Rapportage Boekenbranche meting 34b

Transcriptie

1 Rapportage Boekenbranche meting 34b 2 e themameting van 2015, naar de opbrengsten van lezen Oktober 2015 Ewout Witte Amber Scholtz 1

2 Inhoud 1. Inleiding 2. Management samenvatting 3. Resultaten Bijlagen Onderzoeksverantwoording Certificering 2

3 Inleiding 3

4 Inleiding In opdracht van KVB-SMB, CPNB, KB en Stichting Lezen doet GfK jaarlijks vier metingen naar het koop-, lees- en leengedrag van Nederlandse consumenten. De metingen zijn onderverdeeld in twee reguliere en twee themametingen. Deze tweede themameting van 2015 behandelt de opbrengsten van lezen. Welke gevoelens ervaart men tijdens het lezen? Bracht het ontspanning? Daarnaast wordt er vergeleken met de opbrengsten van andere activiteiten: film of tv-series kijken en gamen. Aan de hand van stellingen beantwoorden we deze vragen. Tot slot is in deze meting de persoonlijkheid van lezers onderzocht. Thema s De resultaten zijn in dit rapport onderverdeeld in de volgende thema s: Leesgedrag Leeservaring en opbrengsten van lezen Opbrengsten van lezen vs. opbrengsten van andere media-activiteiten Persoonlijkheid van de lezer Rol bibliotheek en boekhandel Doel Het doel van het onderzoek is om meer inzicht te krijgen in leesopbrengsten en hoe deze zich verhouden tot de opbrengsten van andere activiteiten. 4

5 Management samenvatting 5

6 Management samenvatting 1/3 Leesopbrengsten en andere media-activiteiten Opbrengsten van lezen zijn groter en breder dan die van films/tv-series kijken en gamen Voor zowel gamen, het kijken naar films / tv-series als het lezen van boeken geldt dat de grootste opbrengsten ontspanning en plezier zijn. Bij het lezen van een boek is verbeelding nodig om je in het verhaal te verdiepen. Een ruime meerderheid maakt in het hoofd een beeld van de personages (8). Een opbrengst die sterker geldt voor het lezen van boeken en minder bij gamen en het kijken van films/tv-series is dan ook dat de fantasie geprikkeld wordt. Bij gamen en films/tv-series kijken, kijkt men naar bewegende beelden en bij het lezen dient iemand dit beeld zelf te creëren. De beleving bij het lezen is groter dan bij het kijken van films/tv-series en gamen: men ervaart vaker spanning, kruipt eerder in het hoofd van een ander en is vaker ontroerd. Lezers van de genres spannende fictie en fantasy ervaren relatief vaak spanning Voor zeven op de tien lezers van fictieboeken zorgde het boek dat men spanning ervoer. Het ervaren van spanning geldt nog vaker voor de lezers van spannende fictie en fantasy boeken: negen op de tien lezers van deze genres ervaart spanning. Een aantal leesopbrengsten komen vaker voor bij het lezen van fantasy boeken, dan andere fictie genres, namelijk: bracht mij in contact met een nieuwe wereld, liet mij dingen beleven die ik normaal niet zou beleven, prikkelde mijn fantasie en bracht mij plezier. 6

7 Management samenvatting 2/3 - Typering eigen gedrag De lezer typeert zichzelf vaker als nieuwsgierig, empathisch en als iemand die een goede fantasie heeft Nieuwsgierigheid naar anderen is van belang om je te kunnen verplaatsen in een persoon waarmee je je niet (direct) kunt identificeren. De eigenschap nieuwsgierigheid is typerend voor boekenlezers: 7 van de lezers ziet zichzelf als iemand die nieuwsgierig is naar veel verschillende dingen. Voor de niet-lezers is dit aandeel 6. Daarnaast ziet het merendeel van de lezers zichzelf ook als iemand die attent en aardig is voor bijna iedereen. Lezers zeggen vaker zich goed in andere mensen te kunnen inleven dan niet-lezers; ruim zes op de tien lezers voelt aandrang om mensen te helpen wanneer diegene van streek is en raakt van slag als iemand respectloos behandeld wordt. Naast oog voor anderen beschikken lezers over een grotere fantasie dan niet-lezers; een derde van de lezers zit vaak te dagdromen / fantaseren. Al deze typerende eigenschappen dragen er aan bij dat lezers zich helemaal kunnen laten meeslepen in een verhaal. 7

8 Management samenvatting 3/3 Rol boekwinkel / bibliotheek bij leeservaring In de bibliotheek probeert men vaker boeken uit In de bibliotheek heeft men meer keuze dan in de boekwinkel, waardoor bezoekers vaker in aanraking komen met andere titels. Voor vier op de tien consumenten biedt de bibliotheek toegang tot boeken die ze anders niet hadden gelezen, omdat ze deze boeken dan hadden moeten kopen. Daarnaast probeert men bij de bibliotheek ook vaker boeken uit waarvan men niet weet het leuk te vinden (32%) en leest men boeken die ze anders nooit gelezen zouden hebben (3). Voor de boekwinkel zijn deze percentages lager: 15% en. Het lijkt erop dat men in de boekwinkel gerichter op zoek gaat naar een boek en zich minder snel laat verleiden door te kijken naar andere boeken dan die ze gewend zijn te lezen. De helft van de boekenkoper ontdekt nieuwe titels in de boekwinkel De boekwinkel is voor boekenkopers vaker een plek voor inspiratie: de helft van de boekenkopers ontdekt hier nieuwe titels, genres en/of auteurs. Vier op de tien boekenkopers kan door de boekwinkel beter een keuze maken voor leuke boeken. 8

9 Resultaten 9

10 Lezen Wie leest, wat leest men en hoelang? 10

11 De belangrijkste reden om geen fictie of non-fictie te lezen is omdat men het niet leuk vindt Lezen fictieboeken Lezen non-fictie boeken % Ja Nee 3 Ja Nee ik het lezen van fictieboeken niet leuk vind ik andere dingen liever doe ik (vaak) niet de rust heb om te lezen ik er (te) weinig tijd voor heb ik moeite heb met het vinden van geschikte boeken ik lezen te moeilijk of te inspannend vind anders 22% 1 1 5% 5 ik het lezen van non-fictieboeken niet leuk vind ik info liever van andere bronnen haal ik andere dingen liever doe ik (vaak) niet de rust heb om te lezen ik er (te) weinig tijd voor heb ik moeite heb met het vinden van geschikte boeken ik lezen te moeilijk of te inspannend vind anders 19% % 5 0% 25% 50% 75% 100% A07. Leest u weleens fictieboeken? A08. U heeft aangegeven geen fictieboeken te lezen. Welke reden(en) heeft u hiervoor? A14. Leest u weleens non-fictieboeken? A15. U heeft aangegeven geen non-fictieboeken te lezen. Welke reden(en) heeft u hiervoor? 0% 25% 50% 75% 100% A07/A14 Selectie: leest boeken (n = 909) A08 Selectie: leest geen fictie (n=305) A15 Selectie: leest geen non-fictie (n = 316) 11

12 Achtergrondkenmerken fictie- en non-fictielezer Fictie Non-fictie n = Geslacht Man 4 4 Vrouw 57% 52% Leeftijd <25 15% * % 25% % % Opleiding Laag 22% Midden 40% 3 Hoog 40% 40% 12

13 De volgende vragen zijn gesteld over het laatst uitgelezen boek. Omschrijvingen zoals getoond: Fictieboeken Onder fictieboeken verstaan wij verhalende boeken zoals romans, spannende fictie (b.v. thriller, detective, actie, horror)verhalenbundels, gedichtenbundels, theaterstukken etc. U kunt hierbij denken aan zowel papieren boeken als e-books. Non-fictieboeken Onder non-fictieboeken verstaan wij informatieve boeken zoals reisboeken, kookboeken, geschiedenisboeken, (auto)biografieën, populairwetenschappelijke boeken en dergelijke. U kunt hierbij denken aan zowel papieren boeken als e-books. Selectie: leest wel eens (non-)fictie 13

14 Meerderheid kan de titel en/of schrijver van het laatst gelezen boek noemen Titel/schrijver van het boek 90% Fictieboeken 75% Non-fictieboeken heeft titel en/of auteur genoemd Esther Verhoef Lieve mama Dan Brown Inferno Henning Mankell De witte leeuwin J.K. Rowling Harry Potter Karin Slaughter Mooie meisjes Lee Child Lokaas Paula Hawkins Het meisje in de trein A09/A16. Wat zijn de titel en de schrijver van dit boek? heeft titel en/of auteur genoemd Jamie Oliver 15 minutes Robert Hilburn Johnny Cash Rudolph van Veen Rudolphs bakery Michel van Egmond Kieft Joris Luyendijk Dit kan niet waar zijn Isa Hoes Toen ik je zag noemt hier een fictie titel en/of auteur Selectie: leest wel eens fictie (n=604) Selectie: leest wel eens non-fictie (n=593) 14

15 Spannende fictie is veruit het vaakst het laatst gelezen fictieboek. Binnen non-fictie zijn (auto)biografieën het vaakst als laatste gelezen Genre fictieboek Genre non-fictieboek Spannende fictie (b.v. thriller, detective, actie, horror) Fantasy, science fiction Literatuur Romantische fictie (erotiek, chicklit) A10/A17. Tot welk genre behoort dit boek? Waargebeurd verhaal Familieroman of streekroman Kinderboeken/jeugdboeken Korte verhalen Strip, graphic novel Poëzie Anders, namelijk Weet niet 1 1 7% 5% 2% 1% 2% 4 0% 25% 50% 75% 100% (Auto)biografieën Kookboeken Geschiedenis, politiek, maatschappij Reisgidsen Zelfhulp, psychologie, spiritueel Sportboeken Populair-wetenschappelijk Hobbyboeken Gezondheid, gezond leven/eten Management, business, economie Naslagwerken Cultuur, kunst, fotografie Natuurboeken Anders, namelijk Weet niet % 1% Filosofie, reisverslag, opvoeding, studieboek 0% 25% 50% 75% 100% A10 Selectie: leest wel eens fictie (n=604) A17 Selectie: leest wel eens non-fictie (n=593) 15

16 Men is zeer positief over het laatst gelezen (non-)fictieboek Rapportcijfer Gemiddelde rapportcijfer per genre: Fictie genres Spannende fictie: 8,0 Literatuur: 8,0 Fantasy, science fiction: 8,3 Non-fictie genres (Auto)biografie: 7,9 Geschiedenis, politiek, maatschappij: 7,9 100% 80% 60% 40% 0% 7,9 2 39% 21% 5% Fictie (n=604) 7,6 17% 3 2 Non-fictie (n=593) gemiddelde Achtergrond: Heavy lezers geven gemiddeld een hoger cijfer voor het laatst gelezen (non-)fictie boek dan light lezers. Boekenkopers beoordeelden hun laatst gelezen fictieboek beter dan mensen die geen boeken kopen. A11/A18. Wat vond u van dit boek? Kunt u uw mening uitdrukken in een rapportcijfer? A11 Selectie: leest wel eens fictie (n=604) A18 Selectie: leest wel eens non-fictie (n=593) 16

17 Meeste lezers lezen minuten per keer Tijdsbesteding lezen Gemiddelde leestijd in minuten: Geslacht Man: 63 Vrouw: 61 Leeftijd <25: : : : : 73 Leesfrequentie Heavy: 69 Medium: 67 Light: 56 Fictie / non-fictie Fictie : 65 Non-fictie: % 80% 60% 40% 62 5% 12% 1 3 gemiddelde in min meer dan 4 uur 3 4 uur 2 3 uur 1,5 2 uur 1 1,5 uur Achtergrond: 50 plussers lezen per keer gemiddeld langer dan mensen in de leeftijd t/m 49 jaar. Opleiding Laag: 60 Midden: 65 Hoog: 60 0% 5% Totaal (n=909) minuten minuten < 15 minuten A03. Wanneer u leest, hoeveel tijd besteedt u hier dan gemiddeld aan? Selectie: leest boeken 17

18 Leeservaring en leesopbrengsten Welke ervaring heeft men tijdens het lezen? Welke opbrengsten ervaart men van het lezen? 18

19 Driekwart van de lezers vindt dat lezen bijdraagt aan zijn / haar algemene ontwikkeling Lezen draagt bij aan mijn algemene ontwikkeling (V) Ik lees graag Door lezen word ik aan het denken gezet (V) Ik lees vaak Door te lezen begrijp ik meer van de wereld om mij heen Als ik aan het lezen ben heb ik het gevoel dat ik nuttig bezig ben (V) Vind het interessant om het met andere mensen over boeken te hebben (V) Door te lezen voel ik mij slimmer (V) Als ik me verveel, ga ik een boek lezen (V) Door te lezen leer ik mijzelf beter kennen Ik herken me vaak terug in de hoofdpersoon Houding / gedrag ten aanzien van lezen 21% 17% 7% 5% 30% 2% 49% 27% % 31% 29% % 3 31% % 42% 32% % 5% 17% 25% 9% 9% 7% % (helemaal) mee eens 19% 2% 75% 2 7% 69% 60% % % 1 Achtergrond: (V) geven vrouwen vaker aan dan mannen 0% 40% 60% 80% 100% helemaal mee eens mee eens neutraal niet mee eens helemaal niet mee eens A06. Hieronder ziet u een aantal stellingen met betrekking tot het lezen van boeken. Kunt u hieronder aangeven in hoeverre u het eens bent met deze stellingen? Selectie: leest boeken (n = 909) 19

20 Meerderheid van de lezers laat zich meeslepen in het verhaal. Een positieve ervaring overheerst maakte ik in mijn hoofd een beeld van de personages leefde ik mee met wat er in het boek gebeurt voelde ik mij prettig vergat ik de tijd voelde het alsof ik een uitstapje maakte naar een andere wereld vergat ik mijn zorgen had ik moeite om me in de personages te verplaatsen raakte ik snel afgeleid had ik moeite om mijzelf te verliezen in het verhaal vond ik het moeilijk om beeld te maken van gebeurtenissen uit verhaal voelde ik mij gefrustreerd verveelde ik me Ervaringen tijdens lezen fictieboek 19% % % 27% 59% 52% % 50% 47% 50% 55% 47% % 27% 25% 30% % % (helemaal) mee eens 8 77% 69% 6 12% 2% 5 2% 4 5% 5% Achtergrond: Boekenkopers voelden zich tijdens het lezen vaker prettig, vergaten de tijd en maakten vaker een beeld van de personages in hun hoofd dan mensen die geen boeken kopen. Vrouwen vergeten vaker hun zorgen tijdens het lezen dan mannen. 0% 40% 60% 80% 100% helemaal mee eens mee eens neutraal niet mee eens helemaal niet mee eens A13. Nu willen we graag van u weten wat uw ervaringen waren tijdens het lezen van dit boek. Kunt u hieronder aangeven in hoeverre de stellingen op u van toepassing zijn? Selectie: leest weleens fictie (n=604) 20

21 Fantasy lezers hebben over het algemeen bredere leeservaringen dan lezers van literatuur en spannend fictie Leeservaringen fictieboek Literatuur Spannende fictie Fantasy, science fiction n = leefde ik mee met wat er in het boek gebeurt 89% * 7 80% maakte ik in mijn hoofd een beeld van de personages % voelde het alsof ik een uitstapje maak naar een andere wereld 70% 55% 77% voelde ik mij prettig 67% 71% 77% vergat ik de tijd % vergat ik mijn zorgen 4 41% 5 * voelde ik mij gefrustreerd 9% * 1% had ik moeite om mijzelf te verliezen in het verhaal 5% raakte ik snel afgeleid 5% verveelde ik me 5% had ik moeite om me in de personages te verplaatsen 7% vond ik het moeilijk om beeld te maken van gebeurtenissen uit verhaal 0% * * A13. Nu willen we graag van u weten wat uw ervaringen waren tijdens het lezen van dit boek. Kunt u hieronder aangeven in hoeverre de stellingen op u van toepassing zijn? Selectie: leest weleens literatuur, spannende fictie, fantasy 21

22 Grootste opbrengsten van het lezen van fictieboeken zijn ontspanning en plezier bracht mij ontspanning bracht mij plezier liet mij spanning ervaren prikkelde mijn fantasie (V) liet mij in het hoofd van een ander kruipen (V) zorgde er voor dat ik meer wilde lezen liet mij dingen beleven die ik normaal niet zou beleven (V) zette mij aan het denken gaf mij inzicht in andere tijden en/of culturen bracht mij in contact met een nieuwe wereld gaf mij nieuwe kennis, ideeën en inzichten (V) heeft mij ontroerd (V) liet mij schoonheid ervaren heeft me anders tegen zaken aan laten kijken stimuleerde mij om meer te willen weten over een bepaald onderwerp gaf mij inzicht in mijzelf en mijn leven bracht mij troost of hoop 2 22% 1 17% 9% 1 9% Leesopbrengsten fictieboek 17% 15% 2% 12% 2% 7% % 31% 27% 22% 40% 55% 42% % % 30% 3 42% % 19% 2 30% 1 15% % 2 32% 21% 7% 7% 9% 0% 40% 60% 80% 100% helemaal mee eens mee eens neutraal niet mee eens helemaal niet mee eens A12. Wat leverde het lezen van dit boek u op? Geef van elk van de onderstaande stellingen aan in hoeverre ze op u van toepassing zijn. % (helemaal) mee eens 85% 80% 72% 65% % 39% % Achtergrond: (V) geven vrouwen vaker aan dan mannen. Met name bij mensen tussen de 25 en 34 jaar wordt de fantasie geprikkeld en bracht het lezen van een fictieboek plezier. Boekenkopers ervaren meer plezier, ontspanning en schoonheid tijdens het lezen dan mensen die geen boeken kopen. Ook stimuleert het lezen om meer te willen weten over een bepaald onderwerp of meer te willen lezen. Selectie: leest weleens fictie (n=604) 22

23 Opbrengsten van de genres spannende fictie en fantasy zijn relatief vaak ervaren van spanning en meer willen lezen Leesopbrengsten fictieboek Literatuur Spannende fictie Fantasy, science fiction n = bracht mij ontspanning 81% 91% 87% liet mij in het hoofd van een ander kruipen 79% 61% 6 bracht mij plezier 72% 8 95% zette mij aan het denken 71% 31% 37% prikkelde mijn fantasie 60% 70% 8 gaf mij inzicht in andere tijden en/of culturen liet mij schoonheid ervaren 57% 12% 30% liet mij spanning ervaren 57% 89% 8 heeft mij ontroerd 57% 1 3 bracht mij in contact met een nieuwe wereld 55% 65% liet mij dingen beleven die ik normaal niet zou beleven 51% 4 60% gaf mij nieuwe kennis, ideeën en inzichten 51% 2 30% zorgde er voor dat ik meer wilde lezen 50% 60% 6 heeft me anders tegen zaken aan laten kijken 4 21% gaf mij inzicht in mijzelf en mijn leven 2 19% stimuleerde mij om meer te willen weten over een bepaald onderwerp 21% 15% bracht mij troost of hoop 1 1 N.S. N.S. A12. Wat leverde het lezen van dit boek u op? Geef van elk van de onderstaande stellingen aan in hoeverre ze op u van toepassing zijn. Selectie: leest weleens literatuur, spannende fictie, fantasy 23

24 Voor driekwart van de non-fictielezers gaf het boek nieuwe kennis gaf mij nieuwe kennis, ideeën en inzichten bracht mij ontspanning bracht mij plezier zette mij aan tot nadenken hielp mij om een vraag te beantwoorden stimuleerde mij om meer te willen weten over een bepaald onderwerp hielp mij aan praktische tips heeft me anders tegen zaken aan laten kijken gaf mij inzicht in andere tijden en/of culturen bracht mij in contact met een nieuwe wereld leerde mij nieuwe vaardigheden liet mij dingen beleven die ik normaal niet zou beleven heeft mij ontroerd stimuleerde mij om meer te gaan lezen gaf mij inzicht in mijzelf en mijn leven heeft me geholpen een specifieke taak af te ronden of doel te behalen stimuleerde mij om anders te gaan leven Leesopbrengsten non-fictieboek 9% 9% 15% 7% 12% 12% 1 7% 7% 7% 3 30% 29% % 39% 42% 37% 35% 39% 30% 4 30% 35% % 25% 37% 3 19% 2 31% 27% 31% 15% % 32% % 3 7% 7 6 2% 61% 5 50% 5% 49% 7% 7% 9% 9% % 40% 60% 80% 100% % (helemaal) mee eens 47% % 35% 29% 27% 25% 1 Achtergrond: Non-fictie boeken brengen meer spanning bij mensen ouder dan 25 jaar dan jongeren onder de 25 jaar. Voor mensen t/m 64 jaar helpt een non-fictieboek vaker een vraag te beantwoorden dan voor 65 plussers. Over het algemeen ervaren boekenkopers meer opbrengsten van het lezen van non-fictieboeken dan mensen die geen boeken kopen. helemaal mee eens mee eens neutraal niet mee eens helemaal niet mee eens A19. Wat leverde het lezen van dit boek u op? Geef van elk van de onderstaande stellingen aan in hoeverre ze op u van toepassing zijn. Selectie: leest weleens non-fictie (n=593) 24

25 Voor negen op de tien lezers van geschiedenisboeken gaf het boek nieuwe kennis Leesopbrengsten non-fictieboek (Auto)biografieën Geschiedenis, politiek, maatschappij n = bracht mij ontspanning 7 6 gaf mij nieuwe kennis, ideeën en inzichten 6 91% zette mij aan tot nadenken 6 8 heeft mij ontroerd 65% * 4 gaf mij inzicht in andere tijden en/of culturen 59% 89% bracht mij plezier 5 60% heeft me anders tegen zaken aan laten kijken / heeft me geholpen mijn mening te vormen 5 71% bracht mij in contact met een nieuwe wereld 49% 57% stimuleerde mij om meer te willen weten over een bepaald onderwerp 45% 70% liet mij dingen beleven die ik normaal niet zou beleven 40% 41% hielp mij om een vraag te beantwoorden 40% 61% stimuleerde mij om meer te gaan lezen 30% 40% gaf mij inzicht in mijzelf en mijn leven 2 29% hielp mij aan praktische tips 19% 17% leerde mij nieuwe vaardigheden 17% heeft me geholpen een specifieke taak af te ronden of doel te behalen 15% stimuleerde mij om anders te gaan leven * * * * * A19. Wat leverde het lezen van dit boek u op? Geef van elk van de onderstaande stellingen aan in hoeverre ze op u van toepassing zijn. Selectie: leest weleens (auto)biografieën, geschiedenis 25

26 Lezen vs. andere media-activiteiten Hoe verschilt lezen van andere media-activiteiten? 26

27 Boeken lezen wordt frequenter gedaan dan games spelen, maar minder frequent dan films en series kijken Frequentie activiteiten 100% 80% 60% 40% 0% 1 12% 9% 1 Boeken (n=1008) 3 22% 2 29% 1 40% 9% Film (n=1008) 25% 3 69% TV-serie (n=1008) 7% 5% 5% 5% 61% Games (n=1008) Elke dag 3 6 keer per week 1 2 keer per week 1 3 keer per maand 1-2 keer per kwartaal 1-3 keer per jaar Minder vaak dan 1 keer per jaar Nooit % A01. Hoe vaak leest u gemiddeld boeken (papieren dan wel e-books)? B01. Hoe vaak onderneemt u onderstaande activiteiten? B05. Hoe vaak gamet u? Basis: allen % % minstens 1 keer per week % minder vaak dan 1x p jaar + nooit 27

28 Boekenlezers verschillen niet in frequentie van diverse activiteiten ten opzichte van Nederlanders in het algemeen Frequentie activiteiten boekenlezers 100% 80% 60% 40% 0% % 12% % 12% Boeken (n=909) 9% 29% 29% 1 40% Film (n=909) 25% 35% 70% 9% TV-serie (n=909) 7% 7% 5% 5% 5% 60% Games (n=909) 21% 65% Elke dag 3 6 keer per week 1 2 keer per week 1 3 keer per maand 1-2 keer per kwartaal 1-3 keer per jaar Minder vaak dan 1 keer per jaar Nooit % A01. Hoe vaak leest u gemiddeld boeken (papieren dan wel e-books)? B01. Hoe vaak onderneemt u onderstaande activiteiten? B05. Hoe vaak gamet u? Selectie: leest boeken % % minstens 1 keer per week % minder vaak dan 1x p jaar + nooit 28

29 Mensen die geen boeken lezen kijken vaker dagelijks films en tv-series dan boekenlezers Frequentie films en tv-series kijken 100% 80% 60% 40% 0% 2 29% 1 Films (n=1008) 9% 29% 29% 1 Wel lezen (n=909) * 5% 22% 27% 12% Niet lezen (n=99) 25% 3 TV-series (n=1008) 25% 35% Wel lezen (n=909) * 1 21% 1 2% 7% Niet lezen (n=99) Elke dag 3 6 keer per week 1 2 keer per week 1 3 keer per maand 1-2 keer per kwartaal 1-3 keer per jaar Minder vaak dan 1 keer per jaar Nooit Achtergrond: Laag opgeleiden kijken vaker films dan midden en hoog opgeleiden. B01. Hoe vaak onderneemt u onderstaande activiteiten? Vrouwen kijken vaker tv-series dan mannen. Basis: allen 29

30 Over het algemeen ervaren boekenlezers meer opbrengsten van het kijken van films / tv-series dan mensen die geen boeken lezen Achtergrond: (V) geven vrouwen vaker aan dan mannen. bracht mij ontspanning (V) bracht mij plezier liet mij spanning ervaren prikkelde mijn fantasie (V) liet mij in het hoofd van een ander kruipen liet mij dingen beleven die ik normaal niet zou beleven N.S. geldt niet significant vaker voor lezers dan voor niet-lezers (overige opbrengsten wel). (V) bracht mij in contact met een nieuwe wereld (V) zorgde er voor dat ik meer films of tv-series wilde kijken zette mij aan tot nadenken (V) heeft mij ontroerd gaf mij nieuwe kennis, ideeën en inzichten gaf mij inzicht in andere tijden en/of culturen liet mij schoonheid ervaren stimuleerde mij om meer te willen weten over een bepaald onderwerp heeft me geholpen mijn mening te vormen / veranderen heeft me anders tegen zaken aan laten kijken gaf mij inzicht in mijzelf en mijn leven (V) bracht mij troost of hoop 2 21% 1 7% 5% Opbrengsten films of tvseries % % 21% 21% 1 1 9% 5 55% 4 39% 42% 37% % 4 37% 42% 27% 37% 35% 37% 37% 42% % 19% 22% 25% % 3 32% 3 35% 35% 15% 2% 1 5% 12% 9% 1 17% 15% % 40% 60% 80% 100% helemaal mee eens mee eens neutraal niet mee eens helemaal niet mee eens % (helemaal) mee eens 82% % 35% 32% 30% 25% 2 19% 12% Wel lezen N= % 47% 4 37% 3 32% 27% 2 25% 1 N.S. N.S. N.S. N.S. Niet lezen N=95 71% 59% % 17% % 9% B04. Wat leverde het kijken van deze film of tv serie u op? Selectie: kijkt wel eens flims of tv-series (n=983) 30

31 39% van de consumenten gamet wel eens: aandeel is groter onder boekenlezers dan niet-boekenlezers Gamefrequentie 100% 80% 60% 40% 0% 7% 5% 5% 5% 61% Totaal (n=1008) 7% 7% 5% 5% 5% 60% Wel lezen (n=909) 9% 1% 2% 1% 7% 6 Niet lezen (n=99) Elke dag 3 6 keer per week 1 2 keer per week 1 3 keer per maand 1-2 keer per kwartaal 1-3 keer per jaar Minder vaak dan 1 keer per jaar Nooit De volgende vragen zijn gesteld over de laatst gespeelde game. B05. Hoe vaak gamet u? 4 van de fictielezers gamet weleens 3 van de non-fictie lezers gamet weleens Achtergrond: Jongeren onder de 25 jaar gamen vaker dan 25 plussers. Basis: allen 31

32 Een kwart van de door consumenten laatst gespeelde games zijn verhalende games Games Achtergrond: Fictieboeken lezers spelen vaker verhalende games dan mensen die geen fictieboeken lezen. Mannen en hoog opgeleiden spelen vaker verhalende games dan vrouwen en midden en laag opgeleiden. Met name in de leeftijd jaar speelt men verhalende games. 7 Ja Nee B07. Vertelt deze game een verhaal? Selectie: gamet wel eens (n = 348) 32

33 Gamen levert voor een ruime meerderheid plezier en ontspanning op Achtergrond: Over het algemeen ervaren mannen meer opbrengsten van gamen dan vrouwen. Zij geven vaker aan: bracht mij in contact met een nieuwe wereld, liet mij in het hoofd van een ander kruipen, liet mij spanning ervaren en liet mij dingen beleven die ik normaal niet zou beleven. bracht mij plezier bracht mij ontspanning liet mij spanning ervaren prikkelde mijn fantasie liet mij dingen beleven die ik normaal niet zou beleven bracht mij in contact met een nieuwe wereld liet mij in het hoofd van een ander kruipen zette mij aan tot nadenken gaf mij inzicht in andere tijden en/of culturen liet mij schoonheid ervaren gaf mij nieuwe kennis, ideeën en inzichten stimuleerde mij om meer te willen weten over een bepaald onderwerp heeft mij ontroerd heeft me geholpen mijn mening te vormen / veranderen over iets / iemand heeft me anders tegen zaken aan laten kijken bracht mij troost of hoop gaf mij inzicht in mijzelf en mijn leven Opbrengsten gamen 32% 31% 15% 1 1 7% 1 5% 15% 15% 7% 22% 50% 47% 32% 37% 31% 30% 2 31% 2 27% 27% % 55% 22% 2 21% 27% 32% 29% 27% 25% 30% 37% 12% 19% 12% 21% 1 12% 1 19% 1 17% 17% 30% 2 30% 32% 2 37% 3 32% 3 37% 0% 40% 60% 80% 100% helemaal mee eens mee eens neutraal niet mee eens helemaal niet mee eens % (helemaal) mee eens 87% 85% 65% 59% % 1 15% 12% 9% Wel lezen N= % 6 62% 51% 47% 4 21% 21% 1 1 9% Vanwege te lage N niet mogelijk om uit te splitsen naar nietlezen B08. Hieronder ziet u een aantal stellingen met betrekking tot deze game. Selectie: laatst gespeelde game verteld verhaal(n=82) 33

34 De opbrengsten van lezen zijn breder dan films/tv-series kijken of games Opbrengsten activiteiten Fictieboeken Film/TV-series Games n = bracht mij ontspanning 85% 82% 85% bracht mij plezier 80% 7 87% liet mij spanning ervaren 72% 5 65% prikkelde mijn fantasie 65% 4 59% liet mij in het hoofd van een ander kruipen 6 41% 41% liet mij dingen beleven die ik normaal niet zou beleven 4 35% 4 zette mij aan het denken 42% 25% gaf mij inzicht in andere tijden en/of culturen 39% 2 bracht mij in contact met een nieuwe wereld 3 32% 4 gaf mij nieuwe kennis, ideeën en inzichten 3 15% heeft mij ontroerd 30% liet mij schoonheid ervaren 2 19% 1 heeft me anders tegen zaken aan laten kijken / heeft me geholpen mijn mening te vormen 9% stimuleerde mij om meer te willen weten over een bepaald onderwerp 1 12% 12% gaf mij inzicht in mijzelf en mijn leven 1 12% bracht mij troost of hoop N.S. N.S. N.S. N.S. N.S. A12. Wat leverde het lezen van dit boek u op? Geef van elk van de onderstaande stellingen aan in hoeverre ze op u van toepassing zijn. A12: Selectie: leest weleens fictie (n=604) B04. Wat leverde het kijken van deze film of tv serie u op? B08. Kunt u aangeven in hoeverre deze stellingen op u van toepassing zijn B04: Selectie: kijkt weleens flims of tv-series (n=983) B08: Selectie: speelt weleens verhalende games (n=82) 34

35 De opbrengsten van films/ tv-series kijken en gamen onder boekenlezers zijn nagenoeg gelijk aan de opbrengsten van alle consumenten die films/tv-series kijken of gamen Opbrengsten activiteiten onder boekenlezers Fictieboeken Film/TV-series Games n = bracht mij ontspanning 85% 8 85% N.S. bracht mij plezier 80% 7 8 N.S. liet mij spanning ervaren 72% 57% 6 prikkelde mijn fantasie 65% 47% 62% liet mij in het hoofd van een ander kruipen liet mij dingen beleven die ik normaal niet zou beleven 4 37% 51% zette mij aan het denken 42% 27% 21% gaf mij inzicht in andere tijden en/of culturen 39% 21% bracht mij in contact met een nieuwe wereld % N.S. gaf mij nieuwe kennis, ideeën en inzichten 3 25% 1 heeft mij ontroerd 30% 2 liet mij schoonheid ervaren 2 N.S. heeft me anders tegen zaken aan laten kijken / heeft me geholpen mijn mening te vormen stimuleerde mij om meer te willen weten over een bepaald onderwerp gaf mij inzicht in mijzelf en mijn leven 1 1 bracht mij troost of hoop N.S. A12: Selectie: leest weleens fictie (n=604) A12. Wat leverde het lezen van dit boek u op? Geef van elk van de onderstaande stellingen aan in hoeverre ze op u van toepassing zijn. B04: Selectie: leest boeken en kijkt weleens B04. Wat leverde het kijken van deze film of tv serie u op? flims of tv-series (n=983) B08. Kunt u aangeven in hoeverre deze stellingen op u van toepassing zijn? B08: Selectie: leest boeken en speelt weleens verhalende games (n=82) 35

36 Typering eigen karakter: lezers versus niet-lezers Hoe omschrijft de lezer zijn karakter? 36

37 Leeswijzer In de komende paragraaf worden lezers met niet-lezers vergeleken op basis van karakter, gedrag en emoties. Respondenten doen uitspraken over hun karakter, fantasie en empathisch vermogen, maar dat wil nog niet zeggen dat ze ook zo zijn zoals ze aangeven. Het gaat hierbij om interpretaties van de respondent zelf en kan dus subjectief zijn. In de koppen worden de verschillen genoemd tussen lezers en niet-lezers en dit zijn feitelijk de verschillen zoals blijkt uit de resultaten. Belangrijk om te vermelden is dat de verbanden die gevonden worden, niet direct verklaard hoeven te worden door het wel of niet lezen van boeken. Lezers an sich zijn namelijk al een andere doelgroep. 37

38 Lezers typeren zichzelf vaker als nieuwsgierig en attent / aardig dan niet-lezers Ik zie mezelf als iemand die * Staat voor een significant verschil tussen lezers en niet-lezers nieuwsgierig is naar veel verschillende dingen attent en aardig is voor bijna iedereen dingen efficiënt doet grondig te werk gaat hartelijk, een gezelschapsmens is kalm blijft in gespannen situaties spraakzaam is mensen makkelijk vergeeft een levendige fantasie heeft soms verlegen, geremd is origineel is, met nieuwe ideeën komt zich veel zorgen maakt waarde hecht aan kunstzinnige ervaringen geneigd is lui te zijn soms grof tegen anderen is Typering eigen karakter 22% 12% 1 12% 5% 7% 21% 2% % 40% 3 40% 3 32% 57% % 29% 5 35% % 3 37% 45% % 2 31% 31% 25% 0% 5% 12% 15% 17% 15% 2% 21% 12% 9% 1 19% 5% 0% 40% 60% 80% 100% helemaal mee eens mee eens neutraal mee oneens helemaal mee oneens Totaal 7 69% % 51% 50% 47% 4 45% 42% 42% 30% 1 % (helemaal) mee eens Wel lezen N= % 67% 65% 60% 51% 51% % 42% 32% 1 * * * * * * Niet lezen N= % 5 57% 51% 41% 3 35% 35% 3 40% 17% 2 17% C01. De volgende vragen gaan over uw karakter. Kunt u aangeven in hoeverre onderstaande stellingen bij u passen? Basis: allen (n= 1008) 38

39 Lezers geven vaker aan te fantaseren of te dagdromen dan niet-lezers Typering eigen gedrag Totaal Wel lezen N=909 Niet lezen N=99 Ik haal voldoening uit het oplossen van complexe problemen 49% 30% 9% 1% 60% 60% 5 Behoefte aan cognitieve inspanning Ik ben meer een doener dan een denker Ik houd ervan om abstract na te denken % 40% 27% 39% 2 * * 50% 1 Ik denk niet harder na dan strikt noodzakelijk 1% * 25% Ik zit vaak te dagdromen of te fantaseren 5% 27% 32% 29% 7% 3 3 * 21% Fantasiegevoeligheid Veel van mijn fantasieën zijn even levendig als een goede film Als kind vond ik het moeilijk om helemaal op te gaan in mijn spel 1% 7% 31% 35% 45% 2 15% 30% 31% * * 15% 1 0% 40% 60% 80% 100% helemaal mee eens mee eens neutraal mee oneens helemaal mee oneens % (helemaal) mee eens C02. Hieronder ziet u nog een aantal stellingen over uw karakter. Kunt u aangeven in hoeverre onderstaande stellingen bij u passen? Basis: allen (n = 1008) 39

40 Over het algemeen zeggen boekenlezers vaker zich beter in te kunnen leven in anderen dan mensen die geen boeken lezen Typering eigen inlevingsvermogen Totaal Wel lezen N=909 Niet lezen N=99 Ik geniet ervan om andere mensen zich beter te laten voelen 60% 27% 2% 70% 71% 70% Ik merk het wanneer andere mensen verdrietig zijn, ook wanneer ze niets zeggen Ik voel een sterke aandrang om te helpen wanneer ik iemand zie die van streek is % 2 9% 67% 6 67% 6 * 6 51% Ik raak van slag wanneer ik zie dat iemand respectloos behandeld wordt 52% 30% 7% 62% 6 * 52% Ik voel me bezorgd over mensen die het minder goed hebben dan ik 42% 39% 12% 47% 4 * 37% Wanneer ik ruzie heb met iemand, probeer ik mezelf meestal in zijn of haar schoenen te verplaatsen Ik voel geen sympathie voor mensen die verantwoordelijk zijn voor hun eigen ongeluk 27% % 21% 25% 2% 30% 2 30% 25% * 2 35% Ik vind het soms moeilijk om mezelf in een ander te verplaatsen 1 35% 41% 7% 17% 17% 1 0% 40% 60% 80% 100% helemaal mee eens mee eens neutraal mee oneens helemaal mee oneens % (helemaal) mee eens C03. Hieronder vindt u een aantal stellingen over gedrag en emoties. Kunt u aangeven in hoeverre onderstaande stellingen bij u passen? Basis: allen (n = 1008) 40

41 Rol bibliotheek en boekhandel bij leeservaring Welke rol speelt de bibliotheek of boekhandel? 41

42 In de bibliotheek probeert men vaker boeken uit Rol bibliotheek/boekwinkel bij leeservaring Rol bibliotheek/boekwinkel bij leeservaring Bibliotheek Boekwinkel Door / in de bibliotheek / boekwinkel n = heb ik toegang tot boeken die ik anders niet lees omdat ik ze moet kopen 41% x ontdek ik nieuwe titels, genres en/of auteurs * 35% 40% lees ik weleens boeken die ik anders nooit zou hebben gelezen * 3 probeer ik ook boeken waarvan ik niet zeker weet of ik ze leuk vind * 32% 15% kan ik beter een keuze maken voor leuke boeken 27% * 31% doe ik extra kennis op over een boek of auteur 22% 22% ben ik meer gaan lezen * 19% 15% ben ik lezen leuker gaan vinden 17% 17% bezoek ik andere activiteiten die te maken hebben met boeken/lezen kom ik in contact met andere mensen die van lezen houden D01. Hieronder vindt u een aantal stellingen over de mogelijke rol die de bibliotheek kan spelen bij uw leeservaring. Kunt u bij iedere stelling aangeven in hoeverre deze op u van toepassing is? D02. Hieronder vindt u een aantal stellingen over de mogelijke rol die de boekhandel kan spelen bij uw leeservaring. Kunt u bij iedere stelling aangeven in hoeverre deze op u van toepassing is? Basis: allen (n = 1008) 42

43 Vier op de tien consumenten kan door de bibliotheek boeken lezen die ze anders niet hadden kunnen lezen Achtergrond: Over het algemeen gelden deze opbrengsten van de bibliotheek sterker voor vrouwen en midden en hoog opgeleiden dan mannen en laag opgeleiden. Door / in de bibliotheek heb ik toegang tot boeken die ik anders niet lees omdat ik ze moet kopen Rol bibliotheek bij leeservaring 3 31% 1 % (helemaal) mee eens 41% Lezers N=909 45% Leners N=343 71% Kopers N=761 4 ontdek ik nieuwe titels, genres en/of auteurs 31% 35% 1 17% 35% 39% 6 40% lees ik weleens boeken die ik anders nooit zou hebben gelezen 5% 29% 3 15% % 60% 3 probeer ik ook boeken waarvan ik niet zeker weet of ik ze leuk vind % 17% 32% 35% 5 3 kan ik beter een keuze maken voor leuke boeken 40% 1 17% 27% 30% 49% 30% doe ik extra kennis op over een boek of auteur 21% 40% 19% 19% 22% 37% 2 ben ik meer gaan lezen 1 41% 21% 19% 19% 21% 37% 22% ben ik lezen leuker gaan vinden 1 45% 1 17% 19% 31% 19% bezoek ik andere activiteiten die te maken hebben met boeken/lezen 3 29% 25% 17% kom ik in contact met andere mensen die van lezen houden 9% 41% 2 1 0% 40% 60% 80% 100% helemaal mee eens mee eens neutraal niet mee eens helemaal niet mee eens D01. Hieronder vindt u een aantal stellingen over de mogelijke rol die de bibliotheek kan spelen bij uw leeservaring. Kunt u bij iedere stelling aangeven in hoeverre deze op u van toepassing is? Leners geven alles significant vaker aan dan lezers / kopers. Basis: allen (n = 1008) 43

44 De bibliotheek speelt over het algemeen een grotere rol bij de leeservaring van fictielezers dan non-fictielezers Rol bibliotheek bij leeservaring Fictie Non-fictie n = heb ik toegang tot boeken die ik anders niet zou lezen, omdat ik ze moet kopen 51% 4 ontdek ik nieuwe titels, genres en/of auteurs * 4 42% lees ik weleens boeken die ik anders nooit zou hebben gelezen * 45% 40% probeer ik ook wel eens boeken waarvan ik niet zeker weet of ik ze wel leuk vind 41% 40% kan ik beter een keuze maken voor leuke boeken 3 32% doe ik extra kennis op over een boek of auteur 27% * 31% ben ik meer gaan lezen * 27% 2 ben ik lezen leuker gaan vinden * 22% 19% bezoek ik ook andere activiteiten die te maken hebben met boeken of lezen 1 kom ik in contact met andere mensen die van lezen houden 12% D01. Hieronder vindt u een aantal stellingen over de mogelijke rol die de bibliotheek kan spelen bij uw leeservaring. Kunt u bij iedere stelling aangeven in hoeverre deze op u van toepassing is? Basis: leest fictie / non-fictie 44

45 Vier op de tien consumenten ontdekt nieuwe titels, genres of auteurs in de boekwinkel Achtergrond: Over het algemeen gelden deze opbrengsten van de boekhandel sterker voor vrouwen en hoog opgeleiden dan mannen en laag en midden opgeleiden. Rol boekwinkel bij leeservaring Door / in de boekenwinkel % (helemaal) mee eens Lezers N=909 Leners N=343 Kopers N=761 ontdek ik nieuwe titels, genres en/of auteurs % 4 42% * 49% kan ik beter een keuze maken voor leuke boeken 2 39% % 3 30% * 39% doe ik extra kennis op over een boek of auteur 39% % 2 lees ik weleens boeken die ik anders nooit zou hebben gelezen 1 35% 29% 17% 22% 19% ben ik lezen leuker gaan vinden 15% % 19% 19% 22% ben ik meer gaan lezen 1 41% 27% 17% 15% 17% 15% 19% probeer ik ook boeken waarvan ik niet zeker weet of ik ze leuk vind 1 32% 35% 1 15% 1 15% 19% kom ik in contact met andere mensen die van lezen houden bezoek ik andere activiteiten die te maken hebben met boeken/lezen 9% 9% 37% 3 32% 3 21% 21% 12% % 0% 40% 60% 80% 100% helemaal mee eens mee eens neutraal niet mee eens helemaal niet mee eens D02. Hieronder vindt u een aantal stellingen over de mogelijke rol die de boekhandel kan spelen bij uw leeservaring. Kunt u bij iedere stelling aangeven in hoeverre deze op u van toepassing is? Basis: allen (n = 1008) 45

46 De rol van de boekhandel bij de leeservaring verschilt niet tussen de fictielezer en non-fictielezer Rol boekhandel bij leeservaring Fictie Non-fictie n = ontdek ik nieuwe titels, genres en/of auteurs 51% 5 kan ik beter een keuze maken voor leuke boeken 40% 41% doe ik extra kennis op over een boek of auteur 27% 29% lees ik weleens boeken die ik anders nooit zou hebben gelezen 2 ben ik lezen leuker gaan vinden 2 22% ben ik meer gaan lezen probeer ik ook wel eens boeken waarvan ik niet zeker weet of ik ze wel leuk vind 19% 19% kom ik in contact met andere mensen die van lezen houden 12% 1 bezoek ik ook andere activiteiten die te maken hebben met boeken of lezen 12% D02. Hieronder vindt u een aantal stellingen over de mogelijke rol die de boekhandel kan spelen bij uw leeservaring. Kunt u bij iedere stelling aangeven in hoeverre deze op u van toepassing is? Basis: leest fictie / non-fictie 46

47 Bijlagen 47

48 Er zijn meer mensen die wel eens een nieuw boek kopen, dan mensen die wel eens boeken lenen, maar de leenfrequentie is hoger dan de koopfrequentie Aanschaf boeken Boeken lenen bij bibliotheek 100% 80% 60% 5% 29% % 1-2x p maand + (bijna ) iedere week (bijna) iedere week 1-2 keer per maand 1-2 keer per kwartaal (3 maanden) 100% 80% 60% % 1-2x p maand + (bijna ) iedere week 12% (bijna) iedere week 1-2 keer per maand 1-2 keer per kwartaal (3 maanden) 40% 0% 25% Totaal (n=1008) 45% % minder vaak dan 1x p jaar + ik koop nooit een nieuw boek 1-2 keer per jaar minder vaak dan 1 keer per jaar ik koop nooit een nieuw boek 40% 0% 6 Totaal (n=1008) keer per jaar % minder vaak dan 1x p jaar + ik leen nooit boeken minder vaak dan 1 keer per jaar ik leen nooit boeken in de bibliotheek A04. Hoe vaak koopt u gemiddeld boeken (papier of e-book)? Wij bedoelen hier nieuwe boeken, dus geen tweedehands boeken. A05. Hoe vaak komt u gemiddeld in de bibliotheek om een of meerdere boeken te lenen? Basis: allen 48

49 Drie kwart van de kijkers heeft als laatste een tv-serie gekeken Laatst gekeken 7 27% Film De volgende vragen zijn gesteld over de laatst gekeken film of tv-serie. Tv-serie Achtergrond: Boekenlezers hebben vaker een tv-serie de laatst gekeken dan mensen die geen boeken lezen. B02. Heeft u als laatste een film of een tv-serie gekeken? Selectie: kijkt wel eens flims en tv-series (n = 908) 49

50 Meerderheid kan de titel en/of schrijver van de laatst gekeken film / tv-serie noemen Titel/schrijver van film / tv-serie 92% Films / tv-series heeft titel en/of schrijver genoemd Zwarte tulp Overspel CSI Midsummer murders Penoza Under the Dome Stephen King Flikken Maastricht Reinout Oerlemans NCIS Games of Thrones Dokter Tinus B03. Wat is de titel/ schrijver van deze film of tv-serie? Selectie: kijkt wel eens flims en tv-series (n = 908) 50

51 Meerderheid kan de titel van de laatst gespeelde game noemen Titel van de Game 95% Games heeft titel genoemd Candycrush Wordfeud Grand Theft Auto Mario Kart FIFA Hay day Landleven Braintrainer Assassins creed Black ops Wii sport Need for speed B06. Wat is de titel en deze game? Selectie: gamet wel eens (n = 348) 51

52 Onderzoeksverantwoording Veldwerk: Online (CAWI) op deelnemers van het GfK Online panel, dat uit ca personen bestaat. Veldwerkperiode: 29 september t/m 5 oktober 2015 Doelgroep: Steekproef: Vragenlijst: Consumenten van 13 jaar en ouder De netto steekproef is in totaal n=1.008 en is door middel van weging representatief gemaakt op geslacht, leeftijd en opleiding. De vragenlijst (gemiddelde invulduur 11 minuten) bestaat uit de volgende onderwerpen: Leesgedrag, leesopbrengsten en leeservaringen: fictie en non-fictie Andere media-activiteiten: films en tv-series en games Persoonlijkheid lezer en sociaal-emotionele opbrengsten van lezen Stellingen bibliotheek en boekhandel 52

53 Certificering Het onderzoek is uitgevoerd in overeenstemming met het quality systeem van GfK dat is gecertificeerd volgens de normen van NEN-EN-ISO 9001, ISO en ISO GfK onderschrijft de gedragsregels van E.S.O.M.A.R. (European Society for Opinion and Market Research) en is lid van de brancheorganisatie MOA (zie Het is toegestaan de uitkomsten van onderzoek extern te publiceren. Wel dient in dat geval bij de onderzoeksresultaten als bron "GfK Boekenbranche meting 34b" te worden vermeld. Exclusiviteit van verzamelde gegevens is gebaseerd op de Gedragscode van de MOA, art. 5 (zie 53

54 54