Taalontwikkeling van het meertalige kind 24/09/2013

Transcriptie

1 EXPERTISEGEBIEDEN Code slaat de brug tussen wetenschappelijk onderzoek en hulp- en dienstverlening op het vlak van: TAALONTWIKKELING VAN HET MEERTALIGE KIND Lezen, spellen en dyslexie Rekenen en dyscalculie ADHD Autismespectrumstoornissen Taal en taalontwikkelingsstoornissen Meertaligheid 2 VORMEN VAN MEERTALIGHEID (De Houwer, 1998; Paradis et al., 2011) Een kind dat meerdere talen tegelijk leert, zal vaak een vertraagde taalontwikkeling vertonen. Afhankelijk vanaf wanneer de tweede taal wordt aangeboden: Tweetalig aanbod vanaf de geboorte Simultane taalontwikkeling Bilingual first language acquisition (Paradis et al., 2011) Tweetalige eerste taalverwerving (De Houwer, 1998) Tweede taal nadat basis is gelegd in T1 Successieve taalontwikkeling (Early) second language acquisition (Paradis et al., 2011) Vroege tweede taalverwerving (De Houwer, 1998) 3 4 (ZINK & BREULS, 2012) (ZINK & BREULS, 2012; JULIEN, 2008; PARADIS ET AL., 2010) In beide talen verloopt de taalontwikkeling hetzelfde als bij eentaligen! Eenvoudige woorden en zinnen begrijpen Vocaliseren: experimenteren met klanken Medeklinkers Brabbelen, bv. /papapa, dadedi/ Voortalige Vroegtalige Voortalige (< 1;0 jaar) Differentiatie Voltooiings Vroegtalige maakt zelf nog geen betekenisvolle woorden Differentiatie Voltooiings en zinnen veel interactie met omgeving (lachen) - Eigen aan simultane taalontwikkeling : Kind verkent klanken in beide talen Kind bootst klanken na uit beide talen 5 6 Code, expertisecentrum van Thomas More 1

2 (ZINK & BREULS, 2012; JULIEN, 2008; PARADIS ET AL., 2010 ) (ZINK & BREULS, 2012; JULIEN, 2008; PARADIS ET AL., 2010) Begrip neemt toe Woordenschattoename: begrip: woorden Vroegtalige (1;0-2;6 jaar) Eerste woorden Woorden combineren: Tweewoordzinnen, bv. /mama pakken/ Meerwoordzinnen, bv. /mama koek pakken/ Differentiatie Voltooiings Telegramstijl: geen grammatica toepassen Concrete zaken (2;6 5;0 jaar) Woordenschattoename: productie: woorden Ontwikkeling metalinguïstisch bewustzijn Differentiatie Grammaticale regels Voltooiings (correct) toepassen Mededelende, vragende en negatieve zinnen Enkelvoudige en samengestelde zinnen Buiten hier en nu praten Eigen aan simultane taalontwikkeling: Eenwoorduitingen in beide talen Codewisseling bij meerwoorduitingen Eigen aan simultane taalontwikkeling: Groei in beide talen Nog steeds voorkomen van codewisseling 7 8 (ZINK & BREULS, 2012; JULIEN, 2008; PARADIS ET AL., 2010) FASEN IN DE TAALONTWIKKELING (5;0 12;0 jaar) Figuurlijk taalgebruik Woordenschatuitbreiding (begrip: 3000 woorden/jaar) Woordenschatuitbreiding (productie: 1000 woorden/jaar) Onregelmatige vervoegingen en verbuigingen Lange zinnen met moeilijke zinsconstructies Verhalen vertellen Overeenkomsten en verschillen tussen woorden omschrijven Onderhandelen Belangrijke opmerkingen (Wagenaar, 2003): Deze n zijn universeel Duur van de n is echter variabel tijdsaanduiding is een schatting! Taal komt steeds tot stand in communicatieve situaties, in interactie met anderen Eigen aan simultane taalontwikkeling: Talen worden stilaan van elkaar gescheiden 9 10 VORMEN VAN MEERTALIGHEID (De Houwer, 1998; Genesee et al., 2011) Afhankelijk vanaf wanneer de tweede taal wordt aangeboden: Tweetalig aanbod vanaf de geboorte Simultane taalontwikkeling Bilingual first language acquisition (Genesee et al., 2011) Tweetalige eerste taalverwerving (De Houwer, 1998) Tweede taal nadat basis is gelegd in T1 Successieve taalontwikkeling Early second language acquisition (Genesee et al., 2011) Vroege tweede taalverwerving (De Houwer, 1998) T1 ontwikkelt zoals bij eentaligen Voortalige Vroegtalige Differentiatie - Voltooiings Voltooiings Code, expertisecentrum van Thomas More 2

3 T2: kenmerken Non-verbale periode Telegramstijl in T2 Productief taalgebruik T2 T2: kenmerken Non-verbale periode Continu gebruik van de thuistaal (T1) Telegramstijl in T2 Reden: Productief Nog taalgebruik geen actieve T2kennis T2 Duur periode ~ kind T2: kenmerken Receptieve taalontwikkeling Non-verbale periode Wel communicatief (gebaren) Telegramstijl in T2 Belang van: Productief taalgebruik T2 interactie met leeftijdsgenoten 15 voldoende taalaanbod in T2 Duur ~ leeftijd: hoe jonger, hoe langer Valkuil: Deze kinderen te weinig aandacht schenken Belangrijk om kinderen in deze periode heel actief te betrekken bij alle activiteiten met veel non-verbale ondersteuning (mimiek, gebaren, concrete materialen,...) 16 T2: kenmerken Non-verbale periode Telegramstijl in T2 Productief taalgebruik T2 Imitatieve uitingen (eenwoorduitingen) Vaste uitdrukkingen formuleachtige uitingen (bv. Ik weet niet. ) Fase van formuleanalyse: grotere gehelen analyseren gradueel opbouwen bij simultaan tweetaligen VOORBEELD P: Vind je het leuk op school? Eenwoorduitingen A: ja. P: Hoe heet je juf? A: juf Vicky. P: Wat doe je graag? A: Kleuren. P: Dat is heel leuk, heb je al eens een regenboog gekleurd? A: Euh, nee P: Hier bij ons regent het vaak. Regent het in Israël ook zo veel? A: Ik hou daarvan, van regen. Vaste uitdrukking T2-ontwikkeling: kenmerken Non-verbale periode Telegramstijl in T2 Productief taalgebruik T2 Productie van volwaardige zinnen met vast begin of einde (bv. Ik wil ) Nog geen vloeiende sprekers: fonologische beïnvloeding vanuit T Code, expertisecentrum van Thomas More 3

4 Mogelijkheid om ook informatiebrochure voor hulpverleners aan te vragen. Een kind dat meerdere talen tegelijk leert, zal vaak een vertraagde taalontwikkeling vertonen. Taalachterstand in één van beide talen is mogelijk, los van een taalstoornis, maar hangt veelal samen met het taalaanbod (~ taaldominantie) (Paradis et al., 2010) TAALSITUATIES Het door elkaar gebruiken van talen moet vermeden worden. Koppel zoveel mogelijk taal aan één persoon (OPOL). Alternatief: situatiegebonden Tijdstip Ruimte Belang van structuur! CODEWISSELING Bv. I have bought the last copy. Ik heb het laatste exemplaar gekocht. 1. Ik heb gekocht the last copy. 2. Ik heb the last copy gekocht. 3. I have bought het laatste exemplaar. 4. I have het laatste exemplaar bought. CODEWISSELING is meestal aangepast aan de grammaticale regels in beide talen. is een typisch verschijnsel van taalgebruik onder tweetalige kinderen. is een communicatief hulpmiddel. is tot stand gekomen door sociale normen in families en gemeenschappen waarin meertalige kinderen leven. reflecteert het kind zijn culturele identiteit Code, expertisecentrum van Thomas More 4

5 CODEWISSELING Vermijden als volwassene: binnen een gesprek met kind niet switchen Regel: Begin je in een taal, ga dan ook door in die taal. Normaal verschijnsel bij kinderen omwille van Opvullen van leemtes (bv. woord is in de ene taal niet gekend) Pragmatische redenen (bv. iets benadrukken) Sociale redenen (bv. aanvaard binnen de gemeenschap) Kinderen niet dwingen om codewisseling te vermijden. Thuis spreken ouders beter Nederlands, zo ondersteunen ze de schoolse ontwikkeling het beste! NEDERLANDS THUIS? Maak als ouder een bewuste keuze over de taalopvoeding van je kind. NEDERLANDS THUIS? Context: allochtone gezinnen waar verwerving van tweede taal start bij aanvang school Kies als ouder een taal waarin je je gevoelens en ideeën goed kan uitdrukken (de taal waarin je denkt, voelt en droomt). Kwaliteit > kwantiteit Moedertaal/Eerste taal Bv. Turks, Pools, Arabisch, Spaans Thuistaal Binnen eigen gemeenschap Nederlands Tweede taal School Leeftijdsgenoten op school NEDERLANDS THUIS? STELLING 1 Ouders voelen zich verdeeld Belang moedertaal (T1) Emotioneel: deel van de gemeenschap Bewaren van de identiteit Belang tweede taal (T2) Wens om opgenomen te worden in de meerderheidsgemeenschap Afwezigheid schoolse ondersteuning T1 Kind moet zich integreren in cultuur en taal T2 taalverschuiving (oorzaak en gevolg) Realiteit: verlies van de minderheidstaal T1 tijdens de verdere van T2 29 Belang T1 Emotioneel: deel van de gemeenschap Bewaren van de identiteit 30 Emotionele problemen: verbinding taal en emotie Minder goede ontwikkeling T2 GOED EN BLIJVEND AANBOD T1 IS CRUCIAAL! Oplossing: ouders, kinderen en volwassenen overtuigen van belang behoud T1 Belang T1 Bv. Berbers = Belang T2 Nederlands Code, expertisecentrum van Thomas More 5

6 BEHEERSING MOEDERTAAL Het vertellen van een verhaal in de moedertaal kan ook het Nederlands stimuleren. Beheersing van de moedertaal T1 heeft belangrijke invloed op T2 verwerving (Paradis, Genesee & Crago, 2010) Kinderen moeten elk concept van twee woorden voorzien en dit vraagt tijd! T1 T2 Onderliggende conceptuele kennis is belangrijk CUP (Cummins) Voordelen: Vergroot de woordenschat (Vernooy, 2008) Draagt bij tot het taalgevoel en taalbegrip Prikkelt de fantasie/voorstellingsvermogen Oefent de luistervaardigheid en het concentratievermogen Stimuleert de sociaal/emotionele vaardigheden Motiveert het kind om zelf te leren lezen Stimuleert ontluikende geletterdheid Nadelen/moeilijkheden: Tijdrovend Onzekerheid bij de ouder over de eigen leesvaardigheid Geen boeken beschikbaar in thuistaal Geen kinderboeken in huis Als ouder zelf niet graag lezen Tips Maak een eigen voorleesritueel (plan in op vaste momenten) Bekijk samen de kaft Laat het kind vertellen en speel erop in Voorspel samen het verhaal Besteed aandacht aan moeilijke woorden Herhaal (!) Interactief voorlezen Principe: Kind wordt actief betrokken bij het voorlezen; met kinderen in gesprek gaan over het boek Aandachtspunten» Stel open vragen hierdoor vertellen de kinderen uiteindelijk zelf het verhaal» Interactieve boeken zijn spannend, vol onverwachte gebeurtenissen; bevatten humor Code, expertisecentrum van Thomas More 6

7 Voorlezen is belangrijk in beide talen; mogelijkheden voor meertalige kinderen: Meertalige prentenboeken» bv Turks Nederlands WAT MET LAAGGELETTERDE OUDERS? Alternatieven Digitale prentenboeken» (3 gratis boeken)» (zelf aanmaken van verhalen)» (20 boeken, gratis) Levende boeken; gebruik van Levende boeken heeft een positief effect op de taalontwikkeling (Bus & de Jong, 2007)» zelf interactieve boeken maken» Voorlezen in de bib M0MDM4.html 38 WAT MET LAAGGELETTERDE OUDERS? Prentenboeken zonder tekst Leerkrachten hebben een invloed op de ontwikkeling van de thuistaal. Voorbeeldprent uit het boek EEN KRACHTIGE LEEROMGEVING (IN: ÌŞÇI & WILLAERT, 2010) Positief en veilig klasklimaat Zinvolle, motiverende taken Ondersteuning door leerkracht en medeleerlingen Vlaamse scholen bannen Turks en Marokkaans Bewerkt door: redactie 04/12/12, 04u50 Bron: belga.be photo news. Acht op de tien kinderen die thuis Turks of Marokkaans spreken, krijgen strafstudie wanneer ze hun thuistaal op school gebruiken. Op basis van een grootschalige bevraging pleiten onderzoekers voor meer thuistaal op school. Dat staat in De Standaard. Ongeveer twee derde van de leerlingen die thuis een andere taal dan het Nederlands spreken, mag die taal in de les of tijdens de speeltijd niet gebruiken. Bij kinderen van Turkse en Marokkaanse origine stijgt dat percentage naar ongeveer 80 procent. Zittenblijven Scholen blijken dus vooral repressief op te treden bij kinderen die op school Turks en Marokkaans spreken. "Het stigma rond Turks, Arabisch en Berbers is op de scholen het grootst. "Dat weegt op hoe die kinderen zich op school voelen", zeggen de onderzoekers. "En een laag welbevinden gaat hand in hand met zittenblijven." Code, expertisecentrum van Thomas More 7

8 EEN KRACHTIGE LEEROMGEVING Werkinstrument: kijkwijzers THUISTAAL IN DE KLAS In de lagere school, actief binnenbrengen van activiteiten m.b.t. andere thuistaal Bv. a.h.v. basispakket Thuis spreek ik ook» Anderstalige kinderen in expertenrol duwen» g=nl&var_recherche=recherche Deze kijkwijzers zijn gratis te downloaden via ENKELE GULDEN REGELS VOOR OUDERS (TAALGEZIND, 2012) Maak als ouder bewuste keuzes over de taalopvoeding van je kind. ENKELE GULDEN REGELS VOOR OUDERS (TAALGEZIND, 2012) Zorg dat er veel taalaanbod is voor je kind: praten, voorlezen, samen zingen Bied in een meertalige opvoeding het kind houvast door taal zoveel mogelijk te verbinden met personen. Denk na over het taalaanbod in de vrije tijd. Kies als communicatietaal met je kind voor je eigen moedertaal of een taal die je echt vloeiend beheerst en waarin je je gevoelens en ideeën goed kan uitdrukken. Een meertalige taalontwikkeling vraagt tijd! Heb geduld met je kind en zorg ervoor dat er niet teveel leerdruk ontstaat ENKELE GULDEN REGELS VOOR OUDERS (TAALGEZIND, 2012) Als je je zorgen maakt, praat er dan over met anderen. ENKELE GULDEN REGELS VOOR OUDERS (TAALGEZIND, 2012) Je bent mee verantwoordelijk voor elke taal die het kind leert: het kind ondersteunen en motiveren is essentieel. Het is normaal dat je kind talen wel eens mengt, zelf vermijd je dit best. Zelf inspanningen doen om de tweede taal (schooltaal) te leren EN te gebruiken (bv. tegen de juf) heeft een positieve invloed op je kind. Corrigeer je kind niet te snel, maar geef steeds het goede voorbeeld Code, expertisecentrum van Thomas More 8

9 Met medewerking van: expertisegroep taal, taalstoornissen en meertaligheid Eline Liekens, logopedist Charlotte Mostaert, logopedist Kirsten Schraeyen, onderzoeksmedewerker Eline Van Kerckhove, logopedist 49 Code is een expertisecentrum van de Groep Gezondheid & Welzijn van Thomas More. Het slaat een brug tussen wetenschappelijk onderzoek, hulp- en dienstverlening op het vlak van dyslexie, dyscalculie, ADHD, autisme, taal, taalstoornissen en meertaligheid. Contact Ellen Vandewalle Tel Code, expertisecentrum van Thomas More 9