GEOLOGISCHE VERENIGING LIMBURG GEOLITHOS. tweemaandelijks tijdschrift : JG 31 nr. 3 mei/juni 2007

Transcriptie

1 België Belgique P.B. P.P Hasselt 1 BC GEOLOGISCHE VERENIGING LIMBURG GEOLITHOS tweemaandelijks tijdschrift : JG 31 nr. 3 mei/juni 2007 Afgiftekantoor : 3500 Hasselt 1 Erkenningnummer : P RAW CST vzw RAAD VOOR AARDWETENSCHAPPEN CONSEIL DES SCIENCES DE LA TERRE GVL is lid van de Raad voor Aardwetenschappen Verantwoordelijke Uitgever: Cornelissen Dirk-Borggravevijverstraat Hasselt

2 Geologische Vereniging Limburg Correspondentieadres : Stefan Kempeneers Schoorbroekstraat 36 B 3806 ST-TRUIDEN BESTUUR : Erevoorzitter : Dhr. Rudolf Ertelt Rode-Kruisstraat 43 B 3500 HASSELT Tel : 011 / Voorzitter : Stefan Kempeneers Schoorbroekstraat 36 B 3806 ST-TRUIDEN Tel : 011 / stefan.kempeneers@skynet.be Stefan.kempeneers@gmail.com Penningmeester : Mathieu Driesen Kruisheideweg 32 B 3520 ZONHOVEN Tel : 011 / driesen.tilkin@pandora.be Francis Reenaers Bosblook 37 B 3600 GENK Tel : 089 / francis_reenaers@yahoo.com Erevoorzitster : Mevr. Huygens Ernestine Boekterheide 27 B 3550 Heusden-Zolder Tel : 011 / Vice-voorzitter : Nico Nilis Beringersteenweg 52/8 B 3520 ZONHOVEN Tel : 011 / nico.nilis@pandora.be Bibliotheek : Janos Borosz Stokstraat 13 B 3545 HALEN Tel : 013 / janosborocz@hotmail.com Luc Waumans Pampertstraat 22a 3590 Diepenbeek Tel : 011 / waumansluc@hotmail.com Geolithos : Dirk Cornelissen Borggravevijverstraat 60 B 3500 HASSELT Tel : 011 / dirk.cornelissen@democo.be Medewerker : Udo Van Laethem R. Schrijversstraat 33 B 3806 ST-TRUIDEN Tel : 011 / udo.van.laethem@pandora.be RAW CST vzw RAAD VOOR AARDWETENSCHAPPEN CONSEIL DES SCIENCES DE LA TERRE G.V.L. is lid van de Raad voor Aardwetenschappen

3 INHOUD : Blz : 3. Algemene ledenvergaderingen atelier - zoektochten 4. Mededelingen beurzen en tentoonstellingen 5. Boekennieuws 6. Gelezen in de kranten : Belangrijke dinosoort ontdekt 8. Slikten reuze dinosaurussen stenen is? 11. Gevleugelde ribben 13. Oeroude dolfijnresten gevonden in Brabant (Nl) AKTIVITEITEN : Algemene ledenvergadering 19u30 - ATC te Alken : Vanaf 19u30 kan iedereen terecht in ons lokaal te Alken. We hebben dan de tijd om te determineren, afspraken te maken voor excursies, raadplegen van de bibliotheek, aankoop van doosjes, of gewoon een gezellige babbel. Vrijdag 04 mei 2007 : Voordracht Mineralen van Winterslag door Mathieu Driesen Vrijdag 08 juni 2007 : Voordracht La Lauzière door Nico Nilis. Atelier : Wil je gebruik maken van het atelier bij Mevr Bammens? Maak aan afspraak met haar op 011/ Je kan ook steeds terecht bij Mathieu op 011/ Zoektochten : Zaterdag 26, zondag 27 en maandag 28 mei 2007 : buitenlandse excursie naar SAUERLAND! De inschrijvingen werden afgesloten op 7 april! Toch nog interesse?? Neem dan contact op met Stefan. Zaterdag 23 juni 2007 : Carrières Calcaires de la Sambre te LANDELIES Tijdstip 09u30 aan de Aldi weg naar Beaumont Reisleider : Stefan Kempeneers : 011 / Niet vergeten een ingevuld deelnameformulier zoektochten 2007 mee te brengen (te vinden achteraan in dit nr.)! Blz. 3

4 Mededelingen : Overlijden Op 5 april 2007 overleed Dhr. Adrien Sneyers, echtgenoot van Mevr. Marie-Louise Louwette. Namens het bestuur en gans de vereniging wensen wij Wiske veel sterkte in deze moeilijke dagen. Nieuws uit het bestuur Omwille van een te drukke privé-planning heeft Udo ontslag genomen als bestuurslid van de GVL. Onze bibliotheek komt dus zonder bibliothecaris te zitten. Graag willen we Udo bedanken voor het op punt zetten van onze bib. De bib is ondertussen uitgegroeid tot een goed geordende collectie boeken en tijdschriften. Bedankt Udo! Udo heeft er wel op gewezen dat hij actief blijft in de vereniging. Zo zal je hem misschien toch nog wel eens bezig zien bij het uitlenen van een boek. Of hulp bij klaarmaken en opruimen van de vergaderzaal voor en na een ledenbijeenkomst. Indien iemand van de leden zich geroepen voelt om de taak van bibliothecaris van Udo over te nemen, gelieve dan contact op te nemen met Stef. Agaat De in februari gehouden voordracht over Agaat, door Pol Van Wassenhove, mocht op veel bijval rekenen. Alle info over deze lezing werd verzameld op een cd. Info, foto s, Interesse? Geef een seintje aan Udo. Beurzen en tentoonstellingen : 5 & 6 mei 2007 : Minerant 2007; 32 e int. Mineralen- en fossielenbeurs in de Antwerp EXPO, zaal 2 Jan van Rijswijcklaan 181 Antwerpen; open van 10 tot 18u00 tentoonstelling goud en zelf indoor goudpannen. 21 tot 24 juni 2007 : int. Mineralen en fossielenbeurs te Sainte-Marie-Aux-Mines (Fr). Info : 2 september 2007 : 2 e internationale fossielenbeurs BVP 08 en 09 september 2006 : internationale mineralen- en fossielenbeurs; Autoworld Parc du Cinquantenaire Brussel; van 10 tot 18u; info : Blz. 4

5 17 & 18 november 2007 : Intergem in de Metropolis, Groenendaallaan 394 te Antwerpen; open : zaterdag van 12 tot 18u30 en zondag van 10 tot 17u30. Boekennieuws Zee-egels uit het vuursteeneluvium van Hallembay (Montagne Saint Pierre); Nederlandse Geologische Vereniging - Staringia nr 12 Raymond van der Ham, Ludo Indeherberge, Edwin Defour en Roland Meuris: 59 pag., ill, 14 foto's, 10 tekeningen en 18 platen met afbeeldingen. ISBN (m.i.v.2007: ) Prijs voor leden 13,50 en niet leden 16,50 exclusief verzendkosten (ongeveer 3,20) Bestellen bij: G.Brouwers, Heusdensebaan 10, 5061 PR Oisterwijk info@geologischevereniging.nl The Early Pliocene Gastropoda (Mollusca) of Estepona, southern Spain Part 7 : Muricidae; in de reeks Palaeontos volume 11 Dit is het zevende deel van een reeks, die aan de gastropoden van het Spaanse Plioceen (Estepona, provincie Malaga) gewijd is. In dit deel worden ook gastropoden uit Portugal (Mondego Bekken) en Guidalquivir Bekken (Santa Catalina) opgenomen. Er wordt 1 nieuw genus beschreven (Cathymorula gen. Nov) alsook 3 nieuwe taxa (Cathymorula cathyae nov. Sp.; Hexaplex (Trunculariopsis) praeduplex en Ocenebra subblavata iberopliocenia nov. Subsp.). Er worden enkele soorten hernoemd of gesynonymiseerd na vergelijking met andere faunas. Elke soort wordt afgebeeld. Het thermofiele karakter van de fauna wordt onderzocht. Van de 50 taxa, die in het Plioceen in het gebied voorkwamen, komen er heden slechts 8 voor : 7 in de Middellandse Zee en 1 voor de West-Afrikaanse kusten. Aan het einde van het boek staat een uitvoerige literatuurlijst alsook een index. Het boek telt 87 blz., 15 platen en 17 tekstfiguren. A4 formaat, gebonden. Prijs : 30,80 (voor de snelle beslisser : tot 30 april), daarna 37,10 + verzendingsonkosten! Blz. 5

6 Info : Gelezen in de kranten Belangrijke dinosaurussoort ontdekt Braziliaanse paleontologen hebben een nieuwe dinosaurussoort ontdekt. Het enorme dier van zo'n 13 meter lang leefde volgens de deskundigen ongeveer 80 miljoen jaar geleden. Fossiele resten van de Maxakalisaurus topai, behorend tot de groep Titanosaurussen, zijn gevonden in de zuidelijke Braziliaane staat Minas Gerais. De nieuwe dino is genoemd naar de Indianenstam Maxakali, die nu nog in het gebied leeft. Topa staat voor een van de heiligen die door de indianen wordt aanbeden. In Brazilië worden altijd namen van indianen gegeven aan paleontologische vondsten. De plantenetende Maxakalisaurus topai had een fors lichaam, een lange staart en nek, en een relatief klein hoofd. Een van de bijzondere kenmerken is de uitpuilende ruggengraat of wervelkolom. Het beest woog ongeveer negen ton en hij was13 meter lang. Ook al was het een herbivoor, toch had hij tanden met scherpe randen, aldus onderzoeker Alexander Kellner. Waarschijnlijk at de Topai lastig te verteren planten en gewassen. In de fossiele resten zijn sporen van tanden ontdekt, het is dus waarschijnlijk dat dit exemplaar na zijn dood is opgegeten door een vleesetende dinosaurus. Blz. 6

7 De paleontologen vonden de resten tussen 1998 en 2002 bij een stadje genaamd Serra da Boa Vista, tijdens opgravingen naast een nieuwe snelweg. Het duurde echter even voordat alle botten konden worden gecategoriseerd en voor het besef doordrong dat er een complete nieuwe soort was ontdekt. Maxakalisaurus topai is een enorm belangrijke vondst voor de wetenschappers, omdat wordt aangenomen dat hij famile is van de Saltasaurinae, een dinosaurus waarvan bekend staat dat hij enorm was ontwikkeld. De fossielen van de Saltasurinae, die zo n zeventig miljoen jaar geleden leefde, zijn gevonden in Argentinië. Wetenschappers denken dat er toen nog een landverbinding bestond tussen Zuid Amerika, Antarctica, India en misschien zelfs Australië. Een reconstructie van de Saltasurinae is terug te vinden in het National Museum van Rio de Janeiro. Bron : Planet Interet - augustus 2006 Plaats voor jouw artikels!!!! Blz. 7

8 Slikten reuzendinosaurussen stenen in, om daarmee voedsel in hun maag te vermalen? Vondsten van gladgeslepen keien in fossiele skeletten leken daarop te wijzen. Maar na proeven met struisvogels geloven Oliver Wings en Martin Sander er niets meer van. De grootste landdieren die ooit hebben geleefd, waren geen woeste vleeseters, maar brave vegetariërs. Argentinosaurus bijvoorbeeld, een tachtig tot honderd ton wegende kolos met een lange nek en een klein koppie. Die enorme omvang bereikte hij binnen tien jaar na zijn geboorte, dus het beest groeide razendsnel. - Een jong Argentionosaurusje groeide binnen 10 jaar uit tot een kolos van 80 tot 100 ton - En dat op een dieet van louter planten. Hoe kreeg hij die klein, zodat ze goed verteerd konden worden door de bacteriën in zijn darmen? Hetzelfde raadsel geldt voor vrijwel alle andere leden van de familie der sauropoden, allemaal grote planteneters met kleine kaken, waarin kiezen zaten die soms volledig ongeschikt waren voor het betere kauwwerk. Blz. 8

9 Waarschijnlijk vermaalden ze hun voedsel met behulp van stenen in hun maag, veronderstellen sommige paleontologen. Daar hebben ze goede redenen voor. Bij enkele fossiele skeletten van sauropoden zijn gladgeslepen stenen gevonden, die niet uit de directe omgeving lijken te komen. Mogelijk hadden de dino's die expres ingeslikt, waarna ze langdurig in hun maag aan het werk bleven. - Deze stenen werden gevonden bij het skelet van een Sauropode en worden gezien als maagstenen. Ten onrechte, menen Wings en Sander - Veel vogels van nu gebruiken deze techniek ook. Ze hebben daarvoor naast hun gewone maag een speciale spiermaag, die de mix van voedsel en ingeslikte steentjes krachtig kneedt. Bij een struisvogel kun je het geknars van de keitjes zelfs horen, als je goed luistert. Ook Oliver Wings en Martin Sander, paleontologen aan de Universiteit van Bonn, vermoedden tot voor kort dat grote plantenetende dinosaurussen de vogeltechniek gebruikten om hun voedsel te vermalen. Maar nu niet meer, schrijven ze in het vakblad Proceedings of the Royal Society B. Struisvogels hebben de twee dinodeskundigen op andere gedachten gebracht. Vogels zijn directe afstammelingen van dinosaurussen, en struisvogels lijken qua bouw en omvang het meest op die verre voorouders. Bovendien eten ze, net als de Blz. 9

10 sauropoden, vooral vezelig plantenmateriaal. Wings en Sander besloten dus maar eens te kijken hoe het stenen vergaat in de maag van een struisvogel. Wat voor stenen eten ze van nature, hoe lang duurt het voor proefstenen versleten zijn, en lijken ze na een tijdje op de ronde stenen die bij oeroude dinoskeletten zijn gevonden? Proefdieren waren niet moeilijk te vinden, want struisvogelfarms zijn er tegenwoordig vrij veel in Duitsland. De gemiddelde struisvogel die daar rondloopt, sjouwt iets meer dan een kilo stenen in zijn maag mee, stelden de onderzoekers vast bij geslachte dieren. Dat is ruim één procent van zijn lichaamsgewicht, dat rond de 97 kg bedraagt. Die éénprocentsregel gaat trouwens ook op voor andere vogels met stenen in hun maag, voor een roodborstje van 97 gr net zo goed als voor de struisvogels. Levende struisvogels werkten graag aan het onderzoek mee en pikten aangeboden stenen gretig op. Ronde stukken zwarte vuursteen, kiezels van roze kwarts en kubusjes van kalksteen of graniet gingen erin als koek. Eruit kwamen ze pas bij de slacht, één tot vijftig dagen later. En dan waren ze soms sterk veranderd. Blokjes kalksteen verloren binnen een etmaal meer dan de helft van hun gewicht, vooral omdat ze aangetast werden door het maagzuur. Graniet had het ook zwaar te verduren en verloor in vijftig dagen de helft van zijn gewicht. -Blokjes graniet verweren snel in de struisvogelmaag. Na vijftig dagen is de helft van het gewicht nog over. - Zelfs het keiharde kwarts sleet aanzienlijk. De onderzoekers rekenen voor dat zo'n steen na ongeveer een jaar in de struisvogelmaag totaal vermalen zal zijn. Er gaan dus heel wat stenen Blz. 10

11 doorheen in de dertig à veertig jaar die een wilde struisvogel leeft. Maar glimmend worden ze in al die tijd niet. Het oppervlak blijft ruw. Dat bewezen de vuurstenen in het experiment ook. Die waren glad toen ze werden opgeslokt, maar verloren binnen een dag hun glans. Het is daarom hoogst onwaarschijnlijk dat de gladde stenen die af en toe zijn gevonden bij skeletten van sauropoden, werkelijk maagstenen waren, denken Wings en Sander na deze proeven. Ze zijn veel te glad en bestaan soms ook nog eens uit steensoorten die in een maag snel vergaan zouden zijn. Bovendien zijn er altijd veel te weinig. Stel je de steenhoop voor die je zou moeten vinden als een vijftig ton zware seismosaurus één procent van zijn lichaamsgewicht aan stenen meetorste: vijfhonderd kilo keien. In werkelijkheid is er nooit meer dan vijftien kilo aan rondgeslepen stenen bij skeletten van deze dinosaurussen gevonden. Als maagstenen geen rol speelden bij de vertering, blijft de vraag natuurlijk hoe de reuzendinosaurussen dan wél zorgden dat de bacteriën in hun spijsverteringsstelsel de plantenvezels konden verteren. Het kan simpelweg een kwestie van geduld geweest zijn, opperen de twee paleontologen. Misschien waren de beesten dankzij hun enorme lijven in staat om hun voedsel net zo lang binnen te houden tot de bacteriën de klus op eigen kracht geklaard hadden. Toch een beetje onbevredigend, want in dezelfde tijd leefden er wel degelijk dinosaurussen die maagstenen gebruikten. Dat is althans de meest waarschijnlijke verklaring voor de stenen die in Chinese fossielen van gevederde dino's aangetroffen zijn, ter hoogte van de maag. Deze veel kleinere dieren hoorden allemaal bij de groep waaruit de vogels zijn ontstaan, maar ze leefden in dezelfde tijd als Archeopteryx, die als de eerste vogel wordt gezien. Waarschijnlijk stamt het gebruik van maagstenen dus van nog verder vervlogen tijden, menen Wings en Sander. Elmar Veerman Oliver Wings en P. Martin Sander: 'No gastric mill in sauropod dinosaurs: new evidence from analysis of gastrolith mass and function in ostriches', Proceedings of the Royal Society B, 20 december 2006 Bron : Noorderlicht; Internet Gevleugelde ribben Een hagedis die 125 miljoen jaar geleden leefde, kon zijn ribben uitklappen om een zweefvlucht te maken. Blz. 11

12 Vogels en vleermuizen gebruiken hun voorpoten om te vliegen, sommige eekhoorns en hagedissen spannen een vlies tussen al hun ledematen, maar het kan dus ook anders. Paleontologen wisten al dat er ooit reptielen rondzweefden dankzij vliezen aan hun verlengde ribben, want dat hadden twee- tot driehonderd miljoen jaar oude fossielen laten zien. Maar geen van allen waren ze zo mooi bewaard gebleven als het beestje dat zijn afdruk achterliet in de Chinese Yixian rotsformatie, een ware schatkamer voor fossielenjagers. - Het fossiel van de kleine zweefhagedis. De vleugels zijn half opengevouwen - Vier Chinese paleontologen beschrijven het diertje met de 'latijnse' naam Xianglong zhaoi in wetenschappelijk tijdschrift PNAS. Het was een echte hagedis, met vier poten, en daarbij dus 'vleugels' die bestonden uit verlengde ribben met een stevig vlies ertussen, ondersteund door banen van bindweefsel. Het hele beestje was ruim vijftien centimeter lang, waarvan bijna tien centimeter staart. Ook vandaag bestaan er hagedissen die kunnen zweven dankzij verlengde ribben. Die beestjes, allemaal leden van de familie Draco, stammen echter niet af van Xianglong zhaoi, menen de paleontologen. Ze hebben onafhankelijk van het oerdiertje ongeveer dezelfde zweeftechniek ontwikkeld. Bron : Noorderlicht Internet Het Belang van Limburg Blz. 12

13 Oeroude en zeldzame dolfijnresten gevonden in Noordoost - Brabant (Nl) Het gaat om de snuit van een spitssnuitdolfijn en een schedeltje van een kortsnuitdofijn. Beide vondsten zijn volgens paleontoloog René Fraaije van het Oertijdmuseum De Groene Poort in Boxtel, tussen de vijf en tien miljoen jaar oud. Fossiel zeeleven De unieke vondsten kwamen aan het licht dankzij de aanleg van de nieuwe A50 door Rijkswaterstaat. Voor de aanleg van dit 35 km lange tracé zijn grote hoeveelheden zand gebruikt die opgezogen zijn uit recreatieplassen in Noordoost-Brabant. Zo is op een diepte van 15 meter zand opgezogen met zeer veel resten van zeedieren. Deze lagen stammen uit het Mioceen en Plioceen, een periode waarin Nederland voor een groot deel onder water lag. Verzamelaars hebben in deze lagen vele resten van het fossiele zeeleven gevonden, waaronder slakken, schelpen en resten van haaien, vogels, zeehonden en walvissen. Spitssnuitdolfijn Daarnaast zijn enkele zeer bijzondere stukken gevonden, zoals de snuit van een zeer zeldzame spitssnuitdolfijn. Het gaat hierbij zelfs mogelijk om een totaal nieuwe soort. De Wageningse bioloog Nico Taverne deed zijn vondst vorig jaar tijdens een van zijn vele duiken in een regionale recreatieplas. De vinder dacht eerst dat het een walvisbot betrof, maar na onderzoek door de Nederlandse zeezoogdierenexpert Klaas Post, kon vastgesteld worden dat het ging om de snuit van een zeer zeldzame spitssnuitdolfijn met de Latijnse naam Mesoplodon. Kortsnuitdolfijn Enkele weken eerder vond de Limburgse verzamelaar René van Neer een schedeltje van een kortsnuitdolfijn (zie links). Dit schedeltje behoorde 5 tot 10 miljoen jaar geleden toe aan een dolfijn die nauw verwant is aan de rivierdolfijn die we kennen van het Amazone gebied in Zuid Amerika. De Latijnse naam voor deze soort is 'Protophocaena minima', een dier dat in 1905 voor het eerst werd beschreven. Onlangs verscheen er een wetenschappelijke studie van de experts Lambert en Post over deze bijzondere soort. Het blijkt dat deze vondst de oudste Blz. 13

14 ter wereld is en de meest complete van zijn soort ooit gedaan in Nederland. Eindhoven aan zee Aanstaande donderdag overhandigen Nico Taverne en René van Neer hun bijzondere vondsten aan René Fraaije van het Oertijdmuseum in Boxtel. Volgens Fraaije vertellen de vondsten ook iets over de Noordzee in de tijd van het Mioceen en Plioceen. "De aanwezigheid van deze twee dolfijnsoorten wijst erop dat de Noordzee in die tijd een stuk warmer was dan tegenwoordig." De temperatuur van het zeewater moet mediterraan zijn geweest, redeneert Fraaije. Volgens Fraaije kun je in die tijd spreken van Eindhoven aan zee. Speciaal voor deze vondsten is er in het museum een levensgroot schilderij gemaakt dat een indruk geeft hoe Brabant er in die tijd uitzag. Bron : Internet Elke auteur is verantwoordelijk voor de inhoud van zijn artikels. Blz. 14

15 INSCHRIJVINGSFORMULIER Datum :. /. /. Naam :... Voornaam :.. Straat : nr : bus :.. Gemeente :... Tel : Interesse : - Algemene geologie O - Paleontologie O - Mineralogie O - Bodemkunde O - Petrologie O - Andere O Lidgeld van 01 sept. tot 31 aug. : - gewoon lid : 18 /jaar (per bijkomend lid van hetzelfde gezin : + 5 /jaar - steunend lid : 25 /jaar - Jeugd (- 16 jaar) : 15 /jaar Het bedrag van de verplichte verzekering is hierin inbegrepen. Te storten op rekening nr : op naam van : Geologische Vereniging van Limburg, Kruisheideweg 32, B 3520 Zonhoven deelname-formulier zoektochten Geologische Vereniging Limburg : 2007 Ondertekende verklaart zich akkoord met het zoektocht-reglement van de Geologische Vereniging Limburg en zal er zich naar gedragen tijdens de verschillende uitstappen van het jaar Het betreden van groeves of ontsluitingen gebeurt volledig op eigen risico. Het bestuur van de Geologische Vereniging Limburg en/of eigenaars van groeves en ontsluitingen kunnen onder geen enkel beding verantwoordelijk gesteld worden voor eventuele ongevallen! Ondergetekende verklaart tevens volledig in orde te zijn met zijn of haar persoonlijke familiale verzekeringspolis. Dit formulier af te geven op de dag van de zoektocht aan de excursie-leider. ZOEKTOCHT: DATUM :. Lid HANDTEKENING : Verantwoordelijk ouder Voogd Familie-lid Naam en voornaam : Adres :.. Postcode en woonplaats :. Telefoon :.. Naam en leeftijd 1 e kind (*) : Naam en leeftijd 2 e kind (*) : (*) naam en leeftijd van het kind invullen indien U als ouder, voogd of familie-lid verantwoordelijk bent voor personen jonger dan 14 jaar Blz. 15

16 Interesse? Aarzel niet en neem contact met het bestuur. Alvast bedankt! Blz. 16