Een woordje vooraf. Taalvorm. Taalvorm. Taalinhoud. Taalontwikkeling en taalontwikkelingsstoornissen

Transcriptie

1 Taalontwikkeling en taalontwikkelingsstoornissen Een woordje vooraf Taalvorm fonologie syntaxis morfologie Taalinhoud Taalgebruik semantiek pragmatiek Taalvorm Fonologie: klankvorming en klankwaarneming articulatiefouten jongere of afwijkende fonologische ontwikkeling? cfr. globaal niveau fonologische stoornis? /# Taalvorm Taalinhoud Syntaxis: zinsvorming lengte van de zinnen, woordvolgorde.. Morfologie: grammaticale regels werkwoordvervoeging, enkelvoud/meervoud Semantiek: begrijpen van betekenis van woorden afhankelijk van de taal-input senso-motorische ontwikkeling - woordvindingsproblemen

2 Taalgebruik Pragmatiek: wat doet de taalgebruiker met zijn taal taalfuncties leeftijdsadequaat hanteren communicatieve pragmatiek beurtwisseling rekening houden met voorkennis verduidelijken hulp vragen De normale taalverwerving De normale taalverwerving Prelinguale periode - van 0 tot ongeveer 1 jaar - huilen / schreien - vocaliseren - vocaal spel - brabbelen Vroeglinguale periode - van 1 tot 2;6 jaar - de éénwoordfase - de twee- en meerwoordfase De normale taalverwerving De normale taalverwerving Differentiatiefase - van 2;6 tot 5 jaar - fonologische ontwikkeling - semantiek en woordenschat - syntaxis en morfologie - pragmatische aspecten Voltooiïngsfase - van 5 tot 9 jaar

3 0 2 maanden 8 maanden Gericht op geluiden Herkennen stem pre-communicatieve talenten vb. imitatie: tuiten van de lippen, tong uitsteken Doelbewust beurt nemen door het kind Geluiden in de beurten krijgen meer betekenis Soepele beurtwisseling Nog geen communicatieve intentie 8 maanden maanden Gedifferentieerd brabbelen - verschillende klanken - verschillende intonaties (vraag, mededeling ) reik- en wijsgedrag Stap van brabbelen naar eerste woordjes - namen honger Spelen met woorden en klanken Melodie, ritme, toonhoogte lijkt steeds meer op taal. Benoemen van dieren, personen, voorwerpen en acties uit dagelijkse leven maanden maanden grote verschillen in verschijnen eerste woorden: - langzaam verminderen brabbelen stilaan meer verstaanbare woorden - brabbelen stopt pauze verschijnen eerste woorden - beperkte actieve woordenschat, mooie uitspraak - snelle toename woordenschat, articulatie zwakker Enorme toename van woordenschat Zinsvorming komt op gang Vragen om aandacht Opmerkingen maken Vragen om handeling of voorwerp Echolalie - herhaald imiteren

4 + 24 maanden Differentiatiefase (2;6 5 jaar) Zinsvorming Communicatie wordt gerichter Taalgebruik nog beperkt tot hier en nu Niet talige grapjes overdreven gebaren nonsens-zinnetjes of klankgroepjes Gesprekjes als onderdeel van sociaal functioneren Grote drang tot communiceren Meer en meer benadering volwassen model Uitbreiding woordenschat Morfologische ontwikkeling Syntactische ontwikkeling Fonologische ontwikkeling Differentiatiefase (2;6 5 jaar) Voltooiïngsfase (5 jaar en ouder) Grote creativiteit eigen woorden maken, neologismen kronkelbrood = croissant parelboom = vuurwerk Soms periode van aarzelend spreken - vaak in emotionele situaties - teveel ineens willen vertellen Steeds moeilijker te onderscheiden van volwassen taalgebruik Fonologie: geen systematische fouten Vlottere zinsconstructie Taal wordt steeds verder verfijnd Taalproblemen en taalpathologie Taalproblemen: soorten Spraakstoornissen - stemstoornis - articulatiestoornis - stotteren Taalstoornissen - specifieke taalstoornissen - niet-specifieke taalstoornissen Specifiek Niet-specifiek Vertraagde ontwikkeling Gestoorde ontwikkeling

5 Specifieke taalstoornis Hoe noemen we dit? Het taalgebruik van het kind vertoont kenmerken die meestal niet in een bepaalde fase van het taalverwervingsproces thuishoren Niet te verklaren vanuit andere problemen Taalstoornis lijkt het enige probleem SLI kinderen Primaire taalontwikkelingsstoornis Op zichzelf staande taalontwikkelingsstoornis Vb. dysfatisch kind Vb. congenitale afasie Vb. verlate taalaanvang Enkele voorbeelden Niet specifieke taalstoornissen Ernstige woordvindingsproblemen Syntactisch-morfologische stoornissen Ernstige, hardnekkige articulatieproblemen / verbale dyspraxie stoornissen in het taalbegrip en de taalproductie die voor een groot gedeelte te verklaren zijn vanuit een duidelijk aanwezige andere stoornis Niet op zichzelf staande taalstoornissen Beïnvloedende factoren Risicogroepen Gehoor Motoriek Intelligentie Emotionele ontwikkeling Taalinput Gezondheid Organische afwijkingen Zieke kinderen / langdurige hospitalisatie Buitenlandse adoptiekinderen/ pleegkinderen Twee en meerlingen Herhaaldelijke tijdelijke gehoorsdalingen Emotionele gebeurtenissen (vb. overlijden) Ernstige visuele problemen Twee- of meertaligheid; dialect

6 Twee of meertaligheid Simultane tweetaligheid Tweetalig is een kind dat zich regelmatig en met gemak van twee talen kan bedienen in zijn dagelijkse leefwereld, op een manier die past bij zijn leeftijd. Te onderscheiden zijn Standaardtaal/dialect Simultane tweetaligheid Successieve tweetaligheid Simultane tweetaligheid: verloop (vooral gebaseerd op makkelijk te onderzoeken actieve taal): losse woorden in beide talen, woorden uit beide talen samengevoegd tot zinnen (code switching) Derde stadium, meestal rond de leeftijd van 3 jaar: één situatie één taal: bvb begint te protesteren wanneer vader plots de taal van moeder spreekt. Dit is ook wel de fameuze mixing periode: lexicaal en grammaticaal: bvb ik ben zinging, le petit garcon mangt,.. Zo blijkt dat kinderen vaak de eenvoudiger morfologie eerst leren. Tussen de leeftijd van 5-7 jaar: taal en persoon los koppelen Eentalig opgevoed kind beheerst tussen 5 en 7 j de basisregels en tussen 9 en 10 alle syntactische constructies en uitzonderingen. Ook zo voor kinderen die tweetalig opgevoed worden, maar woordenschat is vaak minder uitgebreid. Totale woordenschat is wel groter. Lezen daardoor vaak iets trager. Alle testen zijn op eentaligen genormeerd (behalve TAK toets). Successieve tweetaligheid Vertraagde en/of gestoorde ontwikkeling? Immersie/ leerhulp/gemengd Taalshock en cultuurshock gepaard gaande met stilteperiode Attritie/submersie of subtractieve tweetaligheid/additieve tweetaligheid Verloop: Interferentieverschijnselen Bvb two schoeen Succes door Motivatie en positieve attitude Tijd Vertraagde ontwikkeling: het taalsysteem van het kind vertoont de meeste kenmerken van een jonger kind Vertraagde en/of gestoorde ontwikkeling? Belang van vroegtijdige onderkenning Gestoorde ontwikkeling: taalgebruik van het kind vertoont specifieke kenmerken die men vaak niet in een bepaalde fase van het taalverwervingsproces terug vindt Combinatie van beiden: jonger niveau van taal met bizarre, opvallende elementen Relatie sociaal-emotionele ontwikkeling - taalontwikkeling gedragsproblemen Gestoorde communicatieve interactie met de omgeving Kritische of gevoelige periode voor taalverwerving? Meer kans op leerproblemen Spraak-taalontwikkeling centrale plaats in totale ontwikkelingsproces

7 Signaleren, screenen Groninger minimum spreeknormen 1 jaar : veel en gevarieerd brabbelen Signalerings screeningsinstrumenten vb. Groninger Minimum Spreeknormen vb. VTO- Taalscreeningsinstrument vb. Van Wiechenonderzoek 1;6 jaar : tenminste vijf woordjes (papa, mama en nog drie andere) woordopbouw nog onvolledig 2 jaar : zinnen van 2 woorden woordopbouw nog onvolledig ongeveer 50 % verstaanbaar Groninger minimum spreeknormen Groninger minimum spreeknormen 3 jaar : zinnen van drie tot vijf woorden zinsopbouw nog niet correct geen opvallende nasaliteit meer ongeveer 75 % verstaanbaar 4 jaar : eenvoudige, korte zinnen problemen met meervoudsvorming en werkwoordvervoeging ruim 75 % verstaanbaar 5 jaar : goed gevormde, ook lange zinnen concreet taalgebruik 90 % of meer is verstaanbaar Groninger minimum spreeknormen Vragen uitdrukkelijk naar taalproductie Objectieve info ouders (97 % ouders correcte informatie) Taalbegrip: slechts 26 % ouders geeft correcte informatie Communicatieve ontwikkeling: 40 % ouders geeft correcte informatie Kind en Gezin Van Wiechenonderzoek Longitudinaal onderzoeksinstrument, dat werkt zoals groeicurven. Het is geen screeningsinstrument. Het is genormeerd op een vergelijkbare populatie. Er is een uniforme uitvoeringswijze, beoordeling en notatie.

8 Kind en Gezin Van Wiechenonderzoek 32 Reageert op roepen bij naam (M) Er wordt gebruik gemaakt van gestandaardiseerd materiaal. Het houdt rekening met de beperkte onderzoekstijd. Het geeft aanleiding tot het bespreken van de ontwikkeling met de ouders. Denk aan gehoor- en contactstoornissen 33 Zegt dada, baba of gaga (M) 36 Zwaait dag-dag (M) Observatie reeksen a-klanken M: Maakt uw kind geluidjes zoals dadada, bababa, gagaga als hij bijvoorbeeld in de box of in bed ligt? De onderzoeker spoort aan tot zwaaien door zelf te zwaaien M: Zwaait uw kind weleens als er iemand binnenkomt of weggaat? PS Ook een ander communicatief gebaar is mogelijk (zie handboek) Bij interpretatie rekening houden met taalaanbod, taalproductie en ouder-kind relatie 38 Begrijpt enkele dagelijks gebruikte zinnen (M) Geef korte opdracht zonder suggestieve gebaren Bijv. pak de bal of geef je pop eens aan mama Observatie of kind dit begrijpt M: Hebt u de indruk als u tegen uw kind praat dat hij enkele zinnen begrijpt zonder dat u daarbij gebaren maakt? Voorbeelden? N-CDI: Lijsten voor communicatieve Ontwikkeling Oudervragenlijst Brede doelgroep van gebruikers Screening in functie van preventie en vroege detectie van communicatieve problemen

9 N-CDI: Lijsten voor communicatieve Ontwikkeling N-CDI Woorden en Gebaren Aanvullende informatie bij onderzoeksgegevens Preverbaal en verbaal niveau Leeftijdsequivalenten/taalleeftijden Gebruik bij kinderen van 8 tot 16 maanden 2 onderdelen: - vroege woordjes - acties en gebaren N-CDI: Woorden en Gebaren N-CDI Woorden en Gebaren Vroege woordjes: - eerste tekens van begrijpen - zinnen - eerste woordjes - woordenschatlijst Acties en Gebaren: - Eerste communicatieve gebaren - Spelletjes en routines - Acties met objecten - Volwassenen nadoen - Gefantaseerde voorwerpen N-CDI Woorden en Zinnen N-CDI Woorden en Zinnen Deel 1: Woorden die kinderen gebruiken Deel 2: Zinnen en zinsbouw - woordenschatlijst - manier waarop kinderen woorden gebruiken - woorduiteinden - woordvormen - voorbeeldzinnen

10 Vaak gebruikte taaltests NNST Nederlandstalige Nonspeech Test NNST Nederlandstalige Nonspeech Test RTOS - Vernieuwde Reynell Taalontwikkelingsschalen Reynell Test voor Taalbegrip TVK Taaltests voor Kinderen Schlichting Test voor Taalproductie Nijmeegse Pragmatiektest Leeftijdsbereik: maanden Receptieve taal - voorlopers van taalbegrip auditief; visueel - taalbegrip uitvoeren van opdrachten NNST Nederlandstalige Nonspeech Test RTOS Vernieuwde Reynell Taalontwikkelingsschalen Expressieve taal - voorlopers van taalproductie vocaliseren, klankimitatie - taalproductie benoemen Leeftijdsbereik: 2;0 5;0 jaar Taalbegripsschaal Taalproductieschaal - woordenschat - taalinhoud - spontane taal Schlichting Test voor Taalproductie Test voor Woordontwikkeling Leeftijdsbereik: 1;2 tot 6;3 jaar Test voor Zinsontwikkeling Test voor Woordontwikkeling Test voor Auditief Geheugen

11 Test voor Woordontwikkeling Nijmeegse Pragmatiektest Leeftijdsbereik: 4 7 jaar Subtests: communicatieve functies: verzoek om verduidelijking, om uitleg, vraag om informatie presuppositie: rekening houden met eerder opgedane kennis/ aanpassen van de spreekstijl conversationele vaardigheden: interactie structuur introduceren, aanhouden, veranderen van onderwerp vertelvaardigheden: oriëntatie, opbouw, kern van het verhaal, afloop en slot Therapievormen.taaltherapie Indirecte therapie Directe therapie - individuele therapie - groepstherapie - multidisciplinaire therapie

12 Therapievormen Therapievormen Keuze afhankelijk van - ernst van de taalontwikkelingsstoornis - bijkomende stoornissen? - mogelijkheden van het kind - mogelijkheden en beperkingen van de omgeving (organisatie, financieel) Keuze afhankelijk van: - leeftijd van het kind - werkhouding van het kind Indirecte therapie De Hanen oudercursus ouders therapeutisch leren omgaan met hun kind hometraining, oudercursussen, adviesgesprekken extra aandacht voor taal binnen dagelijkse situaties, in vertrouwde omgeving en door vertrouwde personen Hanen project Taal leren tijdens dagelijkse bezigheden In eigen omgeving VAT- manier gebruiken om kind te stimuleren tot nemen van meer initiatief - Volgen - Aanpassen - Toevoegen

13 Directe therapie Het prijskaartje en de administratie. therapie bij logopedist(e) Individuele of groepstherapie Zeer specifieke therapeutische doelstellingen Terugbetalingsvoorwaarden logopedie : - Afhankelijk van mutualiteit - 1 Percentielscore op taaltest: Pc < 5 - Limitatieve lijst van testen! - IQ Gegevens: IQ min 86 - Geen ernstig gehoorprobleem - Tijdsduur: 1 sessie = min. ½ uur Het prijskaartje en de administratie. Het prijskaartje en de administratie. Containerprincipe: frequentie in overleg / meer flexibiliteit Voorschrift opgemaakt door arts - naam en datum - etiologie,aard en omvang stoornis - aantal zittingen - voorschrift vergezeld van logo verslag -!datering aanvangsbilan/ behandelzittingen Aanvraag onder specifieke categorie vb. vertraagde spraaktaalontwikkeling Binnen 1 categorie max. 2 jaar terugbetaling mogelijk (uitzonderingen..) Langere termijn mogelijk indien aanvraag onder andere categorie (vb. leerstoornis; stotteren)

14 Het prijskaartje en de administratie. Prijs per zitting - min 30 min: euro euro terugbet. - min 60 min: euro euro terugbet. Multidisciplinaire therapie : revalidatiecentrum Richten zich op behandeling van specifieke doelgroepen Min. 3 disciplines (vb. kine logo - ergo) Tijdsduur beperkt tot 2 jaar Wachtlijsten toelatingsvoorwaarden Buitengewoon onderwijs Type 7 onderwijs voor kinderen met gehoor- of ernstige spraak/ taalstoornissen ( taalklas ) intensieve logopedische begeleiding taalbad ook auti-werking Ondersteunende / alternatieve communicatie (AAC) Communicatieboekje Extra ondersteuning van taal Alternatief wanneer actieve taal uitblijft Grote discrepantie tussen taalbegrip en actieve taal

15 Beta- prenten SMOG (Spreken Met Ondersteuning van Gebaren) Frequent gebruikt binnen BO scholen Vaak klassikaal aangeboden ter ondersteuning Eenvoudige gebaren SMOG Communicatie apparaat Alpha talker Communicatie apparaat: B.A.Bar

16 Mind Express