Aan de slag met gepersonaliseerd leren

Transcriptie

1 Whitepaper Aan de slag met gepersonaliseerd leren Steeds meer scholen verkennen de mogelijkheden van gepersonaliseerd leren. Een andere manier van lesgeven, die veel kan opleveren voor scholen, docenten en leerlingen. Wat is gepersonaliseerd leren? De interesse vanuit scholen en docenten in gepersonaliseerd leren groeit. Velen zien het als het onderwijs van de toekomst. In gepersonaliseerd leren krijgen leerlingen de regie over hun persoonlijke leerpad. Individuele ontwikkelingsmogelijkheden en leerdoelen vormen het uitgangspunt voor het leertraject. Leerlingen geven hun leertraject zelf vorm, bepalen hun eigen leerdoelen en zetten de meest efficiënte middelen in om die leerdoelen te behalen. Technologische hulpmiddelen zijn van groot belang om de individuele leerroutes en het monitoren daarvan mogelijk te maken. Leerlingen kunnen via digitale tools per vak een aangepast programma raadplegen voor herhaling, verdieping of verrijking van de lesstof. Zij bepalen zelf hoe en in welk tempo zij leren, welke manier van leren het best bij hen past en welke (internationale) online kanalen zij gebruiken om kennis te verzamelen. Op elk moment kan de leerling leerdoelen toetsen op basis van de opgedane kennis. Via een overkoepelend ICTsysteem kunnen docenten de individuele voortgang en ontwikkeling van de leerling volgen en waar nodig het leerproces bijsturen. Waarom aandacht voor gepersonaliseerd leren? In elke klas zitten leerlingen van verschillende niveaus. Het tempo waarin zij leren verschilt, evenals de aansluiting van de lesstof op hun leerbehoeften. Sommige leerlingen hebben meer ondersteuning nodig dan anderen. Technologische ontwikkelingen maken het voor scholen gemakkelijker om lesgeven af te stemmen op deze onderlinge verschillen, met behoud van de klassikale samenstelling van scholen. Schoolleiders en docenten willen beter voorzien in de individuele behoeften van leerlingen om het leerproces van de leerlingen te optimaliseren. Deze ontwikkeling heeft geleid tot nieuwe vormen van onderwijs: gedifferentieerd leren, adaptief leren en gepersonaliseerd leren. We spreken van differentiëren als docenten hun onderwijs aan onderlinge verschillen tussen leerlingen aanpassen. Gedifferentieerd leren richt zich op groepjes leerlingen met een andere onderwijsbehoefte. Dat ligt dan aan de behoefte aan meer, minder of andere instructie, het niveau van verwerking (denk aan taxonomie) en de hoeveelheid werk. Differentiatie kan op basis van het leerdoel, het leerproces of de leerprestatie. Daarnaast is ook tempodifferentiatie mogelijk. Het niveau van het leerdoel kan verschillen maar leerlingen werken niet verder in de stof of volgen niet een geheel eigen pad. De docent behoudt de regie. Bij adaptief leren past het systeem en/of de docent het leeraanbod tijdens het werken voortdurend aan de individuele leerling aan. Dat kan zijn: het niveau van de opdrachten, teruggrijpen op een ander (onderliggend) leerdoel of een aangepaste instructie. De te behalen (tussen)doelen liggen vast, alleen de weg en de benodigde tijd om daar te komen verschilt per leerling. Zodra de regie een verantwoordelijkheid wordt van de leerling en de leerling autonomie krijgt in het

2 maken van keuzes rond leerdoelen en leerprocessen, spreken we van gepersonaliseerd leren. Anders dan bij gedifferentieerd leren volgen leerlingen een geheel eigen op hen afgestemd pad door de leerstof. Leerlingen krijgen dus niet op dezelfde tijd dezelfde leerstof en ook niet in dezelfde volgorde. Klassikale instructies worden nauwelijks meer gegeven. Dat betekent overigens niet dat de docent geen rol meer heeft en de regie volledig bij de leerling legt. De docent begeleidt, motiveert en coacht. Gepersonaliseerd leren maakt onderwijs betekenisvol Verschillende redenen kunnen worden genoemd om gepersonaliseerd leren in te willen voeren. Bijvoorbeeld als een school de betrokkenheid van leerlingen bij de inrichting van het onderwijs wil vergroten. Door leerlingen de regie te geven over eigen leerdoelen en inzetbare middelen, krijgt de leerling een actievere rol bij het bepalen van diens eigen leerpad. Verwacht wordt dat de leerling zich daardoor meer betrokken voelt bij het leren en er meer plezier aan beleeft. De leerling begrijpt ook beter wat de toegevoegde waarde van leerdoelen is voor zijn of haar persoonlijke ontwikkeling en de toekomst. De leerling zal gemotiveerder zijn en het leerproces zelfstandiger doorlopen. Gepersonaliseerd leren motiveert de leerling De technologische vooruitgang faciliteert gepersonaliseerd leren. Zo kan een digitaal platform een directere koppeling maken tussen leerdoel(en) en de leerstof. Door de directe feedback, maar ook door het bijhouden en analyseren van wat de leerling in het programma doet, kan de leerling geholpen worden bij het maken van een eigen leerprogramma. Het kan suggesties doen voor de volgende mogelijke leerstappen of nieuw te behalen leerdoelen. Leerlingen kunnen zelf de volgorde bepalen, de docent houdt zicht op wat de leerling wel of niet heeft gedaan. Docenten kunnen hun leerlingen via ICTondersteuning beter bedienen, omdat stagnaties en hiaten in het leerproces snel worden opgemerkt. Bij een adaptief programma worden de oefeningen automatisch aangepast op diens niveau. Dit voorkomt dat leerlingen vastlopen of zich gaan vervelen. Digitale hulpmiddelen en tools die goede feedback geven, gekoppeld zijn aan leerdoelen en een variëteit aan opgaven bieden, leveren een positieve bijdrage aan de motivatie en autonomie van de leerling. Bovendien geven leerlingen zelf aan dat zij het werken met ICT-toepassingen leuk vinden. Stapsgewijs naar gepersonaliseerd leren Waar te beginnen met gepersonaliseerd leren? In de bestuurskamer. Gepersonaliseerd leren start bij de ondubbelzinnige keuze van een school voor onderwijs op maat, de grondgedachte onder gepersonaliseerd leren. Verschillende scholen noemen dit als een belangrijke voorwaarde om te beginnen met gepersonaliseerd leren. Schaalgrootte Een schoolleiding die kiest voor gepersonaliseerd leren, beslist bij voorkeur vooraf over de wijze waarop gepersonaliseerd leren wordt ingevoerd. De start kan variëren van pilotklassen tot hele leerjaren tegelijk. Een kleinschalige start in pilotklassen biedt een school de kans om te leren omgaan met deze manier van lesgeven, kinderziekten te overwinnen en de aanpak verder aan te scherpen. De keuze om gepersonaliseerd leren in te voeren in een heel leerjaar gebeurt vanuit de gedachte dat er later in een bovenbouw in de clustergroepen geen verschillen mogen optreden tussen leerlingen die wel en die niet ervaring hebben met digitale leermiddelen. De schaalgrootte bij de start heeft ook financiële gevolgen, wat eveneens een afweging kan zijn voor de keuze voor een bepaalde implementatie. Intensiteit Gepersonaliseerd leren is niet hetzelfde als gedifferentieerd leren. Dat laatste biedt weliswaar individuele leerroutes, maar geeft geen regie aan leerlingen. Het is goed als scholen vooraf nadenken over de vraag of zij werkelijk regie willen toekennen aan leerlingen, en zo ja in welke mate. Er zijn scholen die de overgang naar gepersonaliseerd leren niet meteen maken, maar eerst kiezen voor gedifferentieerd leren om daarmee de kans op succesvolle implementatie te vergroten. De veranderingen richting gepersonaliseerd leren voltrekken zich geleidelijk. Technologische leeromgeving De invoering van gepersonaliseerd leren vraagt om een investering in technologie. Er is een netwerk nodig waar docenten en leerlingen toegang toe hebben voor het verkrijgen van de benodigde 2

3 content en data. Dit in de vorm van digitale leermiddelen en stuurinformatie over leerlingen waarmee docenten de voortgang per leerling kunnen volgen. Tenslotte moeten er devices zoals laptops of tablets beschikbaar komen, waarmee docenten en leerlingen kunnen werken. Draagvlak Belangrijk is dat de keuze van het bestuur voor gepersonaliseerd leren wordt gedragen door de docenten. Zij zijn degene die het lesgeven op maat zullen uitvoeren. Het verkrijgen van draagvlak is daarom een belangrijke stap in het bredere verandervraagstuk waarmee scholen te maken hebben, voordat zij daadwerkelijk overgaan tot de invoering van gepersonaliseerd leren. De meeste scholen die gepersonaliseerd leren invoeren, steken hier de nodige energie in. Bijvoorbeeld door het organiseren van voorlichtings- en dialoogsessies, of het mobiliseren van enthousiaste groepen docenten die hun collega s over de streep trekken. Organisatie Onderwijs op maat kan aanleiding zijn om het onderwijs op school anders te organiseren. Bijvoorbeeld door het leerstofjaarklassensysteem los te laten of door flexibel om te gaan met de leraarleerling-ratio door verschillende clustering van leerlingen. Grote groepen leerlingen krijgen dan te maken met team teaching of teamonderwijs: zij krijgen les van meerdere docenten of van een docent die wordt ondersteund door onderwijsassistenten. Binnen die teams is sprake van functie- en taakdifferentiatie. Een onderwijsteam dat samen verantwoordelijk is voor het onderwijs aan een grotere groep leerlingen, krijgt meer mogelijkheden om aan te sluiten bij voorkeuren, interesses, talenten en capaciteiten. Zowel die van de docenten zelf, als die van de leerlingen. Professionalisering Gepersonaliseerd betekent ook een uitdaging voor het vak van docent. De ins en outs van digitale leermiddelen vragen om een zekere beheersing van de technologie. Wat minstens zo belangrijk is voor docenten is de vraag of zij erin slagen om les te geven in de digitale omgeving waar maatwerk de norm is. Scholing vooraf en begeleiding tijdens het schooljaar zijn cruciaal voor succes. Start Begin met gepersonaliseerd leren aan het begin van het schooljaar en zorg dat leerlingen de juiste uitleg en begeleiding krijgen. Dat laatste is een verantwoordelijkheid van de docenten. De uitleg over gepersonaliseerd leren aan de docenten en de ouders is een taak van de schoolleiding. 3

4 Gepersonaliseerd leren in de praktijk In 2015 publiceerde de Onderwijsraad een rapport waarin zij stelde dat gepersonaliseerd leren nog in de kinderschoenen staat in ons land. Gedifferentieerd leren komt vaker voor. Gepersonaliseerd leren is in Nederland nog zo jong, dat scholen vooral naar elkaar kijken om van te leren. Finland als inspiratie Scholen kunnen leren van Finland, waar gepersonaliseerd leren al veel langer in zwang is. Daar bestaat een sterk ontwikkelde onderwijskundige visie, die al jaren in de praktijk wordt gebracht. Al in de jaren tachtig van de vorige eeuw kregen in Finland de leraren steeds meer ruimte om het onderwijs dat ze aanboden te personaliseren. Die beweging startte omdat de regering onderwijs benoemde als een belangrijk instrument om de kwakkelende economie er weer bovenop te helpen. Een van de peilers van de Finse methode is: meer vrijheid en eigen verantwoordelijkheid. Zowel voor de leerling als voor de docent. Daarbinnen is ruimte om leerlingen individuele aandacht te geven. Vertrouwen in het kind Tot hun zevende worden Finse kinderen gestimuleerd om spelenderwijs te leren. Ook bij oudere kinderen wordt de nieuwsgierigheid gestimuleerd. Scholen toetsen niet zo vaak summatief als in Nederland. Docenten krijgen de vrijheid om te innoveren en te experimenteren. Het schoolsysteem wordt vormgegeven en geleid door onderwijsprofessionals en niet door managers. ICT speelt een belangrijke rol als tool die persoonlijk leren faciliteert. De rol van de docent is om leerlingen individueel les te geven via een gevarieerd aanbod aan leerinstrumenten en lestechnieken. In de basisschool richten docenten zich op phenomenon-based learning (PBL). Dat wil zeggen dat Finse kinderen wiskunde, taal, exacte wetenschappen en hedendaagse vaardigheden leren door zich te richten op vraagstukken in de reële wereld en daar oplossingen voor te bedenken. Het is dus ook een interdisciplinaire leervorm. Deze aanpak sluit aan bij bevindingen uit de neuropsychologie die aantonen dat onze hersenen het best leren als informatie wordt aangeboden die relevant is voor ons persoonlijke leven. Concrete resultaten In 2000 scoorden Finse kinderen in het Programme for International Student Assessment (PISA), een wereldwijd onderwijsonderzoek onder 15-jarigen, als beste lezers. Drie jaar later scoorden ze als besten in wiskunde en in 2006 waren ze nummer één in science. Sindsdien scoort Finland alsmaar hoog op deze ranking. Uit het PISA-onderzoek van 2015 blijkt dat Nederlandse leerlingen in het voortgezet onderwijs vergeleken met leerlingen in andere landen nog steeds bovengemiddeld presteren op het gebied van lezen, wiskunde en natuurwetenschappen. Tegelijk zijn de resultaten op verschillende onderdelen en voor verschillende schoolsoorten iets achteruit gegaan. Over de neerwaartse trend die zich aftekent bij wiskunde op havo en vwo heeft de staatssecretaris van Onderwijs zijn zorgen uitgesproken, evenals over de terugloop in de resultaten bij natuurwetenschappen op het vmbo. 4

5 Wat betekent gepersonaliseerd leren voor docenten? Gepersonaliseerd leren vraagt om andere competenties van docenten. Zo is een van hun toekomstige rollen om de verschillen tussen leerlingen vast te stellen. Het beschikbaar stellen van een passend aanbod is ook een nieuwe taak voor docenten. Tenslotte wordt het ook veel beter mogelijk om de voortgang per leerling te monitoren. Het traditionele lesgeven is niet langer de kerntaak van de docent. Het coachen van leerlingen in hun autonome rol is hun voornaamste taak. Hoe doen ze dat? 1. Door te differentiëren. Docenten sluiten in hun lessen op planmatige wijze aan op het niveau en het tempo van de leerlingen. Ze stemmen hun uitleg en opdrachten af, maken gebruik van de mogelijkheden die de leermiddelen bieden en benutten de beschikbare lestijd voor iedere leerling optimaal. 2. Door anders te werken. Docenten staan niet meer voor de klas om les te geven, maar om deeltaken te verzorgen, eventueel samen met collega s die weer andere deeltaken uitoefenen. Sommige docenten richten zich op individuele begeleiding, anderen op de inhoud van de lesstof, anderen helpen leerlingen in hun zoektocht naar kennis en informatie. Om gepersonaliseerd leren succesvol op te zetten, is het belangrijk dat docenten geloven in deze nieuwe manier van lesgeven. Er ligt een belangrijke taak voor de schoolleiding om docenten te overtuigen van het belang van differentiëren. Bijvoorbeeld door het voordeel voor de leerlingen aan te tonen, voor wie onderwijs op maat beter aansluit bij de leerbehoeften. Ook efficiëntie kan een reden zijn voor docenten om zich achter gepersonaliseerd leren te scharen. Geautomatiseerde dashboards die de voortgang van leerlingen monitoren, kunnen bijvoorbeeld de werkdruk verlichten. Wat levert gepersonaliseerd leren op? Gepersonaliseerd leren als onderwijskundige visie staat nog in de kinderschoenen in Nederland. Maar steeds meer scholen kiezen hiervoor en willen leren van elkaar. In 2015 onderzocht de Onderwijsraad de effecten van gepersonaliseerd leren. Uitvoerige conclusies waren er nog niet, omdat gepersonaliseerd leren nog in het beginstadium verkeerde. Wel zag de Onderwijsraad een positief effect op de motivatie van leerlingen. Dit is te verklaren door: Contact ThiemeMeulenhoff denkt graag met u mee over de mogelijkheden van gepersonaliseerd leren. Van harte wil ik daarover het gesprek met u aangaan, zodat wij van elkaar kunnen leren. Wij vertellen graag over onze ervaringen en oplossingen en over de ondersteuning die wij kunnen bieden. Van u horen wij graag wat uw vragen en ideeën zijn over gepersonaliseerd leren. Renate Boers business manager voortgezet onderwijs r.boers@thiememeulenhoff.nl Algemene contactgegevens: ThiemeMeulenhoff Smallepad MG Amersfoort

6 Bronnen differentieren/ publicatie/personaliseren_in_het_leren_een_ Internationale_Schets.pdf Onderzoeksnotitie-gepersonaliseerd-leren.pdf inspiratie-opdoen-op-docentencongres-vo-de-praktijkvan-gepersonaliseerd-leren/ publicaties/volledig/deelrapport-4-effecten-van- flexibilisering-en-gepersonaliseerd-leren-dig.-versie- 1.7.pdf nieuws/2016/12/06/dekker-reageert-op-pisa-nederlandmoet-beter-kunnen pisa-2015-eu-policy-note_en.pdf 6