GEOLOGISCHE VERENIGING LIMBURG GEOLITHOS. tweemaandelijks tijdschrift : JG 37 nr. 3 mei/juni 2013

Transcriptie

1 GEOLOGISCHE VERENIGING LIMBURG GEOLITHOS tweemaandelijks tijdschrift : JG 37 nr. 3 mei/juni 2013 België Belgique P.B. P.P Zonhoven centrum BC Afgiftekantoor : 3520 Zonhoven centrum Erkenningnummer : P RAW CST vzw RAAD VOOR AARDWETENSCHAPPEN CONSEIL DES SCIENCES DE LA TERRE GVL is lid van de Raad voor Aardwetenschappen Verantwoordelijke Uitgever: Cornelissen Dirk-Borggravevijverstraat Hasselt

2 Stefan Kempeneers Voorzitter GVL Schoorbroekstraat 36 B-3806 Sint-Truiden Geologische Vereniging Limburg Correspondentieadressen: Bestuur: Erevoorzitster : Mevr. Huygens Ernestine Mathieu Driesen Secretaris GVL Kruisheideweg 32 B-3520 Zonhoven Voorzitter: Stefan Kempeneers, Schoorbroekstraat 36, B 3806 Sint-Truiden Tel: 011/ , stefan.kempeneers@skynet.be Vice-voorzitter: Nico Nilis, Beringersteenweg 52/8, B 3520 Zonhoven Tel: 011/ , nico.nilis@gmail.com Secretaris-Penningmeester: Mathieu Driesen, Kruisheideweg 32, B-3520 Zonhoven Tel: 0496/ , driesen.tilkin@gmail.com Samenaankoop: Luc Waumans, Pampertstraat 22a, B-3590 Diepenbeek Tel: 011/ , luc.waumans@gmail.com Bestuursleden Francis Reenaers, Bosblook 37, B 3600 Genk Tel: 089/ , francis.reenaers@yahoo.com Medewerkers: Geolithos: Dirk Cornelissen, Borggravevijverstraat 60, B 3500 Hasselt Tel: 011/ , dirk.cornelissen@gmail.com Bibliotheek: Udo Van Laethem, R. Schrijversstraat 33, B 3806 Sint-Truiden Tel: 011/ , udo.van.laethem@pandora.be Peter Sledz, Scheymanshof(Kin) 32, B-3640 kinrooi peter.sledz@telenet.be Freddy Bollaerts, Berkstraat 29 H, B-3460 Bekkevoort f.bollaerts@telenet.be Kris Vanderschot, Houtmarkt 15, B 3800 Sint-Truiden Tel: 011/ , krisvanderschot@gmail.com RAW CST vzw RAAD VOOR AARDWETENSCHAPPEN CONSEIL DES SCIENCES DE LA TERRE G.V.L. is lid van de Raad voor Aardwetenschappen

3 INHOUD : 3. Mergeldag Overbroek, Gelinden 01 mei Bezoek Natuurhistorisch Museum Maastricht en expo CSI mosasaurus 5. Algemene ledenvergaderingen - Zoektochten 6. Mededelingen 7. Beurzen en tentoonstellingen 8. Rosa del Inca Piedras Argentinas Rodocrosita 11. Gelezen in de kranten: Nieuwe diersoort ontdekt in Nederlands Brabant 14. Fossiel van broedende dino ontdekt AKTIVITEITEN : Mergeldag te Overbroek, Gelinden 01 mei 2013 Een volledige dag in het natuurgebied Overbroek en omgeving. Wandelingen, een tentoonstelling en doe-activiteiten, van 10u00 tot 17u00. Adres: Natuur.huis, Kleinveldstraat 54 te Gelinden. Een organisatie van Natuurpunt Aulenteer, in samenwerking met Toerisme Sint-Truiden, Likona en de Geologische Vereniging Limburg. Er zal een tentoonstelling worden verzorgd door leden van onze vereniging! Een uitgelezen kans om onze vereniging voor te stellen aan het grote publiek. Geologische wandeling: Om 10u45 spreken we af aan het Natuur.huis te Gelinden. Van daaruit zullen we samen met een gids een geleide wandeling volgen door het Overbroekse natuurgebied en de beroemde mergelgroeve. De mergelgroeve werd wereldberoemd door de beschrijving, meer dan een eeuw geleden, van uitzonderlijk goed bewaarde fossiele flora van landplanten. Ze genieten wereldfaam omdat ze een belangrijke biologische schakel vertegenwoordigen tussen de flora uit het Krijttijdperk en deze uit het oudste Tertiair. Het opnieuw vrijstellen en in stand houden van de mergelwand betekent een herwaardering en terug op het terrein herkenbaar maken van de natuurwetenschappelijke (geomorfologische, paleobotanische), historische en esthetische waarden ervan. Blz. 3

4 Bezoek aan het Natuurhistorisch Museum Maastricht en de tijdelijke expo CSI mosasaurus zondag 05 mei u In deze tijdelijke expositie vertellen wetenschappers over hun nieuwste ontdekkingen, en over hun onderzoek dat de uitgestorven zeereptielen weer bijna tot leven brengt. Bij de studie van mosasaurussen komt steeds meer high-tech kijken. Het paleontologisch laboratorium van de 21 ste eeuw lijkt haast op een forensisch lab zoals we dat kennen uit de televisieseries als CSI en Bones. Net als de forensisch onderzoekers speuren ook paleontologen met CT-scanners, elektronenmicroscopen, supercomputers, 3D-technieken en biochemische analyses naar het verhaal achter de botten. Maar in de paleontologie gaat het speurwerk niet over misdrijven, maar over resten van uitgestorven dieren. Live preparatie mosasaurus In dezelfde expo kan je tevens de preparatie aanschouwen van de vorig jaar gevonden mosasaurus in de Encigroeve te Maastricht. Sinds december 2012 is er een groep van enthousiastelingen er dagelijks aan de slag om de resten van dit zeemonster vrij te leggen. Blz. 4

5 Algemene ledenvergadering Evenementenhal Den Dijk te Zonhoven : Voor aanvang of tijdens pauzes is er steeds mogelijkheid tot aankoop en/of ruilen van mineralen en fossielen. Tevens zal de shop dan geopend zijn! VRIJDAG 7 JUNI 2013: Bij het ter perse gaan van deze Geolithos is er nog geen spreker/activiteit vastgelegd. Suggesties altijd welkom. Alles zal tijdig via mail worden aangekondigd. Zoektochten : SAUERLAND MEI 2013 Tijdens het komende Pinksterweekend trekken we opnieuw naar Sauerland. Heb je interesse om mee op excursie te gaan, laat dan zo snel als mogelijk iets weten aan Stefan (ten laatste 5 mei) via stefan.kempeneers@skynet.be. Blz. 5

6 Gids: Josef Lahme. Hotel: Haus Keuthen te Elleringhausen. Ongeveer 50 euro per persoon per nacht op basis van half pension (inclusief gratis drinken tussen 18u en 21u). Programma: Zaterdag 18 mei: Bleiwäsche, Rösenbeck en Föckinghausen. Zondag 19 mei: Hohe Liet en Kallenhardt. Maandag 20 mei: Halbeswig en Holzen. Afspraak op zaterdag 18 mei om 11u op de parking van Hotel Haus Keuthen te Elleringhausen. ZATERDAG 22 JUNI 2013 : BEEZ Reisleider: Udo Van Laethem : 011/ ; udo.van.laethem@pandora.be Afspraak: om 09u00 aan de ingang van de groeve: via de Route Nouvelle en vervolgens Rue des Grands Malades. Niet vergeten uw deelname steeds op voorhand aan de reisleider door te geven! Tevens een deelnameformulier zoektochten (zie laatste blz. van Geolithos) ingevuld op de dag van de activiteit mee te brengen. Mededelingen : Paella bij Majella Zin in deze Spaanse lekkernij? Wel, 25 augustus u stipt ten huize van Majella: the place to be! En dit voor de luttele som van 16,00 /persoon. Inschrijven verplicht en dit ten laatste op 31 juli u59 via een mailtje (bosman.majella@gmail.com) en het verschuldigde bedrag over te maken op het rekening nr. BE tav. Majella Bosman Jannestraat 29 Stevoort met de vermelding GVL Paella + het aantal personen. Blz. 6

7 Beurzen en tentoonstellingen : 27, 28, 29 en 30 juin Sainte-Marie-aux-Mines 50ste internationale mineralen en fossielenbeurs ; info: 24 en 25 augustus ste mineralen en fossielenbeurs te Bernisssart in de sporthal, telkens van 10 tot 18u00; gratis inkom. Info: Zondag 1 september 2013 fossielenbeurs BVP Gemeentelijk park St. Gillis- Waas; van 10 tot 18u00 info: ichthyosis@devidts.com 7 en 8 septembre ste mineralen en fossielenbeurs te Brussel - Parc du Cinquantenaire Autoworld. info: 12 en 13 oktober 2013: MINERAL 2013 Namur Expo - Avenue Sergent Vrithoff 2 - Namur; open zaterdag 12 okt 13 van 12 tot 18u en op zondag 13 okt 13 van 10 tot 18u. 16 & 17 nov 2013: INTERGEM Metropolis Business Center Antwerpen Groenendaallaan Antwerpen; open zaterdag 16 nov 13 van 12 tot 18u30 en zondag 17 nov 2013 van 10 tot 17u30 Info: 1 december 2013 mineralen en fossielenbeurs Lithos Harelbeke Cultureel Centrum Het Spoor-Eilandstraat Harelbeke van 10 tot 17u00; inkom gratis info: (met deelname BVP) Blz. 7

8 Rosa del Inca Piedras Argentinas Rodocrosita Of gewoonweg: Rhodochrosiet: MnCO 3. Gepolijst schijfje rhodocrosiet. Volgens mij de mooiste vorm in een verzameling. Stel oorbellen geslepen in cabochon en in zilver gevat. De steen is praktisch volledig eenkleurig roze. De Argentijnen kennen wij al s een fier volk dat uitblinkt in meerdere punten. Tango dansen doen ze in talloze academias en beefsteak eten ze in een bord met minstens 30cm diameter. Voetbal is zonder enige twijfel het exportproduct op sportgebied, maar ook in tennis, basketbal en volleybal blinken hun sterren aan de internationale hemel. Buenas Aires is dan ook gul bedeeld met Voetbalstadia, kilometerslange tennisaccommodaties en renbanen voor paarden. In elke wijk vind je restaurants die reusachtige steaks op het menu aanprijzen. ligging van de Santa Rita Blz. 8

9 Maar als je door winkelstraten van de miljoenenstad wandelt schittert er achter de vitrines wel een steen of gesteente dat de Argentijnen als hun eigen bloed koesteren en proberen te verkopen: Rosa del Inca, Piedras Argentinas of in mineralentaal rhodochrosiet. De prijs die ze ervoor aanrekenen schittert spijtig genoeg nog feller. Zelfs voor onbewerkte stukjes en stukken durven ze nogal een gepeperde prijs vragen. Ook in de kleine stadjes Ushuaya en El Calafate, die al enkele duizenden kilometers van de Santa Rita mijn verwijderd liggen, stonden de winkels vol met blinkende, perfect afgewerkte schijfjes, dieren en tangodansers, soms een halve meter groot. Ik heb echter nergens iemand iets zien kopen, hoe mooi en aanlokkend ze ook uitgestald waren. Maar het bestaan zelf van deze winkels bewijst dat er heel wat toeristen niet aan de verleiding kunnen weerstaan om een peperduur souvenir aan te schaffen. De gezaagde en gepolijste sierstukken zijn ook uniek en al eeuwenlang een begeerd sieraad. In de graven van de Inca s heeft men talloze mooi geslepen en gepolijste juwelen en andere voorwerpen opgegraven. De voorvaderen van de Inca Viracocha, die ook wel Inca Ricap genoemd worden, kenden deze mooie voorwerpen reeds toen ze in de twaalfde eeuw het noordwesten van Argentinië veroverden. De ontginning van ruwe rhodochrosiet gebeurt in de Santa Rita mijn en nog op enkele andere plaatsen in de buurt. De mijn is gelegen in de heuvels van de Sierra Capillitas op 35 km ten noorden van Andalgala in de provincie Catamarca (Noordwesten van Argentinië tegen de grens met Chili) en heeft voor zover bekend de grootste voorraad rhodochrosiet ter wereld. De ertsen die niet mooi genoeg zijn om als siersteen behandeld te worden kunnen als mangaanerts aangewend worden. Rhodochrosiet heeft immers een mangaangehalte van rond de 40%. Een ingang van de mijn "Santa Rita".in de Sierra Capillitas. Een mijnwerker toont aan hoe breed de ader rhodochrosiet is. De kwaliteit is uiteraard niet altijd even goed. Blz. 9

10 Ten oosten van de streek hebben enkele vrienden in en langs de rivieren rolkeitjes van rhodochrosiet meegebracht. In het water schitteren ze als gepolijst en worden als juweeltjes mee naar huis gebracht. Waarschijnlijk hebben de Inca s op die manier kennis gemaakt met de nu naar hen genoemde steen. Kenmerkend voor de voorwerpen en sierstenen is de gebande structuur, een opeenvolging van verschillende tinten roze tot wit, die men ook terugvindt in malachiet (tinten van groen) en aragoniet en/of calciet (meestal tinten van bruin). In de winkels verkoopt men naast bewerkte en gepolijste voorwerpen ook ringen, hangertjes en oorbellen. De ringen en oorbellen zijn gewoonlijk als cabochon geslepen uit kristallijne rhodochrosiet. Deze vertoont geen of een heel zwakke gebande structuur. In elke luchthaven worden deze juwelen als (dure) broodjes aan de man gebracht. Tangodansers (40 cm hoog), half reliëf gebeeldhouwd in rhodochrosiet. Peperduur maar niet mijn smaak. In mijn verzameling heb ik een stuk rhodochrosiet, aangeschaft op de beurs in Antwerpen voor 10 euro. Als ik deze prijs vergelijk met die van Argentinië heb ik een heel goede investering gedaan. Maar ja, zoals bij aandelen kan men pas afrekenen na de verkoop! Intussen trekt het roze stukje toch de aandacht in mijn vitrinekast naast een paar kristallen uit Peru. Gepolijst stuk uit rhodochrosiet en pyriet (afm. 13 x 6 cm). Coll. Mathieu Driesen, aankoop beurs ACAM. Blz. 10

11 Voor zover ik heb kunnen nagaan is Argentinië het land van de gebande rhodochrosiet. Deze is heel geschikt om allerlei figuren uit te snijden. De mooiste kristallen vindt men in de Sweet Home mijn in Colorado, Verenigde Staten. Als je deze kristallen wil bekijken surf je best even naar de website Mindat. Hier merk je onmiddellijk de wonderbaarlijke vormen en kleuren van dit mineraal. In België komt ook rhodochrosiet voor en wel in Cahay (kleine vaalgrijze, heel licht roze sferische kristallen), Vielsalm, Rahier Lienne vallei (gebande aders een beetje te vergelijken met Argentijnse), CUP Carrière te Lessines en in de porfiergroeve van Quenast. Bij het controleren van deze laatste vindplaats viel mij te binnen dat ik, samen met een groep G.V.L.-ers, in 2002 een paar voor mij unieke stukken met philipsiet, calciet en epidoot gevonden heb. Daar zitten ook een aantal roze lensvormige kristalletjes op. Veel kans dat dit rhodochrosiet is!! Voor mij levert dus dit stukje proza, naast een opgefriste kennis over het legendarische Rosa del Inca of hoe je het ook noemt, en ondanks de gepeperde prijzen in Argentinië, waarschijnlijk nog een extra cadeau: kristallijn rhodochrosiet uit Quenast! Mathieu Driesen De foto s kunnen in kleur op facebook en op onze website bekeken worden. Gelezen in de kranten. Nieuwe diersoort ontdekt in Nederlands Brabant De afgelopen decennia zijn er bij de zandwinning in groeve De Kuilen in Mill- Langenboom grote aantallen fossielen gevonden. Het zand wordt er door bouwbedrijven gewonnen voor o.a. de aanleg van wegen. Verzamelaars, die weer en wind trotseerden om in de opgespoten zandbassins het groenzand uit te zeven hebben een indrukwekkende hoeveelheid oeroude resten van zeedieren: schelpen, koralen, walvisbotten en haaientanden aan het licht gebracht. Maar ook van landdieren als beren, bevers, herten, jaguars, marters, mastodonten en tapirs. Het overgrote deel van die dieren leefde in deze Brabantse omgeving ergens tussen 10 en 2 miljoen jaar geleden in het Mioceen, Plioceen en Pleistoceen. De veelheid en de enorme diversiteit aan fossielen maken Mill-Langenboom tot een voor Nederland zeer bijzondere vindplaats. Wetenschappers van het Oertijdmuseum te Boxtel hebben het afgelopen jaar veel verzamelaars en hun collecties bezocht. Hun doel was om met de meest bijzondere vondsten een boek samen te gaan stellen. Tijdens hun zoektocht kwamen ze ook bij de familie Reijs in Beers. Vader Frans en zoon Robbie Reijs bleken tussen hun Blz. 11

12 indrukwekkende collectie een grote onbekende kies te hebben. Nader onderzoek leverde een zeer verassend resultaat!!!. De kies blijkt namelijk van een Chalicotherium. Een reactie van Noud Peters: De Chalicotherium is een groot, uitgestorven zoogdier dat van het Oligoceen tot het Plioceen (40 tot 3 miljoen jaar geleden) in Europa, Afrika en Azië leefde. Het dier was aangepast aan bosland en leek nog het meest op een kruising tussen een paard en gorilla. Deze sterke dieren schuifelden voort, waarbij het meeste gewicht op hun korte maar ook sterke achterpoten ruste. Door de gebogen klauwen konden ze hun voorpoten niet plat op de grond leggen en moesten ze in plaats daarvan op hun knokkels lopen. Met hun klauwen konden ze zich ook goed verdedigen want het waren vrij slome dieren nog het meest gelijkend op grote luiaards. Hoogte van het mannetje was 2,6 meter en het vrouwtje 1,8 meter. Reconstructie van de Chalicotherium. Foto Oertijdmuseum De Groene Poort- Boxtel Blz. 12

13 De kies en een knappe levensechte reconstructie van het dier is vanaf 30 maart a.s. te bewonderen in het Oertijdmuseum te Boxtel. Traag en slungelig beweegt er een ruim twee meter groot donkerbruin dier door het hoge struikgewas. Het lijkt op een kruising tussen een knokkellopende gorilla en paard. Het is..een Chalicotherium! Verderop loopt een tapir tussen de bomen op zoek naar eetbare knollen. Weer wat verder in het grasveld ligt een jaguar op de loer, de voorbij slenterende mastodont is echter te groot en gevaarlijk voor hem. Ter hoogte van Boxtel zwemt sloom een grote lederschildpad tussen een walvishaai en diverse met elkaar spelende zeehonden. Hoog in de lucht zien we albatrossen en pijlstormvogels. Op het strand ter hoogte van Eindhoven is een grote aangespoelde maanvis een welkom maal voor een rondscharrelende beer. Het landschap hierboven geschetst lijkt in de verste verte niet op Brabant van vandaag. Toch is het, geologisch beschouwd, nog niet zo heel lang geleden dat we zulke taferelen hier in onze omgeving konden aantreffen. Vondsten uit een zandwinplas nabij het gehucht Langenboom bij Mill in noordoost Brabant vertellen een bijzonder verhaal. In enkele decennia zijn door amateurverzamelaars zeer veel bijzondere vondsten gedaan. De mooiste en meest bijzondere gevonden fossielen vormen nu de basis van een expositie in Oertijdmuseum De Groene Poort te Boxtel. Aansluitend hierop werd tevens het boek Van reuzenhaai tot Chalicotherium gepresenteerd; een boek van de hand van Noud Peters met bijdragen van verschillende mede-auteurs en wordt te koop aangeboden in het museum. Beslist de moeite om eens een kijkje te gaan nemen! Oertijdmuseum De Groene Poort Bosscheweg WB Boxtel Tel.nr Blz. 13

14 Fossiel van broedende dino ontdekt Een bijzondere vondst in Mongolië. Daar is een moederdino terwijl ze op haar eieren broedde gestorven en gefossiliseerd. De onderzoekers beschrijven hun ontdekking in het blad PLoS ONE. De dinosaurus in kwestie is afkomstig uit het geslacht Nemegtomaia. Toepasselijk genoeg betekent Nemegtomaia zoiets als: goede moeder van Nemegt (dit laatste is een verwijzing naar een geologische formatie waarin de dinosaurus is teruggevonden). Het geslacht bestaat uit dinosaurussen die zich op twee poten voortbewogen en al wel iets weghadden van de moderne vogels. De dinosaurus behoort tot de soort Nemegtomaia barsboldi. Een reconstructie van de dinosaurus op zijn nest. Afbeelding: via PLoS ONE Blz. 14

15 Niet compleet De gevonden dinosaurus is niet helemaal compleet. Er missen enkele delen. Waarschijnlijk is de dino nadat deze stierf door diverse roofdieren aangevreten. Maar wat er nog van over is, is toch tamelijk indrukwekkend. Zo laat het fossiel nog goed zien hoe de dinosaurus op de eieren zat. De poten bevonden zich hoogstwaarschijnlijk in het midden van een ring eieren en de armen had de dinosaurus om de bovenste delen van de eieren geslagen. Ouder De schedel van de dinosaurus is ongeveer 172 millimeter lang. Het dier moet ongeveer twee meter lang zijn geweest en ongeveer veertig kilo hebben gewogen. Het is zeer aannemelijk dat de dinosaurus één van de ouders van de jonge dino s in de eieren was. De gevonden eieren. Foto: via PLoS ONE Het is niet helemaal duidelijk hoe de dinosaurus is gestorven. Het feit dat de dino al broedend stierf, wijst er echter op dat het dier een plotseling dood is gestorven. Mogelijk werd de dino overvallen door een zandstorm. Van de eieren is weinig overgebleven. Zo zijn er geen embryo s of hele eieren meer aangetroffen. Wel kunnen de onderzoekers met zekerheid vaststellen dat de dino op zeker zeven eieren broedde. Deze eieren lagen wat dieper. Het is goed mogelijk dat zich op deze eieren nog een laag eieren bevond. De eieren moeten ongeveer vijf tot zes centimeter breed en veertien tot zestien centimeter lang zijn geweest. Referentie: "New Specimens of Nemegtomaia from the Baruungoyot and Nemegt Formations (Late Cretaceous) of Mongolia" - Plosone.org Bron: Scientias.nl 22 februari Elke auteur is verantwoordelijk voor de inhoud van zijn artikels. Blz. 15

16 INSCHRIJVINGSFORMULIER Datum :. /. /. Naam :..... Voornaam :... Straat :.. nr : bus :.. Gemeente :.... Tel : Interesse : - Algemene geologie O - Petrologie O - Paleontologie O - Mineralogie O - Bodemkunde O - Andere O Lidgeld van 01 sept. tot 31 aug. : - gewoon lid : 18 /jaar (per bijkomend lid van hetzelfde gezin + 5 /jaar - steunend lid : 25 /jaar - Jeugd (- 16 j) : 15 /jaar Het bedrag van de verplichte verzekering is hierin inbegrepen. Te storten op naam van : Geologische Vereniging van Limburg, Kruisheideweg 32, B 3520 Zonhoven Rek nr : IBAN BE BIC GEBABEBB deelnameformulier zoektochten Geologische Vereniging Limburg : 2013 Ondertekende verklaart zich akkoord met het zoektochtreglement van de Geologische Vereniging Limburg en zal er zich naar gedragen tijdens de verschillende uitstappen van het jaar Het betreden van groeves of ontsluitingen gebeurt volledig op eigen risico. De Geologische Vereniging Limburg en/of eigenaars van groeves en ontsluitingen kunnen onder geen enkel beding verantwoordelijk gesteld worden voor eventuele ongevallen! Ondergetekende verklaart tevens volledig in orde te zijn met zijn of haar persoonlijke familiale verzekeringspolis. Dit formulier af te geven op de dag van de zoektocht aan de excursieleider. ZOEKTOCHT: DATUM :. Lid HANDTEKENING : Verantwoordelijk ouder Voogd Familielid Naam en voornaam : Adres :.. Postcode en woonplaats :. Telefoon :.. Naam en leeftijd 1 e kind (*) : Naam en leeftijd 2 e kind (*) : (*) naam en leeftijd van het kind invullen indien U als ouder, voogd of familielid verantwoordelijk bent voor personen jonger dan 14 jaar Blz. 16