mwaterprofiel Zwaansmeer

Transcriptie

1 Zwemwaterprofiel mwaterprofiel Zwaansmeer 2010 t/m 2013 Actualisatie van Zwemwaterprofiel 2011 Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Februari 2014 Definitief

2

3 Zwemwaterprofiel Zwaansmeer 2010 t/m 2013 dossier : BC4614 registratienummer : versie : 2.0 Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Februari 2014 Definitief Royal HaskoningDHV Niets uit dit bestek/drukwerk mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt d.m.v. drukwerk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van RHDHV noch mag het zonder een dergelijke toestemming worden gebruikt voor enig ander werk dan waarvoor het is vervaardigd. Het kwaliteitssysteem van RHDHV is gecertificeerd volgens ISO 9001.

4

5 INHOUD BLAD 1 INLEIDING ZWEMWATERPROFIEL Zwemwaterprofiel Toetsings- en beoordelingskader zwemwaterkwaliteit Routekaart zwemwaterprofiel Blauwalgen 8 2 AANPAK 10 3 GEBIEDSBESCHRIJVING ZWAANSMEER Algemeen Hydromorfologie en ecologie Begrenzing Gezondheidsrisico s 17 4 BLAUWALGEN Relevante waterkwaliteitsgegevens Fysisch-chemische parameters Beoordeling: kans op proliferatie van toxische blauwalgen Nadere beschrijving blauwalgen 23 5 HISTORISCHE DATA BACTERIOLOGISCHE PARAMETERS Overschrijdingen bacteriologische normen Bacteriologische data in relatie tot weersomstandigheden 33 6 BRONNEN VAN BACTERIOLOGISCHE VERONTREINIGING Potentiële verontreinigingsbronnen en -routes Richtgetallen ZWEMPROF Conclusie ZWEMPROF 37 7 EVALUATIE EN CONCLUSIES 39 8 MAATREGELEN EN AANBEVELINGEN 40 9 REFERENTIES COLOFON 43 Bijlage 1 Veldbezoek 2013 Bijlage 2 Invulblad ZWEMPROF feb 2014, versie

6 Royal HaskoningDHV 1 INLEIDING ZWEMWATERPROFIEL De nieuwe Europese Zwemwaterrichtlijn (2006/7/EG) is begin 2006 vastgesteld. Het doel van deze richtlijn is het beschermen van de gezondheid van zwemmers in oppervlaktewateren. In de nieuwe richtlijn worden bepalingen neergelegd met betrekking tot de monitoring en de indeling van de zwemwaterkwaliteit in kwaliteitsklassen (uitstekend, goed, aanvaardbaar en slecht) evenals de verstrekking van informatie daarover aan het publiek en de Europese Commissie. Een proactief beheer van de zwemwaterkwaliteit wordt voorgeschreven, risico s moeten in kaart worden gebracht in een zwemwaterprofiel en maatregelen moeten worden uitgevoerd om minimaal een aanvaardbare kwaliteit te kunnen bereiken en blootstelling van zwemmers aan verontreiniging te voorkomen. 1.1 Zwemwaterprofiel Van iedere zwemwaterlocatie zal moeten worden ingeschat welke emissiebronnen via welke verspreidingsroutes de zwemwaterkwaliteit negatief beïnvloeden. Hierbij spelen de locatiespecifieke eigenschappen van het zwemwater een belangrijke rol. Alle bevindingen komen samen in een zwemwaterprofiel van de desbetreffende zwemwaterlocatie. Het opstellen van een zwemwaterprofiel is ook een verplichting volgens de nieuwe Zwemwaterrichtlijn. Op basis hiervan kan de beheerder maatregelen nemen om het risico op besmetting van de zwemmer (verder) te reduceren. Op het ogenblik wordt hoofdzakelijk op basis van deskundigenoordeel geredeneerd. Het zwemwaterprofiel, eventueel aangevuld met een aantal extra metingen, maakt het mogelijk om eventuele beheersmaatregelen beter te onderbouwen. Financiële middelen worden hierdoor effectiever ingezet. Tevens kan het zwemwaterprofiel ingezet worden voor communicatie over de kwaliteit van de zwemwater(locatie) en de genomen beheersmaatregelen naar de maatschappij/burger. De Zwemwaterrichtlijn stelt dat de volgende informatie in een zwemwaterprofiel thuis hoort: a. een beschrijving van de fysische, geografische en hydrologische kenmerken van het zwemwater, en van andere oppervlaktewateren in het beïnvloedingsgebied van het betrokken zwemwater die een bron van verontreiniging zouden kunnen zijn; b. een beschrijving en beoordeling van oorzaken van verontreiniging die het zwemwater kunnen aantasten en schade toebrengen aan de gezondheid van de zwemmers. c. een beoordeling van de mogelijke proliferatie van cyanobacteriën; d. een beoordeling van de mogelijke proliferatie van macroalgen en/of fytoplankton; e. de locatie van het controlepunt. 1.2 Toetsings- en beoordelingskader zwemwaterkwaliteit De Europese zwemwaterrichtlijn (2006/7/EG) stelt het toetsings- en beoordelingskader voor zwemwaterkwaliteit. In de richtlijn worden indicatororganismen (Escherichia coli en intestinale enterokokken) genoemd voor het bepalen van fecale verontreiniging in zwemwater (zie tabel 1.1). Deze bacteriologische parameters dienen periodiek gemeten te worden. Daarnaast worden nog een aantal parameters genoemd, zoals cyanobacteriën (blauwalgen), die de gezondheid van zwemmers ook negatief kunnen beïnvloeden. feb 2014, versie

7 Tabel 1.1 Toetsingskader zwemwaterkwaliteit volgens de Europese zwemwaterrichtlijn (2006/7/EG). Indicatororganismen Controle Vervolgactie Escherichia coli Analyse periodiek Bij kwaliteitsklasse slecht : nemen passende Intestinale enterokokken Analyse periodiek beheersmaatregelen; identificeren oorzaken en redenen van het niet-bereiken van de aanvaardbare kwaliteitsstatus; nemen maatregelen om de oorzaken van verontreiniging te voorkomen, te verkleinen of weg te nemen; waarschuwen en voorlichten publiek. Cyanobacteriën (blauwwieren) Niet periodiek Alleen bij ophoping in de vorm van bloei, tapijt of drijflaag Bij gezondheidsrisico onmiddellijk passende beheersmaatregelen nemen en voorlichting van het publiek Macroalgen Verontreiniging (teerachtige residuen, glas, plastic, rubber of ander afval) Niet periodiek Wanneer proliferatie plaats vindt. Periodiek visueel Onderzoek verrichten om de aanvaardbaarheid en gezondheidsrisico s ervan vast te stellen en passende beheersmaatregelen te nemen, waaronder voorlichting van het publiek. Bij gezondheidsrisico onmiddellijk passende beheersmaatregelen nemen en voorlichting van het publiek. Beoordelingskader bacteriologische verontreiniging In de nieuwe Europese Zwemwaterrichtlijn wordt qua bacteriologische zwemwaterkwaliteit onderscheid gemaakt tussen verschillende kwaliteitsklassen. De indeling én de normen die hierbij horen, zijn weergegeven in tabel 1.2. Tabel 1.2 Normen voor de verschillende kwaliteitsklassen voor zoet binnenwater wat betreft intestinale enterokokken en Escherichia coli Parameter Uitstekende kwaliteit Goede kwaliteit * Aanvaardbare kwaliteit ** Referentiemethoden voor de analyse Intestinale enterokokken (kve *** /100 ml) ISO of ISO Escherichia coli (kve/100 ml) ISO of ISO * gebaseerd op een 95-percentiel ** gebaseerd op een 90-percentiel *** kve= kiemgetal ofwel kolonie vormende eenheden Als een fecale verontreiniging via oppervlaktewater naar een zwemwater wordt getransporteerd treedt verdunning op. De locatiespecifieke eigenschappen van het ontvangende zwemwater zijn van belang bij een beoordeling van de invloed van diverse routes op de bacteriologische kwaliteit van het zwemwater. Een belangrijke onderverdeling hierin is de verdeling tussen geïsoleerd of doorstroomd zwemwater. De Europese Zwemwaterrichtlijn geeft geen norm voor het toetsen van de actuele waterkwaliteit per afzonderlijk monster. De normen voor actuele waterkwaliteit zijn vastgesteld in een Beslisnotitie van de Stuurgroep Water (2013). Daarin zijn de volgende signaalwaarden opgenomen: E. coli: 1800 kve/100 ml. Intestinale enterokokken: 400 kve/100 ml. Bij overschrijding van één of beide van deze normen wordt zo snel mogelijk een aanvullende meting uitgevoerd. Daarnaast wordt op de website zwemwater.nl bij de informatie over de betreffende zwemwaterlocatie voor de burger duidelijk zichtbaar gemaakt dat er op de locatie nader onderzoek plaatsvindt. Wanneer de uitkomsten van de aanvullende meting ook één of beide signaalwaarden overschrijden, dan wordt een negatief zwemadvies uitgevaardigd en gecommuniceerd, zowel op de website zwemwater.nl als met borden op de zwemlocatie. Wanneer de uitkomsten van de aanvullende meting niet de signaalwaarden overschrijden wordt de vermelding op de website verwijderd. Zolang er een negatief zwemadvies is uitgevaardigd wordt om de drie dagen aanvullende metingen uitgevoerd. Zodra de uitkomsten van de aanvullende metingen onder de signaalwaarden zijn wordt het negatief zwemadvies ingetrokken en wordt hierover gecommuniceerd. feb 2014, versie

8 Royal HaskoningDHV Beoordelingskader proliferatie van toxische blauwalgen De Zwemwaterrichtlijn stelt geen beoordelingskader ten aanzien van de parameter blauwalgen. DHV heeft een handreiking (DHV, 2007) geschreven dat als hulpmiddel kan dienen bij het opstellen van het voor blauwalgen relevante deel van Zwemwaterprofielen (zie verder in paragraaf 1.4). De afgelopen jaren zijn er verschillende protocollen gehanteerd om de actuele zwemwaterkwaliteit per afzonderlijk monster te bepalen. De toxische stoffen uit blauwalgen (of Cyanobacteriën) kunnen bij aanwezigheid in het oppervlaktewater een gevaar opleveren voor de volksgezondheid. Daarom is de werkwijze in geval van (een vermoeden van) de aanwezigheid van blauwalgen vastgelegd in een protocol. In 2011 is een nieuw protocol vastgesteld en in 2012 geactualiseerd, waarbij voor het bepalen van de blauwalgendichtheid wordt uitgegaan van de concentratie cyanochlorofyl (vast te stellen met een fluorprobe) en het biovolume. Daarnaast wordt een visuele controle op drijflagen (cat. 1, 2 of 3) uitgevoerd. Aanvullend wordt nog steeds het aantal cellen blauwalgen per milliliter (cellen/ml) geteld, maar de resultaten worden niet meegenomen in de toetsing. In het protocol van 2012 wordt uitgegaan van twee risiconiveaus (NWO, 2011). Een zwemverbod volgt (evenals in 2010 en 2012) niet automatisch uit het overzichtsschema van het blauwalgenprotocol 2012 en kan alleen door de provincie worden ingesteld. In tabel 1.3 zijn de concentraties cyanochlorofyl, het biovolume en bijbehorende risiconiveaus en adviezen weergegeven. Tabel 1.3 Gehanteerde risiconiveaus blauwalgen (protocol 2012) Risiconiveau Advies Drijflaag Biovolume Cyanochlorofyl (mm 3 /l) (ųg/l) - - Cat. I < 2,5 < 12,5 Gering gezondheidsrisico Waarschuwing Cat. II 2, ,5-75 Gezondheidsrisico Neg. zwemadvies Cat. III > 15 > 75 Toelichting van tabel 1.3 Drijflaag categorie I: Er zijn (gif)groene bolletjes of draadjes (cellen van blauwalgen) op het oppervlak. In deze situatie is er eigenlijk geen drijflaag aanwezig, maar er zijn wél drijvende (clusters van) cellen. Er is nog geen direct risico, maar wel een begin van een bloei. Drijflaag categorie II: Er zijn veel cellen en dichte plakkaten op het oppervlak, maar regelmatig kun je de waterfase zien. Dergelijke drijflagen geven aan dat al enige accumulatie door bijvoorbeeld de wind heeft plaatsgevonden. Omdat de gezondheidsrisico s sterk gebonden zijn aan het lokale voorkomen van drijflagen gaat het om drijflagen binnen een gedeelte van de zwemzone. Een drijflaag van deze categorie leidt tot het risiconiveau 1. Drijflaag categorie III: Er zijn veel cellen en dichte plakkaten op het oppervlak en zelden of nooit kun je er doorheen kijken en de heldere waterfase zien. De lagen hebben enige massa en consistentie en zullen niet snel weer mengen in het water. De kans op hoge toxinegehaltes in de waterkolom en/of drijflaagvorming is zeer groot. Een drijflaag van deze categorie leidt tot risiconiveau 2. Biovolume: Het biovolume wordt bepaald volgens een methode waarbij er van individuele cellen op grond van de afmetingen een volume wordt berekend, of door de celtellingen op geslachtniveau (van Microcystis, Anabaena, Aphanizomenon, Planktothrix en/of Woronichinia) met een standaard volume per cel te vermenigvuldigen. Dit geeft een beter beeld van de mogelijke risico s (toxiciteit en de drijflaagpotentie) van de blauwalgen dan alleen celtellingen. Cyanochlorofyl: Het cyanochlorofyl is chlorofyl afkomstig van blauwalgen. Dit kan worden bepaald met een fluorescentiemeting (fluorprobe). Deze kwantitatieve meting dient vergezeld te gaan met een kwalitatieve analyse waarin een schatting gemaakt wordt van de biovolume-fractie van de giftige feb 2014, versie

9 soorten (ca. 10% nauwkeurig). Alleen bij dominantie (>75%) van Microcystis, Anabaena, Aphanizomenon, Planktothrix en/of Woronichinia kan de normering zoals gesteld in tabel 4.3 gehanteerd worden. Bij een lager percentage giftige soorten moet het cyano-chorofyl worden gecorrigeerd voor de fractie giftige blauwalgen. 1.3 Routekaart zwemwaterprofiel Rijkswaterstaat heeft een aantal pilot-onderzoeken laten uitvoeren en is gekomen tot een algemeen protocol voor het opstellen van een zwemwaterprofiel (Handreiking zwemwaterprofiel, RIZA 2005). Dit heeft geleid tot een routekaart (zie figuur 1.1) welke voor het opstellen van dit zwemwaterprofielen is gebruikt. Deze aanpak volgens de routekaart resulteert in een algemeen beeld van de zwemwaterlocatie, zijn omgeving en de mogelijke bronnen, met een indicatie van de grootte van bijdrage van deze bronnen op de waterkwaliteit in de zwemlocatie. De handreiking en routekaart zijn de basis van dit Zwemwaterprofiel. Beschrijving gebied/hydro morfologie Veldbezoek Historische waterkwaliteit Lijst: bronnen routes Meetprogramma Richtgetallen Analyseren Evalueren Zwemwater profiel Evalueren? Actieprogramma Figuur 1.1 Algemene routekaart om te komen tot een zwemwaterprofiel feb 2014, versie

10 Royal HaskoningDHV 1.4 Blauwalgen De Europese Zwemwaterrichtlijn vraagt behalve om aandacht voor de bacteriële verontreiniging ook nadrukkelijk aandacht voor de risico s van cyanobacteriën (zie tabel 1.1). Cyanobacteriën worden in de volksmond vaak blauwalgen genoemd. Voor de leesbaarheid hanteren wij ook de term blauwalgen. Blauwalgen komen algemeen voor in het oppervlaktewater in Nederland. Verschillende soorten/genera blauwalgen produceren (zeer) giftige toxinen: Anabaena; Gloeotrichia echinulata; Microcystis; Nostoc spp.; Osccillatoria limosa; Planktothrix; Cylindrospermopsis; Aphanizomenon. Ter ondersteuning bij het opstellen van het blauwalgendeel van een Zwemwaterprofiel is de handreiking Blauwalgen in het Zwemwaterprofiel opgesteld (DHV, 2007). De hierin voorgeschreven aanpak vindt plaats op basis van het stappenplan zoals weergegeven in figuur 1.2. Het aantal stappen is afhankelijk van de hoeveelheid beschikbare informatie en het oordeel over de kans op toxische bloei. Voor locaties die nooit problemen kennen met blauwalgen is het profiel eenvoudig. Voor locaties waar een aanzienlijke kans bestaat op een toxische bloei, is het profiel uitgebreider. Basale beschrijving Analyse toestandsvariabelen Aanwezigheidscheck gegevens cyanobacteriën Is informatie voldoende? ja nee Toestandsvariabelen alarmerend en/of onvoldoende? ja nee Inschatting kans op cyanobacteriën Cyanobacterie analyse Nadere beschrijving Inzicht in oorzaken ja Is er een aanzienlijke kans op toxische bloei in komende vijf jaar? nee geen verdere actie Maatregelen Monitoring - informatie naar publiek - maatregelen ter vermindering van de kans op toxische bloei en drijflagen Figuur 1.2 Stappenplan uit de handreiking Zwemwaterprofielen Blauwalgen Uit het stappenplan blijkt dat er voor elk zwemwater een basale beschrijving van het systeem gegeven wordt. Vervolgens dient er een historisch databestand te worden aangemaakt. Een dergelijk historisch databestand is noodzakelijk om een beoordeling te kunnen geven over de mogelijke proliferatie van toxische blauwalgen in de komende jaren. Een gedegen beoordeling kan alleen plaats vinden als er voldoende informatie beschikbaar is. Daarom is een stap ingebouwd waarin dit wordt beoordeeld. Bij onvoldoende beschikbare informatie kan op basis van de analyse van toestandsvariabelen een inschatting worden gemaakt van eventuele algenbloei in het verleden. Als uit deze analyse blijkt dat mogelijk dominantie van blauwalgen is opgetreden, dan dient een passende monitoring te worden uitgevoerd in het komende seizoen. feb 2014, versie

11 Indien er voldoende informatie verzameld is volgt de uiteindelijke beoordeling. Het blauwalgendeel van het Zwemwaterprofiel is gereed als de beoordeling luidt dat er geen aanzienlijke kans op een toxische bloei is in de komende vijf jaar. Dit oordeel en de onderbouwing maken deel uit van het Zwemwaterprofiel. Wanneer echter op basis van de historische data-analyse blijkt dat de kans op een toxische bloei in de komende vijf jaar wel aanzienlijk is, dan dient een nadere beschrijving van het systeem te worden gemaakt. Een nadere beschrijving van het systeem waarin de zwemlocatie zich bevindt, heeft tot doel inzicht te geven in de mogelijke werking van het systeem met betrekking tot het ontstaan van toxische algenbloei. Dit betekent dat de achterliggende oorzaken/factoren worden beschreven die mogelijk leiden tot de bloei van toxische blauwalgen. De nadere beschrijving maakt het mogelijk een oordeel te vormen over de meest effectieve maatregelen om de kans op blauwalgenbloei te doen afnemen. feb 2014, versie

12 Royal HaskoningDHV 2 AANPAK Het eerste zwemwaterprofiel voor Zwaansmeer is in 2007 opgesteld door Royal Haskoning. Het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (hierna: HHNK) heeft in 2010 DHV gevraagd het zwemwaterprofiel te actualiseren voor de jaren 2007 t/m Het voorliggende zwemwaterprofiel, opgesteld door Royal HaskoningDHV, betreft de actualisatie voor de jaren 2010 t/m Voor de actualisatie van het Zwemwaterprofiel is, wanneer dit nog actueel bleek, de informatie uit vorige zwemwaterprofielen overgenomen. Verder zijn aan de hand van de Handreiking voor het opstellen van Zwemwaterprofiel alle stappen doorlopen. Hieronder is aangegeven in welke onderwerpen deze stappen terugkomen en waar in de rapportage deze zijn terug te vinden. Deze gepresenteerde aanpak kan dan ook worden gezien als leeswijzer. Hoofdstuk 1 Inleiding De achtergrond voor het opstellen van een Zwemwaterprofiel en een blauwalgenrapportage zijn hierin beschreven, evenals het te hanteren toetsings- en beoordelingskader. Hoofdstuk 2 Aanpak Hoofdstuk 3 Gebiedsbeschrijving Hierin wordt de zwemlocatie meer in detail beschreven op basis van de in de handreiking genoemde stappen locatiebeschrijving, gebiedsbeschrijving en veldbezoek. Algemene gebiedsbeschrijving In deze paragraaf is informatie over de ontstaansgeschiedenis, beheer van de locatie, faciliteiten op de locatie, bezoekersaantallen, bemonsteringslocatie, riolering- en afvalwaterzuivering opgenomen. Hydromorfologie en ecologie. Deze paragraaf omvat de benodigde informatie over stromingen, peilen, flora en fauna. Begrenzing. Beschrijving van de zwemzone. Het protocol binnenwater uit het rapport KRW en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de Europese kaderrichtlijn Water (DHV, 2005) is gebruikt om de begrenzing van een zwemzone voor te stellen. Gezondheidsrisico s. In deze paragraaf wordt opgenomen of er meldingen van gezondheidsklachten (zwemmersjeuk, botulisme, enz) zijn geweest op deze locatie. Hoofdstuk 4 Blauwalgenrapportage In dit hoofdstuk wordt beschikbare informatie over de aanwezigheid van blauwalgen op een rij gezet. Op grond van veldwaarnemingen en metingen wordt de kans op blauwalgenoverlast in de toekomst beoordeeld. Vervolgens wordt een nadere beschrijving van de zwemwaterlocatie gegeven met als doel inzicht te geven in de mogelijke werking van het systeem met betrekking tot het ontstaan van toxische blauwalgenbloeien. De achterliggende oorzaken/factoren worden beschreven die mogelijk leiden tot de bloei van toxische blauwalgen. feb 2014, versie

13 Hoofdstuk 5 Historische data bacteriologische parameters Analyse historische data De microbiologische data van de zwemwaterbemonsteringen van de laatste vier jaar vormen de basis voor de analyse van de historische bacteriologische waterkwaliteit. Deze historische databestanden worden gebruikt om te zien of er een bepaalde trend zichtbaar is die wijst op: invloed van weersomstandigheden, bijvoorbeeld indien overschrijdingen of verhogingen altijd optreden na hevige neerslag; een relatie met bepaalde bronnen, bijvoorbeeld wanneer alleen hoge waarden gevonden worden bij een hoge recreatiedruk; de relatie met een bepaalde periode in het jaar waarop verhogingen plaatsvinden; verhogingen kunnen van jaar tot jaar plaatsvinden op verschillende tijdstippen, maar ze kunnen ook altijd in dezelfde periode plaatsvinden. De historische databestanden zijn gebaseerd op de nieuwe Europese Zwemwaterrichtlijn en bevatten dus de daarin opgenomen indicatoren van fecale verontreinigingen (E. coli en intestinale enterokokken). Hoofdstuk 6 Bronnen van bacteriële verontreiniging Potentiële bronnen van verontreiniging. Op basis van het veldbezoek, de analyse van de historische data, de gegevens van de waterkwaliteitsbeheerder en de plattegronden is een lijst van alle potentiële verontreinigingsbronnen en routes voor fecale verontreiniging opgesteld. Alle potentiële bronnen en routes zijn op deze lijst gezet ook al lijken ze niet van belang. Soms blijkt dat juist een bron die vooraf niet als relevant werd beschouwd toch verhoogde waarden veroorzaakt óf dat door samenloop van omstandigheden meerdere bronnen samen verantwoordelijk zijn voor verhoogde waarden. Elke bron kan dan meetellen. Invullen richtgetallen en analyse ZWEMPROF. Na inventarisatie van bronnen en routes is met behulp van een eenvoudig spreadsheetmodel (ZWEMPROF) geschat in hoeverre een bepaalde bron of bronnen een bijdrage leveren aan fecale verontreiniging van het betreffende water. Het model geeft als resultaat aan of er a) geen invloed, b) geringe invloed, c) wezenlijke invloed of d) grote invloed is van belangrijke fecale verontreinigingen. Hoofdstuk 7 Evaluatie en conclusies Alle gegevens die afkomstig zijn uit de voorgaande stappen zijn naast elkaar gelegd en bekeken. Hierbij is vooral onderzocht welke potentiële bronnen die uit de analyse van de data van de waterkwaliteitsbeheerders, het veldbezoek en de plattegronden volgen, relevant zijn voor de zwemwaterkwaliteit op de locatie en zijn de resultaten van de spreadsheet modellering (ZWEMPROF) gebruikt. Vervolgens zijn de belangrijkste bevindingen en de (mogelijke) consequenties hiervan zijn op een rij gezet. Hoofdstuk 8 Aanbevelingen en maatregelen Maatregelen en bevindingen. Indien er geen problemen zijn geconstateerd bestaat er in beginsel weinig aanleiding om maatregelen te nemen. Indien er wel relevante verontreinigingsbronnen zijn gevonden of indien er onduidelijkheid is over de betrouwbaarheid van (enkele) resultaten, wordt in dit hoofdstuk een doorkijk gegeven naar mogelijke maatregelen. feb 2014, versie

14 Royal HaskoningDHV 3 GEBIEDSBESCHRIJVING ZWAANSMEER 3.1 Algemeen Het Zwaansmeer ligt ten zuiden van het Alkmaardermeer. Het gebied is van oorsprong een (veen)moerasgebied. Het Zwaansmeer wordt door een smalle strook land gescheiden van het Alkmaardermeer en is ongeveer 3 hectare groot. Een kilometer ten westen van het meer ligt Uitgeest. In het Alkmaardermeer liggen twee jachthavens op minder dan 200 meter afstand van het Zwaansmeer, één ten westen en één ten oosten. Op 23 juli 2007 is er door Royal Haskoning een veldbezoek aan het Zwaansmeer gebracht. In bijlage 1 is het veldformulier opgenomen. Op 10 januari 2011 is er door DHV telefonisch contact geweest met een beheerder van het Zwaansmeer (dhr. J. Boellaard; ) om te achterhalen in hoeverre de toestand van de locatie is veranderd sinds het veldbezoek. Op 29 augustus 2013 is er door Royal HaskoningDHV samen met dhr. A. van Leuven van Recreatieschap Alkmaarder- en Uitgeestermeer opnieuw een veldbezoek aan het Zwaansmeer gebracht. De bevindingen zijn opgenomen in het verslag (Bijlage 1) en verwerkt in dit hoofdstuk. afgesloten duikers Harde begrenzing Ballenlijn Figuur 3.1 Luchtfoto omgeving zwemlocatie Zwaansmeer. Met in paars de harde oeverkade, de rode stippellijn presenteert de ballenlijn en de rode doorgetrokken lijn een houten begrenzing. Beheer Het HHNK is verantwoordelijk voor zowel het beheer van de waterkwantiteit als de waterkwaliteit in en nabij de zwemlocatie. Daarnaast is het Hoogheemraadschap ook verantwoordelijk voor het laten uitvoeren van de waterkwaliteitsbemonstering. De Provincie Noord-Holland is verantwoordelijk voor het instellen van zwemverboden. feb 2014, versie

15 Het Zwaansmeer wordt beheerd door Recreatie Noord-Holland in opdracht van Recreatieschap Alkmaarder- en Uitgeestermeer. Recreatie Noord-Holland zorgt in opdracht van de besturen van de recreatieschappen in Noord-Holland voor de ontwikkeling, de aanleg, het beheer en het onderhoud van een aantal recreatiegebieden, waaronder het Zwaansmeer. Het Zwaansmeer is ruim 10 jaar geleden aangelegd en er zijn, behalve het vervangen van de beschoeiingen, geen andere grootschalige onderhoudswerkzaamheden uitgevoerd. Faciliteiten Zowel aan de zuidwestzijde als aan de noordoostzijde van het Zwaansmeer is een strandje aangelegd. De ballenlijnen (+ stukje harde begrenzing), met uitzondering van de noordwestzijde, liggen over de gehele omtrek van de plas, zie figuur 3.1. Er is een smalle strook gras aanwezig, waar ook prullenbakken staan (ondergrondse opslag). De toiletten worden 3 keer per week schoongemaakt en staan op een grasveldje aan de oostkant van de plas richting de parkeerplaatsen en het kantoor van het recreatieschap. Hier staat ook een friettent en er zijn enkele speeltoestellen te vinden. Aan de oost- en westkant van het Zwaansmeer is een jachthaven aanwezig. Deze jachthavens liggen in het Alkmaardermeer. Honden mogen de recreatieterreinen van 31 maart tot en met 31 oktober kort aangelijnd betreden en mogen van 1 november tot 31 maart los lopen. Op het Zwaansmeer mag gesurft en gezeild worden. Figuur 3.2a: Strandje aan het Zwaansmeer, met sporen van blauwalgen Figuur 3.2b: Zwemlocatie Zwaansmeer, met harde begrenzing van de zwemzone. Bezoekersaantal De bezoekersaantallen worden door het Recreatieschap Noord-Holland (mechanisch en visueel) bijgehouden. Bij mooie zomers komen ongeveer bezoekers per jaar (incl. voor- en najaar) naar het strand. Op drukke dagen ligt het aantal op ongeveer 800 zwemmers per dag. Tijdens het veldbezoek in 2007 was het erg rustig bij de zwemplas, waarschijnlijk vanwege de ongunstige weersomstandigheden. In 2013 waren er een tiental bezoekers. Er was ook een niet-aangelijnde hond afwisselend in het water en op het strand. feb 2014, versie

16 Royal HaskoningDHV Figuur 3.3a: Bezoekers. Figuur 3.3b: Loslopende hond in de zwemzone. Waterkwaliteitsbemonstering In het reguliere bemonsteringsprogramma wordt gedurende het zwemseizoen elk monsterpunt ongeveer veertien keer bemonsterd. In figuur 3.3 is het monsternamepunt van het Zwaansmeer (code ) met een sterretje aangeduid. Riolering, afvalwaterzuivering en andere bronnen Er zijn geen RWZI effluentlozingen en lozingspunten van bedrijfsafvalwater aanwezig die direct lozen op het Zwaansmeer. Het toilet op het terrein is aangesloten op de riolering. Aan de zuidkant ligt agrarisch achterland, dit heeft nauwelijks tot geen invloed op de waterkwaliteit van het Zwaansmeer, omdat er geen verbinding met het Zwaansmeer is. Daarnaast is het maaiveld rondom het Zwaansmeer verhoogd (waterkering), waardoor oppervlakkige afstroming van hemelwater afkomstig van het agrarische achterland niet mogelijk is. De gemeente Uitgeest, waar het Zwaansmeer onderdeel van uit maakt, beschikt over een rioleringsplan. Informatie over de gemeentelijke riolering is te vinden op de website ( feb 2014, versie

17 Figuur 3.4 Topografische ligging het Zwaansmeer. De ballenlijn is aangegeven met een rode lijn, het meetpunt met een groene ster (Bron ondergrond: Topografische Dienst Emmen) 3.2 Hydromorfologie en ecologie Hydromorfologie Bodemopbouw De regio van het Alkmaardermeer en het Zwaansmeer ligt in een overgangsgebied van de hoger gelegen oude duin- en strandzanden naar de lager gelegen veen- en kleigronden aan de oostkant van het Zwaansmeer. In het vlakke dekzandlandschap achter de strandwallen, ontstonden door de slechte ontwateringstoestand zoetwaterplassen en moerassen. Hierin werd veen gevormd. Door de invloed van de zee, die zich steeds verder oostwaarts uitbreidde, kwam aan deze veenvorming een eind. Aan de oostkant van het Zwaansmeer liggen de vlakvaaggronden. Het zand van zowel de strandwallen als de oude duinen is voornamelijk leemarm en matig fijn. Om het Zwaansmeer heen liggen kalkloze nesvaaggronden (klei). De omgeving van het Alkmaardermeer en Zwaansmeer behoort tot het zogenaamde niet-verveend gebied. De ligging van niet-verveende gebieden is over het algemeen vlak. Veelvoorkomende bodemtypen zijn de waardveen- en weideveengronden. Het veen betreft zeggeveen en rietzeggeveen en is mesotroof. In oostelijke richting wordt het veenpakket dunner en wordt binnen 120 centimeter klei of zand aangetroffen. Waterhuishouding Het gebied van het Alkmaardermeer en het Zwaansmeer kenmerkt zich door de vele watergangen, enkele moerassen, weilanden en talrijke rietoevers. Het wateroppervlak van het Zwaansmeer bedraagt circa drie ha. De diepte varieert van een 0,5 meter tot 3,5 meter. Het Zwaansmeer is door middel van twee duikers feb 2014, versie

18 Royal HaskoningDHV verbonden met het Alkmaardermeer. Deze duikers zijn echter onder normale omstandigheden gesloten. Tijdens het veldbezoek in 2013 was er sprake van een ophoping van blauwalgen in het Alkmaardermeer nabij de duiker (zie figuur 3.5). Onder dergelijke omstandigheden wordt de duiker zeker niet geopend. Als er waterkwaliteitsproblemen in het Zwaansmeer zijn kunnen de duikers naar het Alkmaardermeer worden geopend zodat enige doorstroming kan worden gerealiseerd. De doorstroom vanuit het Alkmaardermeer naar het Zwaansmeer is echter gering doordat beide wateren hetzelfde peil hebben. Bij problemen met drijflagen wordt de doorspoeling bevorderd door de motor van een boot bij de watertoevoer te laten draaien, waardoor er meer water naar het Zwaansmeer toestroomt. Het Zwaansmeer ontvangt deels kwelwater afkomstig uit de kustzone. Dit betreft kalkrijke zoete kwel, evenals brakke kwel. Figuur 3.5a: Afsluitbare duiker (gesloten) Figuur 3.5b: Blauwalgen in Alkmaardermeer bij duiker. Het water in de Schermerboezem, waar het Alkmaardermeer deel van uit maakt, en daarmee het Zwaansmeer is overwegend zoet. De Schermerboezem en dus ook het Zwaansmeer hebben een vast streefpeil van NAP -0,50 meter. Het water stroomt vanuit het Alkmaardermeer, via de aan de oostkant gelegen Markervaart, richting het zuidelijk deel van de Schermerboezem. Het zuidelijk deel van de Schermerboezem loost het water via het Zaangemaal af op het Noordzeekanaal. Wanneer het boezemwater hoger staat dan het peil van het Noordzeekanaal kan het boezemwater door middel van spuien op het buitenwater worden afgevoerd. Ecologie Vegetatie Er zijn tijdens het veldbezoek op 23 juli 2007 geen ondergedoken of drijvende waterplanten waargenomen. Omdat er, met uitzondering van de strandjes, langs alle oevers beschoeiing is aangelegd, groeien er geen oeverplanten langs het Zwaansmeer. Achter de oeverbeschoeiing ligt een smalle strook gras. Er zijn geen vegetatieopnamen gemaakt. De situatie is in 2013 niet veranderd ten opzichte van de situatie in Visstand De plas is aangelegd als zwemwater en daardoor zeer kustmatig van aard. Hierdoor kan het water (nog) niet tot een bepaald type viswater gerekend worden. Veel voorkomende vissoorten zijn brasem, paling, blankvoorn en snoekbaars ( Er heeft zich nog geen dominante vissoort ontwikkeld. Een paar jaar geleden is Forel uitgezet in het Zwaansmeer. Dit project is echter mislukt en de forellen zijn mogelijk opgegeten door Aalscholvers (persoonlijk commentaar de heer Wolterbeek). Doordat er geen oevervegetatie aanwezig is, kan de visstand zich ook in de toekomst niet optimaal ontwikkelen.. Voor zover bekend is de situatie in 2013 niet veranderd ten opzichte van de.hierboven beschreven situatie. feb 2014, versie

19 Vogels Tijdens het veldbezoek in 2007 werden er geen vogels op het Zwaansmeer waargenomen. Ook lagen er geen uitwerpselen op het strand. Volgens de heer Wolterbeek [Recreatie Noord-Holland] kwamen er destijds weinig vogels op de plas. De meeste vogels bevinden zich s winters op de strekdam in het Alkmaardermeer. Uit het telefoongesprek met de beheerder op 10 februari 2011 komt naar voren dat er toch regelmatig watervogels midden op de plas worden waargenomen. Soms zitten deze watervogels ook op het strand of in de zwemzone. Tijdens het veldbezoek in 2013 zijn er circa tien watervogels geteld. Het Zwaansmeer en het Alkmaardermeer liggen beide niet binnen een vogelrichtlijngebied. 3.3 Begrenzing Het zwemwater wordt begrensd door een ballenlijn (+ stukje harde begrenzing) op een afstand van ongeveer 15 meter van de oever (zie figuur 3.6). Aan alle kanten van het Zwaansmeer, met uitzondering van het noordwesten bevindt zich een zandstrand of ligweide. De totale lengte van zandstrand en ligweide is 550 meter, het oppervlak is iets meer dan een 0,5 ha. Het oppervlak van de zwemzone, tot aan de begrenzing, bedraagt bijna 1 ha. De gemiddelde diepte van de zwemzone bedraagt 0,6 à 0,7 meter. In het diepere deel achter de drijflijn wordt ook gezwommen. Figuur 3.6 Informatiebord Zwaansmeer; de drijflijn is aangegeven met een rode stippellijn 3.4 Gezondheidsrisico s Doorzicht en ph Het doorzicht (0,4 à 0,8 meter) en de ph (8,2 à 9,2) voldoen vaak niet aan de norm goed of aanvaardbaar. Botulisme en zwemmersjeuk Er zijn geen gevallen van botulisme of zwemmersjeuk gemeld. feb 2014, versie

20 Royal HaskoningDHV Blauwalgen Na analyse van beschikbare gegevens is geconcludeerd dat er een risico bestaat op toxische bloei van blauwalgen. Deze beoordeling is gebaseerd op de aanwezigheid van blauwalgengegevens in 2010 en 2011, waaruit blijkt dat in de voorgaande jaren blauwalgen in normoverschrijdende hoeveelheden aanwezig zijn geweest. Er is daarom een nadere beschrijving opgesteld (hoofdstuk 4). Zwemwaarschuwingen, negatief zwemadvies en/of zwemverboden In zijn er tweemaal zwemwaarschuwingen door de Provincie ingesteld als gevolg van blauwalgenoverlast (zie tabel 3.1). Tabel 3.1 Gerapporteerde calamiteiten van Provincie Noord-Holland, zwemlocatie Zwaansmeer in 2010 t/m Jaar Bacteriologische overschrijding Negatief Waarschuwing Zwemverbod zwemadvies Blauwalg Negatief Waarschuwing zwemadvies Zwemverbod feb 2014, versie

21 4 BLAUWALGEN 4.1 Relevante waterkwaliteitsgegevens Om de kans op proliferatie van toxische blauwalgen op de zwemwaterlocatie te beoordelen zijn verscheidene relevante gegevens van de zwemwaterlocatie verzameld. Achtergrond onderzoek HHNK Per jaar zijn verschillende methoden gehanteerd om informatie te genereren ter beoordeling van de zwemwaterkwaliteit ten aanzien van blauwalgen. In de jaren 2010 t/m 2013 zijn er, wanneer er tijdens de monsternamen blauwalgen werden waargenomen, monsters genomen voor microscopisch onderzoek (quickscan). Op de veldformulieren werd door de bemonsteraar aangegeven of, en waar, een drijflaag was waargenomen. In 2010 is er gestart met een nieuw protocol (zie ook paragraaf 1.2). Bij de reguliere monsternamen zijn fluoroprobe-metingen gedaan waarmee de concentratie cyano-chlorofyl zijn bepaald. Bij metingen hoger dan 12,5 µg l -1 cyano-chlorofyl werd er een quickscan uitgevoerd naar het percentage giftige blauwalgen. Sinds 2010 zijn geen microcystine-metingen of celtellingen gedaan. In onderstaande alinea s is de relevante informatie over blauwalgen gepresenteerd. Drijflagen Op zwemwaterlocatie het Zwaansmeer in Uitgeest zijn in de periode wel blauwalgen, maar geen drijflagen gemeld. Cyano-chlorofylmetingen en Quick scans In 2010 is bij iedere monstername het gehalte cyano-chrolofyl bepaald. In tabel 4.1 zijn de metingen opgenomen die aanleiding gaven voor een Quickscan. Op zwemwaterlocatie het Zwaansmeeer was er regelmatig aanleiding om een Quickscan uit te voeren, alle keren wegens hoge waarden cyano-chlorofyl maar nooit vanwege een drijflaag. Bij enkele metingen is de norm (>12,5 µg/l) voor blauwalgenchlorofyl overschreden. Uit de quickscans blijkt dat er vaak een hoog percentage (>75%) giftige blauwalgen in de waterkolom aanwezig was.de toxische genera verschillen per keer en het aandeel giftige blauwalgen was zeer variabel. Tabel 4.1 Gemeten concentraties Cyano-chlorofyl (µg/l) op zwemwaterlocatie het Zwaansmeer (bron: Zwemwaterrapportages HHNK 2010, 2011, 2012 en Quick scans 2013). Datum monsterna me Cyano-chlorofyl (µg/l) #Rapportage quickscan blauwalgen Categorie percentage giftige blauwalgen Categorie drijflaag 13-jul-10 73, D nvt 19-jul jul D nvt 02-aug ? 10-aug ? 16-aug A nvt 23-aug C nvt 30-aug C nvt 07-sep B nvt 13-sep mist mist 20-sep C nvt , D , D , D feb 2014, versie

22 Royal HaskoningDHV Datum monsterna me Cyano-chlorofyl (µg/l) , , ,1 11-jun jul aug sep #Rapportage quickscan blauwalgen Categorie percentage giftige blauwalgen D D D D D D D Categorie drijflaag Figuur 4.1 Waargenomen drijflagen van blauwalgen op meetpunt Uitgeest (Zwaansmeer). Overall blauwalgen In 2010 t/m 2012 zijn verhoogde concentraties blauwalgen vastgesteld. In 2013 zijn er geen problemen waargenomen. Regelmatig is de norm van 12,5 µg/l overschreden en tweemaal (in 2010) de norm voor 75 µg/l. Op 23 juli 2010 en op 12 augustus 2011 heeft de provincie een waarschuwing afgegeven. 4.2 Fysisch-chemische parameters Doorzicht In de onderstaande grafiek (figuur 4.2) is het doorzicht voor de jaren 2009 tot en met 2013 gepresenteerd van zwemlocatie Zwaansmeer. Het doorzicht varieert gedurende het zwemseizoen en tussen de jaren. Meestal wordt een doorzicht tussen de 40 à 50 centimeter gemeten. Het doorzicht voldoet vrijwel nooit aan de oude zwemwaternorm van 1 meter, maar wel aan de MTR-norm van 0,4 meter. De aanwezigheid van algen kan de oorzaak zijn voor het beperkte doorzicht. Op basis van de metingenn is geen duidelijke trend te zien en kan geen uitspraak worden gedaan over de mogelijke invloed van blauwalgen op het doorzicht. feb 2014, versie

23 Figuur 4.2 Doorzicht van het water op meetpunt Zwaansmeer Temperatuur In onderstaande grafiek is de temperatuur van het Zwaansmeer voor de jaren gepresenteerd (figuur 4.3). Het temperatuurverloop vertoont gedurende het zwemseizoen grotendeels hetzelfde patroon. Doorgaans piekt de watertemperatuur van eind juni tot half augustus. De temperatuur varieert met 15 C in het voorjaar, 18 C in het najaar en maximaal 25 C gedurende het zomerseizoen. Over het algemeen zijn blauwalgen bij een hoge watertemperatuur in het voordeel ten opzichte van overige algengroepen. De temperatuur voldoet aan de MTR-norm van kleiner of gelijk aan 25 C. Figuur 4.3 Temperatuurr van het water op meetpunt Zwaansmeer feb 2014, versie

24 Royal HaskoningDHV Zuurgraad (ph) In de onderstaande grafiek is de zuurgraad van het water op het meetpunt Zwaansmeer voor de jaren gepresenteerd (figuur 4.4). Om te voldoen aan de MTR-norm moet de zuurgraad tussen 6,5 en 9 liggen. De metingen bevinden zich allemaal rond de bovengrens van 9. Een relatief hoge zuurgraad is een bekend fenomeen bij hoge (blauw)algenconcentraties. Figuur 4.4 Zuurgraad van het water op meetpunt Zwaansmeer Conclusie fysisch-chemische waterkwaliteit In geval van overmatigee (blauw)algenbloei is het mogelijk dat er een verband is tussen doorzicht, zuurgraad en temperatuur. Afname van het doorzicht duidt op verhoogde dichtheden van algen. Dit kunnen zowel groenalgenn als blauwalgen zijn. Bij hoge concentraties blauwalgen is de zuurgraad hoger. Blauwalgen hebben bij hogere temperaturen een voordeel ten opzichte van groenalgen. Bij de constatering van blauwalgen in 2010 t/m 2012 waren de zuurgraad en doorzicht niet anders dan bij andere metingen. Het warme weer van 13 juli 2010 (23 graden) viel wel samen met een blauwalgenbloei, maar bij andere bloeien is geen opvallend hogere temperatuur te zien. Wanneer de parameters van het zwemwater worden bekeken, is geen duidelijke relatie te vinden tussen de fysisch-chemische parameters en de dichtheden van blauwalgen. 4.3 Beoordeling: kans op proliferatie van toxische blauwalgen Na analyse van beschikbare gegevens kan geconcludeerd worden dat er wel een risico bestaat op toxische bloei van blauwalgen op zwemwaterlocatie Zwaansmeer. Deze beoordeling is gebaseerd op: Geregistreerde waarnemingen van blauwalgen in 2010, 2011 en 2012; Er zijn in 2010, 2011 en 2012 regelmatig concentraties cyano-chlorofyl van boven de 12,5 µg l -1 gemeten; In 2010 en 2011 zijn waarschuwingen afgegeven door de provincie in verband met toxische blauwalgen in de waterkolom. feb 2014, versie

25 In overeenstemming met de Handreiking Blauwalgen in het zwemwaterprofiel (DHV, 2008) dient voor de zwemwaterlocatie Zwaansmeer een nadere beschrijving te worden opgesteld. 4.4 Nadere beschrijving blauwalgen Uit bovenstaande paragraaf blijkt dat er op de zwemwaterlocatie Zwaansmeer een kans bestaat op het voorkomen van hoge dichtheden blauwalgen. Om inzicht te krijgen in de oorzaken (bronnen) die proliferatie van blauwalgen teweegbrengen en versterken worden hieronder de factoren genoemd die invloed hebben op de levenscyclus en groeikansen van blauwalgen op de zwemlocatie. Hydromorfologie In paragraaf 3.2 zijn de voornaamste gegevens met betrekking tot de hydromorfologie gepresenteerd. Van belang voor het voorkomen van blauwalgen in de plas zijn de diepte, de ligging van de zwemwaterlocatie de mate van geïsoleerd zijn van de plas en de bodemgesteldheid. De diepte van de plas bepaalt of er thermische stratificatie in de plas op kan treden. Indien dat gebeurt, is een aantal blauwalgengenera in het voordeel ten opzichte van ander fytoplanktongroepen. De zwemzone van het Zwaansmeer strekt zich uit langs de hele west-, zuid- en oostoever van de plas. Bij wind uit vrijwel alle windrichtingen bestaat de mogelijkheid dat eventuele drijflagen zich op het strand ophopen. Zoals in paragraaf 3.2 aangegeven betreft het hier een plas die incidenteel in verbinding staat met het Alkmaardermeer. Op die momenten kunnen onder andere nutriënten naar de plas gevoerd worden. Het is niet bekend of er een (nutriëntrijke) sliblaag op de bodem aanwezig is. Nutriëntrijke bodems kunnen significant bijdragen aan de interne verrijking van een plas en daarmee (blauw)algenbloei stimuleren. Nutriënten In de onderstaande grafieken zijn de beschikbare waterkwaliteitsgegevens gepresenteerd. Helaas geldt voor nutriënten dat deze in het Zwaansmeer alleen in 2009 zijn gemeten. In dat jaar heeft op alle zwemwaterlocaties in het beheergebied van HHNK een uitgebreid nutriëntonderzoek plaatsgevonden. Het (overmatig) voorkomen van nutriënten geeft inzicht in de omstandigheden waaronder blauwalgen tot bloei kunnen komen. Van een routinematig meetpunt in de buurt van het Zwaansmeer zijn wel gegevens beschikbaar. Bedacht moet worden dat de waterkwaliteit op deze locatie voor het Zwaansmeer alleen relevant is als er daadwerkelijk wateruitwisseling plaatsvindt. feb 2014, versie

26 Royal HaskoningDHV Nutriënten: fosfaat Figuur 4.5 Verloop van de totaal fosfaatconcentraties in Zwaansmeer Figuur 4.6 Verloop van de totaal fosfaatconcentraties in Alkmaardermeer nabij zwemwaterlocatie Zwaansmeer Uit de meetgegevens van totaal-fosfaat blijkt dat de concentraties totaal-fosfaat over het algemeen (zeer) hoog is, zowel in Zwaansmeer als in Alkmaardermeer (zie figuur 4.5 en 4.6). In 2009 zijn in het Zwaansmeer alle gemeten concentraties boven de MTR waarde van 0,15 mg/ /l. Gedurende het jaar is er rond juni/juli een toenamee waar te nemen. Vanaf augustus stabiliseert de concentratie rond de 0,35 mg/l. feb 2014, versie

27 In het Alkmaardermeer worden zelfs nog hogere totaal-p-concentraties waargenomen. Dergelijke concentraties duiden op hypertrofe omstandigheden waarbij (blauw)algenbloei niet wordt gereduceerd. Figuur 4.7 Verloop van de ortho-fosfaatconcentraties gedurende 2009 voor zwemwaterlocatie Zwaansmeer De concentraties ortho-fosfaat vertonen in 2009 een vergelijkbaar beeld met de totaalfosfaatconcentratie; vanaf juni sterk oplopend en vanaf augustus weer aflopend (figuur 4.7). Ortho-fosfaat van fosfaat. Bij een ortho-fosfaatconcentratie lager dan 0,01 mg P/l is dit is voor fytoplankton de direct opneembare vorm element in beginsel limiterend voor de groei van blauwalgen (Verspagen, 2010). De ortho- concentratie. Voor het fosfaatconcentraties zijn te allen tijde vele malen hoger dan deze limiterende meetpunt in het Alkmaardermeer zijn geen ortho-fosfaat-concentraties gemeten. feb 2014, versie

28 Royal HaskoningDHV Nutriënten: stikstof Figuur 4.8 Verloop van de totaal stikstofconcentratie gedurende 2009 voor zwemwaterlocatie Zwaansmeer. Figuur 4.9 Verloop van de totaal stikstofconcentratie in Alkmaardermeer nabij zwemwaterlocatie Zwaansmeer. Bij elkaar opgeteld vormen Kjeldahl stikstof, NO2 en NO3 het totaal stikstof. In het jaar 2009 zijn de stikstofconcentraties gemeten in het Zwaansmeer (figuur 4.10) Het verloop van het totaal stikstof varieert van 2,0 tot 4,7 mg N/l. Vanaf juli worden de hoogste concentraties gemeten. Gemeten concentraties liggen boven de MTR concentratie van 2,2 mg/l. Alleen in het voorjaar ligt de concentratie dicht in de buurt van deze milieunorm. De totaal-n-concentraties in het Alkmaardermeer geven een ander beeld: deze nemen in de loop van het jaar af tot rond de MTR-waarde van 2,2 mg/l. feb 2014, versie

29 Figuur 4.10 Verloop van het anorganisch stikstofgehalte gedurende 2009 op zwemwaterlocatie Zwaansmeer Figuur 4.11 Verloop van het anorganisch stikstofgehalte in Alkmaardermeer nabij zwemwaterlocatie Zwaansmeer Anorganische stikstof is het door (blauw)algen opneembare deel van stikstof. De grafiek van de concentraties opgelost anorganisch stikstof (figuur 4.11) geeft aan dat de concentratie schommelt rond de 0,10 mg N-org/l, met uitzondering van een onverklaarbare hoge piekconcentratie begin mei. Net als voor totaal-stikstof is in het Alkmaardermeer in de loop van het zwemwaterseizoen een afname zichtbaar. Bij een anorganische stikstofconcentratie lager dan 0,08 mg N-anorg/l is opneembaar stikstof limiterend (Verspagen, 2006). De gemeten concentraties liggen dus dicht tegen de norm aan, maar over het algemeen geldt voor het Zwaansmeer dat blauwalgen voldoende opneembaar stikstof tot hun beschikking hebben om tot bloei te kunnen komen. feb 2014, versie

30 Royal HaskoningDHV Overige chemie: chloride Figuur 4.12 Verloop van de chlorideconcentratie gedurende 2009 voor zwemwaterlocatie Zwaansmeer. De chloride-concentratie in het Zwaansmeer is alleen bekend voor De concentratie is relatief hoog en varieert gedurende het seizoen van 185 tot 250 mg/l (figuur 4.12), met een hoge piek in juli. Vrijwel het hele seizoen liggen de concentraties boven de MTR-waarde van 200 mg/l. De blauwalgen Microcystis en Anabaena hebben in zoete wateren een voordeel ten opzichte van overig fytoplankton als de chlorideconcentratie verhoogd is. Microcystis en Anabaena tolereren namelijk licht brak water. In Zwaansmeer zijn dit de dominante (potentieel) toxische blauwalgen. Mogelijk dat deze genera voordeel hebben van de lichtbrakke omstandigheden ten opzichte van bijvoorbeeld groenalgen. Vegetatie en visstand Uit paragraaf 3.2 blijkt dat gegevens over vegetatie en de visstand slechts beperkt beschikbaar zijn. Uit de veldbezoeken en het telefonische contact met de beheerder blijkt dat er geen waterplanten in het Zwaansmeer aanwezig zijn. Op de website is aangegeven dat er ongeveer 20 verschillende vissoorten in het Zwaansmeer worden aangetroffen en dat de visstand voornamelijk uit brasem, snoekbaars en blankvoorn bestaat. Brasem, maar ook karpersoorten, zijn vissen die de neiging hebben om voedsel te zoeken in de waterbodem. Daarbij wordt het nodige sediment omgewoeld wat het doorzicht van de plas niet ten goede komt. Bovendien is er op die manier een continue uitwisseling van bodem materiaal met het bovenstaande water, wat de uitwisseling van verrijkende stoffen tussen bodem en water versterkt Bovengenoemde informatie kan wijzen op een eutroof watersysteem, waarbij voldoende voedingsstoffen aanwezig zijn. Het ontbreken van waterplanten draagt bij aan de beschikbaarheid van voedingsstoffen voor (blauw)algen. Maatregelen Al jaren heeft zwemwaterlocatie Zwaansmeer te maken met overmatige bloei van blauwalgen. Beperkte doorstroming en voldoende nutriënten liggen ten grondslag aan deze groei. Deze overlast heeft er voor gezorgd dat in 2010 en 2011 waarschuwingen zijn afgegeven door de provincie. feb 2014, versie

31 Incidenteel bevordert de beheerder met een motorbootje de doorstroming van het meer. Dit doet hij door de motor van de boot op volle toeren te laten draaien bij de in- en uitlaat van het Zwaansmeer - Alkmaardermeer. Dit heeft een tijdelijk effect op de blauwalgen. Het Zwaansmeer maakt geen onderdeel uit van een KRW-oppervlaktewaterlichaam. Door het Hoogheemraadschap zijn mede daarom vooralsnog geen maatregelen voorgesteld om de waterkwaliteit te verbeteren. Figuur 4.13 Resten van blauwalgen op de oeverlijn langs van het zandstrandje van Zwaansmeer (29 aug 2013) feb 2014, versie

32 Royal HaskoningDHV 5 HISTORISCHE DATA BACTERIOLOGISCHE PARAMETERS De analyse omvat de normoverschrijdingen van de indicatororganismen (Escherichia coli en intestinale enterokokken) in jaren 2010 t/m Hierna is beoordeeld of het zinvol is om een nadere analyse van de historische data uit te voeren. Een nadere analyse is nuttig wanneer er sprake is geweest van normoverschrijdingen en/of verhogingen van concentraties gedurende de jaren 2010 t/m Als norm is hier gekozen voor de grens voor goed uit de beoordeling volgens de Europese Zwemwaterrichtlijn. In het tweede deel is (indien nodig) een data-analyse uitgevoerd met de bacteriologische data, in vergelijking met de klimatologische gegevens in de periode In onderstaande analyses is een overschrijding gedefinieerd als een concentratie die hoger is dan de norm, een verhoging als een concentratie die hoger is dan de helft van de norm. Een concentratie die meer dan 1,5 maal de norm is wordt geclassificeerd als extreem. In de grafieken wordt met een lijn de norm goed aangegeven. 5.1 Overschrijdingen bacteriologische normen Hieronder zijn voor het Zwaansmeer de meetgegevens van E. coli en Intestinale Enterokokken voor de jaren 2010 t/m 2013 weergegeven. De normlijn in onderstaande grafieken komt overeen met de grens voor goed uit de Europese Zwemwaterrichtlijn. Uit figuur 5.1 t/m 5.4 blijkt door voor \het Zwaansmeer in de seizoenen 2010 t/m 2013 enkele overschrijdingen van de E. coli norm (1000 kve/100 ml) en de norm voor intestinale enterococcen (400 kve/100 ml) zijn gemeten. In augustus 2012 is er een concentratie intestinale enterokokken van 610 kve/100 ml waargenomen en in juli 2013 is een E. coli waarde van 2300 kve/100 ml gemeten. feb 2014, versie

33 Figuur 5.1. E. coli en intestinale enterococcen in 2010 op zwemwaterlocatie Zwaansmeer. Figuur 5.2. E. coli en intestinale enterococcen in 2011 op zwemwaterlocatie Zwaansmeer. feb 2014, versie

34 Royal HaskoningDHV Figuur 5.3. E. coli en intestinale enterococcen in 2012 op zwemwaterlocatie Zwaansmeer. Figuur 5.3. E. coli en intestinale enterococcen in 2013 op zwemwaterlocatie Zwaansmeer. feb 2014, versie

35 In onderstaande tabel is de klassenbeoordeling van de zwemwaterkwaliteit volgens de Europese Zwemwaterrichtlijn gepresenteerd. De zwemwaterkwaliteit voor de locatie Zwaansmeer valt in de kwaliteitsklasse goed voor E. coli en aanvaardbaar voor intestinale enterokokken. Tabel 5.1 Bepaling kwaliteitsklasse voor locatie Zwaansmeer Ten opzichte van vorig jaar is de beoordeling voor intestinale enterokokkenn verbeterd. Omdat in de meetjaren 2012 en 2013 overschrijdingen zijn gesignaleerd is een analyse van de data in relatie met weersomstandigheden op zijn plaats. 5.2 Bacteriologische data in relatie tot weersomstandigheden Om een beeld te krijgen van mogelijke verontreinigingsbronnen en routes op deze locatie is een historische data-analyse uitgevoerd voor de periode Om de weersinvloed te bepalen zijn microbiologische gegevens van het zwemwater vergeleken met de weergegevens van het KNMI weerstation Amsterdam, Schiphol. Daarnaast is gekeken of een jaarlijks terugkerende gebeurtenis in een bepaald gedeelte van het seizoen invloed heeft op de waterkwaliteit, door alle metingen per jaar met elkaar te vergelijken. Ingezoomd is op Intestinale enterokokken in 2012 en op E. coli in Intestinale enterkokken 2012 Voor 2012 is opvallend dat er tweemaal voorafgaand aan verhoogdee concentratie intestinale enterokokken, namelijk in juni (550 kve/100 ml) en in augustus (610 kve/100 ml), een periode met verhoogde neerslagintensiteit is geweest (zie figuur 5.5). Mogelijk is er sprake van afstroming van vervuild oppervlak. Uit analyse van de weersgegevens is geen verband tussen verhoogdee concentraties intestinale enterokokken enerzijds en zonneschijn, temperatuur, windrichting of windsnelheid anderzijds gevonden. E.coli 2013 De normoverschrijding voor E. coli vond plaats op 23 juli 2013 en bedroeg 2300 kve/100 ml. Bij de aanvullende bemonstering op 25 juli 2013 was de piek volledig verdwenen. Er ging een zeer droge periode vooraf aan de hoge meting (zie figuur 5.6 en 5.7). Deze periode werd ook gekenmerkt door hoge temperaturen (zie figuur 5.8) en veel zonneschijn (zie figuur 5.9). Een verband met verhoogde recreatiedruk ligt voor de hand, zoals ook in voorgaande zwemwaterprofielen is gemeld. Daar staat tegenover dat de zomer van 2013 veel meer mooie dagen kende: in die warme zonnige perioden toonden de metingen geen verhoogde waarden. Uit analyse van de weersgegevens is geen verband tussen verhoogde concentraties E.coli enerzijds en neerslag, windrichting of windsnelheid anderzijds gevonden. Overall beoordeling Verhoogde concentraties intestinale enterkokken worden vaak waargenomen na perioden met intensieve neerslag. Afstroming van vervuild oppervlak ligt voor de hand. Het in onduidelijk waarom de concentraties E. coli niet eveneens verhoogd zijn. De eenmalige zeer hoge concentratie E.coli in 2013 lijkt te wijzen op een effect van hoge temperaturen, maar dit effect is in andere zonnige perioden niet waargenomen. feb 2014, versie

36 Royal HaskoningDHV Figuur 5.5 Concentratie Intestinale enterokokken en neerslagintensiteit 2012 voor zwemwaterlocatie Zwaansmeer Figuur 5.6 Concentratie E. coli en neerslagintensiteit 2013 voor zwemwaterlocatie Zwaansmeer feb 2014, versie

37 Figuur 5.7 Concentratie E. coli en temperatuur 2013 voor zwemwaterlocatie Zwaansmeer Figuur 5.7 Concentratie E. coli en zonneschijnduur, 3 dagen voorafgaand aan de metingen in 2013 voor zwemwaterlocatie Zwaansmeer feb 2014, versie