Anamnese bij meertalige kinderen

Transcriptie

1 Inhoud Anamnese bij meertalige kinderen Anders dan anders? Kaderen binnen de algemene intake Welke vragenlijsten? Informatie van de ouders Informatie uit de omgeving Vragenlijsten met diagnostische waarde Nood aan bijkomende kennis Andere taal Normale ontwikkeling van een tweetalig kind Verschillen, obstakels en valkuilen 2 titel De algemene intake Casus Hamed, 1 e lj bis Aanmelding: Taal- en leerproblemen Eenoudergezin, moeder heeft nieuwe partner en is zwanger doch partner woont nog niet in. Enkel aanwezig in het weekend. Geen contact meer met biologische vader: intra-familiaal geweld. Motoriek: Fijnmotorische problemen: opvallende zwakke schrijfmotoriek. Schools: Ernstige leesproblemen, rekenachterstand, gedrag: clownesk, vechten op speelplaats De algemene intake Hamed, 1 e lj bis Medisch: Moeilijke zwangerschap. vaak en ernstig ziek in baby- en peuterperiode. Taal: Thuis gemengd taalaanbod Arabisch Frans, zou zich beter verstaanbaar kunnen maken in het Arabisch. Op school: Nederlands. Volgens moeder goede kennis. 3 titel 4 titel De algemene intake Belang van een multidisciplinair team Belicht alle aspecten van de ontwikkeling Vandaag: Taalontwikkeling er uitgelicht Extra aandacht voor spel Cultuur: raakpunten / verschillen Dit deeltje past steeds! binnen een groter geheel. Informatie van de ouders Anamnese meertaligheid (versie 2, 2009) Anamnese meertalige kinderen (AMK, SIG) Gebaseerd op Anamnese meertaligheid (AM) Uitgebreid daar uit de praktijk een aantal opmerkingen kwamen. 5 titel 6 titel 1

2 Informatie van de ouders AMK Onderdelen: - Algemene gegevens (AM) - Gegevens over de ouders (AM +) - Gegevens over de grootouders - Gegevens over de thuissituatie (AM +) - Gegevens over het taalaanbod (AM +) - Taalbeheersing van het kind (AM +) - Attitude van de ouders (AM +) - Gegevens over het kind en zijn omgeving (AM +) Gegevens over de ouders: Moedertaal Andere talen Nederlands Mate van beheersing Hamed: Moeder mengt het Arabisch en het Frans door elkaar in één zin. Ze kan zich in het Frans uitdrukken doch zoekt vaak naar haar woorden. Moeder vindt zichzelf het vlotst in het Frans. 7 titel 8 titel Gegevens over de grootouders Hamed: Moeder krijgt en kreeg veel steun van de familie. De maternele grootouders wonen in België en praten vnl. Arabisch. Moeder vertelt dat Hamed erg verwend werd door oma en nu niet meer luistert naar de oma. 9 titel Informatie van de ouders: De thuissituatie Focus rond het gebruik van de talen thuis Gegevens over het taalaanbod per taal Hamed: Moeder kan niet of moeilijk over de voorschoolse situatie vertellen: te emotioneel beladen. Isabelle: Voorschools: Portugees Met schoolstart: ouders + school spreken Nederlands. Doch ouders beheersen Nederlands onvoldoende = Zeer arm taalaanbod 10 titel Verschil tussen successieve en simultane taalontwikkeling. In de praktijk: Brusselse situatie Simultaan Arabisch-Frans: mengelmoes! Successief Nederlands Zwart-Afrikanen: Zeggen vaak thuis Frans te spreken Heel vaak nog notre langue Navragen!!!! Successief Nederlands : Taalbeheersing van het kind Belang van doorvragen en concrete vragen te stellen! Bv. Meeste ouders: Begrijpen voldoende MAAR - Begrip van lange opdrachten? - Begrijpt het een voorgelezen verhaal? - Kan het vragen beantwoorden? - Isabelle: Aanvankelijk gaf vader goede beheersing van Portugees aan. Na doorvragen verschillende moeilijkheden in Portugees en Nederlands. 11 titel 12 titel 2

3 Extra vragen rond taalontwikkeling Begrip Aanwijzen in een boekje Dagelijkse opdrachten 2-ledige opdrachten Lange opdrachten Luisteren naar een verhaal Productie Benoemen in een boekje Eenvoudige vragen beantwoorden Woordenschat Extra vragen rond taalontwikkeling Productie Zinnen, lengte? Samengestelde zinnen? Vervoegen van werkwoorden? Woordvolgorde? Iets vertellen van gebeurtenis op school? Is het verhaal te volgen? Specifieke vragen voor meertalige kinderen Vlot switchen? Mengen van talen? 13 titel 14 titel Taalverlies Taaldominantie Taalverschuiving Onvoldoende verworvenheid: te weinig aanbod om bepaalde structuren of morfologische regels eigen te maken. Tweetalig Perfect in beide talen! Informatie van de ouders (AMK): Attitude van de ouders Eisen naar de verschillende talen Mogelijkheden tot stimulatie 15 titel 16 titel Kennis van een normale meertalige ontwikkeling is nodig. (Julien) Successief: overslaan van vroegtalige fase en stille periode! Simultaan: Kinderen doorlopen alle fases in 2 talen, talen beïnvloeden elkaar Overgeneralisatie en overextensie (ook bij eentaligen) Transfer (positief en negatief: interferentiefouten) en code-switching (bij meertaligen). Dus niet elke taalfout is een kenmerk van een gestoorde taalontwikkeling! Bv. Eva (Simultaan: Lets- Nederlands) gebruikt weinig lidwoorden: In het Lets wordt een lidwoord enkel gebruikt wanneer je iets wil benadrukken!!! Belang van kennis van de moedertaal Bv. Youssef, 3 jaar(simultaan: Frans/Arabisch, successief: Nederlands) : wordt aangemeld omdat hij op school nog niet spreekt: Stille periode!!! 17 titel 18 titel 3

4 Belang van het erkennen van onze eigen attitude! Politiek: Meertaligheid moet gestimuleerd worden (elite-tweetaligen) = Additieve meertaligheid MAAR elke migrant moet wel het Nederlands leren en liefst vlot spreken = Subtractieve meertaligheid!!! Onderscheid maken tussen grote en kleine minderheidsgroepen Sociale status van de taal Gegevens over het kind en zijn omgeving Hamed: Omdat de jongen zo druk is, volgt hij driemaal per week judo. Hij gaat er vaak met traantjes naar toe maar moeder geeft aan dat hij nadien veel beter slaapt. In de derde kleuterklas maakte de juf opmerkingen over zijn tekeningen. Hij zou zwakker gepresteerd hebben dan zijn klasgenoten. 19 titel 20 titel Hamed: Hamed kan nu wel een kindtekening maken. Voor puzzelen heeft Hamed geen geduld. Hij bouwt wel graag met lego en gebruikt hierbij heel veel fantasie. De jongen kan een brug en een huis bouwen. Het volgen van een plan lukt nog niet. Hamed speelt erg graag met Cars en vertoont hiervoor een bijzonder grote interesse. Hamed: Hij speelt erg graag op de Playstation. Moeder verbiedt hem dit echter daar ze vermoedt dat er een link bestaat tussen de spelletjes en zijn vechtgedrag op de speelplaats. Hij speelt graag tikkertje en voetbal. Verder speelt hij met auto s en verzamelt hij kaarten. 21 titel 22 titel Speelgoed: Geen speelcultuur Ouders hebben geen idee welk speelgoed voor welke leeftijd past, geen kennis van ontwikkelingsdoelen. Vinden elektronisch speelgoed meestal fantastisch. Vinden werkblaadjes, kennis van alfabet, telrij opzeggen heel belangrijk. bv. Moussa: auto met kauwgombal Intercultureel bemiddelaarster 24 titel 4

5 Informatie uit de omgeving Belangrijke opmerkingen: Een leerkracht kan de taal en het taalgebruik binnen een schoolse context beoordelen. Een niet-nederlandstalige ouder kan goed de moedertaal beoordelen. Het beoordelen van het Nederlands is veel moeilijker. Je leert een taal anders in de thuisomgeving dan in de schoolcontext. (DAT en CAT) Bv. Reynell Informatie uit de omgeving CELF: Pragmatieklijst Omgangsvormen en gespreksvaardigheden Verkrijgen van, reageren op en verstrekken van informatie Begrijpen en gebruiken van non-verbale uitingen. CELF: Observatieschaal Luisteren Spreken Lezen Schrijven 25 titel 26 titel Informatie uit de omgeving Je kan deze lijst ook door de ouders of kind laten invullen. Verschillende interpretaties Verschillen tussen moedertaal en taal op school Zowel voor jongere (vanaf 3j) als oudere kinderen (tot 18 jaar) Bestaat ook in een tweetalige versie: - Nederlands-Turks - Nederlands- Arabisch Vragenlijsten met een diagnostische waarde Lexiconlijsten: - meet de woordenschat productie + aantal zinnetjes bij kinderen tussen 20 en 30 m - Aankruisen wat het kind zegt - Bepalen van een taalontwikkelingsniveau Bestaat ook in het Turks, Marokaans-Arabisch en het Tarifit-Berbers Mogelijkheid tot het meten van de cumulatieve Woordenschat. 27 titel 28 titel Even wat Theorie De ontwikkeling van de woordenschat bij meertalige kinderen: Testscores van meertaligen wijken hier het meest af van eentaligen. Je leert een woord door het op te slaan in je mentaal lexicon Lange termijn geheugen Voldoende contextuele ervaringen Interactie met je omgeving is belangrijk!!! Ervaringen verschillen in elke taal (bv. Thuis school) dus verschillende woordenschat in elke taal! 29 titel Je meet én de woordenschat in de ene taal én de woordenschat in de tweede taal = cumulatieve woordenschat Deze woordenschat is een veel betere maat voor het echte kunnen van het kind. Onderzoek bij Turkse successief tweetalige kinderen: hoe groter WS in het Turks, hoe groter in het Nederlands. Kennen voor de lft van 6j veel meer Turkse woorden!!!! 30 titel 5

6 Probleem met de diepe woordenkennis: Kennen minder betekenisaspecten van hoogfrequente woorden zoals neus, boek of geheim De betekenisomschrijvingen zijn veel minder abstract, verwijzen minder naar diepere betekenislagen (bv. neus is een lichaamsdeel) Vaker gebruik van GAP: General-all-purpose Verwacht dus geen equivalent in de andere taal voor alle woorden die ze kennen in die ene taal!!! N-CDI: Uitgebreide oudervragenlijst voor jonge kinderen van 8 tem 30 maanden, bestaat ook in verkorte vorm. Verkorte N-CDI-3 vorm voor kinderen van 30 tot 37 maanden Gebaseerd op een internationaal gebruikte vragenlijst. Genormeerd voor Vlaanderen, percentielen Beslissingsboom voor gebruikers 31 titel 32 titel N-CDI s NIET genormeerd voor meertaligen Moeilijk voor anderstalige ouders om in te vullen. In de praktijk: Wanneer één van de ouders Nederlandstalig is: cumulatieve woordenschat berekenen. N-CDI s Onderzoek bij tweetalige Spaans-Engelse families met laag inkomen, Child Development, Sep. Okt. 2009, Measuring growth in BilingualChildren s Englisch Productive Vocabulary Development, Vagh, Pan and Mancilla-Martinez Helpt het om een beter beeld te krijgen door ook de leerkrachten/kinderverzorgsters mee te laten invullen? Geven de ouders een goed beeld? De samengestelde scores (lk en ouders) lijken niet beter dan de ouderscores alleen De ouderscores komen heel goed overeen met de testresultaten. Hebben enkel WS in Engels gemeten 33 titel 34 titel EPV lijsten voor Evaluatie van Pragmatische Vaardigheden = gaat over taalgebruik!!! Bekijkt ook de non-verbale aspecten van de communicatie. complementair aan de N-CDI s de EPV1 (van 6 tot 15 maanden) en de EPV2 (van 16 tot 30 maanden) NIET genormeerd voor meertaligen. Uit de praktijk lijkt de gebruikte woordkeuze voor anderstalige ouders moeilijker te zijn bv. Vestigt het kind de aandacht op 35 titel ALDeQ Assesment of English language learners: Using Parent report on first Language development, Johanne Paradis, Kristyn Emmerzael, Tamara Sorenson Duncan Journal of communication disorders, 2010 Canadese situatie: Tweetalig: Frans-Engels Worden eveneens geconfronteerd met heel veel anderstaligen van zeer verscheiden minderheidsgroepen. Onderzoek in de moedertaal wordt dan ook zeer moeilijk! Doel: Ontwikkelen van een oudervragenlijst onafhankelijk van taal en cultuur die meertalige kinderen met een taalstoornis onderscheid van meertalige kinderen zonder taalstoornis. 36 titel 6

7 De ALDeQ 3 eisen: Niet taal-specifiek dus geen vragen over specifieke zinsstructuren. Rating scales van 0 tot 3 Retrospectief gedeelte Section A: early milestones Section B: Current L1 abilities Focust op de expressieve vaardigheden Aandacht voor taalverlies: laten de ouders hun kind vergelijken met andere kinderen in dezelfde situatie. De ALDeQ Section C: Behaviour patterns and activity preferences Gaat op zoek naar evt. milde tekorten op vlak van cognitie en perceptuele vaardigheden Frustratie Gekozen voor indirecte vragen Section D:Family History Indirecte en directe vragen Bij bovenstaande secties kan je vragen niet invullen. Laatste sectie weegt ook minder door. 37 titel 38 titel De ALDeQ Scores voor de delen en het geheel Genormeerd voor Canadese kinderen die het Engels als tweede of derde taal leren van 5j2m tot 6j4m en die minstens 7 maanden Engels en maximum 27 maanden Engels aangeboden kregen. De ALDeQ: de onderzoeksresultaten Goede specificiteit: terecht negatieve testuitslagen Zwakke sensitiviteit: terecht positieve testuitslagen: Volgens de onderzoekers misschien te wijten aan misdiagnoses bij de taalgestoorde kinderen. Bij alle kinderen was er sprake van taalverlies in de eerste taal! Er was een grote variatie aan antwoorden in sectie D: differentieerde het minst. 39 titel 40 titel De ALDeQ: besluit Veelbelovend, ook in onze Belgische (Brusselse) context Maar steeds te gebruiken in combinatie met ANDER onderzoeksmateriaal, geen test op zich Direct onderzoek in T1 en T2 Informatie uit de omgeving! Dit jaar: verkennend onderzoek a.h.v. een aantal thesissen Uit de praktijk: Hamed! 41 titel Cultuur: Raakpunten /verschillen Houding van de hulpverlener Communicatie!!! Bewust zijn van je eigen persoonlijke kijk op de dingen. Gebruik eenvoudige taal. Herformuleer! Pas op met termen. Wat zie je bij de cliënt? Betrokken doch niet verantwoordelijk Weinig kennis van onderwijs en gezondheidssysteem, ziekten Hechten minder belang aan taalvaardigheden. Op tijd komen 42 titel 7

8 Cultuur: Raakpunten / Verschillen Aparte vragen. Praat Moussa zo weinig omdat hij als baby slecht water te drinken kreeg? Zou Voodoo helpen? Mijn zoon articuleert slecht want zijn tong zit vast. Aparte verklaringen. Mijn dochter heeft een achterstand want ik gaf haar niet de naam die Allah mij in mijn droom opdroeg te geven. Als god het wil, zal het beter gaan met mijn zoon. 43 titel Cultuur: Verschillen /raakpunten Aparte verklaringen Mijn dochter is behekst. RESPECT Inter-cultureel bemiddelaar helpt beide partijen elkaar te begrijpen Opbouwen van een wederzijds vertrouwen. Ga in op vragen, geef de ouders het gevoel gehoord te worden. 44 titel Ter info Geraadpleegde literatuur Taalstoornissen bij meertalige kinderen, diagnose en behandeling, Manuela Julien Anamnesegesprekken met ouders van meertalige kinderen: leidraad voor aanvullende anamnese, Intervisiewerkgroep Meertalige kinderen, Signaal, juli-augustus 2008 Measuring Growth in Bilingual and Monolingual Children s English Productive Vocabulary Development: The Utility of Combining Parent and Teacher report, Shaler Banu Vagh, Alexander Pan, Jeanette Mancilla- Martinez 45 titel Ter info Geraadpleegde literatuur Assessment of English Language learners: Using Parent report on first language development, Johanne Paradis, Kristyn Emmerzael, Tamara Sorenson Duncan Interessante websites Richtlijn diagnostiek van meertalige kinderen, Mirjam Blumenthal, paces.com/welkom: informatie per taal 46 titel 8