Nederlands investeringsklimaat voor Technostarters

Transcriptie

1 Nederlands investeringsklimaat voor Technostarters 1-meting Jan 2007 TI Research Group BV In opdracht van TechnoPartner

2 Tornado Insider Research Group B.V. Tornado Insider is een pan-europese technologie research & media organisatie. Voor ondernemers, investeerders en dienstverleners vormen wij een bron van informatie over high-tech Europa. Onze activiteiten bestaan uit research, verslaglegging, start-up awards en nationale en internationale evenementorganisatie. De basis van alle Tornado Insider activiteiten is s werelds meest uitgebreide database van Europese private technologiebedrijven, hun investeringen, alsook de beslissingsnemers. De combinatie van deze database met onze ongeëvenaarde kennis van de Europese technologiemarkt maakt Tornado Insider dè partij voor vragen over de Europese technologie industrie. Met onze diensten en producten geven we waardevolle inzichten in technologietrends in Europa en het investeringsklimaat. Hiernaast leveren we concurrentie- en marktanalyses op maat en ondersteuning bij due diligence activiteiten. Tornado Insider Research Group B.V. Stephensonstraat BA Amsterdam, The Netherlands Tel: Fax: research@tornado-insider.com Disclaimer Dit document is zo zorgvuldig mogelijk samengesteld. Desondanks kunnen onjuistheden voorkomen. Wij sluiten alle aansprakelijkheid uit voor enigerlei directe of indirecte schade, van welke aard dan ook, die voortvloeit uit of in enig opzicht verband houdt met het gebruik van de informatie in dit document. Tornado Insider 2007 ALL RIGHTS RESERVED opyright in the whole and every part of this publication belongs to Tornado Insider. No part of this publication may be used, sold, transferred, opied or reproduced, stored in a retrieval system or transmitted in any form or by any means, in or on any media other than in accordance with he terms of the prior written consent of Tornado Insider. The recipient shall protect this document from loss, theft or compromise. 2

3 Samenvatting Het investeringsklimaat voor jonge technologiebedrijven in Nederland lijkt zich te herstellen. Er zijn meer fondsen beschikbaar voor vroege faseinvesteringen en de dealactiviteit lijkt toe te nemen. Echter, een tekort aan vervolgfinanciering dreigt. Analyse investeringsklimaat technostarters Net zoals in de 0-meting haalde het overgrote deel van de ondernemers een seed-ronde op in het jaar van inschrijving bij de Kamer van Koophandel (KvK). Het gemiddeld opgehaalde bedrag was toegenomen ten opzichte van de 0-meting. De seed-investeringen werden voornamelijk gefinancierd door de ondernemer zelf, gevolgd door banken. Er werden minder eerste rondes gerapporteerd dan tijdens de 0-meting, maar het gemiddelde bedrag van de eerste rondes was wel hoger. De ondernemers, banken en business angels waren de belangrijkste financieringsbronnen voor eerste rondes. Meer ondernemers waren nog op zoek naar eerste ronde-financiering dan in de 0- meting. Bovendien was het gezochte bedrag veel hoger. De sectoren Telecom en Instrumenten rapporteerden hoge gemiddelde investerings-bedragen tijdens de 1-meting. Sectoren met relatief veel leveranciers van diensten noteerden de lagere bedragen. Computerserviceen informatietechnologiebureaus, de sector met de meeste technostarters, was hier een voorbeeld van. Voor zowel de 0- als de 1-meting gold dat investeringsbedragen sterk afhankelijk waren van het technologie- en ambitieniveau van bedrijven. Hierbij lieten bedrijven met een forse technologiecomponent en hoge ambities de hoogste opgehaalde en verwachte bedragen zien. Maar deze bedrijven kwamen het minst voor. In de 1-meting kwam net zoals bij de 0-meting - naar voren dat een groot deel van de ondernemers geen externe financier nodig denkt te hebben. Slechts 25% van de geïnterviewde starters had een aanvraag bij een bank gedaan. Dit is vergelijkbaar met de 0-meting. Wel werd een flinke toename in succesvolle aanvragen geregistreerd: 87% van het totaal (t.o.v. 58% in de 0-meting). Onderliggende factoren voor dit succes waren een goed ondernemersplan en bestaande relaties met een bank, dezelfde als bij de 0- meting. Business angels bleken nog altijd redelijk onbekend en slecht te vinden. Het percentage aanvragen steeg wel naar 26%. Vooral een goede chemie tussen informele investeerder en ondernemer wordt als essentieel gezien voor een succesvolle investeringsaanvraag. De succesratio bij een aanvraag bleef erg hoog: 84%. Net zoals bij de 0-meting werd in deze studie overwegend negatief commentaar op subsidies geleverd. Vooral het onoverzichtelijk aanbod van subsidies en de administratieve lasten werden als hinderlijk ervaren. Reden te meer om een belangrijke rol toe te kennen aan intermediairs. Vooral voor high- en medium-tech bedrijven bleken subsidies van belang. WBSO werd het meest aangevraagd. 3

4 38% van de ondernemers was op de hoogte van TechnoPartner. Ze waren overwegend positief, vooral wat betreft het leveren van informatie over subsidies, leningen en venture capital. Analyse venture capital klimaat De studie naar het venture capital-klimaat in Nederland wees uit, dat in 2005 meer geld werd geïnvesteerd ( 176 miljoen). Tegelijkertijd was er een lichte daling in aantal deals ten opzichte van 2004: van 44 naar 40 in De eerste jaarhelft van 2006 liet een herstel zien in activiteit (26 investeringen), en totaal geïnvesteerd bedrag ( 97 miljoen). Het gemiddelde investeringsbedrag nam fors toe in Deels was dit het resultaat van de terugkeer (na 2 jaar), van investeringen van 10 miljoen en hoger. Er was een afname van vroege fase-investeringen in 2005 (46% van totaal aantal deals), maar dat herstelde zich weer in de eerste jaarhelft van 2006 (57%). Op de Europese ranglijst is Nederland in 2005 (en de eerste helft van 2006) opgeklommen naar de vijfde plek voor deal-activiteit (plaats 7 in 2004) en de zesde voor totaal geïnvesteerd kapitaal (plaats 9 in 2004). In totaal ging er zo n 5% van het totale Europese bedrag en van het aantal deals naar Nederland. Er werd door venture capital investeerders (VCs) het vaakst geïnvesteerd in Computerservice- en informatietechnologiebureaus, al nam over de jaren het aandeel van de sector af tot 30% van het totaal. Het relatieve aantal deals in bureaus voor speur- en ontwikkelingswerk en farmaceutische producten nam juist toe. De laatste sector haalde in 2005 het meeste geld op (31% van het totaal). Het is gebleken dat VCs blijken een sterk voorkeur voor high-tech bedrijven te hebben. Er waren in 2005 weinig VCs actief in Nederland. De meeste activiteit kwam van regionale investeerders. Buitenlandse VCs investeerden sinds 2001 steeds minder in Nederland, maar zijn sinds kort weer actiever op zoek naar Nederlandse bedrijven. Uit de interviews met investeerders kwam naar voren dat deze een toename van hun deal-activiteit verwachtten voor de komende 12 maanden. Dit was tijdens de 0-meting ook aangegeven, iets wat grotendeels ook werd nageleefd. De gehonoreerde fondsen van TechnoPartner lieten vooralsnog minder activiteit zien dan de investeerders hadden verwacht. Tijdens de 1- meting meldden de investeerders dat er verbeterde mogelijkheden waren voor technostarters om financiering op te halen, maar voorspelden velen een tekort aan vervolgfinanciering. De VCs waren allemaal op de hoogte van de activiteiten van TechnoPartner. Terwijl ze overwegend positief stonden tegenover de uitgangspunten van de seed-fondsen, vonden ze de beperkte grootte en lage investment fee een risico met zich meebrengen. 4

5 Inhoudsopgave Samenvatting 3 Analyse investeringsklimaat technostarters 3 Analyse venture capital klimaat 4 Inhoudsopgave 5 Inleiding 7 1 Investeringsklimaat voor Technostarters Methodiek Investeringen in technostarters Jaarverdeling eerste-ronde investeringen Gemiddeld investeringsbedrag per SBI-sector Gemiddeld investeringsbedrag per technologieniveau Type investeerder De rol van banken De rol van business angels De rol van subsidies Ambities van technostarters TechnoPartner 27 2 Venture Capital klimaat Methodiek Venture capital-investeringen Activiteit venture capital Nederlands venture capital ten opzichte van Europa Activiteit investeerders in Nederland Rondeverdeling venture capital Sectorverdeling venture capital Venture Capital sentimenten De verwachtte investeringsactiviteit bij de 0-meting Investeringen in komende 12 maanden Investeringsklimaat voor de technostarter TechnoPartner 43 3 Discussie investeringsklimaat 45 Investering klimaat 45 De gehanteerde sectorverdelingen 46 Bijlage I: Sectoren - Standaard Bedrijfsindeling (SBI'93) 45 Bijlage II: Sectoren - Tornado Insider Research (TI) 45 Bijlage III: Sectorenanalyses 1-meting op basis van TI sectoren 45 Bijlage IV: Verdeling TI sectoren over SBI sectoren - Technostarter interviews 45 Bijlage V: Verdeling TI sectoren over SBI sectoren - VC investeringen in NL 45 Bijlage VI: Vragenlijst Technostarters 45 Bijlage VII: Vragenlijst interviews met VCs 45 Bijlage VIII: 0-meting analyses na aanvulling - incl. SBI indeling 45 5

6 Lijst van figuren Figuur 1: Jaarverdeling eerste ronde-financieringen: 0- versus 1-meting 10 Figuur 2: Gemiddeld investeringsbedrag SBI-sectoren (zonder basischemie) 12 Figuur 3: Gemiddeld investeringsbedrag per ronde en technologieniveau 13 Figuur 4: Gemiddeld investeringsbedrag per type investeerder 14 Figuur 5: Verdeling deals per klasse van bedragen en type investeerder 15 Figuur 6: Verdeling type investeerders over alle investeringen per ronde 16 Figuur 7: Samenwerking ondernemers en banken 17 Figuur 8: Aanvragen per bank 18 Figuur 9: Toegewezen aanvragen per bank 19 Figuur 10: Samenwerking ondernemers en business angels 21 Figuur 11: Aanvraag subsidies per technologieniveau 23 Figuur 12: Succes bij aanvraag subsidies 24 Figuur 13: Hoofdambities per technologieniveau 25 Figuur 14: Gemiddeld investeringsbedrag per ronde en ambitieniveau 26 Figuur 15: VC investeringen in Nederlandse technologiebedrijven per jaar 30 Figuur 16: Gemiddeld VC investeringsbedrag in Nederland per jaar 31 Figuur 17: VC investeringen in Nederland per kwartaal in 2003 H Figuur 18: Positie Nederland in Europese technologie venture capital klimaat 33 Figuur 19: Ratio buitenlandse ten opzichte Nederlandse actieve VCs 35 Figuur 20: Rondedistributie VC investeringen in Nederland per jaar 36 Figuur 21: Sectordistributie geïnvesteerd VC in Nederland per jaar 37 Figuur 22: Sectordistributie aantal VC investeringen in Nederland per jaar 38 Figuur 23: Verdeling VC in Nederland over high-, medium- en low-tech 39 Bijlage III: Sectoranalyses 1-meting op basis van TI sectoren Figuur A: Gemiddeld investeringsbedrag per sector interviews technostarters 51 Figuur B: Sectordistributie geïnvesteerd VC in Nederland per jaar 51 Figuur C: Sectordistributie aantal VC investeringen in Nederland per jaar 52 Bijlage VIII: 0-meting analyses na aanvulling incl. SBI-indeling Figuur A: Gemiddeld investeringsbedrag per SBI-sector 59 Figuur B: Gemiddeld investeringsbedrag per Tornado Insider categorie 59 Figuur C: Gemiddeld investeringsbedrag per ronde en technologieniveau 60 Figuur D: Gemiddeld investeringsbedrag per type investeerder 60 Figuur E: Verdeling deals per klasse van bedragen en type investeerder 61 Figuur F: Verdeling type investeerders over alle investeringen per ronde 61 6

7 Inleiding TechnoPartner helpt mensen die op basis van een technische vinding een onderneming starten. Zo wordt deze toegang verschaft tot geld, kennis, ervaring en apparatuur. Daarvoor richt TechnoPartner zich ook op kennisinstellingen, universiteiten, grote ondernemingen, banken en investeerders, om ze te motiveren hun geld en kennis ter beschikking te stellen aan de pioniers van de toekomst. In 2005 gaf TechnoPartner opdracht aan Tornado Insider Research om een 0-meting uit te voeren om het Nederlandse investeringsklimaat voor starters in kaart te brengen. Om een goed beeld te krijgen van de veranderingen in financieringsmogelijkheden voor technostarters en de sentimenten in de markt, is het van belang jaarlijkse vervolgstudies uit te voeren. Zo is Tornado Insider eind 2006 gevraagd een eerste vervolgstudie te doen, verder in dit rapport 1-meting genoemd. Dit rapport geeft de resultaten weer van deze studie. Hierbij is een vergelijking gemaakt met de situatie in 2005, en worden de vooruitzichten voor 2007 bediscussieerd. Verbeterd inzicht in de dynamiek van de markt zal essentiële terugkoppeling geven omtrent de effectiviteit van de TechnoPartner initiatieven om het investeringsklimaat te verbeteren. Net als de 0-meting is de rapportage tweeledig. Het eerste onderdeel richt zich specifiek op de starters, hun wensen en succes bij het ophalen van financiering en het belang van de verschillende typen investeerder. Onderzocht zijn 'seed'- en 'eerste ronde'-investeringen in technologiebedrijven, opgericht in 2004 en Het tweede onderdeel geeft een overzicht van het venture capital-klimaat voor technologieondernemingen in Nederland en hoe de ontwikkelingen zich verhouden tot andere Europese landen. De analyse spitst zich verder toe op de sectoren, regio s en rondes waar de fondsen zich op richten. Naar uitdrukkelijke wens van TechnoPartner geeft Tornado Insider in de analyse een overzicht op basis van de sectorverdeling volgens de SBIcodering van het CBS. Het bereik van deze verdeling is wijder dan die gehanteerd in de 0-meting. In dit rapport wordt daarom een aanvulling gegeven op de 0-meting. Die is vervolgens meegenomen in de vergelijkingen tussen de studies. Tornado Insider is van mening dat de eigen sectorverdeling beter toepasbaar is op onderzoek naar investeringen. Daarom is de analyse op deze sectoren ook weergegeven in de bijlagen. Door de combinatie van de gelimiteerde schaal van de studie, een breed en complex onderzoeksgebied, en de uitbreiding van de te onderzoeken sectoren ten opzichte van de 0-meting, zijn de kwantitatieve resultaten indicatief. De kwalitatieve analyses geven een representatief beeld van de sentimenten in de markt. Hoe dan ook kunnen de uitkomsten van het onderzoek een waardevolle bijdrage kunnen leveren aan de sturing van nieuwe TechnoPartner initiatieven. 7

8 1 Investeringsklimaat voor Technostarters Dit hoofdstuk geeft de resultaten weer van de 1-meting naar de financieringsbehoeftes en ervaringen van startende technologieondernemingen in Nederland. De studie is een vervolg op de 0-meting die vorig jaar heeft plaatsgevonden. Technostarters vervullen een belangrijke rol in de economie. Ze stimuleren werkgelegenheid en zijn een essentiële schakel in het bevorderen van innovatie in Nederland. Om optimaal te kunnen groeien, moeten dergelijke bedrijven vaak externe financiering aantrekken. In dit hoofdstuk wordt uitgeweid over de mogelijkheden en onmogelijkheden voor technostarters om kapitaal aan te trekken, en welke typen investeerder er van belang zijn. Allereerst wordt het niveau van seed- en eerste ronde-investeringen besproken, zoals naar voren kwam uit gesprekken met ondernemers. Daarnaast wordt ingegaan op de onderliggende sentimenten van ondernemers, die een rol spelen bij het selecteren van een investeerder en de manier waarop de selectie plaatsvindt. De resultaten worden vergeleken met die in de 0-meting. 1.1 Methodiek Voor de 1-meting zijn technologiebedrijven geïnterviewd die in 2004 en 2005 zijn ingeschreven in de Kamer van Koophandel (KvK). De doelgroep bestaat uit ondernemingen die technologie creëren of als essentieel onderdeel gebruiken in hun producten en/of serviceaanbod. De steekproef voor deze studie is geselecteerd op basis van de Standaard Bedrijfsindeling (SBI '93) zoals wordt gehanteerd door het Nederlandse Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). De verschillende sectoren waar technostarters onder vallen worden weergegeven in bijlage 1. Ook het handelsregister van de KvK gebruikt deze SBI-indeling. Zoals in bijlage 1 te zien is, worden de verschillende SBI-sectoren onderverdeeld op technologieniveau (high-, medium- en low-tech). Te verwachten valt dat high-tech ondernemingen een hogere financieringsbehoefte hebben, aangezien een hogere technologiecomponent meestal hogere opstartkosten met zich meebrengt. De verwachting is dan ook, dat high-tech bedrijven meer ervaring hebben met het ophalen van financiering. Dit is de reden waarom in dit onderzoek relatief meer high-tech bedrijven zijn meegenomen in de steekproef (ratio circa 1,5 high-tech, 1 medium-tech en 0,5 low-tech). Daarnaast is in de steekproef gekeken naar het totale aanbod per sector. Zo zijn binnen high-tech bijvoorbeeld beduidend meer computerservice- en informatietechnologiebureaus gebeld dan telecom bedrijven, en binnen low-tech meer groothandels dan rubber en kunststof producenten. Er vonden in totaal 265 interviews plaats voor de 1-meting. Alle ondernemers werd gevraagd naar de activiteiten van het bedrijf, de 8

9 investeringen in hun bedrijf, en hun ervaringen met typen financier als business angels, banken, en subsidies. Nieuw voor de 1-meting waren vragen over de bekendheid van de ondernemer met TechnoPartner en over ambities voor de toekomst. De volledige vragenlijst is opgenomen in bijlage 6. De combinatie van kwalitatieve en kwantitatieve informatie geeft een goed beeld van de mogelijkheden voor technostarters om in het huidige klimaat financiering op te halen. Zoals in de 0-meting is gebleken, komen in de KvK-onderverdeling nogal wat fouten voor. Daarom zijn alle geïnterviewde bedrijven opnieuw onder de loep genomen, en kregen op basis van hun activiteiten opnieuw een SBIsector toegewezen. De analyses in de 0-meting zijn gedaan aan de hand van de sectoren zoals gebruikt door Tornado Insider (bijlage 2). Het bereik van de SBI-indeling is echter breder. Daarom is in deze studie ook een aanvulling gemaakt op de 0-meting. Hiervoor zijn 27 bedrijven gebeld die zijn gestart in 2003 en vallen onder sectoren die niet in de oorspronkelijke 0-meting aan bod kwamen. De herziene grafieken voor de 0-meting staan weergegeven in bijlage 8. In dezelfde bijlage zijn ook enkele geheel nieuwe grafieken voor de 0-meting bijgevoegd. De genoemde Tornado Insider sectorverdeling sluit beter aan op de focus en het jargon van investeerders. Daarom worden de sectorgebonden analyses ook voor deze sectoren gemaakt. Deze zijn weergegeven in bijlage 3. Door het grotere bereik van de SBI-codering zijn enkele nieuwe categorieën toegevoegd aan de Tornado Insider verdeling in vergelijking met de 0- meting. Dit zijn Industrial, R&D, en Engineering & Architectural Services. Om de technologieën die onder de verschillende SBI sectoren vallen inzichtelijker te maken, geeft bijlage 4 het verband weer tussen de SBIindeling en de Tornado Insider sectoren aan de hand van de activiteiten van de geïnterviewde technostarters. De onderverdeling van de verschillende SBI-sectoren op technologieniveau blijkt niet waterdicht. Sommige bedrijven in low-tech sectoren laten een sterke technologiecomponent zien en geven aan innoverend te zijn, terwijl bij bedrijven in de high-tech sectoren technologie soms van minder belang is. Om beter inzicht te geven in het technologieniveau van de steekproeven in deze studie en de 0-meting, werd het technologieniveau van alle geïnterviewde bedrijven bepaald, los van de SBI-sector waarin ze waren ingedeeld. In deze indeling zijn high-tech bedrijven ontwikkelaars van technologie - in de vorm van een product, intellectueel eigendom, of anders - die zich differentieert ten opzichte van de norm. Medium-tech bedrijven hebben een duidelijke technologiecomponent in hun activiteiten, hoewel deze overwegend niet differentiërend zijn. Voorbeelden hiervan zijn webdesign- en installatiebedrijven. Tot slot werden bedrijven als low-tech geclassificeerd, wanneer hun activiteiten weinig of geen technologische componenten lieten zien, maar bijvoorbeeld sterk kennis- of conceptgedreven waren. Voorbeelden hiervan zijn technische consultancies en architectenbureaus. 9

10 1.2 Investeringen in technostarters Op basis van de 265 interviews met technostarters wordt in deze paragraaf een overzicht gegeven van de financieringsbehoefte, de typische bedragen die worden opgehaald en het belang van de afzonderlijke typen investeerder in het huidige startersklimaat. Dit onderdeel van het onderzoek beperkt zich tot de seed- en eerste-ronde investeringen in deze ondernemingen. Waar relevant zullen verschillen met de 0-meting worden aangestipt Jaarverdeling eerste-ronde investeringen Net zoals bij de 0-meting werd in deze studie de jaarverdeling van investeringen vergeleken met de datum van inschrijving bij de KvK. Net als toen, bleek dat het merendeel aan bedrijven in het jaar van inschrijving ook een seed-investering maakte. Grotere variaties waren te zien in de timing van de eerste ronde-investeringen. Figuur 1 toont de relatie tussen het inschrijvingsjaar en de eerste ronde-investering bij de 0- en de 1-meting. De eerste 3 kolommen betreffen gemaakte deals. De kolom toekomst geeft investeringen aan die gepland zijn, inclusief deals die zich nog in de onderhandelingsfase bevonden. Figuur 1: Jaarverdeling eerste ronde-financieringen: 0- versus 1-meting 100% 90% 80% 79% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 8% 60% 17% 15% 0-meting 2% 12% 7% 1 meting Zelfde jaar Jaar later 2 Jaar later Toekomst Relatief meer bedrijven op zoek naar eerste rondefinanciering Bij de 1-meting had 25% van de geïnterviewde ondernemers eerste rondefinanciering opgehaald, of deze in de planning. Zoals blijkt uit Figuur 1, verwachtte het merendeel (79%) van deze groep de ronde in de toekomst op te halen. Bij de 0-meting had 21% van de geïnterviewde ondernemers een eerste ronde opgehaald, of in de planning. Ook hier verwachtte het merendeel (60%) de ronde in toekomst op te halen. Bij zowel de 0- als 1-meting was er een klein aantal ondernemers (respectievelijk 8% en 2%) dat in het jaar van inschrijving ook een eerste ronde-investering ophaalde. Dit waren vaak zogenaamde gazelles ; bedrijven die vanaf de start snelle groei doormaakten. 10

11 In de 0-meting had 17% na 1 jaar een eerste ronde-financiering; in de 1- meting 12%. In de 1-meting waren echter beduidend minder bedrijven die twee jaar na inschrijving een eerste ronde-investering ontvingen: 7% ten opzichte van 15% bij de 0-meting. In de huidige studie zijn relatief minder eerste rondes opgehaald, terwijl er meer gepland stonden. Dit kan inhouden dan het vertrouwen is gestegen om een eerste ronde-investering te zoeken. Ook kan het een gevolg zijn van het lagere aantal succesvolle eerste ronde-financieringen in recente jaren en het relatief hogere aantal ondernemers dat nog op zoek zijn Gemiddeld investeringsbedrag per SBI-sector Toename gemiddelde investeringsbedragen Gemiddeld bedroeg het ontvangen investeringsbedrag in de seed-ronde en in de eerste ronde Dit was beduidend hoger dan de voor seed- en de voor eerste rondes in de 0-meting. Uit de 0-meting kwam naar voren dat er verschillen zijn tussen de gemiddelde bedragen die per sector geïnvesteerd worden. Inherent aan sommige sectoren bijvoorbeeld, zijn lange onderzoekstrajecten. Dit heeft een impact op de financieringsbehoefte. Figuur 2 geeft de gemiddelde investeringsbedragen weer in de verschillende sectoren voor starters uit 2004 en In elke kolom staat het aantal investeringen dat tijdens de 1-meting per sector geregistreerd is. De sector basischemie is uit de analyse gelaten, aangezien deze sterk afwijkende bedragen liet zien. Dit was het gevolg van de beperkte grootte van de steekproef, waarbij één van de bedrijven een herstart betrof van een veel ouder bedrijf (30 jaar) en als zodanig een zeer grote investering had aangetrokken. De gemiddelde investering was hierdoor in deze sector Hoge bedragen opgehaald door Telecom en Instrumenten Diensten drukken gemiddelde bedragen vooral binnen Computerservice- en IT sector Van de overgebleven sectoren in Figuur 2 werd het hoogst gemiddelde investeringsbedrag door de Telecom sector opgehaald ( ). Verschillende bedrijven in deze sector hielden zich met VOIP-technologie bezig, iets wat vaak als de toekomst van de telefonie wordt vermeld en daardoor de interesse van investeerders heeft. Een andere sector met een relatief hoog investeringsbedrag was rubber en kunststof ( ). In dit geval ging het echter om één bedrijf, dat innovatieve tegelmaterialen ontwikkelt. Ook bij overige chemische eindproducten ( ) was er een bedrijf dat innovatieve activiteiten ontplooide en hoge investeringen ontving. Instrumenten liet bij een aantal van 15 investeringen een relatief hoog gemiddelde zien ( ). De laagste bedragen gingen naar bedrijven die diensten leveren, voornamelijk in de IT- of Internetsectoren. In Figuur 2 zijn deze als computerservice- en informatietechnologiebureaus aangeduid ( ). De sector laat het hoogst aantal gerapporteerde investeringen zien (146). Ook machines en apparaten ( ), bureaus voor speur- en ontwikkelingswerk ( ) farmaceutische producten ( ), kantoormachines en computers ( 7.500) herbergen veel leveranciers van diensten. Dit waren ook vaak eenmansbedrijven. 11

12 Figuur 2: Gemiddeld investeringsbedrag SBI-sectoren (zonder basischemie) Totaal n=247 Telecom n=7 Producten van rubber en kunststof n=1 Overige chemische eindproducten Overige elektrische machines, apparaten en benodigdheden Instrumenten Auto's, aanhangwagens en opleggers Audio-, video- en telecommunicatieapparatuur en -onderdelen Groothandel - machines, apparaten, etc Overige transportmiddelen Architecten, ingenieurs- e.a. technische ontwerp-, teken- en adviesbureaus Computerservice- en IT-bureaus Machines en apparaten Speur- en ontwikkelingswerk Farmaceutische producten Kantoormachines en computers n=4 n=3 n=15 n=1 n=6 n=21 n=2 n=7 n=146 n=7 n=18 n=4 n= Voor zowel 0- als 1-meting: hoogte investeringen afhankelijk van technologieniveau Tijdens de 0-meting (zie figuur A in bijlage 8) bleek dat de hoogte van de investering afhankelijk was van het niveau van technologie en innovatie van bedrijven en sectoren. Sectoren zoals speur en onderzoek, rubber- en kunststof, instrumenten, en farmaceutische producten ontvingen gemiddeld de hogere bedragen (tussen en ). Sectoren waar innovatie gemiddeld lager was, zoals groothandels, computerservice- en IT bureaus, en in dit geval ook telecom, ontvingen veel lagere bedragen (tussen en ). In totaal gaven bij de 1-meting 46 ondernemers aan, op zoek te zijn naar een eerste ronde-investering. Het gemiddelde bedrag dat ze planden op te halen, bedroeg Net als bij reeds ontvangen investeringen, liet basischemie het hoogste gemiddelde zien voor toekomstige bedragen ( 1,5 miljoen). Ook overige elektrische machines, apparaten, en benodigdheden ( ) en bureaus voor speur- en ontwikkelingswerk ( ) zochten gemiddeld hoge bedragen. De laatst genoemde sector gaf echter een laag gemiddelde voor reeds opgehaalde investeringen ( ). Meerdere bedrijven in deze sector zaten in een groeifase. Een bedrijf dat onderzoek doet in chemische reactors bijvoorbeeld, startte met enkele tienduizenden euro s aan seed-financiering, maar verwachtte dat grote klanten op het punt stonden meerdere miljoenen te investeren. Een ander bedrijf anticipeerde op een hoge subsidie, via TechnoPartner, van meerdere honderdduizenden euro s. 12

13 Verwachtte eerste rondes gemiddeld 2 keer zo hoog in 1-meting ( 530K) dan in 0-meting ( 250K) Gemiddeld was het verwachte toekomstbedrag in de 0-meting minder dan de helft dan bij de 1-meting. De trend was hier ook dat de meest innovatieve bedrijven, in sectoren zoals rubber en kunststof en farmaceutische producten, de hoogste investeringen zochten (tussen en 2 miljoen). Groothandels, telecom-, en computerbedrijven scoorden lager (tussen en ). Er lijkt geen duidelijk verband te zijn tussen de sectoraanduiding en de innovatiekracht van bedrijven. Bijvoorbeeld: in zowel de 0- als de 1-meting bestond het grootste deel uit IT-bedrijven. Deze zijn zeer verschillend: een IT-bedrijf kan vernieuwende technologieën ontwikkelen (high-tech), maar een ander kan ook Internetpagina s ontwerpen (medium-tech). In de volgende paragraaf is daarom een andere analyse gedaan Gemiddeld investeringsbedrag per technologieniveau Om aan te tonen dat innovatiekracht en technologie inderdaad een effect kunnen hebben op de hoogte van investeringen, werden de geïnterviewde bedrijven opgesplitst in high-, medium- en low-tech. Dit werd gedaan op basis van de omschrijving van het bedrijf (aan de telefoon en op de website). Figuur 3: Gemiddeld investeringsbedrag per ronde en technologieniveau High-tech Medium-tech 1e Ronde Seed Low-tech Gemiddelde investeringsbedrag afhankelijk van technologieniveau: high-tech trekt hoogste bedragen aan, low-tech de laagste High-tech bedrijven haalden gemiddeld het hoogste bedrag op ( ), vergeleken met de medium- ( ) en low-tech ( ) bedrijven. De gemiddelden voor zowel seed- ( ) en eerste ronde ( ) investeringen in high-tech bedrijven (Figuur 3), zijn beduidend hoger dan die in medium-tech ( voor seed- en voor eerste rondes), en low-tech ( voor seed- en voor eerste rondes). Door het innoverende karakter en het marktpotentieel dat daarmee samenhangt, hebben high-tech bedrijven meer financiering nodig en zijn investeerders eerder bereid dit te leveren. Low-tech en medium-tech bedrijven daarentegen, hebben in de regel een lagere kostenbasis en zijn vaak eerder marktklaar door kortere ontwikkelingstijden. 13

14 Het gemiddelde bedrag dat gezocht werd, toont een zelfde trend. Het gemiddelde was hier voor de high-tech bedrijven, voor medium-, en voor low-tech bedrijven. Slechts 10% van de lowtech bedrijven plande een toekomstige investering, tegenover 16% van de medium-, en 59% van de high-tech bedrijven. Bij de 0-meting was er minder verschil in gemiddelde bedragen tussen seed- en eerste rondes Net als in de huidige studie was er bij de 0-meting (zie figuur C in bijlage 8) een relatie tussen de mate van technologieontwikkeling en de hoogte van geïnvesteerde bedragen. Een verschil met de 1-meting was, dat high-tech bedrijven gemiddeld meer in de seed-ronde ontvingen ( ) dan in de eerste ronde ( ). De bedragen voor seed- en eerste rondes bij medium- (ca ) en low-tech bedrijven (ca ) verschilden weinig Type investeerder Categorie andere investeerders trok gemiddeld grootste investeringen aan, gevolgd door business angels en VCs Figuur 4 laat de gemiddelde bedragen zien van investeringen per type investeerder. Andere investeerders stonden op 1 met een gemiddeld bedrag van Deze categorie bestaat uit bronnen voor financiering die niet in de andere categorieën passen. Voorbeelden zijn partner- en moederbedrijven, businessplan competities, en zelfs in 1 geval een uitkering. Business angels stonden tweede met en Venture capitalists (VCs) kwamen op de derde plaats met Banken waren vierde met , en de ondernemer zelf stond op de vijfde plaats met Subsidies kwam in de 1-meting op de zesde plaats met een bedrag van Het laagste bedrag werd gemiddeld door Familie en vrienden geïnvesteerd ( 9.400). Figuur 4: Gemiddeld investeringsbedrag per type investeerder Andere Business Angel VC Bank Zelf Subsidie Familie&Vrienden Voor de top 3 waren de verschillen in bedragen tussen de 1- en de 0-meting gering, al stonden VCs in de 0-meting op de tweede plek, boven business angels. De overige investeerders lieten grotere verschillen zien. Banken investeerden gemiddeld ongeveer hetzelfde bedrag (ca ), maar waren bij de 0-meting als voorlaatste geplaatst. Ook de ondernemer zelf investeerde gemiddeld ongeveer hetzelfde (ca ) en was ook bij beide metingen de meeste genoemde bron van financiering, maar kwam 14

15 De 0-meting rapporteerde grotere bedragen voor subsidies en familie & vrienden destijds op de laatste plek. Subsidies investeerden bij de 0-meting gemiddeld veel meer (ca ) en familie & vrienden, die bij de huidige meting het laagste bedrag investeerden, investeerden bij de 0-meting gemiddeld meer dan 7 keer zoveel (ca ). Figuur 5 geeft een overzicht van de verdeling van investeringsbedragen door de verschillende financiers. De ondernemer zelf, familie & vrienden, banken, en subsidies investeerden grotendeels bedragen onder de Bij de 0-meting waren de voornaamste bronnen van deze bedragen ook de ondernemers, familie & vrienden en banken, maar ook andere investeerders. Bij de 1-meting betrof familie & vrienden alleen kleine bedragen, bij de 0-meting waren de bedragen veel meer verspreid. Figuur 5: Verdeling deals per klasse van bedragen en type investeerder Zelf VC Subsidie < Other Familie&Vrienden > Business Angel Bank 0% 20% 40% 60% 80% 100% Figuur 6 toont de verdeling van de typen financier over alle seed- en eerste ronde-investeringen. In totaal waren 230 seed ronde-investeringen opgehaald, waar in 37 gevallen 2 of meer typen investeerder coinvesteerden. Proportioneel gezien waren er geen grote verschillen tussen deze meting en de 0-meting (zie figuur F in bijlage 8). Wederom was de ondernemer zelf de voornaamste bron van financiering in de seed-fase (74%). Banken en andere investeerders kwamen op de tweede plaats, maar waren minder prominent met 8% tot 9% ieder. Business angels en subsidies kwamen op de voorlaatste plaats met ieder 3%. Familie & vrienden namen aan 2% van de investeringen deel. De VC tenslotte, nam de laatste plek in met 1% (2 investeringen) in de seed-ronde. Bij de 0- meting kwam de VC ook op de laatste plek te staan, samen met business angels. 15

16 Figuur 6: Verdeling type investeerders over alle investeringen per ronde Afname eerste rondes bij 1- meting vooral door afname gerapporteerde subsidies en familie & vrienden De verdeling van eerste rondes toont een ander beeld. Er werden 20 eerste ronde-investeringen geregistreerd tijdens de 1-meting. Bij 5 investeringen was er sprake van meer dan 1 type financier. 8 bedrijven wilde geen details geven over de eerste ronde. Ondernemers zelf nemen de eerste plaats in met 28% van de deals, op de voet gevolgd door banken met 24%, en andere investeerders en business angels met 18%. De kleinste rollen werden door VCs (6%), familie en vrienden (6%) gespeeld. Voor subsidies werden geen eerste ronde investeringen gerapporteerd in deze studie. Bij de 0-meting werden meer eerste rondes geregistreerd: 25. Toen namen banken de meest prominente plaats in (28%), gevolgd door de ondernemer zelf (25%). VCs, business angels, en subsidies stonden op de derde plaats met ieder 11%. VCs en subsidies speelden in de 1-meting een minder grote rol. Familie en vrienden hadden tijdens de 0-meting een aandeel (7%) in de gerapporteerde eerste rondes. 16

17 1.3 De rol van banken Aantal aanvragen bij banken blijft gelijk (25%), maar toename in succes (87% t.o.v. 58% in 0-meting) Paragraaf gaf aan dat banken een bescheiden rol spelen als financier in de seed-fase (9%), maar wel bij 24% van de eerste ronde-investeringen betrokken waren. Om het belang van banken beter te kunnen begrijpen, werd in de interviews met technostarters gevraagd of zij banken hebben benaderd voor een financieringsaanvraag en om welke redenen. Vervolgens werd geïnformeerd hoe de aanvraag is verlopen. Uit Figuur 7 blijkt dat 25% van de starters een aanvraag heeft ingediend bij een bank, een vergelijkbaar resultaat als in de 0-meting (28%). Van deze aanvragen werd 87% goedgekeurd. Dit is een enorme verbetering ten opzichte van de 0-meting, toen slechts 42% van de aanvragen werd gehonoreerd. Aanvragen werden niet gedaan omdat het niet nodig was, of de eisen van banken te hoog waren Één van de voornaamste redenen die opgegeven werd om niet naar een bank te stappen, was dat het niet nodig was (Figuur 7). Dit komt overeen met de 0-meting. Sommige technostarters vonden de eisen van banken te hoog, voor zowel rente als zekerheden. Anderen hadden de indruk dat het klimaat voor starters nog niet zo positief was. Figuur 7: Samenwerking ondernemers en banken Aanvraag gedaan? Ja (25%) Nee (75%) Aanvraag goedgekeurd? Ja (87%) Nee (13%) Goed ondernemingsplan Geen kennis accountmanager Goede contacten binnen Teveel eisen de bank Slecht investeringsklimaat Bank bekend met sector Bedrijf te innovatief Klein bedrag Slechte performance bedrijf Onderpanden en zekerheden Goede financiële prognose Niet nodig Te hoge eisen Slecht klimaat voor starters Geen vertrouwen in bank Te duur Geen zin ondernemingsplan te schrijven Bedrijf nog te jong Belangrijkste succesfactoren bij aanvraag: goed ondernemersplan en goede contacten vergelijkbaar met 0-meting Figuur 7 geeft ook de opgegeven redenen waarom aanvragen goed of afgekeurd waren. De belangrijkste redenen van toewijzing van een lening waren, volgens de ondervraagden, het indienen van een goed ondernemingsplan en al bestaande relaties met de bank. Wat ook meerdere keren naar voren kwam als reden van een succesvolle aanvraag, was dat banken een goed inzicht hadden in wat het bedrijf deed. Onderpanden en zekerheden speelden ook een grote rol; een indicatie dat banken nog altijd niet veel risico willen nemen. Vooral softwarebedrijven een substantieel 17

18 deel van de steekproef hadden vaak moeite banken te overtuigen van de onderliggende waarde van hun onderneming. Dit omdat er meestal geen goederen zijn, maar slechts werknemers. Ten slotte werd als reden de lage som genoemd. Dit maakte vaak deel uit van een starterskrediet dat veel banken aanbieden. Bij de 0-meting waren de hoofdredenen ook het ondernemingsplan, contacten bij de bank, en geleverde zekerheden. Factoren bij afwijzing: gebrekkige inzichten en kennis bij bank Bij de 13% afwijzingen werden als belangrijkste redenen aangevoerd: onvoldoende inzicht van de bank in de activiteiten van het bedrijf en te hoge eisen. Daarnaast werden als redenen genoemd: gebrekkig management van de bank, een slecht klimaat voor startende bedrijven, slechte performance van het bedrijf en een te innovatief product. Figuur 8: Aanvragen per bank 100% 75% 28% 30% 13% 13% 50% 13% 22% 13% 22% 25% Andere ING Bank Rabobank ABN Amro 25% 38% 35% 50% 0% Totaal Seed Ronde 1e Ronde De banken waar de meeste aanvragen zijn ingediend, waren ABN Amro (38%), Rabobank (22%), en ING Bank (13%). Over de rondes verspreid (zie Figuur 8) veranderde dat beeld niet. In de seed-ronde speelden andere banken wel een grotere rol (30%), omdat ondernemers toen bij een groter aantal banken aanvragen indienden. 18

19 Ook bij het percentage van toegewezen aanvragen (zie Figuur 9) speelden de ABN Amro (40%), Rabobank (23%), en ING Bank (10%) een grote rol. Andere banken, zoals Friesland Bank, Fortis en de SNS Bank waren daar ook belang (27%). ABN Amro liet duidelijk meer (goedgekeurde) aanvragen in de eerste ronde zien. Bij de Rabobank en ING Bank werden relatief veel starterkredieten verstrekt. Figuur 9: Toegewezen aanvragen per bank 100% 14% 27% 30% 75% 50% 10% 23% 13% 22% 29% Andere ING Bank Rabobank ABN Amro 25% 40% 35% 57% 0% Totaal Seed Ronde 1e Ronde 19

20 1.4 De rol van business angels Ondernemers werd gevraagd naar hun kennis van en ervaringen met business angels of informele investeerders. In Figuur 10 zijn de antwoorden schematisch weergegeven. Nog altijd weinig bekendheid business angels en niet altijd te vinden Toch was er een toename in aanvragen naar 26% Chemie tussen ondernemer en investeerder essentieel bij business angel financiering Net zoals bij de 0-meting was de bekendheid met business angels middelmatig. Terwijl destijds 53% van de geïnterviewde ondernemers aangaf op de hoogte te zijn, was dat bij de huidige studie 45%. Vaak was het niet relevant voor ondernemers om met een dergelijke partij in zee te gaan. Daarnaast kenden velen het woord business angel niet, gaf informele investeerder al meer reacties, terwijl enig verder uitleg ( rijk individu die ondernemers wil bijstaan met financiën en netwerk ) nog meer herkenning teweegbracht. Van degenen die het concept kenden, wist 65% een business angel te bereiken beduidend minder dan in de 0-meting (80%). Er zijn meerdere verklaringen mogelijk voor deze daling. Misschien zijn er minder business angels in Nederland actief, en daardoor moeilijker te vinden. Een andere mogelijkheid is dat de opkomst van alternatieve bronnen zoals banken (paragraaf 1.2.4), en kleinere professionele fondsen (paragraaf 2.2.3) - ervoor zorgt dat het belang van de angel afneemt. Het vinden van een business angel gebeurde, net zoals verleden jaar, meestal via het eigen netwerk. Er waren ook gevallen waar intermediairs - zoals banken, universiteiten, incubators, of TechnoPartner - toegang gaven tot zulke partijen. Het percentage dat dit jaar een aanvraag bij een business angel had gedaan was 26% (bij de 0-meting was dit 14%). De belangrijkste reden om geen aanvraag te doen, was dat het niet nodig was. De financiële vereisten van bedrijven waren niet hoog of er bestonden al andere bronnen van inkomsten/financiering. Vaak werd als reden genoemd dat het bedrijf nog te jong was, of dat de ondernemer onafhankelijk wilde blijven. In een paar instanties werd de business angel ook als niet betrouwbaar gezien, of als iemand die te hoge eisen zou hebben. De reden waarom een aanvraag uiteindelijk niet succesvol was, was vooral een gebrek aan goede chemie tussen business angel en ondernemer. Succesredenen waren: een goede onderlinge verstandhouding, een goed ondernemingsplan en het marktpotentieel van het product. Ondernemers waren zowel positief als negatief over business angels. Sommigen vergeleken het vinden van business angels met roulette: Er zitten goede en slechte tussen. Als positief werd ervaren dat informele investeerders kennis leveren en ook vaak een actievere rol innemen in het bedrijf. Ook brengen ze hun netwerk van contacten mee. Dit maakt het vaak makkelijker klanten te vinden of additionele investeringen aan te trekken. Sommige ondernemers juichten het informele karakter van de onderhandelingen toe, terwijl anderen ze lang vonden duren en klaagden dat business angels teveel aandelen of rendement eisten. 20

21 Meerdere vonden dat Nederland een slechte plek was om business angels op te sporen. Één ondernemer zei dat er een gebrekkige marktwerking bestond voor business angel financiering. Er zou geen transparantie zijn en hij zou niet weten waar ze te vinden zijn. Een ander had ondervonden dat de business angels met enige bekendheid die dus wel te vinden zijn - alleen grotere bedragen (vanaf 1 miljoen) wilden investeren. Behalve de relatieve onbekendheid met business angels, bleken sommige van de ondervraagde ondernemers terughoudend in hun reacties op de contacten met dergelijke informele investeerders. Veelal zijn business angels informele contacten uit het persoonlijke of zakelijke netwerk. Ondernemers wilden niet teveel zeggen om de relatie niet te schaden. Dit werd dan opgenomen als een blanco (N.D.) antwoord. Figuur 10: Samenwerking ondernemers en business angels Bent u bekend met het concept van business angels? Ja (45%) Nee (55%) Weet u deze groep investeerders te bereiken? Ja (65%) Nee (35%) Heeft u een financieringsaanvraag gedaan? Via: Eigen netwerk N.D. Intermediair (bank, lokale activiteit) Benaderd door een business angel Internet Ik ben zelf een business angel Ja (26%) Nee (74%) Is het tot een deal gekomen? Niet nodig N.D. Bedrijf nog te jong Wil geen zeggenschap afstaan Te hoge eisen, te duur Slechte ervaring gehad Ja (84%) Nee (16%) N.D. Belovend product of dienst Goede chemie Te hoge eisen Gebrek aan kennis angel Het klikte niet 21

22 1.5 De rol van subsidies Subsidies spelen een redelijk grote rol in het Nederlandse investeringsklimaat. Zo probeert de overheid al jaren de economische groei te stimuleren, onder andere door innovatie te subsidiëren. Daarom wekte het geen verbazing dat 24% van de geïnterviewde technostarters een subsidie-aanvraag had ingediend. Dit is vergelijkbaar met de resultaten in de 0-meting (27%). Van de aanvragen werd 63% gehonoreerd. In de 0- meting was dit 65%. WBSO het meest aangevraagd Bureaucratie (administratieve lasten) en onoverzichtelijk aanbod van subsidies worden als hinderlijk ervaren De meest aangevraagde subsidie was WBSO, een relatief laagdrempelige en generieke subsidie voor speur- en ontwikkelingswerk. Ondernemers classificeerden de WBSO vaak als een van de makkelijkste. Hierna kwamen subsidies gericht op innovatie en kennis, zoals innovatievouchers of sectorspecifieke subsidies. Innovatievouchers aanvragen werd ook als makkelijk ervaren, maar het uitgeven ervan niet. Meerdere partijen leverden hun vouchers weer in nadat ze ze niet uitgegeven hadden binnen de aangegeven termijn. De redenen om geen subsidies aan te vragen verschilden. In vele gevallen hadden starters geen subsidies nodig en er dus niet naar gezocht. Veel starters zouden ook niet in aanmerking gekomen zijn. Subsidieregelingen vragen vooral naar duidelijke innovatie, en een storende factor is vaak de samenwerkingsvereiste met instituten, iets waar kleine bedrijven wegens de administratieve lasten veel moeite mee hebben. Een aantal bedrijven noemde subsidies niet commercieel verantwoord. Daarmee werd bedoeld dat het teveel tijd vereiste, of dat het hele principe niet strookt met economische beginselen. Andere ondernemers vonden het aanbod aan subsidies verwarrend. Informatie was niet duidelijk genoeg, er waren teveel subsidies en tussenpersonen, en de communicatie tussen aanvraag en toe-/afzegging was afwezig. Betreffende de tussenpersonen waren er klachten over commerciële partijen die hun beloften niet nakwamen of teveel commissie rekenden. Het meest voorkomende commentaar op toegewezen subsidies was dat het proces te traag of bureaucratisch was. Bij een bedrijf dat zich nog economisch moet bewijzen, is ieder tijdsverlies door bureaucratie duidelijk een handicap. Intermediairs spelen een belangrijke rol Niet alles was negatief. Om wegwijs te worden binnen de subsidiewereld, bleken intermediairs toch een grote rol te spelen. Vooral SenterNovem, Syntens, en het Ministerie van Economische Zaken (EZ) werden vaak genoemd, en de commentaren hierover waren redelijk positief. Een ondernemer vond dat de mensen bij Senter veel moeite deden, maar zei ook dat problemen dieper liggen en dat dit type intermediair eerder een tussenoplossing was. Een groot aantal bedrijven was tevreden over de samenwerking. In veel gevallen waren dit innovatieve bedrijven, met een duidelijk omlijnd product of dienst, die niet al teveel werk hoefden te verrichten om subsidieverstrekkers te overtuigen. Anderen hadden het proces aan derden uitbesteed en konden zich hierdoor op de essentie van het zakendoen 22

23 richten. Weer andere bedrijven werkten al vanaf het begin met overheidsinstellingen, zoals universiteiten en incubators, en vonden het proces daarom overzichtelijker. In een aantal gevallen drongen investeerders erop aan om naast hun investering ook subsidies aan te trekken. Figuur 11: Aanvraag subsidies per technologieniveau Totaal 4% 24% 72% Gepland Ja Nee High 7% 47% 46% Medium 2% 17% 80% Low 3% 7% 90% 0% 20% 40% 60% 80% 100% High-tech bedrijven vragen het vaakst aan Te verwachten valt dat high-tech bedrijven vaker subsidies aanvragen (zie Figuur 11). Ze hebben in de regel meer investeringen nodig, werken vaker samen met onderzoeksinstituten zoals universiteiten, en hebben via dat soort netwerken ervaring met het omgaan met de bureaucratie. Dit kwam naar voren uit de gesprekken. 47% van alle high-tech bedrijven had een subsidie aangevraagd, en 7% was dat van plan. Van de geïnterviewde medium-tech bedrijven had slechts 17% een subsidie aangevraagd (2% van plan), en van de low-tech bedrijven 7% (3% van plan). Voor dergelijke bedrijven zijn subsidies, òf minder belangrijk, òf dergelijke bedrijven komen minder snel voor een subsidie in aanmerking en proberen het daarom niet. Figuur 12 geeft een overzicht van de succesratio bij de aanvraag van subsidies. Deze lag in het algemeen redelijk hoog. 63% van de aanvragen was succesvol en 17% niet. 23

24 Figuur 12: Succes bij aanvraag subsidies Totaal 63% 17% 20% Ja Nee Bezig met High-tech 65% 10% 25% Medium-tech 65% 20% 15% Low-tech 25% 75% 0% 25% 50% 75% 100% Subsidies spelen een grote rol als bron van financiering voor high- en mediumtech bedrijven Verrassend was wel dat high-tech bedrijven net zoveel succes hadden bij de aanvraag van een subsidie als medium-tech bedrijven (beide 65%). Echter, van de medium-tech bedrijven deed een kleiner percentage een aanvraag. Bij de low-tech bedrijven was succes minder evident, slechts 25% van de aanvragen werd gehonoreerd. Aangezien slechts 10% van deze bedrijven een aanvraag in had gediend, is dit een verwaarloosbaar aantal. Opmerkelijk is het percentage van bedrijven dat nog in het proces van aanvragen was (20% van het totaal). Het zou een indicatie kunnen zijn dat het proces vrij lang duurt, iets wat ook uit de kritieken naar voren kwam. 24

25 1.6 Ambities van technostarters 69% van alle ondervraagden was niet van plan een eerste ronde aan te trekken. 12% had zelfs geen seed-investering nodig gehad. Er zaten in de steekproef redelijk veel eenmansbedrijven die diensten leverden en geen grote investeringen hoefden te maken maken. Om een beter beeld te krijgen van de ambities van de Nederlandse technostarters werd voor de 1- meting aan de ondernemers gevraagd de toekomstvisie voor hun bedrijf te schetsen. Daarbij werd onderzocht in hoeverre het ambitieniveau van invloed is op de hoogte van investeringen die door bedrijven aangetrokken werden. Onderstaande Figuur 13 toont de hoofdambities aan per technologieniveau. Figuur 13: Hoofdambities per technologieniveau High-tech: Winst Meer personeel Meer of nieuwe producten Groei international Medium-tech: Winst Geen plannen / geen veranderingen Meer personeel Meer of nieuwe producten Low-tech: Winst Klein blijven Geen plannen / geen veranderingen Winst maken was de eerstgenoemde ambitie voor alle technologieniveaus, al blijkt dit niet persé in groei te resulteren. Dit was wel het geval voor high-tech bedrijven. Meestal werden personeelsgroei, meer producten of diensten ontwikkelen, en internationale expansie als ambities genoemd. Bij de medium-tech bedrijven was nummer 2 antwoord dat ze geen concrete toekomstplannen hadden en geen veranderingen voor het bedrijf in petto hadden. Toch werd dit gevolgd door antwoorden als: meer personeel aantrekken en het ontwikkelen van producten of diensten. De ambities van high-tech bedrijven investeringen noodzakelijk: groei in personeel en productontwikkeling en internationale expansie Na het maken van winst, waren de hoofddoelen van de low-tech bedrijven: klein blijven en vooral geen veranderingen. Deze ambities geven al een eerste uitleg aan de financieringsbehoefte per technologieniveau, zoals weergegeven in paragraaf Low-tech bedrijven willen meer verdienen en tegelijkertijd klein blijven om zo de kosten laag te houden. Medium-tech bedrijven willen vaak niet veranderen, wat gelimiteerde groei inhoudt en relatief lage kosten. Toch zijn er ook bedrijven die meer willen, hetgeen ook meer investeringen vereist. De high-tech bedrijven zijn het meest ambitieus, en hebben vaker plannen die het aantrekken van investeringen eisen. In Figuur 14 wordt het verband tussen ambitieniveau en hoogte van de investering weergegeven. 25