als onderdeel van een deel van het Gooimeer (tot aan het vogeleiland, variant 2). Bij variant 1 is geen van de bronnen afzonderlijk van invloed op de zwemwaterkwaliteit. Alle bronnen tezamen zijn, alleen op drukke dagen, van geringe (Escherichia coli) tot wezenlijke (intestinale enteocovven) invloed op de zwemwaterkwaliteit, waarbij de zwemmers/bezoekers de grootste bijdrage leveren aan deze overschrijding, gevolgd door de recreatievaart en de dieren binnen de zwemzone. Bij variant 2 kunnen op drukke dagen de zwemmers van grote invloed zijn op de zwemwaterkwaliteit, ook wanneer ze zich evenredig verdeeld hebben over de zwemzone. Geen van de andere potentiële bronnen zijn afzonderlijk van invloed op de zwemwaterkwaliteit. De belangrijkste bijdragen op drukke dagen zijn naast de bezoekers, afkomstig van de huisdieren in de zwemzone en de recreatievaart. Op gemiddelde dagen dragen ook de watervogels bij aan de geringe invloed op de concentratie intestinale enterococcen van alle bronnen samen. 34

36 Blauwalgen In de nadere beschrijving zijn factoren onderzocht die proliferatie van blauwalgen kunnen teweegbrengen en versterken op deze zwemlocatie. De volgende conclusies zij te trekken: - Bij een windrichting vanuit het zuiden kunnen drijflagen vanaf het Gooimeer deze zwemlocatie bereiken. - Er is nauwelijks tot geen beperking van blauwalgengroei door aanwezigheid van voldoende opneembaar stikstof en fosfaat. - De chlorideconcentraties zijn laag. De groei van blauwalgen wordt niet geremd en er bestaat geen concurrentievoordeel voor bepaalde blauwalgensoorten. - Waterplanten zijn in beperkte mate aanwezig, zodat er weinig concurrentie voor (blauw)algen om nutriënten is. - De visstand is verbrasemd, waardoor vertroebeling van het water plaatsvindt en nutriënten uit de bodem vrijkomen. - Vooralsnog is er geen gezond functionerend ecosysteem - De uitvoering van geplande KRW-maatregelen zal tot verbetering van de ecologische toestand leiden. - Het plaatsen van olieschermen om drijflagen uit de zwemzone te weren werkt onvoldoende. 35

37 8 AANBEVELINGEN EN MAATREGELEN De zwemwaterkwaliteit van het zwemstrand Almere Haven kan beïnvloed worden door zwemmers, huisdieren, watervogels en recreatievaart. De zwemmers hebben de meeste invloed, de recreatievaart het minst. Om de zwemwaterkwaliteit te handhaven of nog verder te verbeteren kunnen de volgende maatregelen, gericht op het voorkomen van fecale verontreiniging, worden overwogen: Duidelijk zichtbare en schone toiletten Op de zwemlocatie zijn toiletten aanwezig, deze bevinden zich aan de entree van de locatie en aan de westelijke zijde van de locatie. Daarnaast heeft ook de horecagelegenheid de beschikking over toiletten. Aanbevolen wordt om meer toiletten te realiseren en deze beter te onderhouden. Aanwezigheid van toiletpapier kan het gebruik van de toiletten verhogen. Handhaven hondenverbod Het is van belang om te controleren op de naleving van dit verbod. Vogelonvriendelijke maatregelen De eenden en andere watervogels zullen waarschijnlijk een bron van vervuiling blijven, zowel van het strand als van het zwemwater. Mogelijkheden voor terugdringing van het aantal vogels zijn het instellen van vogelonvriendelijk beheer. Hierbij kan gedacht worden aan het instellen van een voederverbod voor eenden en het verjagen van de watervogels van het zwemstrand. Zwemmers/bezoekers Het aantal zwemmers blijkt een grote invloed te zijn op de waterkwaliteit. Om deze bron te verminderen zou men ervoor kunnen kiezen om entree te heffen. Dit verminderd het aantal badgasten en komt de zwemwaterkwaliteit ten goede. Voorts bestaat de mogelijkheid om middels een technische oplossing zoals een circulatiegemaal, vers water vanuit het Gooimeer naar de zwemzone aan te voeren en vervuild water af te voeren. Recreatievaart De recreatievaart kan op deze locatie bijdragen aan een slechtere zwemwaterkwaliteit. Per 1 januari 29 gaat het lozingsverbod voor toiletwater door pleziervaartuigen gelden. Hierdoor verdwijnt een groot aandeel van deze bron Om de overlast door blauwalgen terug te dringen zijn de volgende maatregelen denkbaar: Nutriëntenreductie Het project BEZEM en de KRW maatregelen (21-215) zullen de hoeveelheid nutriënten in het Gooimeer doen afnemen. Dat hiermee de bloei van toxische blauwalgen gestopt kan worden is onwaarschijnlijk, omdat daarvoor de nutriëntconcentraties met genoemde maatregelen onder de groeilimitatiegrens zouden moeten komen. Aangezien dit naar verwachting niet gebeurt als gevolg van alleen de BEZEM-maatregelen en huidige KRW-maatregelenpakket blijft ook in de toekomst, in ieder geval voorlopig, groei van blauwalgen mogelijk. Afsluiten van de locatie Op het Gooimeer komen in de zomer geregeld drijflagen van toxische blauwalgen voor. Een manier om de zwemlocatie te beschermen tegen de drijflagen vanuit het Gooimeer is de zwemzone geheel (beter dan met olieschermen) af te sluiten van het Gooimeer. Om het water te verversen kan door middel van een pijpleiding water uit een diep deel van het Gooimeer (dit is in verhouding kwalitatief goed water zonder blauwalgen) ingelaten worden en via een andere leiding weer te lozen op het Gooimeer. Door het water op deze manier te verversen is de kans op bloei van blauwalgen en ophoping van bacteriële verontreinigen klein. Deze methode is bij de plas Geestmerambacht (Noord- Holland) met succes toegepast. 36

38 In de onderstaand figuur is aangegeven hoe Zwemstrand Almere Haven kan worden geïsoleerd van het Gooimeer door de plaatsing van dammen tussen het eiland en de oevers. Figuur 9.1 Voorstel voor afsluiting van de zwemlocatie van het Gooimeer door middel van plaatsing van strekdammen (rode lijnen). Afsluiten en behandelen met Phoslock In een afgesloten systeem is het met Phoslock mogelijk om het in de waterfase aanwezige fosfaat te verwijderen. Deze methode werkt het beste in diepe geïsoleerde wateren, maar ook in Gouden Ham (Gelderland, langs de Maas) zijn onder omstandigheden die vergelijkbaar zijn met Zwemstrand Almere Haven goede resultaten geboekt. In beweging houden van het water Een laatste optie is het in beweging brengen en houden van het water in de zwemwaterzone. Onderzocht moet worden met welke methode, bijvoorbeeld met luchtbellen of met jet-streams, het meest geschikt is. Maatregelen om de informatievoorziening en de algemene hygiëne op het strand te verbeteren zijn: Informeren bezoekers en zwemmers Het is altijd belangrijk om de badgasten duidelijk te informeren over het gebruikt van de zwemzone en te wijzen op het effect van hygiëne in de zwemzone. Bij de aanwezige informatieborden zou informatie over hygiëne toegevoegd kunnen worden. Daarnaast bleek tijdens het veldbezoek dat er onduidelijkheid was over het wel of niet geïnformeerd zijn van bezoekers over de aanwezigheid van blauwalgen. Evaluatie van de informatievoorziening hierover wordt aanbevolen. Onderhoud Het onderhoud in algemene zin liet te wensen over. Op de locatie is veel zwerfvuil en dierlijke feces aangetroffen. Aanbevolen wordt om regelmatig het zwerfvuil en de dierlijk feces van het strand te verwijderen. 37

39 Zwemzone De drijflijn geeft vrijwel altijd de zwemzone van een zwemlocatie aan. De gemeente Almere heeft in het midden van de plas een watertrampoline geplaatst. Dit trekt de nodige zwemmers aan die hiervoor voorbij de drijflijnen moeten zwemmen. Daarnaast is ons tijdens het veldbezoek opgevallen dat de meeste badgasten de drijflijn sowieso voorbij zwemmen. Daarom adviseren wij om de zwemzone aan te passen. In figuur 3.4 is aangegeven hoe de zwemzone zou kunnen worden begrensd. 38

40 9 LITERATUUR Anonymus, 28. Blauwalgenprotocol, versie 18 (31 oktober 28) BEM, PAW en Oranjewoud B.V., 25, Instandhousingsplan Water inclusief ecologie 25: Statisch deel. In opdracht van Rijkswaterstaat dierectie IJsselmeergebied. DHV, 25. KRW en oppervlaktewater, Bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de Europese Kaderrichtlijn Water In opdracht van het Ministerie van Verkeer & Waterstaat, Rijkswaterstaat, RIZA. DHV, 27. Handreiking Blauwalgen in het Zwemwaterprofiel. Hulpmiddel voor het opstellen van het voor blauwalgen relevante deel van zwemwaterprofielen. In opdracht van Rijkswaterstaat, RIZA. DHV/Grontmij, 28. Blauwalgenrapportage voor zwemwaterlocaties in rijkswateren. In opdracht van Rijkswaterstaat, Waterdienst. Europese Unie, 26. Richtlijn 26/7/EG het Europees Parlement en de Raad van 15 februari 26 betreffende het beheer van de zwemwaterkwaliteit en tot intrekking van Richtlijn 76/16/EEG. Lauwaars, S.G., B. Ruypers, W. Laane, H. Bouwhuis,, S. Tensen, 23. Instandhoudingsplan water inclusief ecologie Ijsselmeergebied 22. RDIJrapport, Pompert, H.J. en de Vrieze, A.G.M., 25. De waterkwaliteit in 24 ter hoogte van zwemgelegenheden in het IJsselmeer, Markermeer en de Randmeren. IJG rapport ISBN ISSN Lelystad. Pompert, H.J. en de Vrieze, A.G.M., 28. De waterkwaliteit in 26 ter hoogte van zwemgelegenheden in het IJsselmeer, Markermeer en de Randmeren. IJG rapport Provincie Flevoland, Rijkswaterstaat IJsselmeergebied en Waterschap Zuiderzeeland, 28. Zwemmen in open water 28. IJsselmeergebied met zwemwaterkaart. Rijkswaterstaat 28. Brondocument waterlichaam Randmeren-Zuid. RIZA-Grontmij, 25. Handreiking voor het opstellen van een zwemwaterprofiel Ministerie van Verkeer en Waterstaat en Rijkswaterstaat 25 Verspagen 26. Benthic-pelagic coupling in the population dynamics of the cyanobacterium Microcystis, thesis UvA Internetpagina s:

41 BIJLAGE 1 Verslag veldbezoek Zwemstrand Almere Haven Datum: 13 juni 28 Aanwezigen: Bart van Eck, Melanie Kuiper, Erik Sietinga, Farrah Henriquez, Edwin van de Pouw Kraan Op vrijdag 13 juni 28 is het veldbezoek uitgevoerd. Tijdens het veldbezoek is niet alleen de directe omgeving van de zwemwaterlocatie bekeken, maar ook het omliggende gebied om zo alle bronnen in kaart te brengen. Het veldbezoek is s ochtends uitgevoerd, het was zwaar bewolkt/regenachtig weer (maximale temperatuur 17 C en 5 zonne-uren in De Bilt, De temperatuur van het water bedroeg ongeveer 25 C ( Ondanks deze weersomstandigheden waren de eerste badgasten reeds aanwezig. Het zwemstrand Almere Haven is via een pad door het bos verbonden met het surfstrand Almere Haven. Beide stranden liggen buitendijks aan de rand van een woonwijk. Aan het zwemstrand is een klein evenemententerrein gelegen. Daarnaast bevindt de jachthaven van Almere Haven zich op zo n 5 m afstand van de zwemlocatie. Het strand is openbaar en de toegang is gratis. Voor het parkeren van de auto hoeft eveneens niet betaald te worden. Tijdens het veldbezoek was een organisatie druk bezig met de voorbereidingen op een beachvolleybal toernooi. Naar verwachting zouden 6 teams deelnemen aan het toernooi. Daarnaast waren er zo n 2 mensen bezig met Yoga oefeningen en 2 jongeren die zich aan het voorbereiden waren om te gaan zwemmen. Op drukke dagen kan, volgens de uitbaatster van de horecagelegenheid (I), het aantal recreanten die de zwemlocatie bezoeken oplopen tot 5. Op de zwemlocatie langs het strand staat om de 1 m een prullenbak (C), desondanks was het nodige zwerfvuil (K, N) aanwezig. Er zijn twee toiletgebouwen met ieder vier toiletten, twee douches en twee omkleedruimten. Op de toiletten staat niet aangegeven voor welk geslacht het toilet is. Verder was er op de toiletten geen toiletpapier (O) aanwezig. De toiletten zijn wel aangesloten op de riolering (M, N). Daarnaast zijn nog twee toiletten in de horecagelegenheid aanwezig. Ook deze kunnen door de bezoekers gebruikt worden. Overige faciliteiten (zoals speeltoestellen) zijn op het strand niet waargenomen. Aan de zijoevers van de zwemlocatie en op de stenen tussenscheiding van het zandstrand is veel oeverbeplanting aanwezig (C, G, P, Q). Daarnaast was aan de zijoevers een drijflaag van algen aanwezig in combinatie met het nodige zwerfvuil. In de zwemzone bij het zandstrand is geen beplanting waargenomen. Aan de zijoevers hebben we geen waterplanten kunnen constateren gezien de bodem door de drijflaag (Q) niet te zien was. Vermoedelijk bevinden zich hier geen waterplanten. Aan de zuidzijde van de zwemlocatie bevindt zich het vogeleiland (B, D) dat aan de randen dik begroeid is met struiken. De zwemzone is niet bereikbaar voor plezierjachten en/of motorboten. Dit vanwege de aanwezige schermen (P) die de blauwalgen moeten tegenhouden. Honden en paarden zijn niet toegestaan (A) op het strand. Desondanks zijn er (sporen van) honden en honden in zowel de zwemzone als op het badstrand waargenomen (C). Sporen van paarden zijn op of nabij het strand niet waargenomen. Het zwemstrand is een ideale locatie om met de hond een wandeling te maken. Waarschijnlijk maken veel mensen vanuit de achterliggende wijk op deze wijze gebruik van de zwemlocatie, er is namelijk de nodige feces van honden op het strand waargenomen. Op en bij de zwemlocatie zijn diverse vogels aangetroffen. Op de drijflijn, de staande palen, het strand en het vogeleiland bij de zwemlocatie zaten watervogels zoals meeuwen, eenden en meerkoeten (D, E, F, G). Naar schatting zaten zo n 3 vogels in de zwemzone en nog 5 daarbuiten. Het veldbezoek

42 heeft buiten het broedseizoen plaatsgevonden. Naar verwachting is de vogeldichtheid, vanwege het vogeleiland, in mei hoger. De rand van de zwemlocatie is bebost. Hier zijn onder andere konijnenkeutels waargenomen. Op ca 3 meter achter de zwemzone en, via het water, 9 meter van de zwemzone bevindt zich de jachthaven van Almere Haven. Deze jachthaven beschikt niet over een vuilwater inzamelstation. De vaarroute bevindt zich op ongeveer 8 meter van de zwemlocatie. Op deze vaargeul was scheepvaart aanwezig, maar niet noemenswaardig veel. A B C D E F

43 G H I J K L M N

44 O P Q A-Q. Foto s genomen tijdens het veldbezoek