Lesbrief BIJZONDERE SCHATTEN OPDRACHT 1 - MAASVLAKTE 2 OPDRACHT 2 - SCHATGRAVEN IN DE NOORDZEE

Transcriptie

1 Lesbrief Bovenbouw voortgezet onderwijs - VMBO BIJZONDERE SCHATTEN De haven van Rotterdam is een van de belangrijkste havens van Europa. Er worden per jaar meer dan 400 miljoen ton goederen verwerkt. Schepen varen af en aan om groente, fruit, olie en auto s te vervoeren. De haven wordt te klein voor alle schepen die goederen in- en uitvoeren. Daarom is er uitbreiding nodig: Maasvlakte 2. OPDRACHT 1 - MAASVLAKTE 2 Start aanleg Maasvlakte 2 Maasvlakte 2 is vastgemaakt aan Maasvlakte 1. De ondergrond van Maasvlakte 2 bestaat uit zand. Dit zand werd meer dan 10 kilometer verderop uit de zee gehaald. Daar zijn speciale schepen voor: sleephopperzuigers. Het gebieden waar zand opgezogen werd heet het zandwingebied. Dit gebied ligt ten zuiden van de vaargeul naar de Rotterdamse haven. Het zandwingebied ligt met opzet niet heel dicht langs de kust. Sleephopperzuigers zuigen het zand op 1. Waarom is het niet verstandig om vlak langs de kust zand op te zuigen? Omdat de kustverdediging dan in gevaar kan komen Omdat daar geen goed zand op de bodem ligt. OPDRACHT 2 - SCHATGRAVEN IN DE NOORDZEE Lees informatieblad 1. Kaart zandwingebied Maasvlakte 2 In het zand dat opgezogen wordt voor de aanleg van Maasvlakte 2, vinden we veel verborgen schatten. Kleine schatten uit die tijd komen met het zand mee naar boven. Bijvoorbeeld tanden van dieren. Grotere schatten blijven achter op de zeebodem en worden met speciale sleepnetten van de bodem gevist. Op die manier zijn hele bijzondere schatten gevonden. 1

2 Bijvoorbeeld: Opgeviste schat 2. Wat denk je dat dit is? Deze schat is heel goed bewaard gebleven op de zeebodem. Hij werd bedekt door een zandlaag. Daaroverheen lag een dunne kleilaag. Pas jaar tot jaar later is de schat boven water gekomen. Er zijn verder sporen gevonden van botten van een mammoet, een grottenleeuw, een edelhert en een zadelrob. 3. Van welk dier is het scheenbeen hiernaast denk je? Tip! Kijk goed naar de afmeting van het scheenbeen. Wolharige mammoet Scheenbeen Zadelrob OPDRACHT 3 - WAAROM SCHATGRAVEN? De bijzondere schatten op de zeebodem vertellen ons meer over het leven voor ons. Daarom mogen deze schatten niet verloren gaan. Er zijn ook veel professionals die geïnteresseerd in de schatten in de Noordzee. Lees informatieblad Je leest een aantal uitspraken van professionals. Welk beroep hoort bij welke uitspraak? - Ik vind het heel interessant om uitgestorven dieren, bijvoorbeeld fossielen van muizen te onderzoeken. De muis leeft misschien al langer dan dat Nederland bestaat. - De materialen die mensen achter hebben gelaten onderzoek ik. Deze materialen geven informatie over mensen en culturen waarin ze leefden. 2

3 - Ik doe onderzoek naar de geschiedenis en beschrijf deze. Bijvoorbeeld in een boek over de Middeleeuwen. - De aarde en de processen op aarde vind ik interessant. Hoe de aarde is gevormd en hoe de aarde verandert, daar doe ik onderzoek naar. Het hart van deze professionals gaat sneller kloppen bij het vinden van een schat in de Noordzee. Dat heb jij misschien iets minder. Toch is de manier waarop naar de schatten wordt gezocht heel bijzonder. 5. Waarom is het onderzoek naar schatten zo bijzonder? Dit soort opgravingen zijn nergens ter wereld zo diep onder water gedaan. De resten van mensen uit die tijd zijn nergens anders ter wereld gevonden. Er werken heel veel mensen mee aan het aanleggen van Maasvlakte 2. Bijvoorbeeld de schipper van de sleephopperzuiger. Die zorgt ervoor dat het zand opgezogen wordt in de zandwingebieden. Daarna stort hij het zand op een andere plek. Hij moet goed kijken waar het zand terecht komt, een nauwkeurig werkje dus. Als het zand boven water is, gaan onderzoekers op zoek naar waardevolle schatten. Zij werken heel precies, om kleine voorwerpen zoals kiezen van dieren of wervels te vinden. Niet alle voorwerpen komen met het zand mee naar boven. Om iets grotere voorwerpen van de zeebodem te halen, gaan er schepen met speciale visnetten de zee op. Deze netten slepen over de bodem en halen zo de schatten naar boven. 6. Het besturen van een sleephopperzuiger is speciaal werk. Welke eigenschappen passen het best bij dit soort werk? Kies er drie uit. nauwkeurig zijn buiten werken omgaan met mensen werken met grote machines binnen werken met je handen werken teamwork geduld hebben werken met klein gereedschap binnen werken werken met computers 7. Het zoeken naar schatten is speciaal en precies werk. Welke eigenschappen passen het best bij dit soort werk? Kies er drie uit. Sleephopperzuiger spuit zand op de juiste plaats nauwkeurig zijn buiten werken omgaan met mensen werken met grote machines binnen werken met je handen werken teamwork geduld hebben werken met klein gereedschap binnen werken werken met computers 3

4 8. Passen de eigenschappen die je bij 6 en 7 hebt gekozen ook bij jou? Ja Nee want 9. Zou je het leuk vinden om mee te werken aan de aanleg van Maasvlakte 2? Ja Nee want 10. Zou je het leuk vinden om onderzoek te doen naar schatten die in het zand verborgen liggen? Ja Nee want Lijkt het je wat? Als het badstrand eind mei 2012 open wordt gesteld, kun je ook zelf gaan schat zoeken! OPDRACHT 4 - GESCHIEDENIS De sporen en voorwerpen die zijn gevonden in de Noordzee en de haven, vertellen iets over de geschiedenis van Nederland. Welke dieren en mensen leefden er vroeger en welke materialen lieten zij achter? We delen de geschiedenis in in tijdvakken. Die lopen van heel vroeger, jaar v. Chr., tot het jaar v. Chr. Ongeveer jaar v. Chr. leefden er mensen op de plek waar nu Maasvlakte 2 wordt aangelegd. We vinden nu sporen van voorwerpen die zij gebruikten. Bijvoorbeeld hele kleine stukjes vuursteen. De mensen in deze tijd bleven niet op één plek. Ze trokken rond op zoek naar eten. 11. In welk tijdvak leefden deze mensen? 12. Deze mensen leefden van de natuur. Ze droegen geen kleren, maar huiden en woonden in hutten gemaakt van stenen, planten en ander natuurlijk materiaal. Hoe zorgden deze mensen voor voedsel? 4

5 13. Vuursteen is hard materiaal, wat je goed voor verschillende voorwerpen kunt gebruiken. Welke voorwerpen maakten mensen jaar v. Chr. van vuursteen? Lepels Speerpunten Telefoons Vuursteen Er zijn ook tanden, kiezen, wervels en botten gevonden van dieren die vroeger leefden. Bijvoorbeeld van de wolharige mammoet. Door deze botten goed te bestuderen, krijgen archeologen informatie over de tijd waarin de mammoet leefde. Zo zien ze bijvoorbeeld dat de botten aangevreten zijn door grottenhyena s. 14. Wat komen de archeologen door deze botten te weten? Dat mammoeten kleiner waren dan wetenschappers dachten Dat mammoeten een prooi waren voor hyena s OPDRACHT 5 - JONGE VONDSTEN Grottenhyena In de haven vinden we niet alleen voorwerpen van heel lang geleden. Er worden ook voorwerpen gevonden van minder lang geleden, uit de moderne tijd. 15. Welk tijdvak hoort bij welke afbeelding? Tijd van pruiken en revoluties, Tijd van burgers en stoommachines, Tijd van wereldoorlogen, Op de bodem van de zee waar Maasvlakte 2 wordt aangelegd, zijn scheepswrakken gevonden. Eén wrak is van een Deens stoomschip: de Cornelia Maersk. Het schip is in 1942 gezonken en is nu in delen naar boven getakeld. 16. Bij welk tijdvak hoort dit schip? 17. Het schip is gezonken tijdens een oorlog. Welke oorlog was dat? De Tweede Wereldoorlog De Koude Oorlog Berging van de Cornelia Maersk 5

6 Gebruik voor het beantwoorden van de volgende vragen de volgende bronnen: Waarom is het schip Cornelia Maersk gezonken? 19. Er zijn ook bommen gevonden op de zeebodem. Van wie waren deze bommen? 20. Waarom gooiden zij deze bommen in de Noordzee? Hoe oud een vondst is kun je op verschillende manieren bepalen. Je kunt de stoffen in een laboratorium onderzoeken, maar je kunt ook rekening houden met andere informatie die je hebt. Naast bommen en scheepswrakken is er ook een vliegtuigmotor gevonden. 21. Internetzoekopdracht. Zoek op internet informatie over de eerste vliegtuigmotoren. Hoe oud kan de gevonden vliegtuigmotor maximaal zijn? 22. Vul de namen en jaartallen van de tijdvakken in en kruis aan uit welk tijdvak de motor kan komen. Let op, meerdere goede antwoorden mogelijk. Tijd van van tot Tijd van van tot Tijd van van tot 6

7 OPDRACHT 6 - HOE LANDSCHAP ONTSTAAT EN VERANDERT (AARDRIJKSKUNDE) De schatten die tijdens de aanleg van Maasvlakte 2 gevonden worden vertellen ons veel over mensen en dieren. De opgravingen vertellen ook veel over het landschap en hoe het gevormd is. Fossielen geven ons bijvoorbeeld informatie over de dieren en planten die in het gebied leefden. 24. Op welke twee afbeeldingen zie je een fossiel? Vuursteen Afdruk Versteend restant Speerpunt Geologisch onderzoek op Maasvlakte 2 leert ons veel over het ontstaan van het landschap. Het landschap verandert voortdurend. In sommige perioden gaat dat sneller dan in andere. Maar ook nu blijft ons landschap veranderen. Denk maar aan een nieuwe woonwijk, of aan Maasvlakte 2 zelf. De manier waarop landschap gevormd wordt kan op twee manieren. 25. Welke twee landschapstypen zijn dat? Cultuurlandschap en Historisch landschap Natuurlandschap en Onvruchtbaar landschap Rivierlandschap en Cultuurlandschap Natuurlandschap en Cultuurlandschap Berglandschap en Agrarisch landschap Het Nederlandse landschap, zoals we dat nu kennen is in het Kwartair gevormd. Dit tijdperk begon ongeveer 2,5 miljoen jaar geleden. Lang geleden? 26. Hoe oud wordt de aarde zelf geschat? tot jaar oud Twee miljoen tot drie miljoen jaar oud Vierenhalf tot vijf miljard jaar oud Tijdens het Kwartair schommelde de temperatuur op aarde sterk. 27. Hoe noemen we de koude perioden? Glacialen (of ijstijden) Interglacialen (of vriestijden) Het Kwartair wordt onderverdeeld in twee tijdvakken. 2,6 miljoen jaar geleden begon het Pleistoceen. De laatste koude periode was van tot jaar geleden. Vervolgens brak een nieuw tijdvak aan. Dat is het geologische tijdvak waarin we nu nog leven. 28. Welk tijdvak is dat? Holoceen Krijt Jura 7

8 Niet alleen het landschap zag er vroeger anders uit. Ook de kaarten die een bepaalde periode laten zien, zijn heel anders. Kijk maar naar de volgende kaart. Noordwest Europa aan het einde van de laatste koude periode 29. Wat valt je op aan Engeland? 30. Wat valt je op de Noordzee? OPDRACHT 7 - KLIMAATVERANDERING (AARDRIJKSKUNDE) Tijdens de laatste koude periode kwam het ijs niet tot in Nederland. Maar het was hier natuurlijk wel erg koud. Er groeiden nauwelijks bomen. Het landschap leek op een grassteppe, zoals je die nu in Afrika hebt. Maar dan kouder. Tijdens de koudste perioden was het hier zelfs een poolwoestijn. 31. Noem een kenmerk van een steppeklimaat, zoals we dat nu kennen. Klimaat met weinig neerslag, zodat boomgroei zeer beperkt mogelijk is. Klimaat met zeer veel neerslag. Te veel voor de meeste bomen. 32. Noem een kenmerk van een woestijnklimaat, zoals we dat nu kennen. Klimaat met zeer weinig neerslag en dag en nacht hoge temperaturen. Klimaat met zeer weinig neerslag en een groot verschil tussen dag- en nachttemperatuur. Pas als het warm genoeg is en er genoeg neerslag valt, kunnen bomen groeien. Tegenwoordig regent het vaak genoeg in Nederland. De temperatuur is ook hoog genoeg. Tekening van de mammoetsteppe zoals die er ongeveer uitgezien kan hebben Illustratie: Remie Bakker, Manimal Works 8

9 33. Welk klimaat heeft Nederland tegenwoordig? Zeeklimaat (maritiem klimaat) Landklimaat (continentaal klimaat) OPDRACHT 8 - MAASVLAKTE 2 (AARDRIJKSKUNDE) Je hebt in deze les geleerd over de bijzondere schatten die tijdens de aanleg van Maasvlakte 2 gevonden zijn. En wat je kunt leren van die vondsten. 34. Puzzel Maasvlakte 2 in Vondst op Maasvlakte 2 die ons iets vertelt over de dieren en planten die in het gebied leefden. 2. Maasvlakte 2 wordt door mensen aangelegd en ingericht. Hoe noem je dit soort landschap? 3. Tijdvak dat ongeveer jaar geleden begon en waarin we nu nog leven. 4. Klimaat dat Nederland tegenwoordig heeft. 5. Dier waarnaar de grassteppe van jaar geleden genoemd is. 6. Tijdvak dat bestaat uit het Pleistoceen en Holoceen. 7. Zee waaraan Nederland nu ligt, maar die tijdens de laatste koude periode niet bestond. 8. Klimaat met zeer weinig neerslag en een groot verschil tussen dag- en nachttemperatuur. 9