Ontwikkelingsdysfasie:
|
|
- Jasper ter Linde
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Ontwikkelingsdysfasie: samenwerking tussen ouders, logopedisten en leerkrachten Inge Zink¹², Mieke Breuls² ¹KU Leuven Department Neurosciences, Exp ORL ²UZ Leuven, MUCLA
2 TO multidimensioneel gebeuren (Zink & Smessaert, 2009; Zink & Breuls, 2012))
3 T A A L B E G R I P componenten TO TAALVORM fonologie klankleer morfologie woordvorming syntaxis zinsbouw TAALINHOUD lexicon woordenschat semantiek betekenisleer TAALGEBRUIK pragmatiek communicatie metalinguïstisch bewustzijn T A A L P R O D U C T I E
4 spraak- en taalontwikkelingsproblemen secundaire spraak- en taalontwikkelingsproblemen ten gevolge van problemen in sensorische ontwikkeling (auditief en/of visueel) motorische ontwikkeling cognitieve ontwikkeling (verstandelijke beperking) sociaal-emotionele ontwikkeling (ASS, selectief mutisme) taalaanbod (te beperkt, onaangepast) primaire spraak- en taalontwikkelingsproblemen ten gevolge van problemen in aangeboren taalvermogen vertraagde spraak- en taalontwikkeling (VSTO) spraak- en taalontwikkelingsstoornis (STOS) ontwikkelingsdysfasie (OD)
5 onderscheid VSTO - STOS - OD OD STOS VSTO 2 à 3%* 6 à 7%* 8 à 10% eerst diagnose VSTO of STOS en pas later OD *Tomblin, e.a., 1997; Verhoeven, e.a., 2011 *Zink & Breuls, 2012; Van den Heuvel, e.a., 2013
6 criteria OD volgende criteria kunnen helpen om onderscheid tussen VSTO/STOS en OD te bepalen: hardnekkig probleem specifieke stoorniskenmerken (Zink & Breuls, 2012)
7 criterium 1 hardnekkigheid diagnose OD kan nooit gesteld worden zonder dat kind therapie gehad heeft!!! cf. dyslexie: hardnekkig / therapieresistent regel: minstens 1 (school)jaar aangepaste, intensieve (2 à 3 keer per week) logopedische behandeling (mondelinge taal) met onvoldoende vooruitgang (Zink & Breuls, 2012, p 47)
8 criterium 2 stoorniskenmerken 1. vertraagde informatieverwerking en zwak taalbegrip 2. problemen om zich uit te drukken (= productie) 3. beperkt vermogen om te communiceren 4. zwak metalinguïstisch bewustzijn 5. gebrek aan innerlijke taal (van Weerdenburg, e.a., 2009, Zink & Breuls, 2012)
9 criterium 2 stoorniskenmerken 1. vertraagde informatieverwerking en zwak taalbegrip problemen met: auditieve aandacht / verwerking / geheugen samengestelde instructies abstracte taal (o.a. tijdsbegrippen) figuurlijke taal homoniemen, synoniemen hoog tempo zaken buiten hier en nu onthouden en reproduceren van verbale informatie: liedjes, versjes, definities,
10 criterium 2 stoorniskenmerken 2. problemen om zich uit te drukken ernstige fonologische problemen verbale ontwikkelingsdyspraxie (VOD) beperkte woordenschat ernstige woordvindingsproblemen parafasieën klankniveau: fonematische parafasieën (bv wafel ipv tafel) woordniveau: semantische parafasieën (bv appel ipv peer) neologistische parafasieën (bv mizo tegen bord) verhaspelingen dysgrammatisme / agrammatisme onvloeiend spreekgedrag
11 criterium 2 stoorniskenmerken 3. beperkt vermogen om te communiceren problemen met beurtneming, beurtwisseling te weinig rekening met voorkennis luisteraar problemen met vragen stellen en beantwoorden problemen met overbrengen van informatie communicatieve intentieproblemen zwakke verhaalopbouw, onsamenhangend vertellen hypospontaneïteit
12 criterium 2 stoorniskenmerken 4. zwak metalinguïstisch bewustzijn (taaldenken) problemen met: fonologisch en fonemisch bewustzijn aanleren regels (bv. OTT, OVT) zinsontleding (splitsen in zinsdelen; aanduiden ond, PV, LV, ) woordontleding (ZN, BN, bijwoord, lidwoord, voorzetsel, ) aanleren vreemde talen 5. gebrek aan innerlijke taal problemen met planning, organisatie, opeenvolging gebeurtenissen
13 comorbide ontwikkelingsproblemen dyslexie, leerstoornissen autismespectrumstoornis (ASS) attention deficit (hyperactivity) disorder AD(H)D developmental coordination disorder (DCD) vaak samen met VOD (zie kenmerken) (o.a. Burger, e.a., 2012; van Weerdenburg, e.a., 2009; Zink & Breuls, 2012; Van den Heuvel, e.a., 2013 )
14 oorzaak erfelijke factor complexe genetische stoornis genen spelen een rol (nog lang geen volledig beeld) bepaalde genen ook rol bij andere ontwikkelingsdomeinen (comorbiditeit met ASS, DCD, ADHD, dyslexie) weegt zwaarder door dan milieufactoren (hardnekkigheid) milieufactoren mogelijk beperkt taalaanbod belang i.f.v. hulpverlening interactie tss genen en omgevingsfactoren neurologische ontwikkeling hersenen (o.a. de Guibert e.a., 2011)
15 diagnose vroegtijdige erkenning van taalproblemen! snelle aanvang ondersteuning (begeleiding, behandeling) voorkomen of beperken van secundaire problemen anamnesegegevens weinig brabbelen (ook bij ASS, gehoorproblemen) zeer traag op gang komende taalontwikkeling familiale taal- en/of spraakproblemen kenmerken OD bv. woordvindingsproblemen, agrammatisme taalonderzoek gestandaardiseerde tests (TB, TP, alle taalcomponenten!) spontaan taalgebruik!!! (video) oudervragenlijsten multidisciplinair onderzoek NKO, gehoor, PIQ (+VIQ) neurologisch beleving, psychomotorisch,... kinderpsychiatrisch, CME,...
16 diagnose resultaten van onderzoeken op verschillende diensten + schoolse gegevens bundelen duidelijk advies nooit diagnose OD zonder dat K taaltherapie heeft gehad! Therapie voor lezen en spelling telt niet mee! aanvangsbilan: kwantitatieve gegevens (normscores, percentielen, taalleeft) taalresultaten vergelijken met IQ kwalitatieve gegevens (oa kenmerken van OD) hardnekkigheid nog niet bewezen evolutiebilan: gegevens therapie (frequentie, inhoud, werkwijze) taalachterstand onvoldoende ingehaald kenmerken OD blijven/nemen toe
17 samenwerking bij begeleiding! ouders fundamenten voor samenwerking: uitwisselen van informatie erkennen en respecteren van ieders aandeel vertrouwen in de mogelijkheden van kind, ouders en professionals leerkracht CLB therapeut(en)
18 begeleidingsvormen OD
19 begeleiding OD RIZIV mono-logo therapie voorwaarde: goed gehoor en TIQ >85 stoornissen i/d receptieve en/of expressieve taalontwikkeling pc 3 op minstens 1 taalcomponent (VSTO / STOS) 2 jaar terugbetaling mono logo (196 beurten per jaar) eerste voorschrift: revalidatiearts, kinderarts,... (na 1 jr: huisarts) dysfasie (ontwikkelingsdysfasie, OD) na 5 e verjaardag na therapie mondelinge taal (hardnekkigheid!) pc 3 op 3 taalcomponenten voorschrift kinderneuroloog terugbetaling tot 17 jaar indien kind in gewoon ond blijft
20 begeleiding OD RIZIV multi-therapie groep 4: complexe ontwikkelingsstoornissen stoornissen in minstens 2 domeinen (comorbiditeit) 1. gesproken taal / schoolse vaardigheden mond. taal pc 3 vr minstens 3 taalcomponenten 2. motoriek 3. aandacht / geheugen / executieve functies 4. psychosociale gedrag 5. auditieve en/of visuele perceptie 6. visuospatieel functioneren
21 M-decreet criteria taalklas / GON Kinderen vanaf 6 jaar: diagnose OD hardnekkige STOS: na 1 j taaltherapie op 1 taalcomponent pc 3 of op 2 taalcomponenten pc 10 (erkend gespec. mult. centrum) hardnekkigheid onvold. bewezen (< 1 j taaltherapie): op 3 taalcomponenten pc 3 (regel RIZIV, elke logo) 3 kenmerken OD (woordvindingsproblemen, parafasieën,...) PIQ 80, normaal gehoor CLB oordeelt dat kind nood heeft aan extra begeleiding: taalproblemen hebben impact op schools functioneren
22 M-decreet criteria taalklas / GON Kinderen jonger dan 6 jaar: vermoeden OD hardnekkigheid STOS is vaak nog niet bewezen spraak- en taalontwikkeling komt zeer moeizaam op gang 3 j: max 3wd U, telegramstijl, verstaanbaarheidsproblemen 4 j: max 5wd U, vnl telegramst, kenm OD, verstaanbaarheidsprobl. 5 j: max enkelv zinnen, 3 kenm OD, verstaanbaarheidsprobl. na 6 m therapie op 1 taalcomp pc 3 of op 2 taalcomp pc 10 PIQ 80, normaal gehoor CLB oordeelt dat kind nood heeft aan extra begeleiding: taalproblemen hebben impact op schools functioneren als kind 6 wordt: diagnose OD nodig om verder in aanm. te komen
23 welbevinden» creëer veilige omgeving» reageer sensitief, responsief en positief» toon erkenning en begrip» inhoud > vorm» laat non-verbale communicatie of ondersteunende communicatiehulpmiddelen toe» aandacht voor sterke kanten en succeservaringen o.a. trotsdoos, complimentjes,...
24 taalaanbod taal is vluchtig» reduceren, doseren, selecteren (geen taalbad)» trager spreektempo, intonatie, klemtoon, ritme» herhaling» ondersteun met gebaren taal stimuleren» spelen, voorlezen, liedjes en versjes, tekenen en knutselen, uitstapjes, dagelijkse activiteiten» kringgesprekken, taal-/reken-/zaakvakken...» communiceren centraal
25 communicatie» natuurlijke interactie centraal» geef het kind voldoende tijd» laat het kind leiden: belangstelling en belevingswereld» volg het kind (zelfde ooghoogte, bv. stoel met wieltjes)» voeg taal, ervaringen en denkstappen toe» geef terloopse opmerkingen i.p.v. vragen te stellen» stel eenvoudige vragen of meerkeuzevragen» vermijd frequent corrigeren, laten benoemen, nazeggen, op-commando-situaties» geef feedback (impliciet expliciet)
26 expliciete feedback via visualisatie boos ik zwem ik zwemt Zink & Breuls, 2012
27 visualiseren ondersteunde communicatie ifv taalbegrip» uitleg ondersteunen door extra info te geven:» praten over voorwerpen» afbeeldingen/foto s tonen bij uitleg buiten hier-en-nu» o.a. fotomap, weekendmap» structuur aanbrengen:» dag-/weekverloop/volgorde handelingen» stappenplan, schema» leerstof verwerken:» woordweb, woordentrap, woordenparaplu» mindmap
28 woordweb woordenparaplu woordentrap
29
30 visualiseren ondersteunde communicatie ifv taalproductie» kinderen die niet of nauwelijks kunnen praten:» gebaren (bv. SMOG)» picto s, communicatiezakboek, aanwijskaarten,...» communicatietoestel» kinderen die moeite hebben met uitdrukken van complexe boodschappen:» voorwerpen of speelgoed» foto(mapje)» ondersteunende tekeningen, woordweb, mindmap
31 taaltherapie diagnostiek stoornisgericht talentgericht behandelplan flexibel, afgestemd op ondersteuningsnoden geïntegreerde aanpak taalcomponenten samenwerking ouders = co-therapeut open communicatie met school betere transfer
32 zinsbouw: visualiseren + transfer
33 in de klas: veilig onderwijsklimaat» bied vaste structuur en routines» vermijd onverwachte situaties» vermijd tijdsdruk» geef de mogelijkheid om uitleg te vragen» zorg voor voldoende herhaling» laat hulpmiddelen en/of hulp van buddy toe» evalueer eerlijk» bekijk extra zorg of uitbreiding van zorg
34 in de klas: innerlijke taal» geef korte instructies» help bij startproblemen, switchen van strategie» verwoord acties, strategieën en deelstappen (tolk)» stimuleer het zelf verwoorden» visualiseer stappenplannen, strategieën,» stimuleer zelfcontrole» zelfinstructiemethode (Meichenbaum), DGM (Blank)
35 conclusie
36 referenties Burger, E., van de Wetering, M. & van Weerdenburg, M. (2012). Kinderen met specifieke taalstoornissen. Kentalisreeks (6), Leuven/Leusden: Acco. de Guibert, C., e.a. (2011). Abnormal function lateralization and activity of language brain areas in typical specific language impairment (developmental dysphasia), Brain, 134, Tomblin, J.B., e.a. (1997). Prevalence of specific language impairment in kindergarten children. Journal of Speech and Hearing Research, 40, Van Den Heuvel, E., e.a. (2013). Taalontwikkelingsstoornissen: comorbiditeiten en risicofactoren multidisciplinair in kaart brengen. Logopedie, 26 (4), van Weerdenburg, M. Bonder, F & Slofstra-Bremer, C. (2009). Veelzeggend. Speciaal onderwijs aan kinderen met ernstige spraak- en/of taalmoeilijkheden. De praktijk ontrafeld. Leuven/Den Haag: Acco. Verhoeven, L., e.a. (2011). Assessment of second language proficiency in bilingual children with specific language impairment: A clinical perspective. Research in Developmental Disabilities, 32, Zink, I. & Breuls, M. (2012). Ontwikkelingsdysfasie. Een stoornis die meer aandacht dan namen verdient. Antwerpen/Apeldoorn: Garant. Zink, I. & Smessaert, H. (2009). Taalontwikkeling Stap voor Stap. Herentals: VVL.
37
Theoretische achtergrond: de doolhof in kaart gebracht. Mira (10 jaar) Angelo (5;09 jaar) doolhof? verhaal het avontuurent paard.
Theoretische achtergrond: de doolhof in kaart gebracht Inge Zink Multidisciplinair Universitair Centrum voor Logopedie en Audiologie, UZ Leuven Dept Neurosciences, Exp ORL, KU Leuven Mira (10 jaar) verhaal
Nadere informatieInhoud Inleiding Hoofdstuk 1 Normale taalontwikkeling Hoofdstuk 2 Ontwikkelingsdysfasie
Inhoud Inleiding 11 Hoofdstuk 1 Normale taalontwikkeling 15 1.1 Taalontwikkeling: een multidimensioneel gebeuren 16 1.2 Componenten van de taalontwikkeling 18 1.3 Fasen in de taalontwikkeling 21 1.4 Besluit
Nadere informatieIk heb vragen rond 'expressieve taalstoornis' of 'taalstoornis' alleen en begon nu wat te twijfelen of dat synoniemen zijn voor dysfasie of niet.
Vraag In de aanloop naar volgend schooljaar krijgen we heel wat vragen rond de type 7 taal-spraak groep. Onder andere over welke 'termen' ok of niet ok zijn ifv opmaak gemotiveerd verslag / verslag. Ik
Nadere informatieTaalontwikkelingsstoornissen en meertaligheid. Anna Jansen, Kinderneurologie, UZ Brussel Lut Schelpe, Logopediste, COS Brussel Hilde Desmet, De Foyer
Taalontwikkelingsstoornissen en meertaligheid Anna Jansen, Kinderneurologie, UZ Brussel Lut Schelpe, Logopediste, COS Brussel Hilde Desmet, De Foyer Inhoud I. Normale taalontwikkeling II. III. Spraak-
Nadere informatieVroegtijdige herkenning van taalontwikkelingsstoornissen (TOS)
Vroegtijdige herkenning van taalontwikkelingsstoornissen (TOS) Joyce Rompelberg (Logopedist, Spraak- taalpatholoog) Linda Berben (Pedagogisch Behandelaar, Taalcoach, Relatiebeheer) David https://www.youtube.com/watch?v=1hortdwhtyw
Nadere informatieCommunicatieve vaardigheden bij jongens met Klinefelter. Dorothy De Maesschalck Logopediste COS Brussel
Communicatieve vaardigheden bij jongens met Klinefelter Dorothy De Maesschalck Logopediste COS Brussel Inhoudstafel Normale spraak- en taalontwikkeling Alarmsignalen Spraak- en taalontwikkeling bij KS
Nadere informatieBEHANDELINGSADVIEZEN BIJ LAGERE SCHOOL KINDEREN L U T S C H E L P E OPBOUW
BEHANDELINGSADVIEZEN BIJ LAGERE SCHOOL KINDEREN L U T S C H E L P E OPBOUW Belang van het bekijken van de taalontwikkeling bij de aanvang van therapie De therapie zelf Beroep doen op het metalinguïstisch
Nadere informatieWelkom. DGM en Autisme. Esther van Efferen-Wiersma. Presentatie door
Welkom DGM en Autisme Presentatie door Esther van Efferen-Wiersma Inhoud DGM en autisme? Autisme: recente ontwikkelingen Van beperkingen naar (onderwijs)behoeften DGM en autisme! Vragen? DGM en Autisme?
Nadere informatieSimea 11 april 2019 Inhoud
Dr. Annette Scheper - Programmalijn TOS Drs. Margreet Verboom - Cluster 2 Skelp Simea 11 april 2019 1 Inhoud Theorie taal,, TOS, leesstoornissen, dyslexie TOS: Diagnostiek en aanpak van technisch en spellen
Nadere informatieWat is een specifieke taalontwikkelingsstoornis? dr Ellen Gerrits, logopedist Congres TaalStaal 9 november 2012 Koninklijke Auris Groep
Wat is een specifieke taalontwikkelingsstoornis? dr, logopedist Congres 9 november 2012 Koninklijke Auris Groep Over welke kinderen praten we vandaag? Engels: Specific Language Impairment: Is SLI wel zo
Nadere informatieDeel 1 Gebruik van het computerprogramma Behandeldoelen tos. 2 Stappen bij het opstellen van een behandelplan 29
Inhoud Inleiding 15 Deel 1 Gebruik van het computerprogramma Behandeldoelen tos 1 Het computerprogramma 23 1.1 Inleiding 23 1.2 Doel van het computerprogramma Behandeldoelen tos 23 1.3 Doelgroep en gebruikers
Nadere informatieVan Nul tot Taal. Doelgericht stimuleren van taal en communicatie
Van Nul tot Taal Doelgericht stimuleren van taal en communicatie Even voorstellen Nanja de Rooij - Orthopedagoog-Generalist, NVO geregistreerd - Werkzaam bij Auris vanaf 2001 - Leerkracht Speciaal Onderwijs
Nadere informatieWelkom. DGM en Autisme. Esther van Efferen-Wiersma. Presentatie door
Welkom DGM en Autisme Presentatie door Esther van Efferen-Wiersma Inhoud Autisme: recente ontwikkelingen Van beperkingen naar (onderwijs)behoeften DGM en autisme Hulpmiddelen en materialen Vragen? Autisme?
Nadere informatiePEUTERS MET TOS. Vroeg, 23 mei 2019, Utrecht. Marthe Wijs - van Lonkhuijzen
PEUTERS MET TOS Vroeg, 23 mei 2019, Utrecht Marthe Wijs - van Lonkhuijzen 1 KENNISMAKEN 2 INTRODUCTIE - TEKENING Pen en papier, teken wat ik beschrijf Wat ervaart de tekenaar? Hoe probeerde de spreker
Nadere informatieOntwikkelingsdysfasie en ASS 07/02/2013
ontwikkelingsdysfasie en ASS Joke Vandereet, logopediste Multidisciplinair Universitair Centrum voor Logopedie en Audiologie, UZ Leuven Expertisecentrum Autisme, UZ Leuven Centrum voor Ontwikkelingsstoornissen,
Nadere informatieDubbeldiagnose dyslexie en dysfatische ontwikkeling. Parallelsessie C: Dubbeldiagnoses: dubbele zorg? Januari 2012 Petra van de Ree
Dubbeldiagnose dyslexie en dysfatische ontwikkeling Parallelsessie C: Dubbeldiagnoses: dubbele zorg? Januari 2012 Petra van de Ree Definitie spraaktaalstoornis Dysfatische ontwikkeling (DO) Specific Language
Nadere informatieWAT DOET DE LOGOPEDIST?
TAAL Afasie Afasie is een taalstoornis die ontstaat door een hersenletsel in de linker hersenhelft. Dit wordt meestal veroorzaakt door een beroerte (CVA), maar kan ook ontstaan door een hersentumor, een
Nadere informatie1. ONDERZOEK. Voorwaarden bij onderzoek:
Charter voor onderzoek en behandeling van spraak-, taal- en communicatieproblemen bij de ziekte van Huntington Versie voor zorgmedewerkers, mantelzorgers en patiënten 1. ONDERZOEK Voorwaarden bij onderzoek:
Nadere informatie18/01/19 ALGEMENE ONTWIKKELINGSACHTERSTAND. Programma. Algemene ontwikkelingsachterstand
ALGEMENE ONTWIKKELINGSACHTERSTAND Programma Wat is een algemene ontwikkelingsachterstand? Vaststellen van een ontwikkelingsachterstand Begeleiding - algemeen Specifieke domeinen die itvallen Profiel per
Nadere informatieStuderen met ontwikkelingsdysfasie Facts & Figures, aandachtspunten & tips
Studeren met ontwikkelingsdysfasie Facts & Figures, aandachtspunten & tips 1. Facts & Figures Ontwikkelingsdysfasie is een spraak- en taalontwikkelingstoornis waarbij verschillende taalcomponenten zoals
Nadere informatieVroegsignalering taalontwikkelingsstoornissen Symposium Het jonge kind
Vroegsignalering taalontwikkelingsstoornissen Symposium Het jonge kind 15 december 2016 Drs. F. Sobieraj klinisch linguïst / logopedist Kentalis Een landelijke organisatie gespecialiseerd in diagnostiek,
Nadere informatieHet belang van (ondersteuning van) communicatie bij personen met een verstandelijke handicap
Het belang van (ondersteuning van) communicatie bij personen met een verstandelijke handicap Prof. dr. Bea Maes, Onderzoekseenheid Gezins- en Orthopedagogiek, K.U.Leuven 1. Centrale rol van taal en communicatie
Nadere informatieAudiologisch centrum, spraaktaalteam
TOS en Meertaligheid Onderwijsdag 25 mei 2016 Maaike Diender, klinisch linguïst Els de Jong, teamleider spraaktaalteam/logo-akoepedist Audiologisch centrum, spraaktaalteam Gehooronderzoek Logopedisch onderzoek
Nadere informatieDYSFASIE. De praktische aanpak
DYSFASIE De praktische aanpak Sprankel 26 september 2017 Saskia Switten Pedagogische wetenschappen (leerproblemen / gedragsproblemen) Ortho-agoge Sint-Ferdinand, gespecialiseerd in emotionele ontwikkeling
Nadere informatieAandacht door aanspreken. Afdeling logopedie
Aandacht door aanspreken Afdeling logopedie De wijze van aanspreken heeft significante invloed op: Aandacht Oogcontact Taakgerichtheid Concentratie Taalbegrip Taalproduktie Oorzaken beperkte aandacht Gehoor
Nadere informatieTaalontwikkeling en communicatie bij het jonge kind
Taalontwikkeling en communicatie bij het jonge kind Stephanie Gillebert, logopediste COS Antwerpen 19 maart 2012 Leren communiceren Van alle dingen die ik een kind moet leren, is communiceren één van de
Nadere informatieRICHTLIJN DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING VAN AFASIE
RICHTLIJN DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING VAN AFASIE Samenvatting versie voor mensen met afasie en naasten Afasie is een taalstoornis, geen intelligentiestoornis Juli 2017 1 van 23 Inhoud Inleiding... 3 H1:
Nadere informatieSpraak & Taal Ambulatorium
Spraak & Taal Ambulatorium Communicatieontwikkeling van het kind weer snel op het goede spoor Hans Kaffener, Gz-psycholoog h.kaffener@kentalis.nl Wendy Boelhouwer, klinisch linguïst w.boelhouwer@kentalis.nl
Nadere informatieAantekeningen naar aanleiding van de workshop van Ellen Gerrits tijdens het congres TOS in Utrecht op 18 mei 2017
Aantekeningen naar aanleiding van de workshop van Ellen Gerrits tijdens het congres TOS in Utrecht op 18 mei 2017 Kinderen met TOS zijn slimme kinderen die moeite hebben met praten en vertellen, en met
Nadere informatieLaat kinderen met TOS niet in de kou staan: het belang van vroege signalering van taalontwikkelingsstoornissen
Laat kinderen met TOS niet in de kou staan: het belang van vroege signalering van taalontwikkelingsstoornissen Dr. Annette Scheper, klinisch linguïst, senior onderzoeker Symposium Signaleren van Taalontwikkelingsstoornissen
Nadere informatieLongitudinale studie van de communicatieontwikkeling van jonge kinderen met een verstandelijke beperking 22/09/2011. Inleiding. Inleiding.
Longitudinale studie van de communicatieontwikkeling van jonge kinderen met een verstandelijke beperking Joke Vandereet Centrum voor Ontwikkelingsstoornissen, Leuven Expertisecentrum Autisme, UZ Leuven
Nadere informatieDiagnostiek en behandeling
Diagnostiek en behandeling Hans Kaffener Diagnostiek en behandeling Kennismaking met de Doelgroep TOS in theorie en in beleving Wat biedt Kentalis diagnostiek en behandeling Hoe kom je bij Kentalis? verwijsmogelijkheden
Nadere informatieHebben jonge kinderen met SLI een groter risico op dyslexie?
Experimental ORL Hebben jonge kinderen met een groter risico op dyslexie? Prof. Dr. P. Ghesquière b mede namens E. Vandewalle a, Dr. B. Boets a,b en Prof. Dr. I. Zink a,c a ExpORL, b Gezins- en Orthopedagogiek
Nadere informatieAUDIOLOGISCH CENTRUM HOLLAND NOORD ALKMAAR. Het AC als centrum voor Spraaktaaldiagnostiek
AUDIOLOGISCH CENTRUM HOLLAND NOORD ALKMAAR Het AC als centrum voor Spraaktaaldiagnostiek Het spraaktaalteam van het ACHN Multidisciplinair team bestaat uit: Gedragswetenschappers (orthopedagogen/psychologen)
Nadere informatiePrimair progressieve afasie: meer dan taal? neuropsychologie en gedrag
Primair progressieve afasie: meer dan taal? neuropsychologie en gedrag Inge de Koning, Klinisch Neuropsycholoog Erasmus MC Primair progressieve afasie: varianten - Progressieve niet-vloeiende afasie (PNFA)
Nadere informatieCharter voor onderzoek en behandeling van spraak-, taal- en communicatieproblemen bij de ziekte van Huntington Versie voor logopedisten
Charter voor onderzoek en behandeling van spraak-, taal- en communicatieproblemen bij de ziekte van Huntington Versie voor logopedisten ONDERZOEK Voorwaarden bij onderzoek: Vroegtijdig starten Uitgebreid
Nadere informatieAchtergrond, inhoud en toepassing
Testinstrumentarium Taalontwikkelingsstoornissen (T-TOS): Achtergrond, inhoud en toepassing Femke Scheltinga, Linda Horsels, Jos Keuning & Judith Stoep Sinds 2013 is het Testinstrumentarium Taalontwikkelingsstoornissen
Nadere informatieKinderen met dyslexie vertonen opvallende en blijvende moeilijkheden met lezen en spelling en dit vooral op vlak van:
Dyslexie Kinderen met dyslexie vertonen opvallende en blijvende moeilijkheden met lezen en spelling en dit vooral op vlak van: Aandacht en concentratie. ze zijn vergeetachtig en lijken of zijn verstrooid,
Nadere informatieDysfatische Ontwikkeling S-TOS
Dysfatische Ontwikkeling S-TOS (Differentiële) Diagnostiek Innerlijke taal Determinanten Tan-Söderbergh Behandelprincipes Behandeling innerlijke taal Definitie D.O. Het begrip van de taal, of ten minste
Nadere informatieAutismespectrumstoornis. SPV REGIOBIJEENKOMST MIDDEN NEDERLAND Mandy Bekkers
Autismespectrumstoornis SPV REGIOBIJEENKOMST MIDDEN NEDERLAND 19-10-2016 Mandy Bekkers (mandybekkers@hotmail.com) Waarschuwing vooraf! 2 Geschiedenis Autos (Grieks: zelf) 1937-1940: Term autisme 1943 &
Nadere informatieKIJKWIJZER MOEILIJKHEID ACTIVITEITEN. 1. Wereld onderwerp. van eenvoudig naar complex
KIJKWIJZER MOEILIJKHEID ACTIVITEITEN 1. Wereld onderwerp van eenvoudig naar complex 1.1. hoe moeilijk is het onderwerp van de activiteit voor de leerling? a. abstractie het onderwerp van de activiteit
Nadere informatieHet ABC van de leerstoornissen
Het ABC van de leerstoornissen 23 oktober 2012 K.A. Redingenhof Leuven Nadia Gielen Onderzoekseenheid Gezins- en Orthopedagogiek PraxisP Inhoud Leerstoornissen, dyslexie, dyscalculie een beknopt overzicht
Nadere informatieStoornis of breder? De stoornis beschrijven De 5 aspecten in een handzaam schema! Casuïstiek Conclusie
Overzicht diagnostisch instrumentarium spraak-taalonderzoek Edith Hofsteede-Botden Rianneke Crielaard Kentalis Sint-Michielsgestel Team Spraak-Taal Overzicht diagnostisch instrumentarium spraak-taalonderzoek
Nadere informatieKINDEREN MET TAALONTWIKKELINGSSTOORNISSEN. Waar kan ik terecht als ik me zorgen maak? Wat is een taalontwikkelingsstoornis?
AALO LING KINDEREN MET TAALONTWIKKELINGSSTOORNISSEN Informatie en tips voor de omgeving Wat is een taalontwikkelingsstoornis? Hoe kan ik helpen bij meertaligheid? Hoe kan ik mijn kind helpen? Waar kan
Nadere informatieTaalontwikkeling bij Tweelingen
TWINSpiratie-avond Taalontwikkeling bij Tweelingen Hoofddorp 17 november 2008 Suzanne Lagerweij TWINSpiratie Taalontwikkeling bij Tweelingen Theorie Pauze Praktijk Afsluiting Taalontwikkeling bij Tweelingen
Nadere informatieHet stimuleren van sociaalcommunicatieve vaardigheden bij jonge kinderen met een autismespectrumstoornis
Het stimuleren van sociaalcommunicatieve vaardigheden bij jonge kinderen met een autismespectrumstoornis Herbert Roeyers Onderzoeksgroep Ontwikkelingsstoornissen VVL Congres, Berchem, 14 maart 2014 Pervasieve
Nadere informatie1. Wat is taalontwikkeling?
1. Wat is taalontwikkeling? Mensen willen graag hun wensen, gevoelens en ervaringen delen met anderen. Dit doen ze zowel met woorden als met hun lichaam (lachen, huilen, wijzen,...). Een kind leert daarvoor
Nadere informatieArtikels EVOLUTIE VAN DE SPRAAK-/TAALDIAGNOSTIEK BIJ KINDEREN IN VLAANDEREN EN NEDERLAND: EEN GEDETAILLEERD OVERZICHT
EVOLUTIE VAN DE SPRAAK-/TAALDIAGNOSTIEK BIJ KINDEREN IN VLAANDEREN EN NEDERLAND: EEN GEDETAILLEERD OVERZICHT Inge Zink ExpORL, Logopedische en Audiologische Wetenschappen, K.U.Leuven, Multidisciplinair
Nadere informatieTaalontwikkeling bij kinderen met 22q11.2DS
Taalontwikkeling bij kinderen met 22q11.2DS STUDIEDAG STICHTING 22Q11 19 NOVEMBER 2017 FRANK WIJNEN 1 cognitieve psychologie neuroscience Taal - spraak - communicatie Taal: mentaal systeem dat mensen in
Nadere informatieDienst Ambulante Begeleiding. Communicatie bij personen met een verstandelijke beperking.
Dienst Ambulante Begeleiding Communicatie bij personen met een verstandelijke beperking. Voorstelling DAB ambulante en mobiele dienst voor gezinnen met kind, jongere of volwassene met een verstandelijke
Nadere informatieLuisteren in nieuwe Context (LinC)
Luisteren in nieuwe Context (LinC) Webinar Pearson Academy 28 juni 2016 Esther van Niel esther.vanniel@hu.nl Inhoud Behandeling van AVP Plaats van LinC binnen de (AVP) behandeling en LinC Uitgangspunten
Nadere informatie18/09/2012. Nieuwe diagnostische technieken : ook relevant in de klinische praktijk? Vooruitgang? Moleculaire biologie en genetica
Nieuwe diagnostische technieken : ook relevant in de klinische praktijk? Lieven Lagae, Kinderneurologie, UZ Leuven Vooruitgang? Moleculaire biologie en genetica Probleem : - genotype fenotype correlatie
Nadere informatieAspecten van de non verbale communicatie in Spraak taalproblemen bij een dysfatische ontwikkeling (S TOS / SLI):
Non-verbale communicatie in de differentiële diagnostiek bij spraak-taalstoornissen Ank Verschoor Specifieke moeilijkheden: Secundaire problemen bij een dysfatische ontwikkeling (SLI/S TOS) Comorbiditeit
Nadere informatieINDELING VAN DE SPRAAK- EN TAALSTOORNISSEN
1 INDELING VAN DE SPRAAK- EN TAALSTOORNISSEN INLEIDING Zoals uit het voorgaande is gebleken, is de spraak- en taalontwikkeling een complex proces: verscheidende factoren spelen hierin een rol. Het spreekt
Nadere informatie4 Theoretisch deel. 1 Relevante ontwikkelingsaspecten 1
4 Theoretisch deel Theoretisch deel Uit welke theoretische achtergrond over taalontwikkeling, spraak- en taalproblemen en spraak- en taalstoornissen kan ik putten om zorg te bieden aan leerlingen? Dit
Nadere informatieTOS en Dyslexie. De grenzen van mijn taal....zijn de grenzen van mijn wereld
TOS en Dyslexie De grenzen van mijn taal....zijn de grenzen van mijn wereld Inhoud: Wie zijn wij? Wat is een TOS? TOS en dyslexie, cormobiditeit TOS en dyslexie, dé aanpak Wie zijn wij? Auris: helpt mensen
Nadere informatie1. Inleiding tot The Assessment of Basic Language and Learning Skills: The ABLLS-R. James W. Partington
1. Inleiding tot The Assessment of Basic Language and Learning Skills: The ABLLS-R. James W. Partington 2. Autisme: Kwalitatieve verschillen op 3 gebieden: taalvaardigheden, sociale vaardigheden en beperkte/
Nadere informatieDevelopmental Coordination Disorder. Miriam Verstegen Kinderrevalidatiearts
Developmental Coordination Disorder Miriam Verstegen Kinderrevalidatiearts 11-06-2015 Inhoud Developmental Coordination Disorder Criteria Kenmerken Comorbiditeiten Pathofysiologie Behandeling Prognose
Nadere informatieCognitieve stoornissen na een hersenletsel en gevolgen hiervan voor de afasiebehandeling
Cognitieve stoornissen na een hersenletsel en gevolgen hiervan voor de afasiebehandeling Doriene van der Kaaden Logopedist/afasietherapeut en psycholoog i.o. Opbouw lezing Doel lezing Interdisciplinaire
Nadere informatieOverleg van tevoren altijd met de ouders over de aanpak voor het kind en tips voor de omgang.
Overleg van tevoren altijd met de ouders over de aanpak voor het kind en tips voor de omgang. Aandacht stoornissen ADD Attention Deficit Disorder (letterlijk: aandacht tekort stoornis) - Een vorm van ADHD
Nadere informatieOuders maken het verschil
Ouders maken het verschil 1 + 2 = meer dan 3 Indirecte therapie bij kinderen met TOS Jeanne Verheugt, communicatief begeleider Martina de Groot, logopedist spraaktaalpatholoog USZ Kentalis RZON Alle Taal
Nadere informatieHET IMPACT-PROGRAMMA: EEN OUDERTRAINING OM DE SOCIAAL-COMMUNICATIEVE VAARDIGHEDEN VAN JONGE KINDEREN MET ASS TE STIMULEREN
HET IMPACT-PROGRAMMA: EEN OUDERTRAINING OM DE SOCIAAL-COMMUNICATIEVE VAARDIGHEDEN VAN JONGE KINDEREN MET ASS TE STIMULEREN Sara Van der Paelt Onderzoeksgroep ontwikkelingsstoornissen Universiteit Gent
Nadere informatieProcesbeschrijving en Kwaliteitsindicatoren voor het onderwijs aan leerlingen met een meervoudige beperking.
Kwaliteitsindicatoren voor het onderwijs aan leerlingen met een meervoudige beperking. In dit document worden het proces beschreven en de kwaliteitsindicatoren benoemd voor het onderwijs aan Hieronder
Nadere informatieAfasie bij kinderen met epilepsie. Symposium 'Verworven kinderafasie,
Afasie bij kinderen met epilepsie Symposium 'Verworven kinderafasie, 13-01-2017 Afasie bij kinderen met epilepsie Epilepsiesyndromen en achteruitgang op gebied van taal/ afasie 3 casussen; aard en verloop
Nadere informatie. In een notendop. Over de auteur
Boek : DCD-hulpgids voor leerkrachten. Achtergrond en adviezen bij de motorische coördinatiestoornis. Auteur : Eelke van Haeften 2009, Pica ISBN: 9789077671276 Bespreker : Sofie Bruyneel Datum : april
Nadere informatieTherapiekeuze bij verstaanbaarheidsproblemen. Waarom dit onderwerp? Goed nieuws! Therapiekeuze bij verstaanbaarheidsproblemen
Therapiekeuze bij verstaanbaarheidsproblemen Regiodag logopedie 27 mei 2014 Waarom dit onderwerp? Maaike Diender Klinisch linguïst Audiologisch centrum Alkmaar: ACHN Kinderen 2-5 jaar, 2010-2013 Geen spraakproductieprobleem
Nadere informatiePatiënteninformatie. Afasie. Dienst Logopedie & Afasiologie. GezondheidsZorg met een Ziel
i Patiënteninformatie Dienst Logopedie & Afasiologie Afasie GezondheidsZorg met een Ziel Wat is afasie? Afasie is een verworven taalstoornis ten gevolge van een hersenletsel. We lichten de belangrijkste
Nadere informatieWPPSI-III-nl analyse Versie: 1.0.0
Persoonsgegevens Naam Geslacht Man Nationaliteit Nederlandse Voorkeurshand Rechtshandig School/Instituut Basisonderwijs Groep/Leerjaar 2 Onderzoeker Paul Vraagstelling (1) ADHD jjjj mm dd Onderzoeks datum
Nadere informatieLate fouten in het taalbegrip van kinderen
1 Late fouten in het taalbegrip van kinderen Petra Hendriks Hoogleraar Semantiek en Cognitie Center for Language and Cognition Groningen Rijksuniversiteit Groningen 2 De misvatting Actief versus passief
Nadere informatieDIFFERENTIAALDIAGNOSTIEK TOS BIJ HET JONGE KIND
DIFFERENTIAALDIAGNOSTIEK TOS BIJ HET JONGE KIND WAP Verschillend Taalvaardig, januari 2018 Els de Jong, klinisch linguïst/logo-akoepedist 1 INHOUD Uniforme Vroegsignalering Taalproblemen door JGZ Verwijzen
Nadere informatieSamen naar woorden zoeken
Samen naar woorden zoeken Diagnostiek en behandeling van woordvindingsproblemen in de logopedische praktijk Lieke Cools Amsterdam, 7 november 2014 Symposium Stichting dysfatische ontwikkeling Praktijk
Nadere informatieKIJKWIJZER MOEILIJKHEIDSGRAAD voor INFORMATIEVERWERKENDE TAKEN
KIJKWIJZER MOEILIJKHEIDSGRAAD voor INFORMATIEVERWERKENDE TAKEN 1. Wereld onderwerp : toegankelijkheid 1.1. hoe abstract is het onderwerp van de tekst* en activiteit voor de nieuwkomer? en activiteit is
Nadere informatieDefiniëring. Klinische profielen in de RTNA: PLI en ASS. Enkele voorbeelden. Pragmatische taalproblemen in de DSM. Pragmatische competentie:
Klinische profielen in de RTNA: PLI en ASS Dr. Mieke Ketelaars Definiëring Pragmatische competentie: Het adequaat gebruik van taal in context (Bishop, 2000) Maar: - Wat is adequaat? - Wat is taal in context?
Nadere informatieProtocol Project Uniforme signalering spraaktaalproblemen. kinderen INHOUD
Protocol Project Uniforme signalering spraaktaalproblemen bij jonge kinderen Versie geïntegreerd model van Wiechen 2/jarigen 1 november 2011 INHOUD 1. Inleiding 2. Taal A. De normale taalontwikkeling en
Nadere informatieEen woordje vooraf. Taalvorm. Taalvorm. Taalinhoud. Taalontwikkeling en taalontwikkelingsstoornissen
Taalontwikkeling en taalontwikkelingsstoornissen Een woordje vooraf Taalvorm ------- fonologie ------- syntaxis ------- morfologie Taalinhoud ------- Taalgebruik ------- semantiek pragmatiek Taalvorm Fonologie:
Nadere informatieOmgaan met kinderen met autismespectrumstoornissen. Rob Neyens 22.10.2009
Omgaan met kinderen met autismespectrumstoornissen Rob Neyens 22.10.2009 Programma 1. Theorie: wat is autisme? 1.1 Buitenkant 1.2 Binnenkant 2. Praktijk: hoe omgaan met autisme? 2.1 Remediëren 2.2 Compenseren
Nadere informatieDyslexiewijzer. Waarom deze dyslexiewijzer? De rol van de logopedist bij dyslexie
Dyslexiewijzer Dyslexiewijzer Waarom deze dyslexiewijzer? Voordat kinderen met het leesonderwijs in aanraking komen, kunnen ze al verwezen worden naar een logopedist. Zij hebben dan een logopedische stoornis
Nadere informatieProblemen in de spraak- en taalontwikkeling consensus, signalering & follow-up
Problemen in de spraak- en taalontwikkeling consensus, signalering & follow-up Margreet Luinge & Margot Visser-Bochane Lectoraat Kind, Taal & Ontwikkeling Overzicht lezing Achtergrond Onderzoeksopzet Ervaringen
Nadere informatiePATIËNTENINFO Dysartrie
PATIËNTENINFO Dysartrie LOGOPEDIE / AFASIOLOGIE Wat is dysartrie? Dysartrie is een verworven motorische spraakstoornis ten gevolge van een neurologische aandoening. We lichten de belangrijkste termen van
Nadere informatieDe Afname, Indexen en Subtests
De Afname, Indexen en Subtests Dé test voor diagnose en evaluatie van taalproblemen bij kinderen van 5 t/m 18 jaar Diagnose stellen Stappenplan om tot diagnose te komen 1. Observatieschaal De Observatieschaal
Nadere informatieLogopedie op SBO de Evenaar
Logopedie op SBO de Evenaar Schooljaar 2010-2011 Presentatie van: Corine Brouwer en Olga van Schaik Inhoud De visie afgezet tegen de behandelcriteria voor logopedie Verdeling logopedie schooljaar 2010-2011
Nadere informatieSAMENWERKINGSVERBAND LOGOPEDIE HARDENBERG
LOGOPEDIEPRAKTIJK BRUNINK LOGOPEDISCH SPECTRUM REGIO OOST LOGOPEDIEPRAKTIJK NOUWELS LOGOPEDIEPRAKTIJK OOSTERLAAR Inhoud van de avond Even voorstellen Filmpje Gastspreker Hilde van der Vegt Kenmerken SLI
Nadere informatieCommunicatie is meer dan spreken: Over communicatie met mensen met cognitieve gevolgen na niet aangeboren hersenletsel
Communicatie is meer dan spreken: Over communicatie met mensen met cognitieve gevolgen na niet aangeboren hersenletsel Communicatie en hersenletsel: begrijpen wij elkaar? September 2010 Voorstellen Vakantie
Nadere informatieAuditieve verwerkingsproblemen
Auditieve verwerkingsproblemen definitie, diagnostiek, (be)handelen Jessica van Herel de Frel Logopedist / spraak taalpatholoog Koninklijke Auris Groep, AC Rotterdam j.v.herel@auris.nl 19 april 2012 Inhoud
Nadere informatieINFORMATIE VOOR VERWIJZERS
INFORMATIE VOOR VERWIJZERS Men kan in het centrum voor ambulante revalidatie terecht voor multidisciplinaire diagnostiek en behandeling. Het onderzoek is bedoeld in geval er ook geanticipeerd wordt op
Nadere informatieTaaltests. Limitatieve lijst RIZIV Preverb Fonologie Lexicon Semantiek Morfologie Syntaxis Prag Leeftijd Normen uitgave
Taaldiagnostiek in Nederland en Vlaanderen: meerwaarde van de Renfrew Taalschalen Nederlandse Aanpassing (RTNA) Inge Zink Taaldiagnostiek Nederlandse taalgebied Taaltests Limitatieve lijst RIZIV Preverb
Nadere informatieProducten. Onderwijs. Zorg. Audiologisch Centrum - Multidisciplinaire diagnostiek. - Basis- en voortgezet onderwijs Cluster 2 - Ambulante begeleiding
Doelgroep Kinderen en volwassen van alle leeftijden waarbij een vermoeden van of sprake is van problemen op het gebied van: - Gehoor - Spraak en taal - Communicatie Producten Onderwijs - Basis- en voortgezet
Nadere informatieFICHE 3: Gsm - Kortetermijngeheugen
2015 11 FICHE 3: Gsm - Kortetermijngeheugen KENMERKEN EN AANBEVELINGEN [Geef tekst op] UIT: Intelligentiemeting in nieuwe banen: de integratie van het CHC-model in de psychodiagnostische praktijk. Walter
Nadere informatieDyslexie als algemeen magnocellulair deficit!? Resultaten van recent onderzoek
Dyslexie als algemeen magnocellulair!? Resultaten van recent onderzoek Prof. Dr. Pol Ghesquière & Dr. Bart Boets Centrum voor Orthopedagogiek i.s.m. Prof. Dr. Jan Wouters & Prof. Dr. Astrid Van Wieringen
Nadere informatieVroege spraak- en taalontwikkeling
Vroege spraak- en taalontwikkeling Margreet Langereis Viataal Cochleair Implant Centrum Nijmegen/Sint-Michielsgestel 17 maart 2006 Inhoud presentatie Wat is taal? Mijlpalen op gebieden van de taalontwikkeling
Nadere informatieBijlage 25: Autismespectrumstoornis in DSM-5 (voorlopige Nederlandse vertaling) 1
Bijlage 25: Autismespectrumstoornis in DSM-5 (voorlopige Nederlandse vertaling) 1 Moet voldoen aan de criteria A, B, C en D A. Aanhoudende tekorten in sociale communicatie en sociale interactie in meerdere
Nadere informatieLogopedie in het cluster 4 onderwijs
Logopedie in het cluster 4 onderwijs mw. E. Cox MA (NVLF) mw. E. Kunst-Verberne (NVLF) mw. M. Schulte (NVLF) dhr. R. Nannes (NVLF) 2 Aanleiding position statement Dit position statement richt zich op de
Nadere informatieHet Functioneel Trainingsprogramma voor Syntaxis (FTS) Van theorie naar praktijk. Joyce Jacobs
Het Functioneel Trainingsprogramma voor Syntaxis (FTS) Van theorie naar Joyce Jacobs Bachelor Logopedie, Hogeschool Zuyd, Heerlen (NL) (2007-2011) (Erasmustraject Lessius hogeschool, Antwerpen) Master
Nadere informatieChecklist: Lees- en spellingproblemen en meertaligheid
170185/1536 April 2017 Checklist: Lees- en spellingproblemen en meertaligheid In te vullen door: school (leerkracht/ib er) in overleg met ouders, eventueel met iemand die als tolk kan fungeren. Als er
Nadere informatieTips voor Taal Hoe stimuleer je de taalontwikkeling van je kind?
Tips voor Taal Hoe stimuleer je de taalontwikkeling van je kind? Tips voor Taal Hoe stimuleer je de taalontwikkeling van je kind? Ga op ooghoogte met je kind zitten Door op ooghoogte te gaan zitten tijdens
Nadere informatieDe Klinisch Linguïst. Specialist in. Taalontwikkelingsstoornissen Verworven taalstoornissen
De Klinisch Linguïst Specialist in Taalontwikkelingsstoornissen Verworven taalstoornissen Copyright Vereniging voor Klinische Linguïstiek (VKL) April 2000 Secretariaat: Vereniging voor Klinische Linguïstiek
Nadere informatieProtocol Diagnostiek Ontwikkelingsdysfasie (PDOD) (versie oktober 2018)
Protocol Diagnostiek Ontwikkelingsdysfasie (PDOD) (versie 1.0 - oktober 2018) Begga Van De Walle 1 2 Ingrid Herreman 1 3 Inge Zink 4 5 1 Sig-intervisiewerkgroep Taal bij Kinderen 2 Centrum voor Ambulante
Nadere informatieCAR netwerk Waas & Dender
CAR netwerk Waas & Dender 2 de lijn van de gezondheidszorg Wat en voor wie? Gespecialiseerd in multidisciplinaire diagnostiek en behandeling van kinderen met neurobiologische ontwikkelingsstoornissen
Nadere informatie