Democratic Challenge 2016

Transcriptie

1 Democratic Challenge 2016 Tussenstand en voorstel uitvoering Ruim een jaar na de start van de Democratic Challenge, acht maanden na de start van de tweede fase en vijf maanden na de overgang naar de VNG is het tijd voor een tussenstand. Er is hard gewerkt en veel bereikt in dat jaar. We beschrijven in deze tussenstand de eerste bevindingen over de eerste helft van Op basis daarvan doen we een voorstel voor de uitvoering van de DC in Deze tussenstand is een voortgangsrapportage voor het gesprek met VNG en BZK op 9 juni Eerste fase Op 10 april 2015 is de Democratic Challenge gestart met de oproep voor lokale democratieexperimenten. Begin juli 2015 hebben 99 experimenten zich aangemeld. Op 5 oktober is het Challenge Festival georganiseerd met 400 deelnemers en 50 sessies; een bruisende start van de tweede fase. De resultaten en evaluatie van de eerste fase zijn eind 2015 beschreven in het 'Voorstel voor uitvoering DC door de VNG' (onderdeel van de subsidieaanvraag). Conclusie: "De kosten/baten van de eerste fase vallen zeer positief uit, maar met wat meer budget/capaciteit kan het nog een stuk beter". Afspraken 2016 Vanaf 1 januari 2016 ligt de uitvoering van de DC bij de VNG. Hierover zijn afspraken gemaakt in de subsidieverordening 'Ondersteuning Lokale Experimenten' [bijlage 1]: - er is gekozen voor een gezamenlijke regie door BZK en VNG; - er is een budget van euro vanuit BZK beschikbaar voor 2016; - er wordt 0.8 fte (Jornt van Zuylen) door BZK voor 2 jaar gedetacheerd voor uitvoering van de DC; - in het voorjaar 2016 wordt geëvalueerd op basis waarvan een voorstel wordt gemaakt voor de uitvoering van het programma tot eind Op basis van de evaluatie volgt hieronder een DC-Tussenstand met resultaten en lessen van de afgelopen acht maanden. DC-Tussenstand Vooraf een disclaimer: innovatie kost tijd, het is een taai proces van trail & error, vallen en opstaan - een proces dat zich lastig laat versnellen. De DC-experimenten hebben allemaal hun eigen context en dynamiek en ze zijn niet vooraf geselecteerd op realiseerbaarheid. Ruim een half jaar na de start van de tweede fase kunnen we dus nog geen hoge verwachtingen koesteren van resultaten of lessen. Zeker niet als je bedenkt dat het DC-team tijdens deze fase moest afbouwen bij BZK en vervolgens op een nieuwe werkplek met nieuwe collega's, processen en procedures bij de VNG aan de slag is gegaan. Tegelijkertijd ging de uitvoering gewoon door. Activiteiten: wat is er het afgelopen half jaar gedaan? De activiteiten tot december 2015 zijn beschreven in de bijlagen bij de subsidieverordening. Hier een korte opsomming van de belangrijkste activiteiten van dit voorjaar [zie ook bijlage 2 en 3]: ü Maatwerkprogramma met vijf sessies voor experimenten: effectmetingen (21/1), sociocratie (25/1), deep democracy (4/2), non-usual suspects (2/3) en een bootcamp financiering (5/4) - in totaal ca. 100 deelnemers (ca. 40 experimenten);

2 ü Maatwerkondersteuning (met name expertise en verbinden) van experimenten, o.a. in Dordrecht, Oude Haske, Nijmegen, Landerd, Groningen, Leusden, Amersfoort, Zeist, Zwolle, Den Bosch, Arnhem, Apeldoorn, Oldebroek en Friesland.. ü Een DC-Bootcamp (24/3) met 15 experimentgarages en ca. 50 deelnemers; ü Start van tien thema's door DC-kennismakelaars: burgerbegroting, wijkboekhouding, democratische vaardigheden, gemeenteraad, veranderprocessen overheidsparticipatie, loting & vertegenwoordiging, dorps- wijkdemocratie, checks & balances, democratische initiatieven en burgerjournalistiek; ü Verkenning nieuwe thema's: regiodemocratie, Omgevingswet, vluchtelingen, jongeren en Big Datademocratie en democratische processen; ü Op basis van de lessen uit de thema's is een eerste DC-Kennisagenda opgesteld [zie bijlage 4]; ü Start DC wetenschappelijk platform (5/2) met ca. 20 wetenschappers; ü Start DC-platform (28/4) met tien ambassadeurs voor de DC [zie bijlage 5]; ü Ontwikkeling 'democratische bril' om mensen te prikkelen anders naar lokale democratie te kijken, democratie is meer dan politiek, focus op democratische waarden; ü Communicatie: om de week een DC-nieuwsbrief, doorontwikkeling site, publicatie DC-krant, verschillende artikelen en brede aankondiging van de nieuwe oproep; ü Nieuwe oproep voor experimenten rondom zeven thema's; ü Samenwerking binnen VNG / Willemshof met vele projecten en afdelingen zoals LDiB, VNGcongres, KING-congres, Lochemconferentie Burgemeesters, cie. VdDonk, cie. B&V, wetenschap coördinator, bestuurdersverenigingen, Krachttoer, etc. ü Samenwerking buiten de VNG met organisaties Nederlandse School voor Openbaar Bestuur, de Landelijke Vereniging voor Kleine Kernen, het Landelijke Platform Buurt/wijkgericht werken, verschillende universiteiten, het Instituut voor Publieke Waarden, de Rode Wouw, Netdem, de Coöperatieve Samenleving, Movisie, AenO-fonds, LSA. Kortom; er is het afgelopen half jaar hard gewerkt door het DC-team. Opbrengst: wat zijn de eerste resultaten van de DC? Met de bovengenoemde activiteiten zijn het afgelopen half jaar ongeveer 70 van de 99 experimenten betrokken geweest. Van de overige experimenten is het grootste deel gestopt of uitgesteld. In totaal zijn ook het afgelopen half jaar weer meer dan honderd gemeenten betrokken geweest bij een activiteit van de DC, meestal op ambtelijk niveau. Als we kijken naar de concrete resultaten dan zien we nu reeds een aantal opgeleverde (tussen)producten : + Een dummy van een Wijkboekhouding, opgeleverd door thema Wijkboekhouding + Experiment Zoekt Gemeente heeft bijna tien matches opgeleverd + De CoP Burgerbegroting heeft een aantal tussenproducten opgeleverd + Publicatie DC-krant met tussenstand van alle thema s + Eerste versie van een 'democratische bril' is ontwikkeld voor VNG-congres + Artikel over democratische vaardigheden + Aantal artikelen gepubliceerd in o.a. Binnenlands Bestuur, VNG-Magazine, Trouw, BGM-blad, InGovernment + Bijdragen aan VNG-congres, KING-congres, cie. VdDonk en beleidsdossiers als Implementatie Omgevingswet, LDiB, brede VNG-agenda lokaal bestuur en lokale democratie.

3 De meest directe opbrengst ligt bij de experimenten die zeggen dat ze door de DC hebben geleerd en stappen hebben kunnen maken. Twee citaten uit recente mail: "Allereerst bedankt voor alle steun vanuit Democratic Challenge het afgelopen jaar. Ik, en met mij het hele team in gemeente XXX, hebben er erg veel aan gehad. Het is wellicht de belangrijkste reden dat het meer is geworden dan alleen een pilot!". En: ik wil je bedanken voor de bijeenkomsten, en netwerk die ik via jullie opdoe bij DC. Bij mij is hierdoor interesse voor politiek en lokaal bestuur gewekt. En ik heb mij aangesloten bij een politieke partij en ga lokaal actief aan de slag. En we krijgen meer van dit soort bedankjes van de experimenten. De afgelopen tijd zijn meerdere reflectie- en evaluatiesessie georganiseerd: 20/11 met 25 partners, 5/2 met een groep wetenschappers, 24/3 met experimenten en 28/4 met tien deelnemers van het DCplatform. Ook hebben we in maart/april met een enquête aan de experimenten gevraagd naar hun mening over de ondersteuning vanuit de DC. Het belangrijkste signaal uit al deze input is: Ga vooral zo door! Hou vol en kies meer focus. In bijlage 6 de bevindingen uit de enquête, hier nog even kort op een rijtje: Er is tevredenheid over de ondersteuning en brede steun voor de aanpak Nagenoeg alle bereikte DC-experimenten geven aan geïnspireerd te zijn door de DC De DC krijgt gemiddeld een 7.3 als rapportcijfer Met name behoefte aan expertise en meer exposure Suggesties: zoek meer focus en daarmee slagkracht, meer aansluiten bij actualiteit, bij maatschappelijke urgentie, richt je op meervoudige democratie, zoek veranderkracht van binnen en van buiten, experimenten zijn niet leuk maar noodzakelijk, focus op lokaal doen. In het verlengde hiervan kunnen we een aantal proceslessen trekken. Lessen: wat zijn de eerste proceslessen over de DC-aanpak? De Democratic Challenge is zelf ook een experiment. Hoe stimuleer en faciliteer je democratievernieuwing? We hebben gekozen voor een experimenteer- en leerprogramma, maar leren nog elke dag wat er beter en anders kan. Hieronder de eerste lessen over de DC-aanpak, zie ook bijlage De aanpak wordt gewaardeerd door gemeenten en andere betrokkenen. 2. Het bereik is nog beperkt tot een groep voorlopers 3. Heb geduld, innovatie kost tijd 4. Eerst brede open oproep, nu focus op specifieke thema s 5. Thematisch leren en kennisontwikkeling is kansrijk 6. Er is geen financiering voor democratische innovaties 7. Zoek meer verbinding met agenda s VNG en BZK 8. Het overdragen van resultaten en lessen wordt een grote uitdaging Deze lessen zijn uitgewerkt in bijlage 8. Ze zijn gedeeltelijk al gebruikt bij de opzet van de nieuwe oproep en ze vormen ook belangrijke input voor het voorstel voor de komende periode. Lessen: wat zijn de eerste inhoudelijke lessen met betrekking tot lokale democratievernieuwing? Zoals gezegd is het rijkelijk vroeg om nu al algemene lessen te trekken. Toch geven we hier onze eerste inhoudelijke bevindingen. Zie ook bijlage 7: Lessen- de roze/rode draden na acht maanden DC. 1. Urgentiebesef voor democratievernieuwing is niet overal even sterk aanwezig 2. Democratie is meer dan politiek: lokale democratie is meervoudige democratie

4 3. Zoektocht naar een democratisch kompas: een andere bril 4. Meer procesinnovaties dan systeeminnovaties 5. De uitdaging is het delen van zeggenschap 6. Democratie-experimenten zijn kansrijk, maar kwetsbaar 7. Op themaniveau is veel te leren Deze lessen worden in bijlage 7 nader toegelicht. Alleen op het laatste punt gaan we hieronder nog iets dieper in. Er is voor gekozen om het leerproces en de kennisontwikkeling vooral te organiseren binnen een aantal inhoudelijke thema s. De meeste lessen komen dan ook van de kennismakelaars. De DCkennisagenda [zie bijlage 4] maakt per thema zichtbaar wat de kennisvragen zijn en welke aanpak is gekozen. We kunnen hier al voorzichtig een aantal eerste lessen uit trekken: - Vernieuwing van de gemeenteraad blijft een grote uitdaging: echt vernieuwende voorstellen van de representatieve democratie zijn beperkt, de urgentie bij raad is minder hoog en de partijpolitieke vernieuwing is afwezig. - Veel gemeenten worstelen met veranderprocessen en overheidsparticipatie: vaak blijft het bij een intern project in plaats van een brede veranderaanpak samen met de lokale gemeenschap. - Concrete projecten gericht op zeggenschap en financiering lijken kansrijk: er is veel interesse voor Burgerbegroting en Wijkboekhouding. Geld is daarbij overigens niet de kern, het gaat veel meer om eigenaarschap. - Het is lastig om projecten over democratische vaardigheden of waarden in de markt te zetten, dit staat nog in de kinderschoenen en is vaak nog te abstract. - Loting is interessant maar niet zaligmakend en niet eenvoudig uitvoerbaar. Het lijkt vooral zinnig als je het verbindt aan de gemeenteraad. - Dorps- en wijkdemocratie wordt nog vaak vanuit de gemeente benaderd en minder vanuit de bewoners zelf; hoe organiseren zij hun eigen democratie? - In het verlengde daarvan is er wel interesse voor vragen over het democratisch gehalte van initiatieven zoals een coöperatie of bewonerscollectief. - Veel maatschappelijk initiatief is nog kleinschalig en kwetsbaar: dat geldt met name voor thema s als burgeraudits, burgerjournalistiek en democratische vaardigheden - Lokale democratische checks&balances staan onder druk en meer horizontale vormen staan nog in de kinderschoenen - E-democratie lijkt al jaren kansrijk, maar grote toepassingen komen moeilijk van de grond - Er is behoefte aan een slimmere vormgeving van democratische processen bij spannende onderwerpen als AZC s. - Bij de Omgevingswet gaat het vooral om burgerparticipatie en minder over overheidsparticipatie, terwijl daar juist de uitdaging ligt. - Bij het debat over regionale democratie worden nauwelijks nieuwe vormen van democratie betrokken. Dit is een hele korte samenvatting van de eerste lessen uit de thema s. De komende tijd wordt de kennisagenda verder ingevuld. We willen de kennisagenda ook verbinden aan een onderzoeksprogramma om de kennisontwikkeling te borgen en robuuster te maken.

5 Capaciteit 2016 Over de capaciteit voor de uitvoering van de DC zijn afspraken gemaakt tussen BZK en VNG. Binnen die afspraken is het afgelopen half jaar gewerkt met een team van ca fte en een budget van ca cofinanciering. Mensen: DC-team in 2016 Vanaf 1 januari wordt gewerkt met een team van bijna 3 fte, waarvan 1 fte met studenten fte gedetacheerd vanuit BZK (Jornt) fte ingehuurd: Aimee (0.6), Wieke (student, 0.3) en Lisa (0.4, student, vanaf maart) fte tijdelijk vanuit KING/VNG: Merel (0.4 tot maart) en Karin (0.4 vanaf april) - 0. fte stagiair: Bowy (student, vanaf maart) - tijdelijke administratief-organisatorische ondersteuning: Jose (vanaf mei) De inzet van capaciteit vanuit VNG (Karin en Jose) is tijdelijk en onzeker. De contracten van de anderen (Aimee, Lisa, Wieke en Bowy) lopen tot de zomer. De DC is uitvoerbaar met een capaciteit van ca. 3 fte. Dat betekent voor dit najaar een verlenging van de contracten (Wieke stopt, Lisa en Bowy willen als VNG-trainee verder, Aimee wil verlengen) en meer zekerheid over de inzet van capaciteit vanuit de VNG (Karin en Jose). Ook is het aan te bevelen om meer senioriteit op te nemen in het DC-team. Dat kan wellicht door meer seniorbeleidsmedewerkers vanuit VNG en/of BZK dit najaar een plek in het team te geven. Ook oriënteren we ons op het opzetten van een pool met mensen uit gemeenten die een bijdrage willen leveren meewerken aan de DC. Middelen: budget in 2016 Vanuit BZK is een programmabudget van euro beschikbaar gesteld voor 2016, zie begroting in bijlage 8. Dat bedrag is inmiddels helemaal uitgegeven of gereserveerd. Daarnaast hebben we toezeggingen voor cofinanciering voor ca euro (o.a. vanuit LDiB, Omgevingswet en KING). Met een aantal partijen zijn we nog in gesprek over cofinanciering (oa AenO, Alleander..). Het meeste geld gaat naar het inhuren van de kennismakelaars om de thema s te ontwikkelen. Omdat er (naast de detachering van 0.8 fte) slechts beperkt capaciteit van VNG of BZK aan het team is toegevoegd, is ook de externe inhuur van medewerkers van het DC-team een substantieel bedrag. Voor maatwerkbijeenkomsten is een minder groot bedrag uitgetrokken dan gepland, omdat er meer accent wordt gelegd op de thema-ontwikkeling. Bij het opstellen van de begroting in november 2015 is in eerste instantie uitgegaan van personeelskosten voor een half jaar (40.000) waardoor de kosten voor het inhuren van personeel nu veel hoger uitkomen dan gepland in de begroting Onlangs is een verzoek ingediend bij de VNG voor budget voor twee trainees (Bowy en Lisa) voor de tweede helft van In de loop van juni is bekend of dit verzoek kan worden gehonoreerd. Tevens is extra budget nodig voor communicatie: publiciteit, nieuwe oproep voorjaar en het Festival in het najaar om een groter bereik te krijgen. Ondersteuning vanuit VNG-communicatie is minder groot dan vooraf ingeschat, waardoor het begrote bedrag onvoldoende is. Hiervoor zoeken we nog een oplossing, met name door cofinanciering van thema s en activiteiten.

6 Uitgangspunten voor uitvoeringsplan DC tot eind 2017 Het gaat goed met de Democratic Challenge. Het afgelopen half jaar zijn veel activiteiten uitgevoerd voor de experimenten die veelal aangeven dat ze daar tevreden over zijn. Het leerproces krijgt steeds meer vorm binnen de thema s. En er is nieuwe energie met de oproep gericht op zeven thema s. Toch zijn we nog niet tevreden. Het kan beter: meer focus, meer publiciteit, meer verdieping en uiteindelijk een groter bereik. Hieronder de belangrijkste uitgangspunten voor de uitvoering van de DC de komende tijd. Ook hier is een disclaimer op zijn plaats. Wij kunnen wel beter, sneller en meer willen, maar de lokale experimenten bepalen hun eigen tempo en ontwikkeling. Innovatie heeft tijd nodig, je kan het niet forceren of versnellen, hoogstens faciliteren of inspireren. En vooral leren van de ervaringen, lessen verzamelen en overdragen. 1. Aarden en verbinden: het blijkt niet eenvoudig om constructief samen te werken binnen organisaties die in een reorganisatie zitten. Zowel bij BZK als bij VNG waren het afgelopen half jaar geen duidelijke prioriteiten, agenda's en werkpakketten op het gebied van lokale democratie. Dat zal de komende tijd veranderen waardoor de DC beter kan aansluiten en aarden binnen BZK en VNG intensiever. Met name de samenwerking met LDiB en de bestuurdersverenigingen is essentieel voor een goede verbinding tussen participatieve en representatieve democratie en dus voor het succes van de DC. LDiB en DC kunnen elkaar versterken en zijn in gesprek over intensieve samenwerking. 2. Focus: de eerste fase was 99 experimenten bloeien, nu leggen we de focus op leren en kennisontwikkeling binnen dertien thema's. Niet alle 99 experimenten gaan door, maar er komen wel nieuwe bij. Daarnaast gaan we meer inzetten op Experiment Zoekt Gemeente en kiezen we een aantal kansrijke experimenten tot Gamechangers waar extra begeleiding wordt aangeboden. We stoppen met maatwerkbijeenkomsten en we stoppen met het actief ondersteunen van experimenten, bijvoorbeeld omdat ze niet passen binnen de thema s of omdat het slechts ideeën zijn. 3. Verspreiden: experimenten, ervaringen, resultaten en lessen gaan we actiever verspreiden om een groter bereik te krijgen. Om zo bewustwording te vergroten; om te laten zien dat lokale democratie ook anders kan. Daarvoor gebruiken we kanalen van de VNG, maar we zoeken ook naar bredere publiciteit; artikelen in vakbladen, verenigingen, en partnerorganisaties. De boodschap daarbij is: het gaat niet om leuke experimentjes ernaast maar om serieuze vernieuwing van de lokale democratie. 4. Verdiepen: voorstel is om thematische kennisontwikkeling te verbinden aan beleidsdossiers en wetenschappelijk onderzoek. De DC-kennisagenda is de eerste aanzet om te komen tot een onderzoeksprogramma rondom de thema s. Ook over het DC-programma als werkwijze voor democratievernieuwing (participatief meta-onderzoek). Dit willen we oppakken met het wetenschappelijk DC-platform in samenwerking met VNG-onderzoek (o.a. Thorbeckeleerstoel) en BZK-onderzoeksagenda. Hiermee zorgen we voor een meer robuuste en duurzame kennisontwikkeling.

7 5. Overdragen: de laatste fase van een experimenteer- en leerprogramma is de fase van kennisoverdracht: diffusie en adoptie. Dit is niet de makkelijkste fase. Een conferentie met lessons learned of een boekje met best practices is onvoldoende. Vernieuwing en verandering is maatwerk, elke gemeente is anders, iedereen moet het zelf doen en leren. Dat vraagt om conceptualiseren; om het organiseren van nieuwe leerprocessen en ontwikkelsessies. We zullen daarnaast verschillende 'kennisproducten' definiëren als concrete opbrengsten van de DC. Bijvorbeeld een Format Stadsgesprek, Handreiking Burgerbegroting, Dummy Wijkboekhouding. 6. Doorwerking: het succes van de DC is uiteindelijk zichtbaar in de doorwerking ervan in vernieuwingen in lokaal en landelijk beleid. Dan gaat het allereerst over bewustwording, beïnvloeding en agendering. Dit vindt plaats via VNG maar ook via organisaties die betrokken zijn bij de thema-ontwikkeling. Denk aan beleidsthema's als regionalisering, Omgevingswet, toezicht & verantwoording, open overheid, burger/overheidsparticipatie of dorps/wijkbeleid. Maar denk ook aan doorwerking in opleiding en leerprocessen voor ambtenaren, raadsleden of bestuurders. 7. Oogsten: de DC moet agenderen aan de hand van de lessen van de lokale experimenten en thema s. Als de nieuwe colleges in 2018 Democratische vernieuwing op basis van de lessen uit de Democratic Challenge opnemen in hun programma s, kunnen we spreken van beleidsdoorwerking. Hoeveel gemeenteraden gaan het anders aanpakken? Hoeveel en welke nieuwe lokale democratie projecten/programma s worden gestart? 2018 is het oogstjaar. 8. Borgen: lokale democratievernieuwing vraagt om permanent onderhoud. Ook na de DC. Daarvoor is momenteel geen (kennis)infrastructuur in Nederland. We gaan verkennen op welke manier lokale democratie-ontwikkeling geborgd kan worden. Dan gaat het om innovatiestimulering, financiering, kennisontwikkeling, etc. Een school voor lokale (meervoudige) democratie-ontwikkeling. Denk bijvoorbeeld aan een organisatie als Nesta in Engeland, op kleinere schaal het voormalige Forum voor Democratische Ontwikkeling en aan samenwerking met ProDemos, Netdem en kennisinstellingen. Tenslotte. Wij denken dat de DC een meerwaarde heeft voor BZK en VNG. Die meerwaarde zit vooral in het ophalen van praktijklessen bij een aantal voorlopers van lokale democratie-vernieuwing. De opdracht is om deze lessen de komende periode meer te verbinden aan beleidsagenda's. De beoogde doorwerking lijkt vooral kansrijk via de gekozen thematische benadering. Maar daarvoor is wel voldoende tijd en aandacht nodig: tijd om de lessen te borgen in collegeprogramma's en aandacht door verdiepend onderzoek en intensievere samenwerking met LDiB, BZK en VNG. Na bespreking met BZK en VNG zullen we deze uitgangspunten (ism LDiB) uitwerken tot een programma voor de uitvoering van de DC tot eind Of nog beter: tot eind 2018 om in dat laatste jaar zoveel mogelijk over te dragen aan lokale programma s.