Diagnostiek van taalstoornissen bij meertalige kinderen

Transcriptie

1 Diagnostiek van taalstoornissen bij meertalige kinderen Manuela Julien logopedist & linguïst 30 september 2011

2 Overzicht 1. Terminologie 2. Uitdagingen 3. Valkuilen 4. Aanpak M. Julien, 30 september

3 1. TERMINOLOGIE M. Julien, 30 september

4 Taalachterstand?. Vorig jaar zag ik een foto in de krant van een Turks jongetje met als onderschrift: Achmed gaat met een taalachterstand naar school. Waarom zetten ze er niet bij: Achmed begint met het leren van Nederlands? Sieneke Goorhuis-Brouwer, zie Lo&Fo nr.7/8, blz 245 en

5 Taalachterstand: verschillende belangen & interpretaties Gezondheidszorg: welzijn & vermogen om te communiceren Bij screening van 2- à 3 jarigen 8% mogelijk taalachterstand in hun moedertaal. Mogelijke oorzaken: gehoorproblemen, moeite met leren, Onderwijs: functioneren op school Kind is niet voldoende vaardig in het Nederlands (de taal van het onderwijs), waardoor het op school niet goed tot leren komt.

6 Wat is een (specifieke) taalstoornis (SLI)? De taalontwikkeling in de moedertaal/talen blijft beduidend achter ten opzichte van andere aspecten van de ontwikkeling, zoals non-verbale intelligentie, motorische, sociale en emotionele vaardigheden. M. Julien, 30 september

7 SLI bij meertaligen SLI bij een meertalig kind is per definitie SLI in alle talen dat een kind spreekt Als de eerste taal (T1) van het kind op normaal niveau is, is er geen sprake van een taalstoornis M. Julien, 30 september

8 Implicatie voor diagnostiek Alleen informatie over ontwikkeling in T1 geeft werkelijk zekerheid over de diagnose We moeten dus nagaan of er een taalachterstand of afwijkende taalontwikkeling bestaat in de moedertaal of -talen (T1) van het kind. M. Julien, 30 september

9 2. UITDAGINGEN M. Julien, 30 september

10 Uitdaging I: Symptomen verschillen per taal! Eenzelfde kind met SLI zal twee (of meer) grammaticale patronen laten zien, afhankelijk van de taal die het spreekt Leonard (voorwoord bij Genesee, Paradis & Crago, 2004) M. Julien, 30 september

11 rijke versus arme morfologie Italiaans/Nederlands/Engels dorm-o dorm-i dorm-e dorm-iamo dorm-ite dorm-ono slaap slaap-t slaap-t slaap-en slaap-en slaap-en sleep sleep sleep-s sleep sleep sleep M. Julien, 30 september

12 rijke versus arme morfologie Nederlands/Zweeds ik ren jij ren-t hij ren-t wij ren(n)-en jullie ren(n)-en zij ren(n)-en jag spring-er du spring-er han spring-er vi spring-er ni spring-er de spring-er M. Julien, 30 september

13 Wat weten we (niet) van SLI in het Nederlands? Omissie van morfeem in vervoeging 3de persoon enkelvoud (hij loop i.p.v. hij loopt) Onvervoegd werkwoord (hij lopen i.p.v. hij loopt) Getalfouten (De kinderen loopt i.p.v. de kinderen lopen) Gebruik van lege hulpwerkwoorden i.p.v. vervoegd werkwoord? M. Julien, 30 september

14 Finietheid = vervoeging & plaats van het werkwoord Nederlands Hoofdzin Ik eet een koekje (SVO) Hoofdzin met inversie Straks eet ik een koekje (XVSO) Bijzin Ik zeg dat ik straks een koekje eet (SXOV)

15 Wat moet het kind leren? Plaats (syntaxis) 1. hoofdzin Hmm, hoe ga ik dat doen? Zonder inversie (SVO) met inversie (XVSO) 2. bijzin SXOV Vervoeging (morfologie)

16 Lege hulpwerkwoorden gevonden in de corpora Rijden, gaat rijden (Josse 2;02) *Hij is niet huilen (Josse 2;06) *Dat is ə liggen (Iris 2;08) *Die doe bouwen (Laura 2;03) *Ik doe ook praten (Sarah 2;05)

17

18 Uitdaging II: Heterogeniteit (aanvang, kwaliteit, kwantiteit van taalinput) Verschillende soorten meertaligheid: simultaan versus sequentieel (successief) Verschillende groepen meertaligen: grote minderheid versus kleine minderheid Verschil in taalaanbod (kwantitatief en kwalitatief) M. Julien, 30 september

19 Typologie van meertaligen Simultane meertaligheid Grote minderheid Kleine minderheid Successieve meertaligheid M. Julien, 30 september

20 Typologie van meertaligen Simultane meertaligheid Grote minderheid Kleine minderheid Successieve meertaligheid Turken M. Julien, 30 september

21 Typologie van meertaligen Simultane meertaligheid Grote minderheid Turken Kleine minderheid Successieve meertaligheid Turken M. Julien, 30 september

22 Typologie van meertaligen Simultane meertaligheid Successieve meertaligheid Grote minderheid Turken; Friezen; Turken; Friezen; Chinezen; Marokkanen Kleine minderheid Kinderen uit gemengde huwelijken; Russen; Polen; Portugezen M. Julien, 30 september

23 Uitdaging III: beperkte materiaal & kennis Beperkte kennis over markeerders van SLI in T1 Weinig materiaal dat T1 in kaart brengt Fouten van eentalige SLI kinderen = fouten van kinderen die het Nederlands als T2/T3 leren Diagnostici beheersen de T1 van het kind vaak niet. Diagnostici afhankelijk van een tolk M. Julien, 30 september

24 Taalachterstand? of Taalstoornis? of (nog) beperkte kennis van het Nederlands? Hoe halen we ze uit elkaar? M. Julien, 30 september

25 3. Valkuilen M. Julien, 30 september

26 Meest gebruikte instrumenten (mijn observatie/vermoeden) De TalleK en lexilijst Nederlands worden het meest gebruikt. Alleen de beheersing van het Nederlands (schooltaal) wordt gemeten Risico!: over- of onderdiagnose M. Julien, 30 september

27 Er zijn andere instrumenten! voor meertaligen Hiermee meet je alleen T2 TAK/ TalleK & lexilijst (Nederlands) Hiermee meet je T1 & T2 Lexiconlijsten (Nederlands, Turks, Marokkaans- Arabisch, Tarifit-Berbers) Toets Tweetaligheid (Nederlands, Marokkaans- Arabisch, Turks, Papiamento) M. Julien, 30 september

28 4. Aanpak M. Julien, 30 september

29 Alternatieve onderzoeksbenaderingen Anamnese taalaanbod Dynamische diagnostiek O.a. Test-teach-retest Het meten van de conceptuele en cumulatieve woordenschat Beoordelen van onderliggende cognitieve processen M. Julien, 30 september

30 Anamnese Taalaanbod (naast de gewone anamnese!) Anamnese meertaligheid (Blumenthal & Julien, 2000); AMK-Anamnese Meertalige Kinderen ( Beschikbaar in Frans, Engels, Spaans, Italiaans en Turks; Anamnese taalaanbod (Julien, 2008) M. Julien, 30 september

31 Dynamische diagnostiek (beoordeling van leerbaarheid) versus Statische diagnostiek (beoordeling van opgedane ervaring) M. Julien, 30 september

32 Dynamisch diagnostiek: Test-Teach-Retest Meten van de receptieve woordenschat met de BPVS (Camilleri en Law (2007): Test: non-verbale cognitieve vaardigheden en BPVS, volgens handleiding Teach: oefening met 6 fout-items uit de BPVS Retest: non-verbale cognitieve vaardigheden en test met 6 geoefende woordenschat- items. Resultaat: eentalige en meertalige kinderen hadden vergelijkbare scores met deze procedure, ondanks significante verschillen tussen hun scores in de testfase. M. Julien, 30 september

33 Meten van woordenschat: een andere benadering Kinderen met taalstoornissen hebben vaak een beperkte woordenschat. NT2-kinderen hebben vaak een beperkte woordenschat in het Nederlands. Wat zie je als je naar de conceptuele woordenschat kijkt? Wat zie je als je de woordenschat in alle talen optelt (cumulatieve woordenschat)? M. Julien, 30 september

34 Conceptuele en cumulatieve woordenschat Opgaven Nederlands Urdu Conceptuele woordenschat Cumulatieve woordenschat 1 paddenstoel rat/muis bril Totaal = kent woord voor dat concept in die taal - = kent woord voor dat concept niet in die taal M. Julien, 30 september

35 Beoordelen onderliggende cognitieve processen Kinderen met taalstoornissen hebben vaak ook (auditieve) informatie verwerkingsproblemen (aandacht, perceptie, geheugen, snelheid van verwerking ) Beoordeel deze onderliggende processen en, indien toepasselijk en mogelijk, test ze in alle talen die het kind gebruikt. M. Julien, 30 september

36 Auditief geheugen in het Tarifit-Berbers ḍar (voet) yis (paard) ṭit (oog) ayrum (brood) iri (nek) tqacir (sok) ṭinzar (neus) fenjan (kopje) rkazi (raam) qama (bed) aɣir (arm) aqzin (hond) M. Julien, 30 september

37 Analyseren van taalfouten Wat zijn fouten in T1 (en T2) (fonologie, morfo-syntaxis, semantiek, pragmatiek)? Beoordeel T1 (en T2) via o.a. analyse van de spontane taal van het kind om een indicatie te hebben van waar het probleem licht. M. Julien, 30 september

38 Analyse spontane taal

39 Beoordeling Spontane Taal Uitingnummer: Vraag/opmerking van gesprekspartner: Uiting + Letterlijke vertaling Vrije vertaling Vragen aan de tolk 1.Is de uiting correct? ja / nee Correcte uiting 2.Wat is er mis met de uiting? Taalvorm: Taalgebruik: Taalinhoud: Fonologie:

40 Beoordeling Spontane Taal Uitingnummer: Vraag/opmerking van gesprekspartner: Uiting + Letterlijke vertaling Vrije vertaling El-i-si-ne Hena vur-du-lar Hand in haar Henna hebben gedaan zij Zij hebben henna op haar handen gedaan Vragen aan de tolk 1.Is de uiting correct? ja / nee Correcte uiting Eline Hena vurdular 2.Wat is er mis met de uiting? Taalvorm: Toevoeging van voegsel si Taalgebruik: Taalinhoud: Fonologie:

41 Wat is nodig voor de analyse? Goed opgeleide tolk Kennis van de structuur van de betreffende taal Kennis van de normale meertalige taalverwerving Kennis van kenmerken van taalstoornissen in verschillende talen

42 En met het juiste denkkader Bij de interpretatie van de verzamelde gegevens altijd rekening houden met duur, kwaliteit, kwantiteit,... van taalinput in alle talen: Diversiteit is enorm Inputsituatie (T1 & T2) verschilt per kind Taaldominantie varieert in de loop van tijd Taalverlies treedt op M. Julien, 30 september

43 kunnen we ze uit elkaar halen!!! Taalachterstand? of Taalstoornis? of (nog) beperkte kennis van het Nederlands? M. Julien, 30 september

44 Bedankt voor jullie aandacht M. Julien, 30 september

45 Vraag? Vragen?? Opmerkingen??! Discussie! M. Julien, 30 september

46 Literatuur Blumenthal, M. & Julien, M. (2000)Diagnostiek van spraak- en taalproblemen bij meertalige kinderen.geen diagnose zonder anamnese meertaligheid, Lo&Fo, 1, Camilleri en Law (2007). Assessing children referred to speech and language therapy: Static and dynamic assessment of receptive vocabulary. ASLP, 9 (4). Dam, F.A. (2002). Grenzentesten bij Friestalige kinderen met de Reynell Test voor Taalbegrip. RUG. Jong, J. de, e.a. (2007). Werkwoordscongruentie bij bilinguale kinderen met een taalstoornis. Stem-, spraak- en taalpathologie, vol. 15. Julien, M. (2004) Kind en onderzoeker spreken niet dezelfde taal: mogelijkheden bij diagnostiek van spraak- en taalproblemen bij meertalige kinderen. Lo&Fo 76, Julien, M. & Blumenthal, M. (2004). Taalstoornissen bij meertalige kinderen. Stem-, spraak- en taalpathologie, vol. B Julien, M. (2008) Taalstoornissen bij meertalige kinderen: diagnostiek en behandeling, Pearson. M. Julien, 30 september

47 Aanbevolen websites / materiaal Een aantal artikelen over meertaligheid Website over taalontwikkeling bij een- en meertalige baby's, peuters en kleuters Talen in Balans Ouderprogramma waarmee ouders leren over meertaligheid en de mogelijkheden om hun kinderen meertalig op te voeden. Project gericht op vragen zoals wat is de beste leeftijd om te beginnen met het leren van T2? Hoeveel taalaanbod is nodig om een tweede taal met succes te leren? M. Julien, 30 september