Verantwoording Democratic Challenge 2016

Transcriptie

1 Verantwoording 2016 De (DC) is een experimenteer en leerprogramma voor lokale democratievernieuwing, onderdeel van de Agenda Lokale Democratie van BZK. In het voorjaar 2015 is de DC is met een oproep. In 2016 is de uitvoering van de DC overgegaan van BZK naar VNG. Hierbij de inhoudelijke verantwoording van de DC-activiteiten in Eerste fase : 2015 De DC is op 10 april 2015 gestart met een oproep die 99 experimenten heeft opgeleverd. De conclusie uit de eerste fase (2015): De kosten/baten vallen zeer positief uit, maar met wat meer budget/capaciteit kan het nog een stuk beter (zie Voorstel voor uitvoering DC door VNG op Tweede fase: 2016 Eind 2015 is de tweede fase gestart: maatwerk en leertrajecten. In de zomer 2016 is het eerste DCjaar uitgebreid geëvalueerd. Een belangrijke conclusie in deze evaluatie is: Het gaat goed met de. Het afgelopen half jaar zijn veel activiteiten uitgevoerd voor de experimenten die veelal aangeven dat ze daar tevreden over zijn. Het leerproces krijgt steeds meer vorm binnen de thema s. En er is nieuwe energie met de oproep gericht op zeven thema s. Toch zijn we nog niet tevreden. Het kan beter: meer focus, meer publiciteit, meer verdieping en uiteindelijk een groter bereik. (zie DC Tussenstand zomer 2016 op Het najaar 2016 stond in het teken van de 40 nieuwe experimenten, het Festival en nieuwe leertrajecten. Ook is gewerkt aan de rode draden zoals de ontwikkeling van een democratische bril. Op basis van de lessen en ervaringen tot dan toe is eind 2016 een voorstel geformuleerd voor DC2017: Met een basisfinanciering van en een team van 3 fte zijn we tevreden over de resultaten. In een jaar is de DC binnen de gemeenten een positief merk geworden voor lokale democratievernieuwing. (zie DC2017 op Conclusie verantwoording 2016 Eind 2015 heeft BZK een subsidie verstrekt aan de VNG om een experimententeer en leerprogramma lokale democratievernieuwing uit te voeren. Voor 2016 is euro beschikbaar gesteld voor de uitvoering van fase 2, met activiteiten als Maatwerk ondersteuning experimenten, Thematische verdieping en kennisontwikkeling, Wetenschappelijke verdieping, Voorbereiding van ondersteuning 'gamechangers en Organisatie en communicatie (zie Subsidie Ondersteuningprogramma Lokale Experimenten In deze verantwoording geven we aan waar dit budget aan is besteed en op welke manier is bijgedragen aan de beschreven doelen en activiteiten. Alles overziend zijn we trots en tevreden met hetgeen het afgelopen jaar is bereikt.

2 DC en LDiB Een apart aandachtspunt is de samenwerking met BZK en VNG. In 2016 waren beide organisaties in een reorganisatie waardoor lange tijd onduidelijkheid bestond over de aansturing van de Democratic Challenge. In de loop van het jaar is gekozen voor een intensieve samenwerking met het programma Lokale Democratie in Beweging (LDiB) met daarin de beroepsverenigingen, BZK en VNG. Die samenwerking bestond oa uit de deelname van DC-experimenten aan het DNA-lab en uit een extra bijdrage van euro voor activiteiten die een bijdrage leveren aan het democratisch samenspel binnen de gemeente. Dit budget is oa besteed aan de organisatie van een CoP Raadsleden en Griffiers, de ondersteuning van een aantal experimenten en de ontwikkeling van een draaiboek voor raad/griffier (thema Gemeenteraad en zeggenschap) en de ontwikkeling van een analysetool democratische gemeente ). Er is voor gekozen om geen aparte verantwoording te maken voor dit bedrag, het is onderdeel van de totale verantwoording. Financiën 2016 Naast het budget van euro van de BZK-subsidie en de euro van LDiB is er ook op andere manieren co-financiering gevonden. Het thema Omgevingswet & overheidsparticipatie is in 2016 bijvoorbeeld helemaal betaald door IenM/Aan de slag met de Omgevingswet, NSOB levert een eigen bijdrage aan het thema Checks&Balances en het Festival Lokale Democratie heeft ook een bescheiden bijdrage van anderen ontvangen. Toch is er een overschrijding van het budget in Dat is oa veroorzaakt door de bijdrage van LDiB. Dit was oorspronkelijk begroot voor euro maar werd (oa tgv een BTW-tarief) uiteindelijk minder dan euro. Mede hierdoor is het budget overschreden met een bedrag van ca euro. Dat wordt intern binnen de VNG opgelost. DC2017 In 2017 ligt de focus op kennis- en productontwikkeling en verspreiding. Daarvoor wordt intensief samengewerkt met anderen. De DC wordt daartoe opgenomen in spoor 1 (Democratische vernieuwing) van de VNG-ontwikkelagenda Lokale Democratie Het is de bedoeling dat die agenda in 2017 in samenwerking met BZK wordt uitgewerkt. Ook is gekozen voor een intensieve samenwerking met LDiB en de beroepsverenigingen. Die samenwerking is vooral kansrijk voor de ontwikkeling en verspreiding van DC-producten binnen de verschillende doelgroepen in de gemeenten. Denk ook aan een gezamenlijk Festival najaar Voor 2017 ligt er nog een flinke uitdaging om voldoende budget bij elkaar te krijgen om de resultaten en lessen van de DC goed te verspreiden en borgen in de nieuwe collegeprogramma s in Voor een goede borging zullen de DC-activiteiten ook in de loop van 2018 moeten worden voorgezet. Bijlagen De verantwoording hieronder bestaat uit een algemene sheet en 15 sheets voor de activiteiten, per thema is een aparte sheet gemaakt. Daarnaast is er - een overzichtstabel met alle thema s - een financieel overzicht. Voor de relevante documenten die in 2016 zijn verschenen (Beschikking, Tussenstand2016, DC2017) wordt verwezen naar de website Hier staat ook meer informatie over activiteiten, thema s en achtergronden.

3 Verantwoording Totaalbeeld Activiteit DEMOCRATIC CHALLENGE ALGEMEEN Budget Begroot: ,- Co-financiering: ,- Realisatie: ,- In 2016 is samengewerkt met een groot aantal partners. Per thema een kennismakelaar, veel bijeenkomsten in cocreatie en een aantal trajecten met cofinanciering. Totaal ca. 40 partners (zie ook tussenstand juni 2016). In 2016 zijn naast het Festival Lokale Democratie in oktober nog 3 grote bijeenkomsten georganiseerd (zie aparte sheet). Daarnaast zijn 5 maatwerkbijeenkomsten georganiseerd, 2 wetenschapssessies ca. 25 themasessies en ca. 10 lokale sessies. Ook is een bijdrage geleverd aan ca. 10 bijeenkomsten van anderen zoals VNG-congres, LPB-dagen, Open Festival, Code Oranje, Socires, A2.0-dag. De belangrijkste resultaten in 2016 (zoals geformuleerd in het voorstel voor DC2017): lokale experimenten hebben zich aangemeld, zijn gebundeld en worden begeleid met vooral expertise - Leerproces is gestart bij 13 thema s - Binnen enkele thema s zijn kennisproducten opgeleverd - Kennisverspreiding heeft plaatsgevonden via de site, nieuwsbrieven, publicaties en vele bijeenkomsten zoals een groot Festival Lokale Democratie in oktober. Daarnaast is gewerkt aan twee rode draden van de DC: de democratische bril (kompas) en de democratische gemeente (foto). Al deze activiteiten hebben ertoe geleid dat eind 2016 meer dan 100 gemeenten betrokken zijn bij de DC. Uit een evaluatie midden 2016 blijkt dat de DC positief wordt beoordeeld. Belangrijkste signaal: ga vooral zo door! Zie ook uitwerking per thema in aparte sheets. De DC is op 10 april 2015 gestart met een oproep die 99 experimenten heeft opgeleverd. De conclusie uit de eerste fase (2015): De kosten/baten vallen zeer positief uit, maar met wat meer budget/capaciteit kan het nog een stuk beter. Eind 2015 is de tweede fase gestart: maatwerk en leertrajecten. In de zomer 2016 is het eerste DC-jaar geëvalueerd: zie DC Tussenstand juni Conclusie hieruit: Het gaat goed met de. Het afgelopen half jaar zijn veel activiteiten

4 Publicaties uitgevoerd voor de experimenten die veelal aangeven dat ze daar tevreden over zijn. Het leerproces krijgt steeds meer vorm binnen de thema s. En er is nieuwe energie met de oproep gericht op zeven thema s. Toch zijn we nog niet tevreden. Het kan beter: meer focus, meer publiciteit, meer verdieping en uiteindelijk een groter bereik. Het najaar 2016 stond in het teken van de 40 nieuwe experimenten, het Festival en nieuwe leertrajecten. Ook is gewerkt aan de rode draden zoals de ontwikkeling van een democratische bril. Op basis van de lessen en ervaringen tot dan toe is eind 2016 een voorstel geformuleerd voor DC2017: Met een basisfinanciering van en een team van 3 fte zijn we tevreden over de resultaten. In een jaar is de DC binnen de gemeenten een positief merk geworden voor lokale democratievernieuwing. In de loop van het jaar zijn verschillende publicaties verschenen. Een groot deel daarvan is resultaat van een thematisch leertraject (zie aparte sheets). Daarnaast hebben we via de website en nieuwsbrieven veel verspreid (zie aparte sheet). Grote DCpublicaties in 2016 waren: - De DC-krant, uitgegeven rond VNG-congres juni - De DC-waaier Van Challenge naar Change, tijdens Festival okt De DC is een experimenteer- en leerprogramma. De lessen en ervaringen uit de leertrajecten worden gebundeld en verspreid. Eind 2016 zijn de eerste resultaten verspreid maar vooral 2017 is het oogstjaar waarin producten worden ontwikkeld en verspreid. Als input voor nieuwe gemeentebesturen die in 2018 willen werken aan lokale democratievernieuwing. In 2016 is de DC ondergebracht bij de VNG om de borging te verbeteren. In de loop van het jaar is bovendien aangesloten bij LDiB. De uiteindelijke borging moet plaatsvinden in lokale collegeprogramma s. Nee. Afgelopen jaar is vooral gewerkt aan thematische leerprocessen en kennisontwikkeling is de fase van productontwikkeling en verspreiding. Het afgelopen jaar is hard gewerkt met een relatief klein team. De DC is in 1.5 jaar tijd ontwikkeld tot een positief merk voor lokale democratievernieuwing. De doelgroep groeit en de reacties vanuit deelnemende gemeenten zijn positief. Bij beide opdrachtgevers BZK en VNG was vooral in de eerste helft van 2016 (mede als gevolg van interne reorganisaties) het commitment vrij beperkt. Mede daardoor was sturing, ondersteuning en borging onvoldoende. In 2017 is gekozen voor een intensieve samenwerking met LDiB en de beroepsverenigingen. Die samenwerking is vooral kansrijk voor de ontwikkeling en verspreiding van DC-producten binnen de verschillende doelgroepen in de gemeenten. Denk ook aan een gezamenlijk Festival najaar Voor 2017 ligt er nog een flinke uitdaging om voldoende budget bij elkaar te krijgen om de resultaten en lessen van de DC goed te verspreiden en borgen.

5 FESTIVAL LOKALE DEMOCRATIE Budget Begroot: Realisatie: ,- Ministerie Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en een groot aantal partners die deelsessies hebben georganiseerd, waaronder de kennismakelaars van de 13 thema s. Het Festival Lokale Democratie is een bijeenkomst georganiseerd op 13 oktober Het is onderdeel van een jaarlijks terugkerend evenement. ±550 bezoekers ±45 sessies over lokale democratievernieuwing Evaluatie cijfer: 7,8 gemiddeld Prijs per deelnemer: 122 euro We hebben de kosten laten vergelijken met andere conferenties in 2016 met deelnemers: Event Cijfer Kosten p.p. okt 16 8,2 235 mei jan 16 7,4 273 Festival Lokale Democratie okt 16 7,8 122 juni 16 8,3 355 Publicaties Er is bewust gekozen voor een Festival-opzet (itt conferentie) waarbij de deelnemer veel keuze heeft. Om de kosten te drukken is veel zelf gedaan door het DC-team. Bij het budget zit ook de ontwikkeling van een publicatie (DC-waaier). Het Festival Lokale Democratie is bedoeld als een feestelijke, vrolijke mogelijkheid tot uitwisseling van kennis en om te netwerken. Daarnaast beogen we op het festival meer gemeenten en geïnteresseerden te bereiken en te prikkelen om na te denken en te gaan experimenteren met lokale democratievernieuwing in de eigen gemeente. DC-waaier met overzicht van thema s en experimenten. Ook zijn concept-publicaties van een aantal thema s verspreid. Het Festival Lokale Democratie is een jaarlijks terugkerend evenement. De is van plan om in 2017 het Festival samen met partners binnen en buiten de Vereniging van Nederlandse Gemeenten te organiseren, zodat het Festival Lokale Democratie een breed gedragen en gedeelde bijeenkomst wordt waar alle kennis en lessen uit verschillende programma s aangeboden worden aan de deelnemers. Ja (Het is wel de bedoeling dat er in het najaar van 2017 een

6 nieuw festival wordt georganiseerd) Voor relatief weinig budget is een zeer geslaagd festival georganiseerd. Er is een uitgebreide evaluatie gedaan door het VNG Congres- en Studiecentrum waaruit blijkt dat de deelnemers enthousiast waren. Het is duidelijk geworden dat de een positieve merknaam is geworden voor ambtenaren, bestuurders, bewoners en initiatiefnemers die bezig zijn met democratievernieuwing. Elkaar ontmoeten en kennis uitwisselen is een belangrijk onderdeel in de voortzetting van een netwerk van democratievernieuwers. Daarvoor is een festival een vrolijk en luchtig middel. Daarnaast hebben we geprobeerd om ook zoveel mogelijk bestuurders uit te nodigen, zodat er ontmoeting ontstaat tussen bewoners, ambtenaren, bestuurders en initiatiefnemers. We vinden het belangrijk om in 2017 opnieuw na te denken over het concept van het festival om te bepalen waar het zwaartepunt komt te liggen. Bovendien willen we nog meer samenwerken met partners, zodat het festival van meerdere partijen wordt.

7 BIJEENKOMSTEN EXPERIMENTEN Budget Begroot: ,- Realisatie: ,- Publicaties Per bijeenkomst zijn andere partners betrokken. De bijeenkomst over financiering is bv ism Voorjebuurt georganiseerd, voor de Bootcamp en Incubatordag is samengewerkt met vele partners : Bootcamp (5.000 euro voor ± 75 deelnemers) : Financieringsbootcamp ( euro voor ± 75 deelnemers) : Incubatordag (5.000 euro voor ± 30 deelnemers) Maatwerksessies: effectmeting (21/1), sociocratie (25/1), deep democracy (4/2), non-usual suspects (2/3). Zie boven. De realisatie is goedkoper uitgevallen, omdat er voor de bijeenkomst van juni minder deelnemers zijn aangemeld. De organiseert verschillende bijeenkomsten om experimenten te ondersteunen. Tijdens de bootcamp en de incubatordag krijgen de experimenten de kans om in een experimentgarage, samen met andere deelnemers en experts, een concrete casus/worsteling verder uit te werken. Daarnaast is er tijdens het expertcafé tijd voor een persoonlijk adviesgesprek. De financieringsbootcamp beoogde hetzelfde doel, maar dan specifiek met betrekking tot financieringsmogelijkheden voor experimenten. Niet van toepassing Na elke bijeenkomsten worden producten verspreid, oa via de website. Zo maakt VoorJeBuurt op basis van de opgedane kennis een afwegingskader voor experimenten om aan financiering te komen. Ja (In 2017 zullen nieuwe bijeenkomsten worden georganiseerd) Uit reacties van experimenten en andere aanwezigen blijkt dat de bijeenkomsten waardevolle momenten zijn voor de experimenten om een volgende stap te zetten in het experiment. Hoe concreter de vraag van het experiment, hoe beter wij expertise kunnen zoeken. We denken daarom dat het nuttig is om in 2017 weer een aantal bijeenkomsten te organiseren. In de loop van het jaar is iom BZK gekozen om minder maatwerk te leveren en meer in te zetten op leren. Daardoor is hieraan minder budget besteed dan begroot.

8 COMMUNICATIE/WEBSITE Budget Begroot: ,- Realisatie: ,- Opdrachtnemers: Necker van Naem (Concept nieuwsbrieven & uitsturen nieuwsbrieven), Nodots (Website beheer) en FunkyPepper (Website aanpassingen & nieuwsbrieven uitsturen) Niet van toepassing Publicaties In 2016 zijn er 18 nieuwsbrieven verzonden. Er zijn twee grote publicaties gemaakt (DC-krant en DC-waaier). Daarnaast zijn er publicaties verschenen in verschillende media (Binnenlands Bestuur, VNG Magazine, Trouw, InGovernment ). Er zijn meer dan 1000 twittervolgers en de nieuwsbrief gaat naar ca adressen. De website is een aantal keer aangepast, waardoor er nu een goed overzicht is van de DC-activiteiten. Daarnaast is het team in staat om aan het einde van 2016 de meeste taken met betrekking tot websitebeheer en uitsturen van de nieuwsbrief zelf uit te voeren. Dit zorgt voor kostenbesparingen in 2017 op externe inhuur maar drukt uiteraard wel op de tijd van het team. Necker van Naem heeft begin van 2016 een communcatieplan aangeleverd met een plan voor de nieuwsbrief als belangrijk middel om het netwerk van democratievernieuwers bestendig te maken. Op basis van de cijfers (hoeveelheid kliks op nieuwsbrief) zijn we voorzichtig in het bevestigen van het succes. Het blijkt wel dat onze nieuwsbrieven steeds frequenter worden geopend. De website laat het imago van de zien (vernieuwend, vrolijk). Het is een belangrijk middel om onze oproep voor experimenten uit te zetten. Niet van toepassing Ons bestand van adressen (het netwerk) is uitgebreid van ± 550 adressen naar bijna adressen. Nee. Nieuwsbrieven en website lopen door in 2017 Aan het begin van 2016 werd er twee keer per week een experimenten update verzonden en eenmaal per maand een brede nieuwsbrief. Er is besloten om dit aantal terug te schroeven naar één nieuwsbrief per maand, omdat de nieuwsbrief niet voldoende werd gelezen naar verhouding met de tijd die erin werd geïnvesteerd. Daarnaast willen we ervoor waken ons netwerk niet te veel s te sturen. Het blijkt wel dat onze nieuwsbrieven in de loop van 2016 frequenter worden gelezen. Ook de website blijkt frequent te worden bezocht.

9 Verantwoording 2016 thema s Activiteit 13 THEMATISCHE LEERTRAJECTEN In 2016 lag de focus van de DC op het leren. De experimenten zijn geclusterd in 13 thema s waarvoor leertrajecten zijn georganiseerd. Die trajecten verschilden per thema. Thematische leertrajecten 1.Loting & vertegenwoordiging 2.Democratische vaardigheden Begroot: ,- Realisatie: ,- 8 x per thema/leertraject wetenschappelijke verdieping Leertraject ism Universiteit Utrecht Leertraject ism IPW Burgerbegroting CoP ism Rode Wouw Begroting Wijkboekhouding Leertraject ism Transitiereizen Begroting Veranderprocessen en overheidsparticipatie Leertraject ism David Bos Democratische waarde van initiatief 7.Gemeenteraad & zeggenschap Leertraject is Alterra, Greenwish, ATOsborne Leertraject ism Marije vd Berg en Vincent van Stipdonk Checks & Balances Leertraject ism NSOB Dorps- en Leertraject ism Ben van Essen Wijkdemocratie 10.E-democratie Leertraject start in 2017 Begroting Burgerjournalistiek Leertraject ism Netdem Omgevingswet en Leertraject ism IenM en Peter van Rooy Betaald door IenM overheidsparticipatie 13.Regiodemocratie Leertraject nog niet gestart - Hieronder leest u per thema een korte toelichting. Alleen de thema s Wijkboekhouding (grotendeels uitgevoerd in 2015) en Edemocratie (start in 2017) zijn hier niet apart opgenomen.

10 THEMA LOTING & VERTEGENWOORDIGING Budget Begroot: ,- Realisatie: 8.003,- Harmen Binnema, van het Departement Bestuurs- en Organisatiewetenschap (USBO) van Universiteit Utrecht Startbijeenkomst in december 2015, gevolgd door halfjaarlijkse sessies. Tijdens de bijeenkomst in maart 2017 wordt gefocust op geleerde lessen en verspreiding. 1. Leertraject met verkenning van de experimenten waarbij ervaringen worden uitgewisseld rondom bepaalde thema s en experts hun kennis toevoegen. 2. Toolkit met in de praktijk toepasbare kennis en inzichten voor gemeenten die ook aan de slag willen met loting Bij de leerkring bleek er breed behoefte te zijn aan het systematischer in kaart brengen van de ervaringen met loting, de overwegingen om voor loting te kiezen en manieren om loting invulling te geven. Publicaties De toolkit loting wordt opgeleverd in april De toolkit wordt via de menukaart aangeboden aan colleges en gemeenteraden van Nee Sommige experimenten volgen daarbij het bekende G1000 model waarbij gelote bewoners gezamenlijk plannen maken (en uitvoeren). Maar er is ook een aantal experimenten dat het anders doet. Deze experimenten koppelen het element loting aan de representatieve democratie. Er valt veel te leren van hun keuzes en het proces dat zij doormaken. De toolkit verbindt deze lessen aan concrete handvatten, die wegwijs maken in de afwegingen om over te gaan op loting.

11 THEMA DEMOCRATISCHE VAARDIGHEDEN Budget Begroot: ,- Realisatie: 8.337,- Instituut voor Publieke Waarden Publicaties Werksessies hebben plaatsgevonden onder leiding van Bram Eidhof. Daarnaast zijn alle experimenten bezocht en is er maatwerk advies gegeven aan de aangesloten experimenten. Op basis van de sessies en gesprekken met experimenten is een essay opgesteld waarin vragen centraal staan als: Wat zijn effectieve factoren voor het ontwikkelen van democratische vaardigheden? En hoe verhouden we ons tot de verschillende bestaande analyses en discussies over het politiek stelsel en vernieuwende democratische stromingen? Er zijn genoeg solide initiatieven die zich richten op het versterken van onze maatschappelijke democratie, waarin burgers die elkaar doorgaans vermijden met elkaar en hun collectieve zorgen worden geconfronteerd. Verbinding maken, en zo al doende leren om in een diverse, gepolariseerde samenleving het algemeen of welbegrepen eigen belang te ontdekken en te realiseren. De revitalisering van onze democratische cultuur (essay). Door Bram Eidhof: Begin 2017 is met een aantal succesvolle experimenten een netwerk democratische vaardigheden gestart. Dit netwerk ontwikkelt in samenwerking met de VNG aantal modules die binnen en buiten het gemeentehuis kunnen worden uitgevoerd. Deze modules kunnen, net als het essay, in 2017 aangeboden worden aan gemeenten; daarna aan de nieuwe colleges en gemeenteraden van Leertraject en publicatie IPW afgerond. Netwerk en modulevorming in opstartfase. Dat democratische vaardigheden een belangrijke maar tot nu toe beperkte rol spelen binnen de lokale democratie, wordt steeds duidelijker. We zorgen ervoor dat de opgedane kennis en de expertise van de initiatieven bijdraagt aan de ontwikkeling van democratische vaardigheden in Nederland.

12 THEMA BURGERBEGROTING Budget Begroot: 0.000,- Betaald uit begroting 2015 (incl cofinanciering deelnemers) Realisatie: 0,- LPB, EC Open Overheid, Joop Hofman (rode wouw) en 10 gemeenten 7 leerbijeenkomsten van Community of Practice Burgerbegroting waaronder een bezoek aan Antwerpen. Burgerbegroting Breda bij verschillende bijeenkomsten onder de aandacht gebracht mbv presentaties/workshops Een CoP met 10 gemeenten die allemaal op hun eigen manier werken aan de ontwikkeling van een Burgerbegroting. Een handreiking/publicatie over de eerste ervaringen met een Burgerbegroting in NL. Inhoudelijk: De deelnemende gemeenten hebben een jaar lang intensief ervaring en kennis uitgewisseld olv de kennismakelaar Joop Hofman. Dit heeft een mooie publicatie met lessen opgeleverd die breed kan worden verspreid. Dit zijn de eerste ervaringen met een Burgerbegroting in Nederland. Andere gemeenten hebben zich al gemeld met interesse voor de volgende groep. Publicaties Financieel: dit traject is gefinancierd in Bovendien is het in cofinanciering met de deelnemende gemeenten. Per leerbijeenkomst zijn lessen verzameld en gedeeld. Er wordt gewerkt aan een praktische publicatie waarin alle lessen zijn gebundeld, ook de evaluaties van Antwerpen, Oldebroek, Geffen en Breda De publicatie wordt onderdeel van de Menukaart en op basis van de publicatie wordt een module ontwikkeld voor gemeenten die vanaf 2018 met een burgerbegroting willen starten. Nee Er is nog geen evaluatie geweest onder de deelnemers. De signalen zijn echter positief, er is binnenkort een terugkomdag, de publicatie is bijna klaar en er melden zich weer nieuwe gemeenten voor dit onderwerp. We denken aan follow-up.

13 THEMA VERANDERPROCESSEN & OVERHEIDSPARTICIPATIE Budget Begroot: ,- Realisatie: ,- Publicaties SeinstravandeLaar B.V. (leertraject + product à ,-) Pentascope B.V. en Rotradamus B.V. (bijeenkomst à 1.010,-) In de ontwerp- en leerkring Passende Samenwerking, waarvoor in 2016 drie sessies zijn georganiseerd. Daarnaast vond er een bijeenkomst van het Netwerk Overheidsparticipatie plaats. Op basis van de leerkring worden handvatten voor gemeenten opgeleverd in de vorm van een toolbox Overheidsparticipatie & Organisatieverandering. Het thema staat centraal bij het Netwerk Overheidsparticipatie (bestaande uit ambtenaren uit zo n 100 gemeenten). Vanuit dat netwerk is (i.s.m. DC) Eerste Hulp Bij Overheidsparticipatie verschenen. De deelnemende gemeenten en experimenten expliciteren wat de toegevoegde waarde is van hun model en welke verschillende mogelijkheden er zijn. De toolbox overheidsparticipatie & organisatieverandering wordt opgeleverd in april Eerste Hulp Bij Overheidsparticipatie (2015). Door Vincent van Stipdonk: De toolbox en het EHBO worden via de menukaart aangeboden aan colleges en gemeenteraden van Ja We hebben gekeken naar wat de democratische uitdaging van participatie betekent voor je organisatieontwikkeling. Wat doe je met democratische waarden als inclusie, invloed, deliberatie en legitimiteit? En wat betekent dat voor je werkwijze, en voor de vaardigheden en kennis van ambtenaar, bestuur, raad, inwoner en ondernemer?

14 THEMA DEMOCRATISCHE WAARDE VAN INITIATIEF Budget Begroot: ,- Realisatie: ,- AT Osborne, Greenwish, Alterra. Hiernaast wordt aangesloten bij het netwerk van Lokale initiatievenknooppunten. Tevens wordt gebruik gemaakt van de ervaringen van de Rolling Stone bijeenkomsten die de afgelopen jaren zijn georganiseerd door Birgit Oelkers/Kracht in NL. Rondetafelgesprek in het voorjaar van 2017 met enkele experts en de experimenten over een hedendaagse invulling van democratische legitimiteit en mogelijkheden voor de versterking hiervan voor de experimenten op dit thema. Een woordenboek op basis een korte literatuurverkenning van aspecten en elementen van democratische legitimiteit (zowel bezien vanuit de representatieve als participatieve democratie), gevold door gesprekken met experimenten over ervaringen, ideeën en behoeften ten aanzien hiervan. Initiatieven krijgen vaker te maken met vragen als: Hoe zorg je ervoor dat wat je doet, en met wie, ook democratisch gelegitimeerd is? En wie kan bijsturen, als dat nodig is, om de blik te verruimen? En wie stuurt bij, als wat je als initiatief doet, negatieve bijeffecten heeft? Bij het beantwoorden van dergelijke vragen is het belangrijk om niet alleen te redeneren vanuit het representatieve democratische systeem. Publicaties Het woordenboek wordt opgeleverd in het voorjaar van Het woordenboek wordt via de menukaart aangeboden aan colleges en gemeenteraden van Nee Het thema draagt actief bij aan het lerend vermogen en de professionalisering van de lokale initiatieven en netwerken, op basis van hun behoeften. Daarbij wordt specifiek ingegaan op het verkennen van hoe democratische legitimiteit in de huidige participatiesamenleving kan worden gezien en op de vraag hoe initiatieven in dat licht hun democratische legitimiteit kunnen versterken.

15 THEMA GEMEENTERAAD & ZEGGENSCHAP Budget Begroot: ,- Realisatie: ,- Marije van den Berg Whiteboxing Vincent van Stipdonk Raadgever & redacteur Na een startbijeenkomst in juni 2016 vinden er in het schooljaar een vijftal bijeenkomsten plaats van de Community of Practice voor raadsleden en griffiers. 1. Een draaiboek met handvatten voor nieuwe of succesvolle werkwijzen, op basis van ervaringen van de partners, de experimenten en de CoP-opbrengsten 2. Een traject zelfscan gemeenteraad 3. Een traject democratische thermometer Het draaiboek wordt vanuit de DC opgeleverd door de betrokken partners. De andere twee trajecten vloeien voort uit activiteiten op dit thema, maar worden ingevuld in samenwerking met het ministerie van BZK door middel van testlabs. Publicaties Het draaiboek Werkvormen Gemeenteraad wordt opgeleverd in het voorjaar van Het draaiboek wordt via de menukaart aangeboden aan colleges en gemeenteraden van Nee Veel raadsleden willen de rol en betrokkenheid van de gemeenschap bij het lokaal bestuur vergroten beter aansluiten bij de kracht en kennis van de samenleving. Hoe dat in de praktijk moet is een grote zoektocht. Bovendien is hiervoor binnen het raadswerk vaak (te) weinig tijd. Wij leveren een bijdrage aan deze zoektocht, door te zoeken naar andere vergadervormen voor raadsleden, leukere en relevantere werkwijzen waarmee (ook nog eens) de rol van de bewoners in de besluitvorming wordt vergroot. Daarbij ligt de focus op: Het delen van zeggenschap met de gemeenschap Nieuwe werkwijzen van de gemeenteraad Democratische vernieuwing van politieke partijen op lokaal niveau

16 THEMA CHECKS & BALANCES Budget Begroot: ,- Realisatie: ,- Nederlandse School voor Openbaar Bestuur (NSOB) Publicaties In het voorjaar van 2017 vinden drie groepsgesprekken plaats: één met experts, één met geëngageerde griffiers en één met de vanuit de DC betrokken experimenten. Een toolkit/essay waarin de lessen, die gehaald worden uit de enquête (zie onder) en de drie groepsgesprekken, vertaald worden in concrete handvatten voor toepassing van verschillende vormen van checks & balances in gemeenten. De resultaten van een in 2016 onder griffiers verspreide enquête en analyses van de experimenten vormen een vertrekpunt voor de gesprekken. Inzichten worden met de direct betrokkenen besproken voor duiding en om te leren, om zo het proces weer verder te brengen en input te geven voor de toolkit. De toolkit checks & balances wordt opgeleverd in het voorjaar van De toolkit wordt via de menukaart aangeboden aan colleges en gemeenteraden van Nee Goede checks en balances zijn een essentieel onderdeel van de democratie. Binnen dit thema gaan we in op met het specifieke vraagstuk van burgerparticipatie aan de achterkant van het beleidsproces. Er worden verschillende vormen van burgerbetrokkenheid bij de controle en evaluatie van beleid binnen het lokaal openbaar bestuur aangeboden en verkend.

17 THEMA DORPS- EN WIJKDEMOCRATIE Budget Begroot: ,- Realisatie: 6.157,- Ben van Essen - Essen Sociale Strategie Publicaties In december 2016 vond een eerste bijeenkomst plaats van de leerkring Dorps- en wijkdemocratie. In 2017 krijgt dit een vervolg met meerdere bijeenkomsten. Telkens op andere locaties in het land. Het thema bevindt zich in de opstartfase. Kennisvragen die aan de orde komen zijn: 1. Wat zijn democratische waarden voor wijk- en dorpsdemocratie? Zijn die anders dan bij de gemeente? 2. Hoe kunnen deze democratische waarden worden vormgegeven (welke instrumenten)? 3. Welke rol is hierin weggelegd voor burgers zelf, voor de gemeente, voor evt. andere partijen? We stellen het experiment centraal, zetten in op intervisie, kennisdeling en kennisontwikkeling. De Handleiding Dorps- en wijkdemocratie wordt opgeleverd in het najaar van De handreiking wordt via de menukaart aangeboden aan colleges en gemeenteraden van Nee Burgers die betrokken zijn bij burgerinitiatieven zijn niet zonder meer representatief voor alle burgers in de buurt of dorp. Het is belangrijk dat de belangen van andere burgers ook aan bod komen. Het streven naar wijk- en dorpsdemocratie vraagt om verantwoord democratisch handelen, vooral ook van de bewoners zelf. Dat zouden zij zelf moeten organiseren. Daarbij gaat het om democratische waarden als: Voor-én tegenspraak organiseren, openheid (initiatieven sluiten geen deelnemers uit; de discussie over idee en uitvoering wordt in openheid gevoerd) en verbinden (het vermogen om belangen te kunnen verenigen en op een goede manier kunnen omgaan met minderheden/meerderheden).

18 THEMA BURGERJOURNALISTIEK Budget Begroot: ,- Realisatie: 7.579,- Stichting Netwerk Democratie (Netdem) Publicaties In maart 2017 organiseren we in samenwerking met de gemeente Dordrecht een bijeenkomst waarin onze experimenten ervaringen uitwisselen. Onderzoek waarin is bekeken welke initiatieven er zijn, wie de belangrijke en/of interessante spelers zijn in de lokale en regionale netwerken, en welke kansen er liggen om bestaande initiatieven elders te implementeren en/of op te schalen. Ook wordt gekeken welke potentiële samenwerkingsverbanden er zijn. Praktijkgericht onderzoeken welke mogelijkheden er zijn om vorm te geven aan het versterken van de checks and balances in de lokale democratie. Essay op basis van het onderzoek Burgerjournalistiek. Door Yvette Jeuken: Het essay wordt via de menukaart aangeboden aan colleges en gemeenteraden van Ja Belangrijk is om te onderstrepen dat het in de burgerjournalistieke initiatieven die betrokken zijn bij de gaat om gegevens die van algemeen belang zijn en niet slechts op het vastleggen van personal stories. De opkomst van deze vorm van burgerjournalistiek is te herleiden naar de beperkte capaciteit van lokale media. De journalistieke functie van het bieden van tegenmacht wordt lokaal niet of nauwelijks vervuld en dit heeft impact op het functioneren van de lokale democratie, nu steeds meer taken en verantwoordelijkheden gedecentraliseerd worden

19 THEMA OMGEVINGSWET & OVERHEIDSPARTICIPATIE Budget Begroot: - Realisatie ,- (IenM) IenM /Aan de slag met de Omgevingswet, VNG-Omgevingswet, Peter van Rooy (Nederland boven water). Tijdens de verkenning zijn bijeenkomsten georganiseerd met 8 projecten en een aantal interne sessies met IenM. De start/zaaibijeenkomst vh leertraject is 21/3/2017. De verkenning is afgerond. In 2017 wordt gestart met een leertraject waaraan minstens 7 lokale experimenten (gemeente en initiatiefgroep) meedoen. Dit thema is in samenwerking met IenM/Aan de slag met de Omgevingswet gestart in Na de call is een verkenning uitgevoerd naar geschikte experimenten voor een leertraject. Publicaties Een artikel in de DC-krant zomer Dit thema is een samenwerking tussen DC en het programma Aan de slag met de Omgevingswet (IenM, VNG ea). De financiering is grotendeels gedaan door IenM. De lessen uit het leertraject worden gedeeld via het programma Aan de slag, maar ook via de VNG zelf die daar intensief bij betrokken is. Nee In 2016 heeft alleen de verkenning plaats gevonden. In 2017 start het leertraject. Eind 2017 kunnen ervaringen en lessen worden opgehaald. De samenwerking met het programma Aan de slag met de Omgevingswet is waardevol.

20 THEMA REGIODEMOCRATIE Budget Begroot: - Realisatie: - Proeftuinen Maak Verschil, Twentement Bijeenkomst in Enschede met alle Twentse griffiers Bijeenkomst in Deventer mettwentse raadsleden/griffiers en wetenschappers Bijeenkomst Proeftuin Maak Verschil in Utrecht Voor deze bijeenkomsten zijn geen kosten gemaakt. Alleen inzet van capaciteit. Aandacht voor experiment Twentement, nieuwe vorm van regiodemocratie. Oa contact met NL-ambassadeur in Denemarken die deze vorm wil promoten. Regiodemocratie is gestart als thema in De tweede call leverde een klein aantal experimenten op waarbij regiodemocratie op een vernieuwende manier wordt vorm gegeven. Met name Twentement is een goed voorbeeld. Rond dit thema zijn nog geen aparte DC-activiteiten georganiseerd. Wel is een bijdrage geleverd aan drie bijeenkomsten, zie boven. Publicaties Artikel in DC-krant zomer 2016 Poging om te borgen bij Proeftuin Maak Verschil Nee Omdat het aantal experimenten beperkt is hebben we geprobeerd aansluiting te vinden bij de proeftuinen Maak Verschil, Dat is nog niet succesvol. De focus in de proeftuinen ligt meer op de regionale betrokkenheid van gemeenteraden terwijl de DC zich richt op nieuwe vormen van democratische betrokkenheid.

21 Bijlage 1: Financieel overzicht DC2016 OMSCHRIJVING BEGROOT GEREALISEERD 1. ONDERSTEUNING LOKALE EXPERIMENTEN Maatwerkbijeenkomsten , ,- TOTAAL ONDERSTEUNING LOKALE EXPERIMENTEN , ,- 2. LEREN & KENNISONTWIKKELING 13 leertrajecten op de volgende thema s - Loting en vertegenwoordiging 8.003,- - Democratische vaardigheden 8.337,- - Burgerbegroting (2015) - - Wijkboekhouding (2015) - - Veranderprocessen en overheidsparticipatie ,- - Democratische waarden van initiatief ,- - Gemeenteraad & zeggenschap ,- - Checks & balances ,- - Dorps- en wijkdemocratie 6.157,- - Edemocratie (2017) - - Burgerjournalistiek 7.579,- - Omgevingswet en overheidsparticipatie (IenM) - - Regionale democratie - TOTAAL LEREN & KENNISONTWIKKELING , ,- 3. KENNIS VERSPREIDING & DOORWERKING Festival lokale democratie (incl. publicatie DC-waaier) ,- TOTAAL KENNIS VERSPREIDING & DOORWERKING , ,- 4. ORGANISATIE & COMMUNICATIE DC-bureau capaciteit (VNG-trainee en inhuur) Organisatie overig (oa reflectie) Communicatie (incl website, DC-krant) , , , , , ,- TOTAAL ORGANISATIE & COMMUNICATIE , ,- TOTAAL GEREALISEERD (incl. co-financiering) ,- COFINANCIERING ,- LDiB-bijdrage ,- IenM-bijdrage (thema Omgevingswet) 5.000,- VNG-bijdrage ,- TOTAAL , ,- : - De begroting is eind 2015 opgesteld voor eerste helft 2016 (zie beschikking). Uiteindelijk is er geen extra budget van BZK/VNG voor de tweede helft gekomen waardoor met name het begrote bedrag voor Organisatie & Communicatie hoger is uitgevallen dan begroot. - In de loop van het jaar is gekozen voor minder maatwerkbijeenkomsten en meer leertrajecten. - Voor het Festival is tevergeefs geprobeerd samenwerking en cofinanciering te vinden bij KING, LDiB, VNG en BZK. Hierdoor is vrijwel het hele bedrag op deze begroting. - In de loop van het jaar is cofinanciering gevonden voor verschillende DC-activiteiten.

22 Bijlage 2: bijdrage LDiB In de loop van 2016 is een bedrag van euro (incl BTW) vanuit het budget van Lokale Democratie in Beweging toegekend aan de. Oorspronkelijk was een bedrag van euro begroot, maar na de zomer is besloten om hier euro af te halen om aan andere LDiB-projecten te besteden. Hieronder een korte toelichting over de besteding van dit bedrag. De activiteiten binnen de richten zich niet specifiek op één doelgroep. Vrijwel alle experimenten en thema/leerkringen raken meerdere doelgroepen: ambtenaren, bewoners en gemeentebestuur. Het samenspel tussen de verschillende doelgroepen komt dan ook in vrijwel alle DC-activiteiten aan de orde. De activiteiten voor LDiB hebben zich specifiek gericht op het thema Gemeenteraad en Zeggenschap. Binnen dat thema hebben zowel raadsleden als griffiers deelgenomen aan een CoP. Thema s die hier aan de orde zijn gekomen waren oa delen van zeggenschap met bewoners, dorps/wijkdemocratie en werk/vergadervormen. Activiteit Bedrag CoP raadsleden en griffiers Waaier werkvormen gemeenteraad Maatwerkondersteuning Nulmeting democratische gemeente Agenderings activiteiten Binnen het thema Gemeenteraad en zeggenschap is in 2016 gestart met een CoP voor raadsleden en griffiers die 5x bij elkaar is geweest. De begeleiding is gedaan door Marije vd Berg en Vincent van Stipdonk. Deelnemers waren raadsleden en griffiers uit ca. 15 gemeenten. Met de lessen en ervaringen in de CoP en andere gemeenten is gewerkt aan een publicatie voor gemeenteraden. Oorspronkelijk was de bedoeling om een waaier te maken, inmiddels wordt het een soort draaiboek voor werkvormen, besluitvorming en zeggenschap. De publicatie is voor de zomer 2017 afgerond en wordt opgenomen in de menukaart. De deelnemers aan de CoP zijn ook individueel ondersteund. Ook is in 2017 een aantal gemeenteraden bezocht. In de loop van 2016 is een zgn democratisch bril ontwikkeld. Op basis van die bril is gewerkt aan een prikkelende kaart Hoe democratisch is jouw gemeente? In de loop van 2016 zijn verschillende workshops, conferenties en bijeenkomsten georganiseerd , , , , ,14 Totaal (excl. BTW) ,78 Totaal (incl. BTW) ,00

23 - Thema ontwikkeling Status Experimenten Leren Kennisontwikkeling & onderzoek Borging Loting & vertegenwoordiging Productoplevering voorjaar 2017 ca. 10 gemeenten betrokkenen, ook aantal niet-dc-experimenten CoP loting Wetenschappelijke ondersteuning Harmen Binnema, UU (loopt) Menukaart: toolkit verspreiden Professionalisering: MOOC reeks Leersessies en adviezen afgerond Menukaart: Voorbeelden, artikel en modules verspreiden 2. Democratische vaardigheden 3. Burgerbegroting Product opgeleverd Netwerk en professionalisering gestart voorjaar 2017 CoP afgerond Productoplevering voorjaar 2017 ca. 10 experimenten, met name zzp-ers 3 experimenten, CoP met in totaal 12 gemeenten Leersessies met experimenten CoP Burgerbegroting Kennismakelaar dr. Bram Eidhof, Instituut Publieke Waarden (afgerond) Onderzoek experimenten Oldenbroek, Breda en Geffen (loopt) Professionalisering: Modules aanbieden via VNG Academie Netwerk: Opstarten Netwerk Democratische Vaardigheden Menukaart: en analyse verspreiden Professionalisering: Module Burgerbegroting. Menukaart: DUMMY verspreiden 4. Wijkboekhouding 5. Veranderprocessen & overheidsparticipatie 6. Democratische waarde van initiatief CoP afgerond Demoversie tool opgeleverd CoP afgerond Productoplevering voorjaar 2017 Productoplevering voorjaar experimenten (initiatieven) betrokken bij ontwikkeling, uitwerking door sociaal ondernemers ca. 15 gemeenten, waarvan deel betrokken bij CoP ca. 10 experimenten, zowel gemeenten als initiatieven CoP Wijkboekhouding CoP "Passende Samenwerking" Leerbijeenkomsten voorjaar 2017 nvt Onderzoek EHBO door Vincent van Stipdonk (afgerond), organisatieverandering door David Bos (loopt), transitieproces door DRIFT (loopt) en democratisch professionalisme door UvT (nader te bepalen) Alterra/WUR werkt mee aan traject en artikel (loopt) Professionalisering: Bestaande modules aanbieden via VNG Academie of andere partners Netwerk: Netwerk wijkbegroting toevoegen aan lokale democratienetwerk Menukaart: toolkit en EHBO verspreiden Profesionalisering: overheidsparticipatie (gericht op gemeentelijk organisatie totaal) Netwerk: Netwerk Overheidsparticipatie Menukaart: woordenboek verspreiden

24 7. Gemeenteraad & zeggenschap 8. Checks & balances CoP gestart in zomer 2016, loopt tot maart 2017 Productoplevering voorjaar 2017 Enquête afgenomen, bijeenkomsten gaande Productoplevering voorjaar 2017 ca. 15 gemeenten, meer dan helft betrokken bij CoP ca. 5 experimenten, geen gemeenten CoP Raadsleden en Griffiers Leerbijeenkomsten voorjaar 2017 Onderzoek werkvormen gemeenteraad, Vincent van Stipdonk & Marije van den Berg (loopt) Onderzoek NSOB (loopt) Menukaart: draaiboek verspreiden Professionalisering: Module inwerkprogramma nieuwe raadsleden Netwerk: Opstarten Netwerk Vernieuwende Raadsleden Menukaart: essay verspreiden Professionalisering: Module Checks & balances 9. Dorps- en wijkdemocratie CoP gestart in najaar 2016 Productoplevering najaar 2017 ca. 15 experimenten, vooral gemeenten CoP Dorps- en wijkdemocratie Onderzoek experimenten dorpsdemocratie en nieuwe vormen van dorps/wijkraden (nader te bepalen) Menukaart: Product nader te bepalen Professionalisering: MOOC reeks 10. E-democratie Onderzoek start voorjaar Burgerjournalistiek Product opgeleverd 12. Omgevingswet CoP gestart in najaar 2016 Productoplevering najaar 2017 ca. 15 experimenten, veelal ondernemers ca. 10 experimenten, zowel gemeenten als initiatieven ca. 10 experimenten, totale groep ca. 30 gemeenten Leersessies met experimenten CoP Omgevingswet Onderzoek experimenten en casussen i.s.m. partner (nader te bepalen) 100x100 Burgerjournalistiek (nader te bepalen) Nader te bepalen n.a.v. CoP en i.o.m. ministerie van I&M Menukaart: Voorbeelden verspreiden Professionlisering: Experimentenlab Menukaart: Artikel verspreiden Professionalisering: Opleidingen burgerjournalistiek, School voor burgerjournalistiek Menukaart: Product nader te bepalen Professionalisering: Module n.n.b., MOOC reeks gedurende het jaar? 13. Regionale democratie Geen verdere DC-activiteiten 1 experiment/regio 14. Politieke vernieuwing Verkenning voorjaar 2017 Geen experimenten Nader te bepalen 15. Afkerige burgers Verkenning voorjaar 2017 Geen experimenten Nader te bepalen Menukaart: Vernieuwing politieke partijen Menukaart: Best practices omgang afzijde burgers

25 - Rode draad Status Experimenten Leren Kennisontwikkeling & onderzoek Borging 2017 A. Democratische bril B. Democratische gemeente C. Democratische transitie Ontwikkeling bril om vanuit democratische waarden te kijken Foto van lokale democratie Award voor democratische gemeente Reflectie van lokale democratische veranderprocessen, evaluatie DC-aanpak democratievernieuwing Verschillende experimenten Geen experimenten Geen experimenten i.s.m. UU en HvU/Laurens de Graaf i.s.m. griffiers, burgemeesters, Laurens de Graaf, ook i.h.k.v. Testlab "Foto lokale democratie" Verkenning DRIFT, die moet leiden tot transitie-arena voor lokale democratievernieuwing Menukaart: Bril als kader/scan/reflectie Menukaart: Zelfscan Menukaart: Democratisch veranderproces - wat werkt?