GEOLOGISCHE VERENIGING LIMBURG GEOLITHOS. tweemaandelijks tijdschrift : JG 32 nr. 5 september/oktober 2008

Transcriptie

1 België Belgique P.B. P.P Hasselt 1 BC GEOLOGISCHE VERENIGING LIMBURG GEOLITHOS tweemaandelijks tijdschrift : JG 32 nr. 5 september/oktober 2008 Afgiftekantoor : 3500 Hasselt 1 Erkenningnummer : P RAW CST vzw RAAD VOOR AARDWETENSCHAPPEN CONSEIL DES SCIENCES DE LA TERRE GVL is lid van de Raad voor Aardwetenschappen Verantwoordelijke Uitgever: Cornelissen Dirk-Borggravevijverstraat Hasselt

2 Geologische Vereniging Limburg Correspondentieadres : Stefan Kempeneers Schoorbroekstraat 36 B 3806 ST-TRUIDEN BESTUUR : Erevoorzitter : Dhr. Rudolf Ertelt Rode-Kruisstraat 43 B 3500 HASSELT Tel : 011 / Voorzitter : Stefan Kempeneers Schoorbroekstraat 36 B 3806 ST-TRUIDEN Tel : 011 / stefan.kempeneers@skynet.be Stefan.kempeneers@gmail.com Penningmeester : Mathieu Driesen Kruisheideweg 32 B 3520 ZONHOVEN Tel : 011 / driesen.tilkin@pandora.be Erevoorzitster : Mevr. Huygens Ernestine Boekterheide 27 B 3550 Heusden-Zolder Tel : 011 / Vice-voorzitter : Nico Nilis Beringersteenweg 52/8 B 3520 ZONHOVEN Tel : 011 / nico.nilis@gmail.com Webmaster : Kris Vanderschot Houtmarkt 15 B 3800 SI-TRUIDEN Tel : 011 / krisvanderschot@gmail.com Francis Reenaers Bosblook 37 B 3600 GENK Tel : 089 / francis.reenaers@yahoo.com Janos Borosz Stokstraat 13 B 3545 HALEN Tel : 013 / janosborocz@hotmail.com Luc Waumans Pampertstraat 22a 3590 Diepenbeek Tel : 011 / waumansluc@hotmail.com Geolithos : Dirk Cornelissen Borggravevijverstraat 60 B 3500 HASSELT Tel : 011 / dirk.cornelissen@democo.be Medewerker : Udo Van Laethem R. Schrijversstraat 33 B 3806 ST-TRUIDEN Tel : 011 / udo.van.laethem@pandora.be RAW CST vzw RAAD VOOR AARDWETENSCHAPPEN CONSEIL DES SCIENCES DE LA TERRE G.V.L. is lid van de Raad voor Aardwetenschappen

3 INHOUD : Blz : 3. Algemene ledenvergaderingen atelier - Zoektochten 4. Mededelingen 5. Beurzen en tentoonstellingen 7. Zondagnamiddaglezing Natuurhistorisch museum Maastricht : Over leven en dood in de Krijtzee Ammonieten uit de Tunesische woestenij. 8. Nieuwe vondst fossiele reuzenschildpad uit het Krijt. 10. Gelezen in de kranten : Nieuwe dinosaurus ontdekt in Polen. 11. Resten voorvader krokodil ontdekt in Brazilië. 12. Duivelskikker uit het Krijt was een reus. AKTIVITEITEN : Algemene ledenvergadering in de evenementenhal Den Dijk te Zonhoven (routebeschrijving zie elders in dit nr) : ZATERDAG 20 SEPTEMBER 14u : MICROMOUNT-NAMIDDAG : micromineralen uit België door André Heyninck. Iedere mineralenverzamelaar heeft naamloze specimen in zijn collectie meebrengen dus naar deze micromountnamiddag!! VRIJDAG 03 OKTOBER u : TRILOBIETEN UIT DE OMGEVING VAN RESTEIGNE EN WELLIN : voordracht door Allart Van Viersen. Een ideale voorbereiding op de zoektocht de dag nadien (zie ook zoektochten onderaan deze blz.)! Atelier : Wil je gebruik maken van het atelier bij Mevr Bammens? Maak aan afspraak met haar op 011/ Je kan ook steeds terecht bij Mathieu op 011/ Zoektochten : RESTEIGNE EN WELLIN : 04 oktober 2008 Zoeken naar trilobieten olv. Allart van Viersen. Samenkomst : 10u aan de kerk van Resteigne. Blz. 3

4 Reisleider : Stefan Kempeneers : 0478/ Carrière Gralex de Leffe : 25 oktober 2008 Samenkomst : 9u30 aan de kerk van Spontin (afrit 19 van de E411). Reisleider : Mathieu Driesen : 011 / (later op de dag eventueel naar Carrière Gralex in Beez) Niet vergeten : meld je steeds ruim op voorhand bij de reisleider + breng een ingevuld deelnameformulier zoektochten 2008 mee (te vinden achteraan in dit nr.)! Mededelingen : De vereniging zal ook dit jaar weer deelnemen. Helpende handen zowel bij de opbouw (vrijdag), afbraak van de stand (zondag-avond) alsook voor permanentie geef Mathieu een seintje ( 011/ / of driesen.tilkin@pandora.be)! Alvast bedankt voor jullie medewerking. Tja alweer een jaar voorbij. September is traditioneel de periode om het lidgeld te vernieuwen. Alle lidgelden blijven behouden. Wij hopen jullie natuurlijk volgend werkjaar allen terug te zien op onze activiteiten! Bijgaand vinden jullie een overschrijvingsformulier. Evenementenhal Den Dijk Rozenkransweg 4 te Zonhoven. Hoe bereik je Den Dijk? Kom je van Hasselt, Heusden-Zolder of de E314 (afrit 29), neem de N 715 (weg Hasselt Eindhoven) en aan kilometerpaal 6,1 (verkeerslichten) de Donkweg richting centrum (oosten) inslaan. Vanaf hier staan wegwijzers die de richting van de evenementenhal aanduiden. De hoofdingang van de hal en de cafetaria is aan de zuidkant (Hasselt). Blz. 4

5 Om vanuit Genk de hal te bereiken draai je aan de kerk van Zonhoven-centrum rechts, neem je de eerste straat links en zie je na een paar bochten de parking van de hal. Dus vanaf de eerste ledenbijeenkomst in Zonhoven zullen onze bibliotheek en shop (doosjes, mineralen, fossielen,.) terug geopend zijn! Onze nieuwe kasten staan (voorlopig) niet in het eigenlijke vergaderlokaal. We spreken dan ook af dat een half uur vóór aanvang van de ledenbijeenkomst en tijdens de pauzes gebruik kan gemaakt worden van onze bibliotheek en shop. Dit om er voor te zorgen dat onze bibliothecaris en shopverantwoordelijke niet te pas en te onpas naar de kasten worden geroepen. Beurzen en tentoonstellingen : TENTOONSTELLING : Fossielen uit de kleigroeven Ampe in samenwerking met Ltihos-Harelbeke : vanaf 23 februari 2008 in het gemeentehuis van Pittem Markt 1 te Pittem; voor meer info : Lithos.harelbeke@pandora.be 7 september 2008 : 3 e internationale fossielenbeurs in het gemeentepark van St- Gillis-Waas (achter het gemeentehuis); open van 9u30 tot 17u30 inkom : 2,50. Voor inschrijvingen en info, mail : jo_de_wilde@hotmail.com of 13 en 14 september 2008 : 33 e internationale mineralen- en fossielenbeurs van 10 tot 18u Autoworld, Parc du Cinquantinaire, Brussel (info : 7 december 2008 : 21 e mineralen- en fossielenbeurs organisatie Lithos Harelbeke in het Cultureel Centrum Het Spoor Eilandstraat Harelbeke; van 10 tot 17u inkom gratis. 21 en 22 FEBRUARI 2008 : IMRA Metropolis Business & Com. Center Groenendaallaan Antwerpen; open : ZA van 12 tot 18u en ZO van 10 tot 10u30. 5 april 2009 : ruilbeurs micro-mounters! Er zijn meerdere redenen om deze ruilbeurs even in de aandacht te plaatsen : - het is vlakbij (amper 35 Km van Zonhoven, E314 nemen, luchthaven Beek (Maastricht ) volgen en de afrit erna nemen, op 1 Km van de afrit kom je aan het zaaltje de Stip in Meersen. - er is een internationaal gezelschap aanwezig met interessante micromounts uit de omgeving. Blz. 5

6 - de Geakring Noordoost is een simpatieke groep waar Rudolf Ertelt indertijd nog indruk gemaakt heeft met zijn lezing over tektieten. - je vind er mensen uit het millieu om lonende relaties aan te knopen. - je moet geen inschrijfgeld betalen en de consumpties zijn heel democratisch. Blz. 6

7 ZONDAGMIDDAGLEZING Op 28 september 2008, vanaf uur, zal Stijn Goolaerts, werkzaam aan de KU Leuven, een lezing verzorgen met als titel: Over leven en dood in de Krijtzee Ammonieten uit de Tunesische woestenij Aan bod komt het wel en wee van ammonieten aan het einde van het Mezozoïcum. Ammonieten vormden een enorm succesvolle groep van koppotigen die tegelijktijd met o.a. dinosauriërs van het wereldtoneel verdwijnen tijdens de overgang naar het Kenozoïcum. Over het hoe en waarom bestaat al decennia lang een debat, maar de vraag is of we wel voldoende houvast hebben in deze materie. Stijn vond in Tunesië een vindplaats van laat-maastrichtien ammonieten die tot de rijkste ter wereld gerekend mag worden. Het opstellen van een extinctie-verhaal baart hem veel kopzorg en laat hem ook uitzien naar andere gebieden, o.a. het type Maastrichtien van de St-Pietersberg en directe omgeving. Na de PowerPoint presentatie is er voldoende gelegenheid tot vragen stellen en discussie, zowel in het auditorium als in het museumcafé, tot sluitingstijd van het museum uiteraard. Entree: een normaal kaartje voor het museum (volwassenen: 4.50 Euro; kinderen 4-11 jaar: 3 Euro). Natuurhistorisch museum Maastricht De Bosquetplein KJ Maastricht Een interessant artikel een reisverslag bezorg het ons!!! Blz. 7

8 Persbericht : Nieuwe vondst fossiele reuzenschildpad uit het Krijt Kortgeleden vond Sjir Renkens uit Zaltbommel in een groeve in de buurt van Maastricht het schild van een reuzenzeeschildpad. Dankzij een enthousiast team van zeven ervaren amateur-paleontologen kon het in zijn geheel geborgen worden. Het 66 miljoen jaar oude fossiel is vanaf 20 juli tentoongesteld in het Oertijdmuseum De Groene Poorts in Boxtel Nederland (info : - De berging van het schild. Een hele klus maar een onvergetelijke ervaring! National Geographic waardig Herken enkele GVL-ers. - Oertijdlab Het schild zal vanaf zondag 10 augustus op vrijdagen en zondagen van 13 tot 16u onder het oog van publiek vrijgeprepareerd en geconserveerd worden. Deze activiteit vindt plaats onder de noemer Oertijdlab. Tijdens het Oertijdlab is er ruimschoots gelegenheid tot het stellen van vragen. Het publiek kan dan ook vondsten uit de Limburgse Krijtafzettingen laten determineren. Vooral wie botten uit die afzettingen heeft, is van harte uitgenodigd deze te komen laten zien. Het vrijleggen en in elkaar passen van de broze botten zal zeer voorzichtig gebeuren. Daarbij wordt gebruik gemaakt van kwasten, tandenborstels, prepareernaalden en speciaal impregneermiddelen. Niet alleen het schild, maar ook enkele wervels en een schouderblad zijn bewaard gebleven. Het zal heel spannend zijn om te zien wat er verder allemaal uit de kalksteen tevoorschijn komt. In de tentoonstelling wordt ook meer verteld over schildpadden in het algemeen en zijn bruilenen van andere schildpadvondsten te zien, waaronder het tot nu toe enig exemplaar van het dijbeen van Allopleuron hoffmanni. In de filmzaal is een presentatie te zien van de spectaculaire berging van het fossiel. Blz. 8

9 Wanneer het schild en de andere botten zover mogelijk zijn vrijgelegd, worden ze permanent in het Oertijdmuseum tentoongesteld. Allopleuron hoffmanni Inmiddels staat het vast dat het een exemplaar van de soort Allopleurin hoffmanni betreft. Hij deelde de zee met andere reuzenreptielen, zoals Mosasaurus hoffmanni en Prognathodon saturator. Na zijn dood is hij op de zeebodem beland en hebben aaseters zich aan zijn kadaver tegoed gedaan. Op het schild zijn duidelijk sporen te zien van slakken die zich na zijn dood op de botten hebben genesteld. Het museum bezit een afgietsel van de meest complete Allopleuron hoffmanni die bekend is. - Boven- en zijaanzicht van het tot dusver meest complete skelet van Allopleuron hoffmanni, te zien in het Natuurhistorisch Museum te Maastricht (foto Dr. EWA Mulder) - - Het grootste deel van het geborgen schild - Persbericht : naar aanleiding van de opening van de tentoonstelling Blz. 9

10 Gelezen in de kranten Nieuwe dinosaurus ontdekt in Polen In het Zuid-Poolse Lisowice zijn de overblijfselen ontdekt van de eerste dinosaurus die ooit rechtop liep. Het dier zou zo n 200 miljoen jaar geleden tijdens het Juratijdperk hebben geleefd en kan beschouwd worden als de voorvader van de gevreesde, vleesetende Tyranosaurus rex. Van de nieuwe dinosaurus, die de naam Dragon meekreeg, werden nog maar enkele overblijfselen gevonden : deeltjes van de schedel, ruggewervels, kaakbeen en beenderen uit de poten. Toch konden wetenschappers al concluderen dat het dier 5 m lang was, tanden van 7 cm had en op twee poten liep (!?). Bron : Het Laatste Nieuws - Internet Blz. 10

11 Resten voorvader krokodil ontdekt in Brazilië In Brazilië zijn de versteende resten van de voorvader van de krokodil gevonden. Volgens plaatselijke wetenschappers gaat het om de ontbrekende schakel tussen de dinosauriërs en de krokodil zoals we die nu kennen. Het prehistorische roofdier leefde zo'n 80 miljoen jaar geleden en - hoewel het sterk op een krokodil lijkt leefde het niet in het water, maar op het land. Het fossiel werd al in 2004 gevonden in de omgeving van Monte Alto, maar paleontologen van de universiteit in Rio de Janeiro toonden het nu pas de eerste beelden aan het grote publiek. Het dier werd zo n 1,70 m lang en woog zo n 30 tot 40 kilogram. Een simulatie van hoe de voorvader van de krokodil er zou uitgezien hebben. "De schedel is, zoals bij primitieve krokodillen, korter en staat hoger dan de romp. De onderkaak, de poten en de wervels verschillen minder van de krokodil zoals we die nu kennen." De wetenschappers vermoeden dat de Montealtosuchus Arrudacamposi, zoals het dier werd gedoopt, lange poten had en daardoor zeer wendbaar was. Het zou een vleeseter geweest zijn. Bron : Het laatste Nieuws - Internet Blz. 11

12 Duivelskikker uit het Krijt was een reus. Van allerlei soorten dieren blijken in het geologische verleden zeer grote soorten te hebben bestaan. Onlangs hebben onderzoekers op Madagascar, in gesteenten uit het Laat-Krijt, opnieuw restanten van een 'reus' gevonden, in dit geval een kikker. Het dier was vele malen groter dan de grootste kikker die nu op Madagascar voorkomt (Manydactylus ampigna), en ook aanzienlijk groter dan de grootst bekende recente kikkersoort in de hele wereld (de goliath-kikker uit West-Afrika, die zo'n 30 cm lang kan worden en een gewicht heeft van ca. 3,5 kg. De fossiele reuzenkikker van Madagascar, die Beelzebufo ampigna (duivelskikker met een pantser) is gedoopt, moet ongeveer 40 cm lang zijn geweest en zo'n 5 kg hebben gewogen. Beelzebufo ampina (in kleur) is vele malen groter dan de grootste kikker die nu op Madagascar leeft, Mantydactylus ampigna. Tekening: Luci Betti-Nash. (DK) Student Joseph Sertich op de vindplaats van de fossiele kikker. (DK) De reuzenkikker, die miljoen jaar geleden leefde, is opvallend genoeg geen directe verwant van de huidige kikkers op Madagascar, maar daarentegen wel een nauwe verwant van een groep kikkers (de ceratophirinen) in Zuid-Amerika. Deze groep kikkers wordt gekenmerkt door een enorme bek. Daarmee hebben alle soorten van die groep al een tamelijk afschrikwekkend uiterlijk, maar Beelzebufo spant, vanwege zijn monsterlijke proporties, duidelijk de kroon. Het moet ook een vraatzuchtige rover zijn geweest. De vondst van deze kikker is belangrijk omdat hij een direct bewijs vormt dat er ooit een directe verbinding moet zijn geweest tussen Madagascar (het grootste eiland voor de zuidoostelijke kust van Afrika) en Zuid-Amerika, zonder dat er ook sprake was van een verbinding met Afrika (de fossiele kikkers uit het Laat-Krijt van Afrika vertonen geen enkele verwantschap met Beelzebufo). Blz. 12

13 Wervels van Beelzebufo. (GF) De talrijke restanten van het skelet van Beelzebufo moesten in elkaar 'gepuzzeld' worden. (GF) Daarmee vormt de kikker wel een briogeografisch puzzelstukje, maar daarbij moet wel in beschouwing worden genomen dat er nauwelijks fossiele kikkers van het zuidelijk halfrond bekend zijn. Toch blijft het een raadsel hoe een 'Zuid-Amerikaanse' kikker op Madagascar terecht kan zijn gekomen, omdat voor kikkers de zee een niet te nemen barrière vormt. Het ziet er dus naar uit dat er in het Krijt een landbrug tussen Madagascar en Zuid-Amerika moet hebben bestaan. Interessant is in dit verband dat sommige aardwetenschappers sinds enige tijd de mogelijkheid opperen dat er in het Krijt een verbinding tussen Madagascar en Zuid-Amerika moet hebben bestaan via Antarctica, maar daarover bestaat nog weinig duidelijkheid. Blz. 13

14 De diverse fragmenten worden op een levensgrote tekening ingepast (foto Luci Betti-Nash). (DK) Het bijeen gepuzzelde skelet van Beelzebufo ampigna op de tekening. (DK) De eerste vondst van botjes van Beelzebufo op Madagascar dateert al van Sindsdien is naarstig gezocht naar meer materiaal, en nu zijn er ca. 75 fragmenten bekend. Hoe die met elkaar in verband stonden, werd als een puzzel uitgezocht. Eerst werd een tekening gemaakt van het skelet zoals dat bij verwante kikkers bestaat, daarna werd die tekening uitvergroot tot de maat van Beelzebufo zoals die op basis van de (vrijwel volledige) schedel moest zijn geweest, en vervolgens werden de afzonderlijke fragmenten op die tekening in hun juiste positie geplaatst. Zo ontstond een vrijwel compleet beeld, waaruit bleek dat Beelzebufo een stevige bouw had, een soort rugschild, een enorme bek en krachtige kaken. Op basis hiervan veronderstellen de onderzoekers dat de kikker grote hagedissen moet hebben kunnen verslinden, en wellicht zelfs net uit het ei gekropen dinosauriërs. Referenties: Evans, S.E., Jones, M.E.H. & Krause, D.W., A giant frog with South American affinities from the Late Cretaceous of Madagascar. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States 105, Illustraties welwillend ter beschikking gesteld door David Krause (DK) en Greg Filiano (GF), beiden van Stony Brook University, Stony Brook, NY (Verenigde Staten van Amerika).</TD< tr> Bron : Nederlandse Geologische Vereniging - Internet Elke auteur is verantwoordelijk voor de inhoud van zijn artikels INSCHRIJVINGSFORMULIER Datum :. /. /. Naam :... Blz. 14

15 Voornaam :.. Straat : nr : bus :.. Gemeente :... Tel : Interesse : - Algemene geologie O - Paleontologie O - Mineralogie O - Bodemkunde O - Petrologie O - Andere O Lidgeld van 01 sept. tot 31 aug. : - gewoon lid : 18 /jaar (per bijkomend lid van hetzelfde gezin : + 5 /jaar - steunend lid : 25 /jaar - Jeugd (- 16 jaar) : 15 /jaar Het bedrag van de verplichte verzekering is hierin inbegrepen. Te storten op rekening nr : op naam van : Geologische Vereniging van Limburg, Kruisheideweg 32, B 3520 Zonhoven deelname-formulier zoektochten Geologische Vereniging Limburg : 2008 Ondertekende verklaart zich akkoord met het zoektocht-reglement van de Geologische Vereniging Limburg en zal er zich naar gedragen tijdens de verschillende uitstappen van het jaar Het betreden van groeves of ontsluitingen gebeurt volledig op eigen risico. Het bestuur van de Geologische Vereniging Limburg en/of eigenaars van groeves en ontsluitingen kunnen onder geen enkel beding verantwoordelijk gesteld worden voor eventuele ongevallen! Ondergetekende verklaart tevens volledig in orde te zijn met zijn of haar persoonlijke familiale verzekeringspolis. Dit formulier af te geven op de dag van de zoektocht aan de excursie-leider. ZOEKTOCHT: DATUM :. Lid HANDTEKENING : Verantwoordelijk ouder Voogd Familie-lid Naam en voornaam : Adres :.. Postcode en woonplaats :. Telefoon :.. Naam en leeftijd 1 e kind (*) : Naam en leeftijd 2 e kind (*) : (*) naam en leeftijd van het kind invullen indien U als ouder, voogd of familie-lid verantwoordelijk bent voor personen jonger dan 14 jaar Blz. 15

16 Interesse? Aarzel niet en neem contact met het bestuur. Alvast bedankt! Blz. 16