CODE EXPERTISELIJNEN CODE OPDRACHT CODE OVERZICHT. multidisciplinair expertisecentrum voor ontwikkeling en leren MEERTALIGHEID, EEN TROEF IN DE KLAS

Transcriptie

1 CODE multidisciplinair expertisecentrum voor ontwikkeling en leren MEERTALIGHEID, EEN TROEF IN DE KLAS 26/03/ VELOV-conferentie Ellen Vandewalle team taal en meertaligheid 2 OPDRACHT CODE EXPERTISELIJNEN CODE & praktijk 3 Cursisten Meertaligheid, als 4 Opsporen Cursisten Meertaligheid, als leesproblemen ouder een troef in een in bij meertalige de NT2 klas situatie OVERZICHT Waarom (niet) meertalig opvoeden? Vormen van meertaligheid Verloop van de meertalige taalontwikkeling Voorwaarden voor een succesvolle meertalige taalontwikkeling Tips meertaligheid op school en thuis Waarom (niet) meertalig opvoeden? 5 6 1

2 MEERTALIG OPVOEDEN? Je kan communiceren met je familie/mensen in verschillende talen ook een meerwaarde voor je job later KEUZE? (VAN DER LINDEN & KUIKEN, 2012) - keuze ouders: contact familie, remigratie, contact met cultuur Je leert verschillende culturele achtergronden kennen Je kan minder goed volgen op school omdat je de schooltaal minder goed beheerst - keuze kinderen: later nog de taal van hun vader of moeder leren deel uitmaken van beide taalgemeenschappen 7 8 DEFINITIE MEERTALIGHEID Perfecte beheersing van de verschillende talen (Bloomfield, 1933) Het afwisselend kunnen gebruiken van meer dan één taal ten behoeve van de interactie met relevante gesprekspartners (Penninx, 1998) Het kunnen gebruiken van de verschillende talen (Haugen, 1953) Perfect tweetalig worden kan niet, dus dan heeft het geen zin om kinderen tweetalig op te voeden. 9 ouder een troef in een in ede klas 10 PERFECT TWEETALIG - taalaanbod is bepalend voor taalbeheersing (zowel mondeling als schriftelijk) - belangrijk om één taal te hebben die rijk en gevarieerd wordt aangeboden in functie van stevige basis moedertaal Vormen van meertaligheid

3 VORMEN VAN MEERTALIGHEID (De Houwer, 1998; Paradis, Genesee & Crago, 2011) VORMEN VAN MEERTALIGHEID Aaron is een 7-jarige jongen uit Antwerpen. Hij is de jongste uit een gezin met 4 kinderen. Zijn moeder is afkomstig uit Israël en werd opgevoed in het Hebreeuws. Daarnaast spreekt ze Frans en Engels. Aarons vader groeide op in België sinds zijn 14 e en is afkomstig uit Rusland. Hij werd thuis opgevoed in het Russisch, maar volgde hier onderwijs in het Nederlands. Naast het Russisch spreekt vader Nederlands, Frans en Engels. Thuis spreekt Aaron met zijn moeder Hebreeuws en met zijn vader Russisch. De kinderen spreken onderling Hebreeuws. De ouders spreken onderling Frans. Situatieschets T1: Russisch T2: Nederlands T3: Frans T4: Engels Broer Vader x Moeder T1: Hebreeuws T2: Frans T3: Engels Zus Broer Aaron Ta: Hebreeuws Tα: Russisch VORMEN VAN MEERTALIGHEID VORMEN VAN MEERTALIGHEID Thuistaal van Aaron Moeder Hebreeuws (Ta) Vader Russisch (Tα) OPOL = One Parent One Language Schooltaal van Aaron Schooltaal Nederlands (T2) thuistaal (Ta, Tα) Tweetalig aanbod vanaf de geboorte: - Simultane taalontwikkeling T2 nadat basis gelegd is in T1 - Successieve taalontwikkeling - Bilingual first language acquisition (Paradis et al. 2011) - Early second language acquisition (Paradis et al. 2011) - Tweetalige eerste taalverwerving (De Houwer, 1998) - Vroege tweede taalverwerving (De Houwer, 1998) VORMEN VAN MEERTALIGHEID Situatie van Aarons vader Schooltaal < 14 jaar Russisch (= thuistaal) Schooltaal > 14 jaar Nederlands ( thuistaal) Verloop van de meertalige taalontwikkeling Successieve taalontwikkeling op latere leeftijd (12-18 jaar) cfr. OKAN-leerlingen 17 Cursisa 18 3

4 Het is slecht als een kind een tweede taal leert voor het de eerste goed kan SIMULTANE TAALONTWIKKELING In alle talen verloopt de taalontwikkeling hetzelfde als bij eentaligen! Voortalige Vroegtalige Differentiatie - Thuistalen van Aaron (Ta en Tα) Voltooiings SIMULTANE TAALONTWIKKELING In alle talen verloopt de taalontwikkeling hetzelfde als bij eentaligen! SIMULTANE TAALONTWIKKELING In alle talen verloopt de taalontwikkeling hetzelfde als bij eentaligen! Voortalige Vroegtalige Eigen aan simultane taalontwikkeling Vroegtalige (Julien, 2008; Paradis et al, 2011): Differentiatie Voltooiings - Kind verkent klanken in beide talen Kind bootst klanken na uit beide talen Eigen aan simultane taalontwikkeling (Julien, 2008; Paradis et al, 2011): Voltooiings Differentiatie- Eenwoorduitingen in beide talen Talen mengen bij meerwoorduitingen TALEN MENGEN = CODEWISSELING = Het gebruik van elementen uit beide talen in eenzelfde uiting of in opeenvolgende uitingen binnen dezelfde conversatie (Schraeyen, 2008) SIMULTANE TAALONTWIKKELING In alle talen verloopt de taalontwikkeling hetzelfde als bij eentaligen! Intra-uitingen Bv. Ik deux jambes Bv. Je schoenen staan in the closet Interuitingen Bv. Doe jij de deur even open? Your father is waiting. Voortalige Differentiatie Eigen aan simultane taalontwikkeling (Julien, 2008; Paradis et al, 2011): Vroegtalige Voltooiings- Groei in beide talen Nog steeds voorkomen van codewisseling

5 SIMULTANE TAALONTWIKKELING In alle talen verloopt de taalontwikkeling hetzelfde als bij eentaligen! Voortalige Voltooiings Eigen aan simultane taalontwikkeling Vroegtalige (Julien, 2008; Paradis Differentiatie et al, 2011): - Talen worden stilaan van elkaar gescheiden Simultane tweetaligheid leidt tot taalachterstand MEERTALIGE TAALVERWERVING (PARADIS ET AL., 2011) Eerste woorden worden niet op een later tijdstip geproduceerd van der Linden & Kuiken, 2012 Woordenschatgrootte: talen apart conceptuele woordenschat Gemiddelde zinslengte ligt binnen de normale range Morfosyntaxis wordt volgens eenzelfde patroon verworven, maar simultaan meertaligen kunnen achterstand hebben in het perfectioneren van sommige details in beide talen Simultane tweetaligheid leidt tot taalachterstand Taalachterstand in één van de talen is mogelijk, los van een taalstoornis, maar hangt veelal samen met het taalaanbod (~taaldominantie) (Paradis et al., 2011) 27 Cursisten Meertaligheid, als ouder een troef in een in ede klas 28 SUCCESSIEVE TAALONTWIKKELING T1 ontwikkelt zoals bij eentaligen Moedertaal vader + schooltaal Nl (T1 en T2) SUCCESSIEVE TAALONTWIKKELING Verloop T2 Gebruik T1 in T2-omgeving Non-verbale periode Telegramstijl in T2 Productief taalgebruik T2 Voortalige Vroegtalige Differentiatie - Voltooiings 29 Cursisten Meertaligheid, als 30 5

6 SUCCESSIEVE TAALONTWIKKELING Verloop T2 Gebruik T1 in T2-omgeving Non-verbale periode Continu Telegramstijl gebruik in van T2 de thuistaal (T1) Productief taalgebruik T2 Ook op school niemand begrijpt het kind Reden: Nog geen actieve kennis T2 Duur periode ~ kind SUCCESSIEVE TAALONTWIKKELING Verloop T2 Gebruik T1 in T2-omgeving Non-verbale periode Telegramstijl in T2 Productief taalgebruik T2 Receptieve taalontwikkeling Wel communicatief (gebaren) Belang van: interactie met leeftijdsgenoten voldoende taalaanbod in T2 Duur ~ leeftijd: hoe jonger, hoe langer Wijst niet op een taalstoornis! SUCCESSIEVE TAALONTWIKKELING Verloop T2 Gebruik T1 in T2-omgeving Non-verbale periode Telegramstijl in T2 Valkuil: Productief Deze taalgebruik kinderen T2 te weinig aandacht schenken taalgebruik T2 Belangrijk om kinderen in deze periode heel actief te betrekken bij alle activiteiten met veel nonverbale ondersteuning (mimiek, gebaren, concrete materialen,...) SUCCESSIEVE TAALONTWIKKELING Verloop T2 Gebruik T1 in T2-omgeving Non-verbale periode Telegramstijl in T2 Productief taalgebruik T2 Imitatieve uitingen (eenwoorduitingen) Vaste uitdrukkingen formuleachtige uitingen (bv. Ik weet niet. ) VOORBEELD P: Vind je het leuk op school? Eenwoorduitingen A: ja. P: Hoe heet je juf? A: juf Vicky. P: Wat doe je graag? A: Kleuren. P: Dat is heel leuk, heb je al eens een regenboog gekleurd? A: Euh, nee P: Hier bij ons regent het vaak. Regent het in Israël ook zo veel? Vaste uitdrukking A: Ik hou daarvan, van regen. SUCCESSIEVE TAALONTWIKKELING Verloop T2 Gebruik T1 in T2-omgeving Non-verbale periode Telegramstijl in T2 Productief taalgebruik T2 Productie van volwaardige zinnen met vast begin of einde (bv. Ik wil ) Nog geen vloeiende sprekers, fonologische beïnvloeding vanuit T

7 Kinderen pikken heel gemakkelijk twee of meer talen op. Dat gaat toch vanzelf! Welke factoren hebben een invloed op het succes van een meertalige taalontwikkeling? 37 Omgaan Meertaligheid, met meertaligheid een troef in de klas 38 BEÏNVLOEDENDE FACTOREN (VAN DE LAARSCHOT, 2007; PARADIS ET AL., 2011; VAN DER LINDEN & KUIKEN, 2012) INDIVIDUELE FACTOREN Individuele factoren Tweede taalverwerving Omgevingsfactoren 1. Leeftijd Instromers in de kleuterklas hebben een breder (basis)aanbod Nederlands dan instromers in het lager onderwijs Factoren hebben geen invloed op het verloop van het taalverwervingsproces, maar wel op de SNELHEID waarmee mensen een taal leren en op het UITEINDELIJKE NIVEAU dat ze in die taal behalen. Instromers in de kleuterklas kunnen groeien in de uitbouw van hun informeel taalgebruik naar meer formeel taalgebruik ( is noodzakelijk voor leersucces) Ouderen leren in een hoger tempo taal, maar jongeren bereiken uiteindelijk vaak een hoger niveau (Appel & Vermeer, 1994) INDIVIDUELE FACTOREN INDIVIDUELE FACTOREN 2. Persoonlijkheid Introverte kinderen komen minder tot interactie en krijgen minder spreekkansen dan extroverte kinderen 3. Motivatie Intrinsieke motivatie! Afhankelijk van attitude maatschappij Praktijktips: Werken rond meertaligheid en emotie. Waarom moet ik Nederlands leren? Misschien blijven wij wel helemaal niet in België wonen. bv. Een handleiding bij de tentoonstelling: Talen, mijn gedacht! ue= Beheersing van de moedertaal T1 heeft belangrijke invloed op T2 verwerving (Paradis et al., 2011) Praktijktips: Ga na of de leerling conceptuele kennis heeft of niet Wees hierop bedacht bij het afnemen van woordenschattests Wees hiervan bewust bij het aanleren van woordenschat Concept = ding met vier poten en een rugleuning, waarop je kunt zitten Te associëren woord = stoel Let op: homoniemen en synoniemen Let op: labelen van concepten talen

8 INDIVIDUELE FACTOREN 4. Beheersing Tante van = de Zus moedertaal van je vader of T1 heeft belangrijke moeder of invloed Vrouw op van T2 de verwerving (Paradis et al., 2011) broer van je vader of moeder Praktijktips: Teyze = Zus van je moeder Ga na of de leerling conceptuele kennis heeft of niet Wees hierop Hala bedacht = Zus bij van het je afnemen vader van woordenschattests Wees hiervan Yenge bewust = Vrouw bij het van aanleren de broer van woordenschat van je vader of moeder Concept = ding met vier poten en een rugleuning, waarop je kunt zitten INDIVIDUELE FACTOREN 4. Beheersing van de moedertaal Kwaliteit van moedertaal is bepalend voor: Mondelinge taalbeheersing in T2 Lees- en spellingvaardigheden in T2 (August & Shanahan s, 2006) Praktijktip: Blijvend stimuleren van zowel de moedertaal als het Nederlands is belangrijk. Te associëren woord = stoel Let op: homoniemen en synoniemen Let op: labelen van concepten talen INDIVIDUELE FACTOREN 5. Intelligentie Intelligentie heeft weinig invloed op DAT Verband tussen intelligentie en schoolse vaardigheden Praktijktips (van der Linden & Kuiken, 2012): Mensen met hoog IQ zouden meer baat kunnen hebben bij taallessen in een gestuurde, schoolse setting ook andere persoonlijke eigenschappen spelen een rol Praktijktips (van de Laarschot, 2007): Groepsindeling: heterogeen of homogeen? Variëren in werkvormen OMGEVINGSFACTOREN 1. Taalaanbod Model» Ouders» School SES-omgeving 2. Taalcontact en interactie» Extramurale activiteiten kunnen bevorderlijk zijn voor T2- verwerving, duale identiteitsontwikkeling 3. Moedertaalachtergrond» Verschil tussen T1 en T2» Ondersteunende gemeenschap versus geïsoleerd BEÏNVLOEDENDE FACTOREN VOORWAARDEN TOT SUCCES (BLUMENTHAL, 2011) Tweede taalverwerving Omgevingsfactoren Individuele factoren Voldoende en rijk taalaanbod Communicatieve noodzaak om beide/alle talen te spreken (De Houwer, 2011) Positieve houding ten opzichte van alle talen Praktijktip: Belangrijk om deze factoren in kaart te brengen in functie van een aangepaste begeleiding van het anderstalige kind! Leren van T2 loopt veel diffuser zowel qua tempo als eindniveau. Houd hier rekening mee; geef kinderen tijd en oefenkansen!

9 AFHANKELIJK VAN TAALAANBOD (ÇAVUŞ-NUNES & JULIEN, 2006) Gebalanceerde tweetaligheid Goed niveau in beide talen Niet gebalanceerde tweetaligheid Goed niveau in de ene taal maar niet in de andere taal Semitweetaligheid Zwak in beide talen Kinderen hebben nood aan volgehouden en regelmatig taalaanbod (in de twee talen)! (De Houwer, 2011) Omgaan Meertaligheid, met meertaligheid een troef in de klas POSITIEVE HOUDING Omwille van veel verkeerde opvattingen Belang van informatie over meertaligheid! (preventief) - Ouderbrochure - Ouderbegeleiding Bv. Waarom moet ik thuis Nederlands praten? Dan krijgen de kinderen in de moedertaal een achterstand. En mijn moedertaal is toch ook belangrijk? (Turkse moeder; uit Van Gelder & Visser, 2005) De juffen van de kleuterklas zeiden allebei dat ik Nederlands moest spreken met mijn tweetalige zoon. Maar ik praat geen perfect Nederlands en het is mijn taal niet. Dus waarom zou ik Nederlands moeten praten? Maar de juffen accepteren het niet. (Russische moeder; uit Van Gelder & Visser, 2005) 51 ACTUALITEIT JETTE - Het Sint-Pieterscollege in Jette wil het Nederlands stimuleren door de leerlingen verplicht Nederlands te laten spreken tijdens de speeltijd. Tips meertaligheid op school en thuis 'Als een kind Frans spreekt, zal hij een taalbon krijgen. Als het kind drie taalbonnen ontvangt tussen de krokus- en paasvakantie, moet het na de lessen een taalstudie bijwonen,' stelt de school volgens de Franstalige krant La Capitale. Een Franstalige ouder is geschokt door de maatregel, maar de directie van de school verdedigt de keuze. De Standaard,

10 TIPS MEERTALIGHEID IN DE LAGERE SCHOOL In functie van welbevinden: activiteiten op school m.b.t. andere thuistalen: Plannen gebruik van de andere taal: bv. liedjes, versjes Inventariseer sleutelwoorden in andere taal: toilet, hallo, drinken, koekje, tot morgen Maak meertalige labels: bv. hoekspel, kringgesprek, tafel, kast, kapstok,... Moedig ouders aan anderstalige cd s,... mee te geven Laat ouders lege doosjes voedingsmiddelen, meebrengen: geef deze een plaats in klaswinkeltje Meertalige speelplaats? TIPS MEERTALIGHEID IN DE LAGERE SCHOOL Activiteiten m.b.t. andere thuistaal Bv. a.h.v. basispakket Thuis spreek ik ook» Anderstalige kinderen in expertenrol duwen» ang=nl&var_recherche=recherche TIPS MEERTALIGHEID IN DE KLEUTERSCHOOL Werkinstrument: kijkwijzers Deze kijkwijzers zijn gratis te downloaden via WAT KUNNEN OUDERS DOEN? (VAN DER LINDEN & KUIKEN, 2012) Motivatie en attitude: Gevoelens ten opzichte van de verschillende talen Beheersing van de moedertaal: Rijk taalaanbod: TOLK (Taal aanbieden Overnemen Luisteren Kijken) Taalstimulerende activiteiten» Samen spelen» Voorlezen» Televisie kijken Taalcontact Interactie met ouders en leeftijdsgenoten en dit in alle talen ENKELE GULDEN REGELS VOOR OUDERS (TAALGEZIND, 2012) Maak als ouder bewuste keuzes over de taalopvoeding van je kind. Bied in een meertalige opvoeding het kind houvast door taal zoveel mogelijk te verbinden met personen. Kies als communicatietaal met je kind voor je eigen moedertaal of een taal die je echt vloeiend beheerst en waarin je je gevoelens en ideeën goed kan uitdrukken. ENKELE GULDEN REGELS VOOR OUDERS (TAALGEZIND, 2012) Zorg dat er veel taalaanbod is voor je kind: praten, voorlezen, samen zingen Denk na over het taalaanbod in de vrije tijd. Een meertalige taalontwikkeling vraagt tijd! Heb geduld met je kind en zorg ervoor dat er niet teveel leerdruk ontstaat

11 ENKELE GULDEN REGELS VOOR OUDERS (TAALGEZIND, 2012) Als je je zorgen maakt, praat er dan over met anderen. ENKELE GULDEN REGELS VOOR OUDERS (TAALGEZIND, 2012) Je bent mee verantwoordelijk voor elke taal die het kind leert: het kind ondersteunen en motiveren is essentieel. Zelf inspanningen doen om de tweede taal (schooltaal) te leren EN te gebruiken (bv. tegen de juf) heeft een positieve invloed op je kind. Het is normaal dat je kind talen wel eens mengt, zelf vermijd je dit best TALENSENSIBILISERING IN HET HOGER ONDERWIJS? Doel: - Studenten hebben een positieve houding t.o.v. andere talen en culturen - Studenten leren talensensibiliserend werken met leerlingen -> Lectoren hebben een positieve houding t.o.v. andere talen en culturen -> Lectoren werken in alle lessen en voorbeelden zoveel mogelijk talensensibiliserend: evidentie + creativiteit (voorbeelden) PROJECT TALENRIJK Code en Lerarenopleiding Thomas More Mechelen Talenrijk@home: Begeleidingsprogramma s voor ouders en leerkrachten in 5 Antwerpse scholen Doel: basisvoorwaarden trainen voor een goede meertalige taalontwikkeling ouderbetrokkenheid verhogen Ideeën? INTERESSANTE LINKS EN BOEKEN Talensensibilisering in het kleuter- en lager onderwijs. Tips voor de klas- en schoolpraktijk (CTO): talensensibilisering.pdf Tussen taal en blokkendoos (Sig): Lespakketten Meertalige voorleesboeken: of INTERESSANTE LINKS EN BOEKEN Anamneselijst Meertalige Kinderen (Sig): Het succes van tweetalig opvoeden van der Linden en Kuiken (2012) Acco Dual language development & disorders Paradis, Genesee & Crago (2011) Brookes Handboek taalbeleid basisonderwijs Van den Branden (2010) Acco Lesgeven in meertalige klassen van de Laarschot (2007) Wolters-Noordhoff

12 Contactpersonen taal en meertaligheid: Ellen Vandewalle Liesbet De Kerf Eline Liekens Charlotte Mostaert Tine Van Houtven Eline Van Kerckhove Tel Website: 67 Omgaan Meertaligheid, met meertaligheid een troef in de klas 12