GEOLOGISCHE VERENIGING LIMBURG GEOLITHOS. tweemaandelijks tijdschrift : JG 31 nr. 1 januari/februari 2007

Transcriptie

1 België Belgique P.B. P.P Hasselt 1 BC GEOLOGISCHE VERENIGING LIMBURG GEOLITHOS tweemaandelijks tijdschrift : JG 31 nr. 1 januari/februari 2007 Afgiftekantoor : 3500 Hasselt 1 Erkenningnummer : P RAW CST vzw RAAD VOOR AARDWETENSCHAPPEN CONSEIL DES SCIENCES DE LA TERRE GVL is lid van de Raad voor Aardwetenschappen Verantwoordelijke Uitgever: Cornelissen Dirk-Borggravevijverstraat Hasselt

2 Geologische Vereniging Limburg Correspondentieadres : Stefan Kempeneers Schoorbroekstraat 36 B 3806 ST-TRUIDEN BESTUUR : Erevoorzitter : Dhr. Rudolf Ertelt Rode-Kruisstraat 43 B 3500 HASSELT Tel : 011 / Voorzitter : Stefan Kempeneers Schoorbroekstraat 36 B 3806 ST-TRUIDEN Tel : 011 / stefan.kempeneers@skynet.be Stefan.kempeneers@gmail.com Penningmeester : Mathieu Driesen Kruisheideweg 32 B 3520 ZONHOVEN Tel : 011 / driesen.tilkin@pandora.be Francis Reenaers Bosblook 37 B 3600 GENK Tel : 089 / francis_reenaers@yahoo.com Luc Waumans Pampertstraat 22a 3590 Diepenbeek Tel : 011 / waumansluc@hotmail.com Erevoorzitster : Mevr. Huygens Ernestine Boekterheide 27 B 3550 Heusden-Zolder Tel : 011 / Vice-voorzitter : Nico Nilis Beringersteenweg 52/8 B 3520 ZONHOVEN Tel : 011 / nico.nilis@pandora.be Bibliotheek : Udo Van Laethem R. Schrijversstraat 33 B 3806 ST-TRUIDEN Tel : 011 / Udo.Van.Laethem@pandora.be Janos Borosz Stokstraat 13 B 3545 HALEN Tel : 013 / janosborocz@hotmail.com Geolithos : Dirk Cornelissen Borggravevijverstraat 60 B 3500 HASSELT Tel : 011 / dirk.cornelissen@democo.be RAW CST vzw RAAD VOOR AARDWETENSCHAPPEN CONSEIL DES SCIENCES DE LA TERRE G.V.L. is lid van de Raad voor Aardwetenschappen

3 Vanwege het bestuur Blz. 3

4 INHOUD : Blz : 4. Algemene ledenvergadering atelier zoektocht 5. Beurzen en tentoonstellingen belangrijke mededelingen 7. Raad voor Aardwetenschappen 8. Gelezen in de kranten : Dino-explosie 10. Hoe oud werden de Tyranosauriërs 12. Gigantische dino ontdekt in Spanje 30 AKTIVITEITEN : Algemene ledenvergadering ATC te Alken : ZATERDAG 13 januari 2007 om 14u00 : details zie verder : Belangrijke mededeling! VRIJDAG (!!) 2 februari 2007 om 19u30 : Pol van Wassenhove zal ons deze vergadering wat bijbrengen over AGAAT. Heb je zelf Agaat in je collectie, aarzel dan niet om enkele stukken mee te brengen. Atelier : Wil je gebruik maken van het atelier bij Mevr Bammens? Geen probleem. Maak aan afspraak met haar op 011/ Je kan ook steeds terecht bij Mathieu op 011/ Zoektochten : 24 februari 2007 : BEEZ : - afspraak om 09u30 aan de garage thv het tweede rond punt als je van Hannut komt. Op dit punt neem je de afslag Beez. Hier wacht de groep op je. - Reisleider : Mathieu Driesen : 011/ In Beez kan je oa. calciet, dolomiet, aragoniet, markasiet, galeniet en fluoriet vinden. Ook fossiele schelpjes en zeeleliestengels komen aan de oppervlakte. Niet vergeten een ingevuld deelnameformulier zoektochten 2007 mee te brengen (te vinden achteraan in dit nr)! Blz. 4

5 Beurzen en tentoonstellingen : 3 & 4 februari 2007 : mineralen- en fossielenbeurs : Palais des Expositions te Charleroi; open van 10 tot 18u februari 2007 : mineralen- en fossielenbeurs : Hall Omnisports te Huy; open van 10 tot 18u & 25 februari 2007 : IMRA in de Metropolis, Groenendaallaan 394 te Antwerpen; open : zaterdag van 12 tot 18u30 en zondag van 10 tot 17u februari 2007 : jaarlijkse hobbytentoonstelling in het ontmoetingscentrum te Velm. 4 maart 2007 : mineralen- en fossielenbeurs marché Couvert te Hannut; open van 10 tot 18u00 inkom gratis. 18 maart 2007 : int. Mineralen- en fossielenbeurs Koninklijk Atheneum Voskenslaan 60 Gent; open van 10 tot 18u & 25 maart 2007 : fossielenbeurs in de Filderhalle te Leinfelden-Echterdingen (D). Mededelingen : BELANGRIJKE MEDEDELING. Beste leden, Op zaterdag 13 januari 2007 zal de eerste ledenvergadering van 2007 plaatsvinden in ons lokaal te Alken. Het is van het grootste belang dat jullie zoveel mogelijk aanwezig zijn op deze bijeenkomst! Wat staat er op het programma? Voorstelling van jaarprogramma 2007 Kiezen tussen vrijdag en zaterdagbijeenkomsten Nieuwe ideeën en suggesties Een natje en een droogje Een woordje uitleg. Reeds enige tijd hebben verschillende leden reeds aangehaald om de traditionele zaterdagbijeenkomst door te laten gaan op een vrijdag. Dit is echter niet zo snel beslist. Alle leden moeten hier de kans krijgen om hun mening te uiten. Het gaat hier wel degelijk over één van de belangrijkste clubactiviteiten. En daar moeten we zorgvuldig mee omspringen. Blz. 5

6 Iedereen zal op zaterdag 13 januari kunnen kiezen tussen beide mogelijkheden. Daarom gelieve zoveel mogelijk op post!! De ledenbijeenkomst van februari zal op een vrijdag plaatsvinden. Dit bij wijze van test. Leden die echter niet aanwezig kunnen zijn, maar toch hun stem willen uitbrengen, kunnen steeds contact opnemen met Stef op 011/ of of Aan de hand van de keuze van de leden, zal het jaarprogramma bepaald worden. Ook belangrijk op deze eerste bijeenkomst in We willen graag van jullie allen horen welke activiteiten gewenst zijn. Heb je een voorstel, of wil je graag een bepaald onderwerp op een ledenbijeenkomst, laat het weten! Zo zouden we bijvoorbeeld opnieuw een lessenreeks over geologie en mineralogie willen plannen. Voor startende verzamelaars een interessante kennismaking met de hobby. Voor de meer ervaren verzamelaars ook steeds interessant om nieuwe dingen te weten te komen. Maar de grote vraag stelt zich: is er hier überhaupt interesse voor? Dit en vele andere dingen kunnen we bespreken op zaterdag 13 januari. Als afsluiting kunnen we genieten van een drankje en een hapje. Het bestuur. OPROEP. Graag willen we hier een oproep lanceren om leden aan te moedigen om mee te werken aan het verenigingsleven, meerbepaald in het bestuur. Het is de bedoeling om een gevarieerd bestuur te vormen, een gezonde mix tussen mineralogie en paleontologie. Hier nijpt echter het schoentje. Het deel paleontologie is niet vertegenwoordigd. Er is dus een vacante betrekking om deel te nemen aan het bestuur om ideeën en voorstellen aan te brengen en te organiseren betreffende het onderwerp fossielen. Zoeken naar sprekers, voordrachten organiseren, prospectie van vindplaatsen en organiseren van excursies staan op het menu. Interesse? Laat het weten aan de voorzitter of iemand van de bestuursleden. HOBBY-TENTOONSTELLING VELM Ook dit jaar weer zal onze vereniging een stand hebben op de jaarlijkse hobbytentoonstelling in het ontmoetingscentrum te Velm dewelke doorgaat op zondag 25 februari Hulp bij de opbouw en permanentie bij de stand is steeds welkom. Neem Blz. 6

7 hiervoor contact met Udo op : 011/ of via udo.van.laethem@pandora.be VARIA - De vereniging heeft onlangs een laptop en een beamer aangekocht. Het is zeker gemakkelijk en interessant om zelf over dit materiaal te beschikken. Wil je graag een presentatie geven of foto s laten zien, dan kan dit zonder problemen. Ook voor niet-gvl sprekers is het nuttig om dit materiaal ter beschikking te hebben. - Op 9 oktober 2006 werd Siebe geboren. Siebe is het zoontje van Jan Wolfs en Elke Putzeys. Een dikke proficiat aan Elke en Jan!! - Vernieuwen lidgeld : een vergetelheid, geen nood : het kan nog steeds! - LIKONA CONTACTDAG : de jaarlijkse Likona contactdag vind dit jaar plaats op 20 januari 2007 aan de Universiteit Hasselt, Campus Diepenbeek Agoralaan gebouw D te Diepenbeek (info : RAAD VOOR AARDWETENSCHAPPEN. Op zaterdag 16 december organiseerde de GVL, voorzitter van de Raad voor Aardwetenschappen, een evaluatievergadering in het bezoekerscentrum van het domein Nieuwenhoven te Sint-Truiden. De agenda van de vergadering zag er als volgt uit: Evaluatie van de voorbije acties en aanpak van de verdere acties naar de overheid en de professionele wereld. Voorbereiding voor de bijeenkomst met de professionelen in januari Hoe moet de structuur van de RAW/CST evolueren om een valabele gesprekspartner te worden? Bespreken van het lidmaatschap van niet aangesloten verenigingen. Evolutie website RAW/CST Sedert geruime tijd wordt er werk gemaakt van een degelijk statuut voor de mineralenen fossielenverzamelaar. Dit statuut zou er voor moeten zorgen dat wij als verzamelaars beschouwd worden als serieuze beoefenaars van onze hobby, met voorop het wetenschappelijk belang van geo-objecten. gemakkelijker toegang zouden kunnen krijgen op sites waar we nu moeilijk of niet terecht kunnen. De onderhandelingen met de Vlaamse Overheid zijn al redelijk gevorderd. De eerste contacten met het Waals Gewest zijn ook al gelegd. Tevens wordt de professionele wereld gecontacteerd: universiteiten, hogescholen, musea,. In de loop van januari 2007 zal met verschillende van deze mensen een ontmoeting georganiseerd worden. Blz. 7

8 Als voorzitter van de RAW in 2006/7 zal de Geologische Vereniging Limburg de coördinatie op zich nemen om een website voor de Raad voor Aardwetenschappen te ontwikkelen en te publiceren. Een eerste kennismaking hiermee : Gelezen in de kranten Dino-explosie : Voorspelling: meer dan duizend 'nieuwe' fossielen Onderzoekers schatten dat nu nog geen derde van de te vinden dinosaurussoorten boven water is. In totaal moeten er tegen de tweeduizend verschillende dinofossielen zijn, berekenden ze. Over een jaar of honderd hebben paleontologen de meeste wel te pakken, voorspellen ze. We waarschuwen u maar alvast: de komende jaren zullen de dinobotten u om de oren vliegen. Dat voorspellen althans Steve Wang en Peter Dodson, respectievelijk statisticus aan het Swarthmore College in Pennsylvania en paleontoloog aan de Universiteit van Pennsylvania (VS). In het tijdschrift Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS) schrijven ze dat nu 527 van de niet-vliegende dinosaurussen zijn ontdekt. Maar dat is slechts een derde van wat er te ontdekken vált, berekenden ze. In totaal moeten er volgens Wang en Dodson fossiele bewijzen voor circa 1850 soortengroepen ongevleugelde dino's zijn. Over zestig tot honderd jaar is volgens hen driekwart boven water en binnen honderdveertig jaar 90 procent. De vliegende dinosaurussen telden Wang en Dodson niet mee. Ter verduidelijking: een soortengroep, oftewel genus of geslacht, bestaat uit soorten die bepaalde kenmerken delen. Leeuw en tijger behoren bijvoorbeeld tot het geslacht 'Panthera'. Overigens verschilt het aantal genera bij de dinosaurussen niet veel van het aantal soorten. Volgens Wang en Dodson omvat een dinogenus gemiddeld 1,2 soorten. Blz. 8

9 De twee onderzoekers baseren hun conclusie op een statistische analyse van de beschikbare fossiele gegevens. Zo bekeken ze hoe vaak een nieuw gevonden bot van een al bekende dino was en hoe vaak die bij een geheel nieuw beest hoorde. Kwam het eerste vaak voor, van hadden paleontologen al zowat alles gevonden hadden wat er te vinden viel. Was het tweede vaker het geval, dan waren er nog veel nieuwe dinosaurussen te ontdekken. Wang en Dodson schatten zo dat er nog ruim dertienhonderd soorten verborgen zijn. Deze schatting is hoger dan een vorige van de hand van Dodson. In 1990 waren er 285 geslachten bekend en de paleontoloog dacht dat er nog 900 tot 1200 gevonden moesten worden. Het verschil tussen deze en de huidige schatting zit 'm volgens de Amerikaan in het feit dat er sinds 1990 op veel meer plekken in de wereld naar dinobotten wordt gezocht. Het aantal nieuwe vondsten nam daardoor toe. Paleontologen kwamen voorheen traditioneel uit Noord-Amerika, Canada en Engeland en zochten vooral daar, zegt hij. "Maar na de recente explosie van paleontologisch onderzoek in gebieden als China, Mongolië en Zuid- Amerika, is dat niet langer het geval." Of het berekende getal van 1850 overeenkomt met de werkelijke dinodiversiteit, miljoenen jaren geleden, durven Wang en Dodson niet te zeggen. In 1995 kwam Russel op een getal van In zijn berekening zitten echter ook de soorten die niet in steen zullen worden teruggevonden. Niet iedere dino laat namelijk een eeuwige afdruk achter. Sterker nog, een dier fossiliseert zelden. De omstandigheden moeten precies goed zijn. Wang en Dodson schatten alleen hoeveel dinosaurussen er wel zijn geconserveerd. Maar goed, in theorie zou het natuurlijk zo kunnen zijn, dat er van elke dino die ooit bestaan heeft een fossiel bestaat. Steve C. Wang en Peter Dodson, 'Estimating the diversity of dinosaurs', PNAS, 4 september 2006 Bron : Remy van den Brand Noorderlicht/internet Een interessant artikel een reisverslag bezorg het ons!!! Blz. 9

10 Hoe oud werden de Tyrannosauriërs? Een uitgebalanceerde leeftijdsopbouw van een gemeenschap is van groot belang, onder meer om te zorgen dat er voldoende nakomelingen komen, maar ook om te voorkomen dat alle voedsel (bijv. prooidieren) worden geconsumeerd zodat er voor het nageslacht niets overblijft. De leeftijdsopbouw van een gemeenschap wordt bepaald door de (statistische) kans voor ieder individu om een bepaalde leeftijd te bereiken. Voor tal van fossielgroepen is hierover reeds veel bekend (omdat er grote aantallen exemplaren gevonden zijn waarvan de leeftijd - bijv. via groeiringen - kon worden vastgesteld), maar van andere fossiele diergroepen is daarover nauwelijks iets bekend. Dat geldt bijv. voor de dinosauriërs, waarvan per soort in het algemeen te weinig exemplaren zijn gevonden uit dezelfde tijd en omgeving om een statistisch verantwoord beeld te krijgen. - Groeilijnen in het bot van Albertosaurus sarcophagus - Daarin is nu verandering gekomen. Onderzoekers stelden de leeftijd vast van 22 exemplaren van de tyrannosauriër Albertosaurus sarcophagus, die zo n 70 miljoen jaar geleden - waarschijnlijk binnen enkele weken of maanden - waren samengespoeld aan de oever van een rivier zo'n 200 km ten noorden van het huidige Calgary. De onderzoekers gaan er vanwege deze omstandigheden van uit dat de leeftijden van die exemplaren de opbouw van de toenmalige gemeenschap van die soort redelijk weergeven. De leeftijd van de individuen werd vastgesteld met een betrekkelijk nieuwe Blz. 10

11 techniek, waarbij groeilijnen kunnen worden geteld, onder meer in beentjes uit de voet. - Vergelijking tussen de levensverwachtingen van mensen, dino-groepen zoals de tyrannosauriërs, en vogels (als directe afstammelingen van de dinosauriërs) - Bij de groep waren geen zeer jonge exemplaren. In het algemeen geldt bij gewervelde dieren dat zo'n 50-80% van deze jongste groep slachtoffer wordt van rovers, en dat nemen de onderzoekers ook aan voor deze gemeenschap. Het aantal exemplaren tussen 2 en 13 jaar was groot (het sterftecijfer bedroeg 3,5%); kennelijk was dit een leeftijdsgroep met goede overlevingskansen. Dat schrijven de onderzoekers toe aan het feit dat individuen van deze soort zelfs op tweejarige leeftijd al even groot of zelfs groter waren dan de roofdieren die destijds hun woongebied onveilig maakten; die roofdieren zochten dus liever een andere prooi. In hun tienertijd (14-23 jaar) steeg de kans op overlijden echter aanzienlijk, en wel tot 22,9%. Daarvoor is geen directe oorzaak aan te wijzen. De onderzoekers denken dat er verband bestaat met het bereiken van de vruchtbare leeftijd: vrouwtjes zouden relatief weerloos zijn (en misschien ook fysieke problemen hebben) bij het leggen van eieren, en de mannetjes zouden elkaar wellicht hebben bevochten om de gunsten van een vrouwtje te winnen. Slechts weinig individuen van Albertosaurus sarcophagus werden oud: de onderzoekers vonden slechts één exemplaar van 28 jaar. Blz. 11

12 - Jong exemplaar van Gorgontosaurus, een geslacht dat dezelfde levensverwachtingen had als de tyrannosauriërs - Om na te gaan of de gevonden leeftijdsopbouw een meer algemene geldigheid heeft, hebben de onderzoekers ook de botten onderzocht van drie andere tyrannosauriërs (van diverse vindplaatsen in Canada en de Verenigde Staten), te weten Tyrannosaurus, Gorgosaurus en Daspletosaurus. Daarbij vonden ze een soortgelijk beeld, zodat de gevonden leeftijdsopbouw waarschijnlijk algemene geldigheid heeft voor tyrannosauriërs. Referenties: Erickson, G.M., Currie, Ph.J., Inouye, B.D., & Winn, A.A., Tyrannosaur life tables: an example of nonavian dinosaur population biology. Science 313, p Stokstad, E., Vigorous youth for tyrannosaurs. Science 313, p Figuren welwillend ter beschikking gesteld door Gregory Erickson, Department of Biological Science, Florida State University, Tallahassee, FL (Verenigde Staten van Amerika). Bron : Nederlandse Geologische Vereniging-internet Gigantische dino ontdekt in Spanje Blz. 12

13 Spaanse wetenschappers hebben de fossiele resten ontdekt van één van de grootste dieren die ooit op aarde hebben rondgelopen, een plantenetende dinosaurus van ruim dertig meter lang en 48 ton zwaar; ruim het gewicht van acht olifanten samen en groter dan een basketbalterrein! Zulke grote dino s waren voordien alleen in Amerika en een enkele keer in Afrika gevonden, maar nu dus ook in het oostelijke plaatsje Riodeva in de Spaanse provincie Teruel, als eerste en tot nu toe enig Europees exemplaar. Het reusachtige dier dat naar de vindplaats Turiasaurus riodevensis gedoopt werd, moet zo n 150 miljoen jaren geleden geleefd hebben, op de grens van de laatste twee tijdperken waarin dino s nog voorkwamen : het Jura- en het Krijt. De Spaanse paleontologen-ontdekkers publiceerden in het tijdschrift Science een volledige beschrijving. De leider van het team, professor Luis Alcala uit Turel : Ik kon mijn geluk niet op. Hier droomt elke paleontoloog van. Ik durfde mijn ogen niet te geloven. Volgens de reconstructie moet het voorhistorisch dier er bijzonder indrukwekken hebben uitgezien ondanks zijn relatief klein kopje; een immens lange nek, lange staart en een massief, robuust lichaam, steunend op vier kloeke poten. Zijn Blz. 13

14 voorpoten waren drie en een halve meter hoog, de grote tenen ongeveer zo groot als voetballen! Niet voor niets worden de soortgenoten van deze dino, de zogeheten Sauropoden, gerekend tot de grootste landdieren ooit op deze aarde. Ter vergelijking : de beroemde Turanosaurus rex was slechts vijftien meter lang en woog slechts zes ton. Thomas Holtz, de internationaal befaamde dinospecialist van de universiteit van Maryland, was ook in alle staten van enthousiasme : Het gaat hier om de allergrootste reuzedinosaurus ooit in Europa gevonden. Het was een bijzonder rijke ontdekking; zowat alle beenderen van de dino, op sommige fragmenten van zijn bekken na, zijn teruggevonden. Uit de resten hebben de geleerden ook kunnen concluderen dat de plantenverslindende reus, om genoeg energie op te doen, niets anders deed dan eten. Bron : Het Belang van Limburg 23 december Elke auteur is verantwoordelijk voor de inhoud van zijn artikels. Blz. 14

15 INSCHRIJVINGSFORMULIER Datum :. /. /. Naam :... Voornaam :.. Straat : nr : bus :.. Gemeente :... Tel : Interesse : - Algemene geologie O - Paleontologie O - Mineralogie O - Bodemkunde O - Petrologie O - Andere O Lidgeld van 01 sept. tot 31 aug. : - gewoon lid : 18 /jaar (per bijkomend lid van hetzelfde gezin : + 5 /jaar - steunend lid : 25 /jaar - Jeugd (- 16 jaar) : 15 /jaar Het bedrag van de verplichte verzekering is hierin inbegrepen. Te storten op rekening nr : op naam van : Geologische Vereniging van Limburg, Kruisheideweg 32, B 3520 Zonhoven deelname-formulier zoektochten Geologische Vereniging Limburg : 2007 Ondertekende verklaart zich akkoord met het zoektocht-reglement van de Geologische Vereniging Limburg en zal er zich naar gedragen tijdens de verschillende uitstappen van het jaar Het betreden van groeves of ontsluitingen gebeurt volledig op eigen risico. Het bestuur van de Geologische Vereniging Limburg en/of eigenaars van groeves en ontsluitingen kunnen onder geen enkel beding verantwoordelijk gesteld worden voor eventuele ongevallen! Ondergetekende verklaart tevens volledig in orde te zijn met zijn of haar persoonlijke familiale verzekeringspolis. Dit formulier af te geven op de dag van de zoektocht aan de excursie-leider. ZOEKTOCHT: DATUM :. Lid HANDTEKENING : Verantwoordelijk ouder Voogd Familie-lid Naam en voornaam : Adres :.. Postcode en woonplaats :. Telefoon :.. Naam en leeftijd 1 e kind (*) : Naam en leeftijd 2 e kind (*) : (*) naam en leeftijd van het kind invullen indien U als ouder, voogd of familie-lid verantwoordelijk bent voor personen jonger dan 14 jaar Blz. 15

16 Interesse? Aarzel niet en neem contact met het bestuur. Alvast bedankt! Blz. 16