GEOLOGISCHE VERENIGING LIMBURG GEOLITHOS. tweemaandelijks tijdschrift : JG 31 nr. 4 juli/augustus 2007

Transcriptie

1 België Belgique P.B. P.P Hasselt 1 BC GEOLOGISCHE VERENIGING LIMBURG GEOLITHOS tweemaandelijks tijdschrift : JG 31 nr. 4 juli/augustus 2007 Afgiftekantoor : 3500 Hasselt 1 Erkenningnummer : P RAW CST vzw RAAD VOOR AARDWETENSCHAPPEN CONSEIL DES SCIENCES DE LA TERRE GVL is lid van de Raad voor Aardwetenschappen Verantwoordelijke Uitgever: Cornelissen Dirk-Borggravevijverstraat Hasselt

2 Geologische Vereniging Limburg Correspondentieadres : Stefan Kempeneers Schoorbroekstraat 36 B 3806 ST-TRUIDEN BESTUUR : Erevoorzitter : Dhr. Rudolf Ertelt Rode-Kruisstraat 43 B 3500 HASSELT Tel : 011 / Voorzitter : Stefan Kempeneers Schoorbroekstraat 36 B 3806 ST-TRUIDEN Tel : 011 / stefan.kempeneers@skynet.be Stefan.kempeneers@gmail.com Penningmeester : Mathieu Driesen Kruisheideweg 32 B 3520 ZONHOVEN Tel : 011 / driesen.tilkin@pandora.be Francis Reenaers Bosblook 37 B 3600 GENK Tel : 089 / francis_reenaers@yahoo.com Erevoorzitster : Mevr. Huygens Ernestine Boekterheide 27 B 3550 Heusden-Zolder Tel : 011 / Vice-voorzitter : Nico Nilis Beringersteenweg 52/8 B 3520 ZONHOVEN Tel : 011 / nico.nilis@pandora.be Bibliotheek : Janos Borosz Stokstraat 13 B 3545 HALEN Tel : 013 / janosborocz@hotmail.com Luc Waumans Pampertstraat 22a 3590 Diepenbeek Tel : 011 / waumansluc@hotmail.com Geolithos : Medewerker : Dirk Cornelissen Borggravevijverstraat 60 B 3500 HASSELT Tel : 011 / dirk.cornelissen@democo.be Udo Van Laethem R. Schrijversstraat 33 B 3806 ST-TRUIDEN Tel : 011 / udo.van.laethem@pandora.be RAW CST vzw RAAD VOOR AARDWETENSCHAPPEN CONSEIL DES SCIENCES DE LA TERRE G.V.L. is lid van de Raad voor Aardwetenschappen

3 INHOUD : Blz : 3. Algemene ledenvergaderingen atelier - zoektochten 4. Mededelingen beurzen en tentoonstellingen 5. Carrière d Antoing 8. Mosasaurus overleefde gruwelijke kaakontsteking. 10. Gelezen in de kranten : Opgeviste schedel Pleistocene muskusos. 12. Vrijwel complete Pliocene walvis ontdekt in Toscane. 14. Belg verkoopt stukjes dinosaurus op internet. AKTIVITEITEN : Algemene ledenvergadering 19u30 - ATC te Alken : Tijdens de vakantiemaanden juli en augustus zullen geen algemene vergaderingen plaatsvinden. Atelier : Wil je gebruik maken van het atelier bij Mevr Bammens? Maak aan afspraak met haar op 011/ Je kan ook steeds terecht bij Mathieu op 011/ Zoektochten : Zaderdag 07 juli 2007 : Rumelange : Toelating werd gevraagd, maar tot heden nog niet schriftelijk bevestigd. Meld je daarom op voorhand zodat je verwittigd kan worden moest deze tocht niet kunnen plaatsvinden (Dirk Cornelissen 011/ ). Een alternatief wordt gezocht (voorstellen?). Samenkomst : 9u30 Waar : ingang groeve Intermoselle Zaterdag 25 augustus 2007 : Beez : Samenkomst : 9u30 Waar : aan de garage thv. 2 e rond punt als je van Hannut komt Reisleider : Mathieu Driesen 011/ Niet vergeten een ingevuld deelnameformulier zoektochten 2007 mee te brengen (te vinden achteraan in dit nr.)! Blz. 3

4 Mededelingen : Noteer alvast : Zaterdag 29 september 2007 : excursie naar Graulei, Bolsdorf (Eifel). HOBBYBEURS CC Hasselt : 08 en 09 september 2007 : Ook dit jaar heeft de vereniging zijn vaste plaats alweer en ook nu weer de jaarlijks terugkerende vraag om hulp voor dit evenement. Helpende handen zowel bij de opbouw, afbraak van de stand alsook voor permanentie geef Stefan ( 011 / ) of Mathieu ( 011/ ) een seintje! Beurzen en tentoonstellingen : 04 & 05 augustus 2007 : Festival der Kristalle. Internationale Wolfacher Mineralientage. Wolfach/Swarzwald; zaterdag van 10u to 18u00 zondag van 11u tot 17u00 25 & 26 augustus 2007 : 20 e internationale mineralen en fossielenbeurs Hall Omnisports du Préau - Bernissart 2 september 2007 : 2 e internationale fossielenbeurs BVP 08 en 09 september 2006 : internationale mineralen- en fossielenbeurs; Autoworld Parc du Cinquantenaire Brussel; van 10 tot 18u; info : e 10 en 11 november 2007 : 23 internationale ruilbeurs 4M Foyer Culturel - rue Wilmet Montignt-Le-Tilleul 17 & 18 november 2007 : Intergem in de Metropolis, Groenendaallaan 394 te Antwerpen; open : zaterdag van 12 tot 18u30 en zondag van 10 tot 17u30. Blz. 4

5 Eindelijk nog eens een nieuwe vindplaats: Carrières d Antoing. Het is lang geleden dat we nog eens een nieuwe vindplaats aan onze steeds verschrompelende lijst van vindplaatsen konden toevoegen. Maar dank zij onze vrienden van Harelbeke (bedankt jongens) kunnen we geregeld eens onze hamers en beitels testen in Antoing. En met succes! Het is natuurlijk niet bij de deur, maar de vondsten, de omgeving en de hartelijkheid waarmee we in Antoing ontvangen worden zijn werkelijk de moeite waard. Na een ritje via de E314, de zuidoostelijke ring van Brussel, de E19 tot voorbij Mons en dan de E42 (langs de verboden fosfaatmineralen van Blaton) verpozen we tot 10 uur op de parking na afrit 29. Op een zaterdagmorgen zijn de 150 km snel en comfortabel verteerd en kan er op de parking rustig ontbeten worden. Na het uitstippelen van het laatste gedeelte van de reisweg bereiken we zonder probleem de groeve. Na wat zoeken worden we door het personeel vriendelijk verwelkomd. Met terechte fierheid tonen ze ons de grootste steenbreker en de machtigste bulldozer van heel Europa. Blz. 5

6 Onder begeleiding rijden we voorzichtig de reusachtige groeve binnen. In Antoing produceren ze een astronomische hoeveelheid kubieke meters aan steenslag. Als we beneden onze auto s parkeren verwondert ons dat niet: de wanden zijn enorm hoog en de verdiepingen zijn niet te tellen. Of er ook iets fatsoenlijks gevonden wordt? Bekijk de volgende foto s maar eens. Calciet van topkwaliteit en fossielen om van te dromen! Samen wegen deze brokken van Willy Vandewal meer dan 50kg. Ze zijn te bewonderen in zijn museum(!) te Gruitrode. De glanzende en gave kristallen zijn ongeveer 5 cm lang. Blz. 6

7 Zelf vond ik een calciet-combinatie die mag gezien worden. Links draag ik met een glimlach de brok van 35 kg. Rechts hetzelfde stuk uit mijn vitrinekast. Bb. 7cm. Ook fossielen (nog niet op naam gebracht) van bijzonder goede kwaliteit werden tijdens de laatste zoektocht in overvloed gevonden. In het zanderige moedergesteente kon zelfs onze voorzitter een resem mooie trilobieten en koralen verzamelen. De zoektocht naar Antoing is een aanrader voor alle leden. Niet alleen de vondsten maar ook de omgeving doet deugd aan elk zoekershart. Mathieu Driesen Foto s: Freddy Bollaerts, Stefan Kempeneers en Mathieu Driesen. Verzameling: Willy Vandewal, Stefan Kempeneers en Mathieu Driesen. Blz. 7

8 Mosasaurus overleefde gruwelijke kaakontsteking Prehistorisch zeereptiel zwom rond met halve liter etter in kaakbot Onderzoekers in Maastricht hebben de versteende kaak van een 66 miljoen jaar oud zeereptiel met een röntgenscanner doorgelicht. Het vleesetende reuzenreptiel heeft maandenlang rondgezwommen met een forse ontsteking in de achterste kaakbotten. Waar normaal het kaakscharnier zit, heeft de infectie grote stukken botweefsel weggevreten. Dankzij het röntgenonderzoek kon het bot nu ook van binnen bestudeerd worden, zonder het breekbare fossiel te beschadigen. Op basis van de scans kan nu voor het eerst een echte diagnose gesteld worden. Niet alleen heeft de bot-ontsteking een forse hoeveelheid botweefsel weggevreten, ook is er aan de buitenkant van het bot nieuw botweefsel gevormd, waaruit blijkt dat het dier de ontsteking nog geruime tijd heeft overleefd. Mosasauriërs leidden een buitengewoon gewelddadig bestaan; sporen van botbreuken of bijt-incidenten worden vaker gevonden, maar de omvang van de ontsteking waar de Bemelse mosasaurus nog tijdenlang mee heeft rondgezwommen is zeer uitzonderlijk. Blz. 8

9 Achtergrondinformatie bij de ontstoken kaak van de Bemelse Mosasaurus Over de vondst : Het fossiel werd in 1953 ontdekt bij Bemelen, en alhoewel de afwijking aan de kaak en het quadratum toen wel genoemd werden, bleef verder onderzoek uit, mede omdat CTröntgentechnieken toen nog niet beschikbaar waren. De Bemelse Mosasaurus is één van de meest complete mosasaurusfossielen die in de omgeving van Maastricht gevonden zijn. Over mosasauriërs Mosasauriërs waren zeereptielen, nauw verwant aan slangen en hagedissen. Het zijn dus géén dinosaurussen; dino s waren landdieren, mosasauriërs leefden in de zee. In tegenstelling tot de meeste slangen en hagedissen, werden de meeste mosasauriërs zes meter of groter, met uitschieters tot boven de zestien meter. Aan het eind van het Krijt, ruim 65 miljoen jaar geleden, stonden de mosasauriërs in zee bovenaan de voedselpiramide. De enige dieren waar ze echt voor moesten uitkijken waren ándere mosasauriërs; er zijn zelfs fossiele aanwijzingen van kannibalisme bij mosasauriërs bekend. CT-scanning CT-scanning, of Computed Tomography is een techniek die veel wordt toegepast in situaties waarbij een conventionele röntgenfoto onvoldoende informatie biedt. Op basis van een groot aantal scans vanuit verschillende hoeken (in een ziekenhuis vaak gemaakt met een om de patiënt heen draaiende scanner), kan de computer een doorsnedenbeeld berekenen waaruit een 3D-beeld gereconstrueerd kan worden. Het onderzoek Het gehele onderzoek is uitgevoerd in samenwerking met artsen van het Academisch ziekenhuis Maastricht. De scans werden gemaakt door AzM-radioloog Paul Hofman, bij de verdere interpretatie van de scans was orthopedisch chirurg Geert Walenkamp, ook verbonden aan het AzM, betrokken. Blz. 9

10 Ouderdom De ouderdom van de nieuwe vondst ligt rond de 66 miljoen jaar. De omgeving van Maastricht was rond die tijd, tegen het eind van het Krijt, bedekt door een ondiepe, tropische zee. Wetenschappelijke publicatie Het onderzoek aan de kaak werd afgelopen jaar gepubliceerd in het wetenschappelijke vaktijdschrift Oryctos. Te zien Vanaf 25 mei 2007 is het fossiel te zien in een speciaal aan de vondst gewijde vitrine in het Natuurhistorisch Museum Maastricht De Bosquetplein 7 in Maastricht, tel / Persbericht : Natuurhistorisch Museum Maastricht 25 mei 2007 Gelezen in de kranten Opgeviste schedel Pleistocene muskusos 15 februari jongstleden heeft een Katwijkse viskotter een bijzonder gave schedel van een muskusos uit de Noordzee opgevist. De schedel dateert uit de laatste IJstijd en is tussen de en jaar oud. Schedels van Pleistocene muskusossen zijn zeer zeldzaam. Deze is één van de twee gaafste exemplaren in Europa. Nu te bezichtigen in de actualiteiten- vitrine van natuurhistorisch museum Naturalis in Leiden. Muskusossen kwamen in kleine aantallen voor in ons land, vandaar dat we de botresten slechts sporadisch tegenkomen tussen de honderdduizenden fossielen van IJstijdzoogdieren. Nederlandse museumcollecties en privé-verzamelingen zijn niet meer dan honderd botten van het dier rijk en het aantal schedelfragmenten is op de vingers van twee handen te tellen. De schedelvondst geeft veel Blz. 10

11 nieuwe informatie en is daarom van wetenschappelijk belang. Aan de kop ontbreken alleen de hoornpunten, het neusbeen en de tanden. Van het gebit zijn wel de twee achterste kiezen bewaard gebleven. De schedel is eigendom van amateur paleontoloog Klaas Post uit Urk. Naturalis stelt hem tentoon in de speciale actualiteitenvitrine. De schedel van de muskusos is een van de dikste schedels van alle zoogdieren. Hij is opgebouwd uit centimeters dik been. Met name de kop van het mannetje. Tijdens gevechten rammen zij hun koppen met enorme kracht tegen elkaar. De hoorns lopen helemaal tot bovenop de schedel door en vormen een soort veiligheidshelm die de klap enigszins verzacht. Als ze met hun koppen tegen elkaar stoten, zijn muskusossen kilometers in de omtrek te horen. Muskusossen doorstonden met hun dichte wollen vacht temperaturen van tientallen graden onder het vriespunt. Ze leefden samen met mammoeten en de wolharige neushoorns. Toen het extreem koud werd in Nederland, vertrokken de mammoet en de neushoorn naar warmere streken, maar de muskusos hield stand en trotseerde de kou. Hoewel muskusossen veel weg hebben van runderen zijn ze meer verwant aan schapen. Muskusossen komen nu nog voor op de toendras van Groenland, Alaska en Siberië. Persbericht Naturalis -Leiden 12 juni 2007 Blz. 11

12 Vrijwel complete Pliocene walvis ontdekt in Toscane In Toscane is het vrijwel complete skelet van een walvis blootgelegd. Het dier, dat omstreeks 4-5 miljoen jaar geleden moet hebben geleefd, is 10 m lang. Het skelet is zeer goed bewaard gebleven en bijna compleet; slechts enkele botten (vnl. uit de kaak) werden op enige afstand gevonden. De vondst werd gedaan op ongeveer 10 km van de kust, in de wijngaard die de beroemde Brunello di Montalcino wijn oplevert. - Opgraving van de walvisrestanten - De wijngaard waar het skelet werd gevonden, temidden van de Toscaanse heuvels In de directe omgeving van het skelet werden ook andere mariene fossielen aangetroffen, onder andere vissen en schelpdieren, die van belang zijn voor de reconstructie van het mariene milieu waarin de walvis leefde. Zowel de vissen als de schelpdieren vertegenwoordigen waarschijnlijk een ecosysteem dat de dode walvis waarschijnlijk tientallen jaren als belangrijkste voedselbron had (ook nu vormen dode walvissen op de zeebodem vaak het centrum van een ecosysteem met een bijzondere macro- en microfauna). De vondst, tussen de botten, van diverse haaietanden wijst erop dat de walvis door haaien is aangevallen vlak voordat hij overleed. Of zijn overlijden een direct gevolg is geweest van die aanvallen, hebben de onderzoekers echter (nog) niet kunnen vaststellen. De vondst is gedaan door een amateurgeoloog, die in de wijngaard naar fossielen zocht. Hij waarschuwde direct het Museo di Storia Naturale di Firenze (Museum voor Natuurlijke Historie van Florence), dat daarna de opgraving professioneel liet uitvoeren. Dat gebeurde door een uitgebreid team dat, vanuit de plaatst waar de eerste botten waren aangetroffen, het vlak waarop de walvis lag steeds verder afbakende. Vervolgens werd Blz. 12

13 de grond rond de botten zorgvuldig weggegraven, waarna de langzaam vrijkomende botten met steeds fijnere methoden werden blootgelegd totdat ze vrijwel geheel uit de ondergrond staken. - Het grotendeels blootgelegde skelet. - - Het geheel blootgelegde skelet blijkt bijna compleet - - Duidelijk zichtbaar is hoe de wervels grotendeels uit de ondergrond te voorschijn komen - - De afzonderlijke, goed ingepakte stukken van het skelet worden opeen vrachtwagen gehesen voor transport naar Florence - Blz. 13

14 Dat werk werd gelukkig niet gecompliceerd door tektoniek. Hoewel de zee zo'n anderhalf miljoen jaar uit het gebied verdween en het gebied daarna werd opgeheven, liggen de lagen in de wijngaard vlak, zonder tektonische verstoringen. Het blootleggen was daarom, hoewel tijdrovend, niet bijzonder moeilijk. Nadat het hele skelet was blootgelegd, werden de afzonderlijke onderdelen - met hun ondergrond - ingepakt in polyurethaan en papier om transport mogelijk te maken. De afzonderlijke stukken werden op een vrachtwagen gehesen die het materiaal - gelukkig onbeschadigd - afleverde bij het Museum voor Natuurlijke Historie in Florence. Daar wordt het nu onderzocht. De bedoeling is om het complete skelet op korte termijn tentoon te stellen. Referenties: Holden, C. (ed.), The whales of Italy. Science 316, p Foto's: Museum voor Natuurlijke Historie, Florence.</TD< tr> Bron : Geonieuws Nederlandse Geologische Vereniging Belg verkoopt stukjes dinosaurus op internet Een Belgische professor verkoopt op internet twee zeldzame fossielen van een Ichthyosaurus, een zwemmende dinosaurus die zo'n 200 miljoen jaar geleden leefde. Dat melden enkele Belgische kranten (6 maart 2007). De verkoper is een wetenschapper uit Leuven die anoniem wil blijven. Hij zou de overblijfselen hebben geërfd van zijn grootvader. Wereldwijd zijn er van de diertjes slechts een honderdtal exemplaren gevonden. De kleine dinosaurussen zijn zeereptielen of vishagedissen en ze lijken op onze dolfijnen. Met een ouderdom van tussen de 215 en 190 miljoen jaar zijn het de oudste fossielen in de geschiedenis van veilingsite ebay. Het skeletmateriaal - met echtheidscertificaat - is op leisteen gestabiliseerd en gefixeerd in een houten kader. Het bieden begint bij 1500 en 2500 euro.... een bericht dat bij menig professioneel als een bom zal inslaan! Elke auteur is verantwoordelijk voor de inhoud van zijn artikels. Blz. 14

15 INSCHRIJVINGSFORMULIER Datum :. /. /. Naam :... Voornaam :.. Straat : nr : bus :.. Gemeente :... Tel : Interesse : - Algemene geologie O - Paleontologie O - Mineralogie O - Bodemkunde O - Petrologie O - Andere O Lidgeld van 01 sept. tot 31 aug. : - gewoon lid : 18 /jaar (per bijkomend lid van hetzelfde gezin : + 5 /jaar - steunend lid : 25 /jaar - Jeugd (- 16 jaar) : 15 /jaar Het bedrag van de verplichte verzekering is hierin inbegrepen. Te storten op rekening nr : op naam van : Geologische Vereniging van Limburg, Kruisheideweg 32, B 3520 Zonhoven deelname-formulier zoektochten Geologische Vereniging Limburg : 2007 Ondertekende verklaart zich akkoord met het zoektocht-reglement van de Geologische Vereniging Limburg en zal er zich naar gedragen tijdens de verschillende uitstappen van het jaar Het betreden van groeves of ontsluitingen gebeurt volledig op eigen risico. Het bestuur van de Geologische Vereniging Limburg en/of eigenaars van groeves en ontsluitingen kunnen onder geen enkel beding verantwoordelijk gesteld worden voor eventuele ongevallen! Ondergetekende verklaart tevens volledig in orde te zijn met zijn of haar persoonlijke familiale verzekeringspolis. Dit formulier af te geven op de dag van de zoektocht aan de excursie-leider. ZOEKTOCHT: DATUM :. Lid HANDTEKENING : Verantwoordelijk ouder Voogd Familie-lid Naam en voornaam : Adres :.. Postcode en woonplaats :. Telefoon :.. Naam en leeftijd 1 e kind (*) : Naam en leeftijd 2 e kind (*) : (*) naam en leeftijd van het kind invullen indien U als ouder, voogd of familie-lid verantwoordelijk bent voor personen jonger dan 14 jaar Blz. 15

16 Interesse? Aarzel niet en neem contact met het bestuur. Alvast bedankt! Blz. 16