VUmc Basispresentatie

Transcriptie

1 Moderne Dementiezorg 24 november 2014 Workshop 4.13: Afasie Inhoud Afasie Taalstoornissen bij dementie Communicatieproblemen in het dagelijks leven Interventie mogelijkheden Casuïstiek Laura Bas, logopedist Westfriese Zorggroep Omring & Antoinette Keulen, logopedist, spraak-/taalpatholoog VUmc Communicatie adviezen 1 2 Afasie Afasie Afasie is een verworven taalstoornis, veroorzaakt door hersenletsel (meestal eenzijdig, linker hemisfeer), waarbij het begrijpen en het uiten van gesproken en geschreven taal gestoord is (Dharmaperwira-Prins, 1990) hersenletsel oorzaak stoornis CVA, hersentrauma begrijpen lezen afasie acuut ontstaan, herstel of stabilisatie spreken schrijven afasiesyndroom type Broca, Wernicke, globaal enz. 3 4 Taalstoornissen bij dementie Secundaire taalstoornissen bij dementie Geleidelijk ontstaan (langzaam) progressief Taalstoornissen: primair (PPA) - secundair Type en ernst stoornissen afhankelijk van: Aangedane hersengebieden Cognitieve stoornissen Fase van de dementie vorm van dementie bijv. AD, DLB, vasculaire dementie stoornis in cognitieve processen secundaire taalstoornissen oorzaak type stoornis geleidelijk ontstaan, progressief waarneming, herkenning, aandacht, geheugen, denken bijv. woordvinding, taalbegrip, lezen, schrijven, draad verhaal vasthouden 5 6 1

2 Primair Progressieve Afasie (Mesulam, 1982, 2007; Gorno-Tempini e.a, 2011) Primair Progressieve Afasie Verworven taalstoornis (afasie) Veroorzaakt door een neurodegeneratieve ziekte (progressief) Afasie is de meest prominente stoornis in het begin en gedurende de beginfase van de ziekte (primair) De taalproblemen zijn de belangrijkste oorzaak van beperkingen in dagelijkse activiteiten taalstoornis 3 varianten PPA stoornis type geleidelijk ontstaan, progressief niet-vloeiende/agrammatische, semantische, logopene variant Gaandeweg het ziekteproces: stoornissen in andere cognitieve domeinen: PPA-plus. onderliggend syndroom en pathologie oorzaak FTLD, AD 7 8 Relatie PPA onderliggende pathologie Corticale atrofie in Primair Progressieve Afasie Primair Progressieve Afasie Logopene variant PPA Niet-vloeiende variant PPA Semantische variant PPA Nv-PPA Ziekte van Alzheimer FTLD Overige dementiesyndromen S-PPA Grossman, M. (2010) L-PPA Dementie 9 10 Verloop van PPA Problemen in het dagelijks leven Weten wat je wilt zeggen, maar niet op het woord komen -> onzekerheid, stress, frustratie Moeite met: Vasthouden draad van het verhaal volgen van gesprekken onverwachte situaties schrijven, , sms Lezen van de krant (Khayum e.a, 2012) Sociale situaties uit de weg gaan

3 Factoren die communicatie beïnvloeden Visus Verminderde visus, bril grootte afbeeldingen/letters, contrast Gehoor Verminderd gehoor, hoortoestel, spraakafzien Omgevingslawaai, akoestiek Cognitie Aandacht, afleidbaarheid Gedrag Onrust, agressie Opleidingsniveau Individual s communication skills (Talking, Listening, Reading, Writing, Drawing) Level of support for the Individual from their partners a. Multimodality communication b. Partner communication support Proactive Management (Lasker e.a., 2006; Rogers & Alarcon, 1998) Over Time 13 Communicatieve uitdagingen Casus dhr. A Logopedische begeleiding bij: Informeren van familie en vrienden/bekenden Leren omgaan met veranderde communicatiestijl Compenseren voor progressieve taalverlies Persoonlijk relevante en haalbare communicatiedoelen stellen Behoud van kwaliteit van leven door stimuleren van participatie en betrokkenheid jaar getrouwd, kinderen elektromonteur (nog werkzaam in 2010) basgitarist, havenmeester, reddingsbrigade, amateurtoneel computers Semantische dementie (VUmc Alzheimer Centrum, 2008) benoemstoornissen en woordvindingsproblemen zinsbegrip beter dan woordbegrip, beiden verstoord lezen en schrijven relatief goed 16 Hulpvraag 2008: logopedie 1 e lijn -> taaltraining 2010 / 2011: poliklinische logopedie Voeren en volgen van gesprek moeilijk Betekenis woorden raakt kwijt Logopedie: wil meer dan gesprekjes voeren. Observatieformulier casus dhr. A 1. Wat valt je op aan het spreken? 2. Wat valt je op aan het taalbegrip? 3. Wat zijn de kwaliteiten van deze cliënt t.a.v. het communiceren? 4. Wat zijn mogelijke valkuilen t.a.v. participatie in het dagelijks leven? 5. Waarmee zou je rekening houden tijdens een gesprek met deze cliënt? 18 3

4 Logopedische behandeling Persoonlijk zakwoordenboek frequentie varieerde, afhankelijk van hulpvraag persoonlijk zakwoordenboek cues voor oproepen woord (gebaar, geluid) uitleg bij toneelvereniging ontmoeting met echtpaar (lotgenoten) hoortest: matig ernstig verlies beiderzijds -> zelf prioriteiten stellen t.a.v. (niet) relevante taal, actualiseren boekje 20 Communicatiekaartje (afmeting pinpas ) (voorzijde) Ik heb moeite met spreken en horen. Wilt u rustig spreken, dan versta en begrijp ik u beter. Wilt u mij de tijd geven om mijn gedachten te verwoorden? Wilt u informatie voor mij opschrijven? (achterzijde) Naam, adres, telefoonnummer Persoonlijk communicatieadvies Max. 1 A4 6 7 punten Geschreven mét en in de woorden van de cliënt. Bedoeld voor familie, vrienden, mantelzorgers. Vermoeidheid maakt het spreken moeilijker. Je kan mij helpen door: - vooral overdag met mij af te spreken - mij te helpen bij het beperken van mijn afspraken per dag Casus mw. B Hulpvraag 66 jaar Ongehuwd, geen kinderen Afgekeurd i.v.m. heupklachten. Personeelsfunctionaris Sociaal actieve vrouw. 2014: poliklinische logopedie Mw. wil graag beter praten Logopene variant van PPA (VUmc Alzheimer Centrum, 2014) Hoog spreektempo Woordvindproblemen Fonologische stoornissen (klankniveau) Moeite met lezen en schrijven Relatief goed taalbegrip in conversatie 23 4

5 Observatieformulier casus Mw. B 1. Wat valt je op aan het spreken? 2. Wat valt je op aan het taalbegrip? Observatieformulier casus Mw. B 3. Wat zijn de kwaliteiten van deze cliënt t.a.v. het communiceren? 4. Wat zijn mogelijke valkuilen t.a.v. participatie in het dagelijks leven? 5. Waarmee zou je rekening houden tijdens een gesprek met deze cliënt? Logopedische behandeling Vergroten inzicht eigen spontane taalproductie en communicatief functioneren Aanleren compensatiestrategieën: Vertragen spreektempo Omschrijving geven bij woordvindproblemen Communicatiekaart Hulp aanvaarden waar nodig, om zo lang en goed mogelijk zelfstandig te kunnen functioneren Communicatiekaartje afasie en persoonlijke communicatieadvies Ik heb moeite met praten. Ik weet wel goed wat ik wil zeggen. Wanneer je mij niet goed begrepen hebt, zeg dit dan. Ik herhaal het nog een keer en probeer te omschrijven wat ik bedoel. Ik vind het fijn als mensen tegen mij praten en mij de tijd geven om antwoord te geven. Aandachtspunten in de communicatie Aandachtspunten in de communicatie Hou het simpel Korte zinnen met inhoudswoorden Help de conversatie op gang houden Samenvatten, verduidelijkende vragen stellen Ondersteun en stimuleer alle vormen van communicatie Opschrijven, aanwijzen, gebaren Maak gebruik van hulpmiddelen Agenda, kernwoorden, scripts, foto s, communicatieboek Blijf kalm en positief Eerst oogcontact maken dan spreken Wees respectvol Let op de toon waarop je iets zegt! Luister goed Niet alleen wat maar ook hoe het wordt gezegd Belang van non-verbale communicatie Lichamelijk contact, lachen, muziek luisteren, bewegen

6 Bedankt voor uw aandacht! 31 6