Taalontwikkelingsstoornissen en meertaligheid. Anna Jansen, Kinderneurologie, UZ Brussel Lut Schelpe, Logopediste, COS Brussel Hilde Desmet, De Foyer

Transcriptie

1 Taalontwikkelingsstoornissen en meertaligheid Anna Jansen, Kinderneurologie, UZ Brussel Lut Schelpe, Logopediste, COS Brussel Hilde Desmet, De Foyer

2 Inhoud I. Normale taalontwikkeling II. III. Spraak- en taalontwikkelingsproblemen Hoe verloopt een meertalige ontwikkeling? IV. Het diagnostisch proces Valkuilen Wat is anders bij meertalige kinderen? Hoe kun je het oplossen? V. Een goede behandeling bestaat uit VI. VII. Hoe omgaan met ontwikkelingsdysfasie? Ouders Op school Algemene adviezen bij meertaligheid 2 titel

3 I. Normale taalontwikkeling 3 titel

4 I. Normale taalontwikkeling Taalbegrip > Taalproductie Fonologie (klankleer) Morfologie (woordvorming) Syntaxis (zinsbouw) Lexicon (woordenschat) Semantiek (betekenis woorden & zinnen) -> Taalvorm -> Taalinhoud Pragmatiek (communicatie) -> Taalgebruik Metalinguistisch bewustzijn (nadenken over taal) Inge Zink & Mieke Breuls, Ontwikkelingsdysfasie. Garant titel

5 I. Normale taalontwikkeling Fasen in de taalontwikkeling Voortalige fase: 0 12 maanden Vroegtalige fase: 12 maanden 2.06 jaar Differentiatie fase: 2.06 jaar 5 jaar Voltooiingsfase: > 5 jaar Inge Zink & Mieke Breuls, Ontwikkelingsdysfasie. Garant titel

6 II. Spraak- en taalontwikkelingsproblemen Secundaire spraak- en taalontwikkelingsproblemen Problemen in andere ontwikkelingsdomeinen Sensorisch: gehoorsstoornissen Cognitief: verstandelijke beperking Sociaal-emotioneel: ASS, selectief mutisme Beperkt taalaanbod Primaire spraak- en taalontwikkelingsproblemen Vertraagde spraak- en taalontwikkeling Gestoorde spraak- en taalontwikkeling Primaire kinderafasie Primaire ontwikkelingsdysfasie Inge Zink & Mieke Breuls, Ontwikkelingsdysfasie. Garant titel

7 II. Spraak- en taalontwikkelingsproblemen Vertraagde spraak- en taalontwikkeling Taalontwikkeling lijkt op dat van een jonger kind. Logopedie helpt! Productieproblemen (betere prognose) zijn makkelijker aan te pakken dan taalbegripsproblemen. Inge Zink & Mieke Breuls, Ontwikkelingsdysfasie. Garant titel

8 II. Spraak- en taalontwikkelingsproblemen Taalstoornis = SLI = / Primaire ontwikkelingsdysfasie Teveel namen, teveel verwarring Voorstel: (Primaire) ontwikkelingsdysfasie DEFINITIE Ontwikkelingsdysfasie Hardnekkige problemen in spraak- en taalontwikkeling in alle talen Deze kunnen niet verklaard worden vanuit problemen in andere ontwikkelingsdomeinen of te beperkt taalaanbod Geen duidelijk zichtbare neurologische afwijking VSTO OD 8 titel

9 Ontwikkelingsdysfasie Grilliger taalprofiel Hardnekkigheid: minstens 1 jaar logo 2 à 3 x per week en kloof met leeftijdsgenoten blijft of wordt groter Specifieke stoorniskenmerken Weinig of niet gevarieerd brabbelen Minder goed begrijpen Beperkte woordenschat Woordvindingsproblemen Moeite met luisteren, klanken horen, onthouden Telegramstijl, korte onvolledige zinnen Haperen in de spraak, versprekingen Niet / moeilijk kunnen vertellen Moeite met taaldenken, leren lezen en schrijven, abstracte taal Inge Zink & Mieke Breuls, Ontwikkelingsdysfasie. Garant titel

10 Ontwikkelingsdysfasie Deze term is nodig indien je aanspraak wil maken op: GON (voor kleuters: vermoeden van ok) Buitengewoon onderwijs (voor kleuters: vermoeden ok) Extra logopedie (vanaf 5 jaar) Kan in combinatie met mentale achterstand, autisme 10 titel

11 Prevalentie ontwikkelingsdysfasie Geen consensus, geschat tussen 3-7 % Komt NIET meer frequent voor bij meertaligen Beide talen moeten gestoord zijn. Meertaligheid geeft NIET meer kans op Eerder OVER / ONDERdiagnose (zie verder) 11 titel

12 III. Meertalige ontwikkeling Taalaanbod Successief Simultaan Gemengde groep Tijd dat je de taal aangeboden krijgt Geboorte Kribbe School Lagere school 12 titel

13 III. Meertalige ontwikkeling Talen worden gebruikt in verschillende contexten voor verschillende doelen Dagelijkse taal en spel thuis school Academische taal Verschillende attitudes t.o.v. verschillende talen Vanuit de ouders: notre dialect Van de buitenwereld: Engels >>> Arabisch Voor onderzoekers een ZEEEEEER verscheiden groep waardoor een test voor meertaligen geen nut heeft! 13 titel

14 III. Meertalige ontwikkeling Uitdagingen bij meertaligheid Taalaanbod (filmpje Evelien) Talen beïnvloeden elkaar In de verschillende taaldomeinen - Uitspraak: v b (ook zo in het Spaans) - Woordenschat: Ik heb mijn kinderen afgelegd. - Grammatica: vrouw uit Letland laat de lidwoorden weg. Kan positief of negatief zijn. Je leert niet in beide talen hetzelfde Bv. woordenschat Schooltaal / thuistaal: 2 contexten, andere verwachtingen 14 titel

15 III. Meertalige ontwikkeling Zinsbouw: negatieve transfer vanuit het Frans: Nu ik wil dat! Code wisseling: Nederlands: 1. Staat een koe en ook een olifant. Koe en olifant. 2. La balle est cachée. 3. Et ensuite prend la balle. 4. En nu pakt ie bal en afgepakt. 5. Deze, deze, deze, heb gegeven en dan, dan die vraagt danku 15 titel

16 IV. Het diagnostisch proces: de valkuilen Het testmateriaal: We vergelijken met eentalige leeftijdsgenoten die vanaf de geboorte Nederlands spreken. Dus iedere meertalige heeft een taalprobleem. 16 titel

17 IV. Het diagnostisch proces: de valkuilen De foutenanalyse: Goede kennis nodig van de moedertaal om fouten / beïnvloedingen te begrijpen. Ik heb 6 jaar. Het niet gebruiken van de lidwoorden bij de Letse moeder Onderscheid fouten door meertaligheid / door dysfasie: bv. bij Turks-Nederlands kinderen Werkwoordsvervoeging: moeilijker voor de taalgestoorde kinderen Verbuigen van adjectieven: Invloed van EN de taalstoornis EN tweetaligheid Bij ontwikkelingsdysfasie: ze maken MEER fouten en ze blijven LANGER bestaan 17 titel

18 IV. Het diagnostisch proces: de valkuilen Er wordt maar naar één taal (meestal schooltaal) gekeken Tijd geven helpt 18 titel

19 IV. Het diagnostisch proces: oplossingen seet koek zon dak -meertalige-kinderenamk_74.aspx. De instructies worden in een eenvoudige taal geformuleerd. 19 titel

20 V. Logopedische behandeling Structureren taalaanbod Therapie in het Nederlands Strategieën aanleren moe + kind Oefenen in de moedertaal (TOLK) Adviezen voor de juf Bewust worden van attitudes, emoties Ouder begeleiding Bewust worden van ODkenmerken in moedertaal Indirecte therapie 21 titel

21 V. Logopedische behandeling Abstracte taal, taaldenken Zwakker fonologisch bewustzijn Moeite met abstracte begrippen Secundaire leesproblemen Secundaire spellingsproblemen Secundaire rekenproblemen Klank-teken koppeling Technisch lezen Begrijpend lezen Klanktekenkoppeling Spellingregels opstellen Rekentaal Cijfers lezen Cijfers schrijven rekenprocedures 22 titel

22 VI. Omgaan met dysfasie Succes ervaringen Tijdig alarmbel luiden Wel bevinden Compenseer met sterke kanten Werk samen 23 titel

23 VI. Omgaan met dysfasie Taalaanbod en communicatiestijl aanpassen REDUCEER i.p.v. taalbad Ooghoogte, oogcontact Duidelijk, traag en luid spreken Korte eenvoudige CORRECTE zinnen Verleng WACHTpauzes Gebaren 24 titel

24 VI. Omgaan met dysfasie Goed, niet fout (bv. woef ipv hond) en terugkaatsen naar kind BASISwoordenschat GEBALANCEERDE interacties, geen verhoor!!! Geef een voorzet: oh je vingers zijn rood. Heb jij geknutseld? Geen indirecte verzoeken Figuurlijke taal en grapjes 25 titel

25 VI. Omgaan met dysfasie Woordvindingsproblemen Oproepstrategieën Alternatieve strategieën Fonologische cues Semantische cues Ervaringen, emoties, belevingen Uitbeelden tekenen schrijven Vaardigheden om te behelpen Standaardzinnetje: even denken / Ik weet het niet Zelf moeilijke woorden vaak gebruiken 27 titel

26 VI. Omgaan met dysfasie Aanpassen context Omgevingslawaai vermijden Geen gesprekken door elkaar Tijd nemen om te luisteren Gebruik de context! Ik-boodschap: ik heb het niet begrepen Non-verbale communicatie SMOG / communicatiehulpmiddel 28 titel

27 VI. Omgaan met dysfasie Visualiseren 29 titel

28 VI. Omgaan met dysfasie Boekjes Nik-nak.eu Eigen fotoboekjes Vertellen kan ook met een Nederlandstalig boekje Maak er een conversatie van 30 titel

29 VI. Omgaan met dysfasie SPEEL met je kind Kijk Volg Routines 31 titel

30 VI. Omgaan met dysfasie Ouderbegeleiding - Adviezen op maat Samen televisie kijken: - Becommentarieer - Herfraseer - Vat samen - Voorspel 32 titel

31 VI. En op school? Kringgesprek: Duidelijke structuur, routine en regels Plaats in de kring = veilig bij juf / vriendje Niet op commando (terloopse opm.) en tijd geven om te antwoorden Heen- en weerschrift: Wat is er gebeurd ih WE? + evt. foto / voorwerp meebrengen Als 2 e laten vertellen = je hebt al een vb. + je hoeft niet lang te wachten. Logisch verhaal opbouwen: vat samen en herfraseer. Doe dit ook bij de verhalen van anderen: auditieve verwerking + verhaalbegrip Oefen de conversatievaardigheden! 33 titel

32 VI. En op school? Zelfredzaamheid bevorderen Startproblemen? Begin samen + stappenplan: beertjes Niet volledig zelfstandig: stukje samen met juf of buddy Leer vaste activiteiten in kleine stapjes en vaste volgorde: picto s + verwoorden, leg materiaal in vaste volgorde klaar Meer tijd Leren hulp vragen: standaard woord of zin of standaard non-verbaal signaal 34 titel

33 VI. En op school? Spelenderwijs taal stimuleren Vaak ook moeite met spelen, fantasie Beperk aanbod spelmateriaal Verwoord zelf wat het kind doet (ordent je spel) + terloopse opmerkingen Leer begeleid samen spelen (bv. 1 extra kind + lk, uitbreiden tot groepje van 3 kinderen) Muziek, melodie, ritme, 36 titel

34 Wie nog meer wil Ontwikkelingsdysfasie Inge Zink, Mieke Breuls Taalstoornissen bij meertalige kinderen Manuela Julien 37 titel

35 VII. Adviezen rond meertaligheid Welke talen gebruiken we thuis? Ouders kiezen de sterkste taal, meestal moedertaal Elke taal die een kind leert, moet thuis door iedereen gewaardeerd worden We vermijden communicatie in een taal die we niet goed kennen. Samen oefenen is wel positief. 38 titel

36 VII. Adviezen rond meertaligheid Mag je talen mengen? Kinderen: JA normale fase Als volwassene: NEE vermijden! Samen in één taal blijven: Stimuleert het denken in die taal. Helpt je nieuwe woorden leren. 39 titel

37 VII. Adviezen rond meertaligheid Twee of meer talen thuis. Wat doen we? 1 taal 1 persoon Taal verbinden aan tijd en ruimte Zoek naar een manier die bij je gezin past en die houvast biedt aan het kind. Werk samen Ouders maken de taalkeuze Vraag steun aan de omgeving Ouders ondersteunen elkaars moedertaal. 40 titel

38 VII. Adviezen rond meertaligheid Een dynamisch gebeuren Kinderen beïnvloeden je afspraken Herbekijk afspraken maar vermijd plotse veranderingen Nieuwe talen een plek geven thuis Invloed van: Leeftijdsgenoten: ondersteunen heel sterk het al dan niet spreken van een taal Grootouders: wel of niet spreken van de minderheidstaal 41 titel

39 VII. Adviezen rond meertaligheid Goed Nederlands leren Hoge eisen! Nederlands leren voor later niet voldoende motivatie Voldoende en zinvol aanwezig in de vrije tijd Je leert wat je leuk vindt! 42 titel

40 VII. Adviezen rond meertaligheid En moet je als ouder Nederlands leren? Leermotivatie ondersteunen Je staat model Ondersteunen van het leerproces van het kind (afhankelijk van je bereikte niveau). Zelf meer contact met de juf, de therapeut 43 titel

41 VII. Adviezen rond meertaligheid Emoties, attitudes en taal zijn met elkaar verbonden Emoties Attitudes Taal 44 titel

42 Het mechanisme het model van Lambert (1974) Hoe je je voelt en gedraagt t.o.v. talen Wat je al kent, kunt Innerlijke motivatie Vaardigheid van meertalig zijn Hoe je jezelf ziet Ik voel me Europeaan: talen versterken elkaar Ik voel me Belg / buitenlander 1 vd 2 talen wordt verdrukt 46

43 VII. Adviezen rond meertaligheid Impact van het leerproces

44 VII. Taal emoties - attitudes De aanpak van negatieve attitudes Bespreekbaar maken Ervaren De aanpak van positieve attitudes Bewust maken Tot stand komen + afspraken samen maken en duiden 50

45 VII. Taal emoties - attitudes De aanpak bij ouders Stilstaan bij hun eigen houding/beleving Meer bewuste aandacht voor emoties/ideeën van de kinderen Inzicht in belang van positieve ingesteldheid. 52 titel

46 VII. Taal emoties - attitudes 53 titel

47 En wat met dit thema op school? De plaats van T1 op school Motiverend Inzicht bevorderend Leren afspraken maken Taal opnemen binnen onderwijs 54 titel

48 En wat met dit thema op school? Wat op de speelplaats? Kleuteronderwijs: kleuters kiezen nog niet bewust taal. Lager onderwijs: vermoeidheid 55 titel

49 En wat met dit thema op school? 56 titel

50 En wat met dit thema op school? 57 titel

51 Talen leren het einddoel Inclusieve meertaligheid (Jan D. Ten Thije) Soms is een hoge vaardigheid in een taal vereist Ook beperkte taalvaardigheden kunnen functioneel zijn Meertalige strategieën zijn een belangrijke vaardigheid 58

52 Referenties: Logopedische diagnostische instrumenten MAIN: texte/.../main_dutch.pdf ENNI: ALDeQ: lcentre/questionnaires 59 titel

53 Referenties: Bruikbare materialen. Tussen Taal en Blokkendoos: De Foyer: Adressen taalanalisten: Assessing Multilingual Children. Disentangling Bilingualism from Language Impairment, Sharon Armon-Lotem, Jan De Jong and Natalie Meir, Communication Disorders Across Languages 60 titel