Arbeidsmarktverkenning Mainport Rotterdam

Transcriptie

1 Arbeidsmarktverkenning Mainport Rotterdam Opdrachtgever: Kennisinfrastructuur Mainport Rotterdam (KMR), Deltalinqs en Havenbedrijf Rotterdam N.V. ECORYS Nederland BV Jaco van Velden Johan Siegert Rotterdam, 9 november 2007

2

3 ECORYS Nederland BV Postbus AD Rotterdam Watermanweg GG Rotterdam T F E asb@ecorys.com W K.v.K. nr ECORYS Arbeid & Sociaal Beleid T F VEL/LB EW16725rap

4 VEL/LB EW16725rap

5 Inhoudsopgave Voorwoord 7 1 Inleiding Achtergrond Doelstelling Onderzoeksaanpak Kanttekeningen Leeswijzer 12 2 Nieuw aangenomen personeel in 2006 en Verwachtingen ten aanzien van de personeelsbehoefte 15 4 Omvang personeelsbehoefte tot Inleiding Omvang personeelsbehoefte Uitbreidings- en vervangingsvraag 18 5 Omvang behoefte aan schoolverlaters Inleiding Totaaloverzicht Per sector en beroep Proces-, petrochemie en energiebedrijven Industriële maintenancebedrijven Expediteurs Cargadoors Op- en overslag bedrijven Aanverwante bedrijven 25 6 Confrontatie vraag en aanbod Inleiding Procesopleidingen Maintenance opleidingen Haven/logistieke opleidingen 30 7 Diversiteit 33 VEL/LB EW16725rap

6 8 Conclusies Inleiding Belangrijkste conclusies van de arbeidsmarktverkenning 36 Bijlage 1: detailtabellen totale personeelsbehoefte 39 Bijlage 2: detailtabellen personeelsbehoefte vanuit het onderwijs 43 VEL/LB EW16725rap

7 Voorwoord In september 2007 hebben Deltalinqs, het Havenbedrijf Rotterdam, de gemeente Rotterdam en het regionale mbo-beroepsonderwijs (STC-Group, ROC Zadkine en het Albeda College) het Convenant onderwijsarbeidsmarkt mbo haven en industrie ondertekent. In het convenant zijn voor een periode van vier jaar belangrijke afspraken gemaakt om te investeren in een extra gediplomeerde uitstroom uit de industrie- en havenlogistieke mbo-opleidingen in het Mainportgebied. Ook de arbeidsmarktverkenning, waarvan de rapportage nu voor u ligt, is onderdeel van de convenantsafspraken. In de arbeidsmarktverkenning wordt de omvang van de verwachte behoefte aan industrieel-operationeel en haven/logistiek personeel bij bedrijven in de Mainportregio in beeld gebracht. Door deze te confronteren met in- en uitstroomcijfers van de relevante beroepsopleidingen ontstaat inzicht in de tekorten op de arbeidsmarkt en in de noodzakelijke omvang van de gediplomeerde uitstroom. Namens ECORYS is het onderzoek uitgevoerd door Jaco van Velden (projectleider), Johan Siegert en Boukje Cuelenaere. De begeleidingscommissie van het onderzoek bestond uit Cees Jan Asselbergs (Deltalinqs), Laurian Hollander (Deltalinqs), Rob van der Moolen (KMR), Bas Szabo (FENEX), John Stolk (VRC), Danny Terlouw (STC), Hans Grashoff (Broekman Groep) en Jaap Luikenaar (Havenbedrijf Rotterdam). Wij danken hen hartelijk voor hun betrokkenheid en inspanningen in alle fasen van het onderzoek. Een woord van dank gaat uiteraard ook uit naar alle bedrijven die de enquête hebben ingevuld en naar de bij het convenant betrokken onderwijsinstellingen. We hopen dat het onderzoek de convenantspartijen nieuwe inzichten geeft rond de regionale aansluitingsproblematiek tussen onderwijs en arbeidsmarkt in het haven/industrieel complex. Rotterdam, november 2007 Jaco van Velden ECORYS Nederland BV Arbeidsmarktverkenning Mainport Rotterdam 7

8

9 1 Inleiding 1.1 Achtergrond De bedrijven in de Rotterdamse Mainport krijgen in de komende jaren te maken met een aanzienlijke toename van de vraag naar nieuw personeel. De achtergrond hiervan is de toenemende vergrijzing van het personeelsbestand in combinatie met de verwachte economische groei voor de komende jaren. Deltalinqs en het Havenbedrijf Rotterdam NV schatten in dat in de komende vier jaar een extra gediplomeerde uitstroom uit de relevante opleidingsrichtingen nodig is van mbo-leerlingen om in de personeelsvraag vanuit het haven- en industriële cluster te voorzien. Begin oktober 2007 hebben Deltalinqs, het havenbedrijf Rotterdam, de gemeente Rotterdam en het regionale mbo-onderwijs een convenant ondertekend waarin onder andere afspraken worden gemaakt om de genoemde extra gediplomeerde uitstroom uit het mbo-onderwijs tot stand te brengen 1. In de convenanttekst is tevens aangegeven dat er behoefte bestaat aan een periodieke (jaarlijkse) arbeidsmarktverkenning waarin een actueel beeld wordt gegeven van zowel de personeelsbehoefte van de bedrijven in het haven en industrieel complex (nu en op middellange termijn) als het aanbod van gediplomeerde schoolverlaters en daarmee de arbeidsmarktperspectieven voor de leerlingen. 1.2 Doelstelling De doelstelling van de arbeidsmarktverkenning is het in beeld brengen van de verwachte personeelsbehoefte van bedrijven in het Rotterdamse Mainportgebied in de clusters: haven (cargadoors, stuwadoors, expediteurs, et cetera.) ; industrie (proces- en petrochemie en (industriële) maintenance bedrijven). Achterliggend doel van deze eerste arbeidsmarktverkenning in het Mainport gebied is de validering van onder andere de gewenste extra uitstroom van leerlingen en studenten (over een periode van vier jaar) in voor deze clusters relevante mbo- en hbo-opleidingen verdeeld over de verschillende segmenten. De verwachte personeelsbehoefte wordt hiertoe geconfronteerd met cijfers over de leerlingaantallen in de mbo- en hboopleidingen binnen de regio. Vervolgens is het van belang om in de toekomst zicht te blijven houden op de ontwikkelingen binnen dit terrein door vervolgmetingen te verrichten. 1 Convenant onderwijs-arbeidsmarkt mbo haven en industrie, Rotterdam, 7 september Arbeidsmarktverkenning Mainport Rotterdam 9

10 1.3 Onderzoeksaanpak Aangezien er geen betrouwbare bestaande gegevens bestaan over de toekomstige personeelsbehoefte van bedrijven in het Mainportgebied is de volgende onderzoeksaanpak gehanteerd: 1. Door middel van een schriftelijke enquête onder bedrijven is de personeelsbehoefte in beeld gebracht. 2. De uitkomsten van de enquête zijn geconfronteerd met de in- en uitstroomcijfers van de relevante opleidingen. Enquête In de periode juli tot en met medio september 2007 is schriftelijk een korte enquête van twee pagina s uitgezet onder leden van Deltalinqs, VRMO, VRTO, VAB, VRC en FENEX in het Mainport gebied. Om de vragen zo goed mogelijk te laten aansluiten op de bedrijven is er voor gekozen om verschillende vragenlijsten te ontwikkelen voor de volgende zeven sectoren: cargadoors (VRC); expediteurs (FENEX); machinale overslagbedrijven (VRMO); stuwadoors (VRTO); aanverwante bedrijven in de haven (VAB); proces- en petrochemie; industriële maintenance bedrijven en contractors. De vragenlijst bevatte een deel dat voor alle sectoren gelijk was en een deel waarin naar de personeelsbehoefte van relevante beroepen voor de betreffende deelsector gevraagd werd. Per deelsector wordt gevraagd naar 5 tot 6 specifieke beroepen op mbo- en hboniveau waarvoor binnen de zeven deelsectoren de grootste wervingsproblemen worden verwacht. Onder andere door intensief rappelleren door Deltalinqs, VRC, FENEX, KMR en ECORYS heeft de enquête een respons behaald waarmee we representatieve uitspraken kunnen doen over de door de bedrijven verwachte personeelsbehoefte. In totaal hebben 161 bedrijven uit het Mainportgebied de vragenlijst ingevuld. Deze bedrijven representeren 68 procent van de totale werkgelegenheid ( werknemers) in de bevraagde sectoren (zie tabel 1.1). 10 Arbeidsmarktverkenning Mainport Rotterdam

11 Tabel 1.1 Responsverdeling Sector Aantal respondenten Wgl. bij respondenten Totale wgl. Sector* Respons percentage Proces-, petrochemie en energie % Maintenance % Expediteurs % Cargadoors % Op- en overslagbedrijven** % Aanverwante bedrijven Nb Nb Totaal exclusief aanverwante bedrijven % * De hier getoonde cijfers betreffen een inschatting van de totale werkgelegenheid onder de leden van de bij het onderzoek betrokken branche organisaties (Deltalinqs, VRC en FENEX). ** Machinale overslag bedrijven en stuwadoors (Rotterdamse Terminal Operators). De categorie aanverwante bedrijven betreft VAB leden van Deltalinqs die diensten aanbieden die gerelateerd zijn aan de andere sectoren die zijn meegenomen in het onderzoek. Slechts een beperkt aantal VAB-leden heeft gerespondeerd. De responderende VAB bedrijven zijn allemaal bedrijven die voor dit onderzoek relevante activiteiten uitvoeren. In het onderzoek zijn de resultaten voor de categorie aanverwante bedrijven niet opgehoogd. Daarvoor is de respons te laag (5 bedrijven). Ook is echter niet duidelijk hoeveel werknemers er werken bij VAB-leden die voor dit onderzoek relevante activiteiten uitvoeren. Confrontatie personeelsbehoefte met in- en uitstroom uit relevante opleidingen De analyse start met het schatten van de behoefte aan nieuw personeel in de geselecteerde beroepen in zeven deelsectoren. Het gaat om ongeveer zeven technische en haven/ logistieke kernberoepen per sector. Alle andere beroepen vallen buiten het kader van het onderzoek (bijvoorbeeld administratieve beroepen vrachtwagenchauffeurs en maritiem personeel). De resultaten van de enquête zijn opgehoogd naar sectorniveau. Als basis voor de ophoging is gebruik gemaakt van cijfers en inschattingen met betrekking tot de totale werkgelegenheid in de zeven deelsectoren (zie tabel 1.1). Op basis van in- en uitstroomgegevens van de voor de in de enquête meegenomen beroepen relevante opleidingen is in beeld gebracht hoe de instroom in en de gediplomeerde uitstroom uit de voor de deelsectoren relevante opleidingen zich verhoudt tot de personeelsbehoefte in de komende jaren. Hiervoor is gebruik gemaakt van cijfers van Cfi, de bij het convenant betrokken opleidingsinstellingen en de Hogeschool Rotterdam. De benodigde cijfers konden eenvoudig worden ontsloten aangezien deze ook worden gebruikt voor de Techniekbarometer Rijnmond 2. 2 De Techniekbarometer Rijnmond betreft een jaarlijkse rapportage van de ontwikkelingen op de technische arbeidsmarkt en in het technisch beroepsonderwijs in de regio Rijnmond. De Techniekbarometer wordt jaarlijks uitgevoerd door ECORYS in opdracht van KMR. Arbeidsmarktverkenning Mainport Rotterdam 11

12 1.4 Kanttekeningen Bij het lezen van het rapport dienen de volgende kanttekeningen in het achterhoofd te worden gehouden: De reikwijdte van het onderzoek beperkt zich tot de leden van Deltalinqs en de Rotterdamse lidbedrijven van FENEX en VRC. In totaal werken bij deze bedrijven in het Mainportgebied ruim personen. De behoefte bij bedrijven die geen lid zijn van deze organisaties valt buiten het onderzoek. In het onderzoek is in zeven sectoren de personeelsbehoefte in een aantal specifieke beroepen bevraagd. Het gaat om gemiddeld 7 technisch/operationele en logistieke beroepen per sector. Het onderzoek brengt alleen de personeelsbehoefte in deze beroepen in beeld. Ook in de confrontatie worden alleen opleidingen meegenomen die voor deze beroepen van belang zijn. In de toekomst kijken gaat met enige onzekerheid gepaard. Concreet kwam dit tot uiting in het onderzoek doordat een aantal bedrijven niet voor de gehele periode (tot en met 2011) een inschatting van de personeelsbehoefte kon geven. Ten slotte: Op een groot aantal plaatsen door het rapport heen worden afgeronde cijfers gepresenteerd, vaak in combinatie met bandbreedtes. Hierdoor kunnen de totalen die onderaan de tabellen worden gepresenteerd (licht) afwijken van de optelling van de deelresultaten in dezelfde tabel. 1.5 Leeswijzer In de rapportage wordt achtereenvolgens ingegaan op: Het aantal geworven nieuwe medewerkers in 2006 en 2007 (tot en met juni) door industriële en haven/logistieke bedrijven in de Mainportregio (hoofdstuk 2). De verwachting ten aanzien van de personeelsbehoefte in de komende jaren (hoofdstuk 3). De verwachte omvang van de personeelsbehoefte in technische en haven/logistieke functies (hoofdstuk 4). De verwachte behoefte aan gediplomeerde schoolverlaters in technische en haven/logistieke functies in de periode tot 2011 (hoofdstuk 5). De confrontatie van de personeelsbehoefte met de huidige gediplomeerde uitstroom van leerlingen van uit relevante beroepsopleidingen in de regio (hoofdstuk 6). Het rapport wordt afgesloten met conclusies (hoofdstuk 7). In de bijlagen zijn de gedetailleerde tabellen opgenomen met de jaarlijkse personeelsbehoefte (totaal en vanuit het onderwijs) zoals die (na bewerking en ophoging) vanuit het onderzoek naar voren komt. In de tabellen in de bijlage worden de niet afgeronde uitkomsten gepresenteerd. In de hoofdtekst wordt wel gebruik gemaakt van afgeronde getallen. 12 Arbeidsmarktverkenning Mainport Rotterdam

13 2 Nieuw aangenomen personeel in 2006 en 2007 Medio 2007 zijn in de zeven clusters van bedrijven waaronder het onderzoek is uitgevoerd in de mainportregio ongeveer werknemers werkzaam. Daarvan zijn er werkzaam in de proces- en petrochemie (inclusief energiebedrijven) en industriële maintenance bedrijven. Ruim werknemers zijn werkzaam bij expediteurs en bij de cargadoors. Bij op- en overslagbedrijven zijn bijna mensen werkzaam. Bij de (relevante) aanverwante bedrijven die aan het onderzoek hebben deelgenomen zijn in de regio ruim personen werkzaam 3. Uit tabel 2.1 blijkt dat er in de periode januari 2006 tot juli 2007 in totaal bijna nieuwe werknemers zijn aangenomen. Dat is 20 procent van het totale personeelsbestand in anderhalf jaar. Per sector verschilt het instroompercentage in de betreffende periode sterk. Bij cargadoors lag de instroom relatief hoog (38%). Bij bedrijven in proces en petrochemie, bij de op- en overslagbedrijven en bij de aanverwante bedrijven lag de instroom onder het gemiddelde (respectievelijk 12%, 9% en 12%). Tabel 2.1 Aanname van personeel (in absolute aantallen) en totaal aantal werknemers per sector (opgehoogd) Aanname 2006 Aanname 2007 (t/m juni 2007) Totaal aantal werknemers Verhouding aanname ten opzichte van het totaal aantal werknemers Procesindustrie, petrochemie en energie sector % Maintenance % Expediteurs % Cargadoors % Op- en overslagbedrijven* % Totaal % Aanverwante bedrijven (zonder op te hogen) % Totaal inclusief aanverwante bedrijven % * Machinale overslag bedrijven en stuwadoors (Rotterdamse Terminal Operators). 3 Het betreft hier VAB leden van Deltalinqs die diensten aanbieden die gerelateerd zijn aan de andere sectoren die zijn meegenomen in het onderzoek. Arbeidsmarktverkenning Mainport Rotterdam 13

14

15 3 Verwachtingen ten aanzien van de personeelsbehoefte Uit de onderstaande tabel blijkt dat bijna 60 procent van de bedrijven die de vragenlijst hebben ingevuld verwacht dat zij in de komende vier jaar meer personeel nodig zullen hebben dan in de afgelopen jaren. Bij de industriële maintenance bedrijven en bij cargadoors ligt dit aandeel nog iets hoger. Slechts 4 procent van de respondenten verwacht dat hun personeelsbehoefte in de komende jaren lager zal zijn dan in de afgelopen jaren. Tabel 3.1 Verwachtingen van de bedrijven ten aanzien van de personeelsbehoefte in de periode ten opzichte van de afgelopen jaren (in % bedrijven) Meer nodig Stabiel Minder nodig Totaal Procesindustrie, petrochemie en energie sector (N=39) 51% 44% 5% 100% Maintenance (N=22) 73% 23% 5% 100% Expediteurs (N=52) 55% 45% 0% 100% Cargadoors (N=32) 66% 31% 3% 100% Op- en overslag bedrijven (N=11)* 55% 27% 18% 100% Aanverwante bedrijven (N=5) 60% 20% 20% 100% Totaal 59% 37% 4% 100% * Machinale overslag bedrijven en stuwadoors (Rotterdamse Terminal Operators). Arbeidsmarktverkenning Mainport Rotterdam 15

16

17 4 Omvang personeelsbehoefte tot Inleiding In dit hoofdstuk wordt de omvang van de behoefte aan personeel tot 2011 beschreven voor het Mainportgebied. De resultaten met betrekking tot de personeelsbehoefte wordt uitgesplitst naar zeven sectoren. Het gaat hier om de totale behoefte aan personeel per sector. Verderop in het rapport, in hoofdstuk 5 zal worden ingegaan op het deel van deze behoefte dat de bedrijven denken te vervullen vanuit het beroepsonderwijs. Zoals al eerder vermeld geldt ook in dit hoofdstuk dat de antwoorden van de bedrijven die gerespondeerd hebben zijn opgehoogd naar sectorniveau op basis van de werkgelegenheidscijfers van de bedrijven in relatie tot de totale werkgelegenheid van de sector. Op deze manier ontstaat per sector een beeld van de personeelsbehoefte per sector. De resultaten van de aanverwante bedrijven zijn niet opgehoogd. 4.2 Omvang personeelsbehoefte In tabel 4.1 wordt de door de bedrijven gerapporteerde omvang van de personeelsbehoefte in de voor hun sector relevante kernfuncties gepresenteerd. Het betreft de gemiddelde jaarlijkse behoefte in de periode Aangezien het gaat om een toekomstverwachting wordt hierbij een bandbreedte gehanteerd. In de periode tot 2011 bestaat er bij bedrijven in het Mainportgebied jaarlijks een behoefte aan tot nieuwe werknemers in technische en havenlogistieke functies. Meer dan de helft van de totale personeelsbehoefte komt voort uit het cluster industrie. De personeelsbehoefte bij de maintenance bedrijven is iets groter dan de behoefte van de proces- en petrochemie. In het cluster haven/logistiek valt op dat de expediteurs verreweg de grootste behoefte hebben aan extra personeel. Daarnaast komt ook een groot deel van de personeelsbehoefte voor rekening van de op- en overslagbedrijven. In overgrote meerderheid gaat het in alle sectoren om werknemers op mboniveau. Arbeidsmarktverkenning Mainport Rotterdam 17

18 Tabel 4.1 Jaarlijkse personeelsbehoefte in de periode tot 2011 van bedrijven in het Mainportgebied in de meest relevante functies Jaarlijkse personeelsbehoefte Waarvan hbo-ers Waarvan mbo-ers Procesindustrie, petrochemie en energie 600 tot 650 +/ tot 600 Maintenance 650 tot tot tot 550 Expediteurs 600 tot tot tot 600 Cargadoors 150 tot tot tot 200 Op- en overslagbedrijven** 350 tot 550 +/ tot 550 Aanverwante bedrijven (zonder op te hogen) +/-70 Nihil +/-70 Totaal tot tot tot * Bandbreedte bestaat uit de gemiddelde behoefte van vs behoefte ** Machinale overslag bedrijven en stuwadoors (Rotterdamse Terminal Operators). 4.3 Uitbreidings- en vervangingsvraag Verschillende oorzaken liggen ten grondslag aan de personeelsbehoefte van de bedrijven in het Mainportgebied. Bijna één derde van de personeelsbehoefte komt voort uit een verwachte uitbreiding van de bedrijfsactiviteiten (31%). Ruim tweederde van de personeelsbehoefte zal naar verwachting van de bedrijven voortkomen uit de vervanging van personeel. Daarbij speelt de vervanging van personeel dat met pensioen gaat een belangrijke rol. De personeelsbehoefte ontstaat voor 29 procent door personeel dat vertrekt naar een bedrijf. In tabel 4.2 is te zien dat de oorzaak van de personeelsbehoefte zeer verschillend is per sector. Vooral bij de maintenance bedrijven, maar ook bij de cargadoors is de oorzaak van de personeelsbehoefte als gevolg van uitbreiding relatief groot. Bij alle andere sectoren komt een groot deel van de personeelsbehoefte uit vervanging van personeel dat met pensioen gaat. Tabel 4.2 Oorzaken van de personeelsbehoefte in % Uitbreiding Vervanging (personeel vertrekt) Vervanging (personeel gaat met pensioen) Totaal Procesindustrie, petrochemie en energie sector (N=39) 16% 27% 57% 100% Maintenance (N=22) 47% 31% 22% 100% Expediteurs (N=52) 31% 29% 40% 100% Cargadoors(N=32) 44% 39% 17% 100% Op- en overslag bedrijven* (N=11) 12% 13% 75% 100% Aanverwante bedrijven (N=5) 46% 10% 44% 100% Totaal 31% 29% 40% 100% * Machinale overslag bedrijven en stuwadoors (Rotterdamse Terminal Operators). 18 Arbeidsmarktverkenning Mainport Rotterdam

19 Leeftijdsverdeling van werknemers per sector Uit onderstaande tabel blijkt dat een kwart van de werknemers in het Mainport gebied jonger is dan 35 jaar. Bijna eenderde van de werknemers is tussen de 35 en 45 jaar. Opvallend is dat 45 procent van de werknemers 45 jaar of ouder is. Dit is veel vergeleken met het landelijk gemiddelde, 36 procent van de Nederlandse beroepsbevolking is 45 jaar of ouder. Er zijn geen grote verschillen zichtbaar in de leeftijdsverdeling tussen de sectoren, met uitzondering van de sector van de cargadoors. Er werken meer jongere werknemers en minder oudere werknemers bij de cargadoors in vergelijking met de andere sectoren. Bij de cargadoors zijn 31 procent van de werknemers 45 jaar of ouder, dat ligt onder het landelijk gemiddelde. Tabel 4.3 Gemiddelde leeftijd van werknemers per sector Tot 35 jaar 35 Tot 45 jaar 45 Tot 55 jaar 55 Jaar en ouder Procesindustrie, petrochemie en energie sector (N=39) 23% 30% 32% 15% Maintenance (N=22) 26% 30% 26% 18% Expediteurs (N=52) 28% 28% 28% 16% Cargadoors (N=32) 42% 28% 21% 10% Op- en overslag bedrijven* (N=11) 21% 24% 32% 23% Aanverwante bedrijven (N=5) 26% 30% 26% 18% Totaal 26% 29% 29% 16% * Machinale overslag bedrijven en stuwadoors (Rotterdamse Terminal Operators). Leeftijdsverdeling in relatie tot de uitbreidings- en vervangingsvraag De cargadoors hebben zoals aangegeven relatief weinig oudere werknemers, het is dan ook logisch dat bij de cargadoors de behoefte aan extra personeel als gevolg van pensionering laag is. De andere bedrijven beschikken over relatief veel oudere werknemers. Dat verklaart voor de procesindustriële-, petrochemische- en energie bedrijven dat een groot aandeel van de personeelsbehoefte voortkomt uit de vervanging van personeel dat met pensioen gaat. Het is opmerkelijk dat de maintenance bedrijven veel oudere werknemers hebben en dat bijna de helft van de personeelsbehoefte van deze bedrijven een gevolg is van uitbreiding. De maintenancebedrijven hebben kennelijk een dubbele personeelsproblematiek (en uitbreiden en vervangen van personeel dat met pensioen gaat). Dezelfde problematiek is mogelijk aanwezig bij de expediteurs, zij het in mindere mate. Arbeidsmarktverkenning Mainport Rotterdam 19

20

21 5 Omvang behoefte aan schoolverlaters 5.1 Inleiding In hoofdstuk 4 is de jaarlijkse personeelsbehoefte in de belangrijkste technische en logistieke beroepen op mbo- en hbo-niveau in kaart gebracht voor de periode tot en met In dit hoofdstuk gaan we in op dat deel van de personeelsbehoefte waarvan de bedrijven hebben aangegeven gediplomeerde schoolverlaters te willen aantrekken vanuit het regionale beroepsonderwijs. 5.2 Totaaloverzicht Tabel 5.1 laat zien dat de industriële en haven/logistieke bedrijven in het Mainportgebied verwachten ongeveer de helft van hun personeelsbehoefte te kunnen vervullen met kandidaten vanuit de markt. Voor de andere helft van hun personeelsbehoefte verwachten zij een beroep te kunnen doen op gediplomeerde schoolverlaters uit het beroepsonderwijs. Jaarlijks verwachten zij in absolute termen tot nieuwe werknemers voor technische en haven/logistieke functies te kunnen werven vanuit het regionale beroepsonderwijs. Per deelsector bestaan er grote verschillen. Zo verwachten maintenancebedrijven en machinale overslagbedrijven voor een relatief klein deel van hun vacatures een beroep te doen op de uitstroom van het beroepsonderwijs. Cargadoors en de aanverwante bedrijven verwachten juist een groot beroep te doen op het beroepsonderwijs. Voor de grote verschillen tussen de deelsectoren zijn verschillende verklaringen mogelijk. Zo bestaat in maintenanceberoepen waarschijnlijk vooral behoefte aan ervaren vakkrachten terwijl er bij de cargadoors juist meer vacatures op schoolverlatersniveau ontstaan. Een andere mogelijke verklaring is dat de samenwerking en bekendheid van bedrijven met de regionale opleidingen verschilt per sector. Ten slotte is ook mogelijk dat bedrijven in bepaalde sectoren in het verleden ervaren hebben dat er (te) weinig leerlingen uitstromen uit de opleidingen en daarom verwachten een groter beroep op de markt te moeten doen. Arbeidsmarktverkenning Mainport Rotterdam 21

22 Tabel 5.1 Aandeel van de totale personeelsbehoefte waarvan bedrijven verwachten deze jaarlijks te vervullen met schoolverlaters vanuit het beroepsonderwijs Totale personeelsbehoefte Totale behoefte aan gediplomeerde schoolverlaters % Schoolverlaters ten opzichte van de totale behoefte Procesindustrie, petrochemie en energie 600 tot tot % Maintenance 650 tot tot % Expediteurs 600 tot tot % Cargadoors 150 tot tot % Op- en overslag bedrijven 350 tot tot % Aanverwante bedrijven** (zonder op te hogen) +/-70 +/ % Totaal tot tot % * Machinale overslag bedrijven en stuwadoors (Rotterdamse Terminal Operators). ** Bandbreedte bestaat uit de gemiddelde behoefte van vs behoefte Per sector en beroep Proces-, petrochemie en energiebedrijven In paragraaf 5.2 concludeerden we reeds dat de bedrijven uit de proces-, petrochemie en energiesector in de regio tot 2011 verwachten jaarlijks ongeveer 250 tot 300 werknemers te willen werven vanuit het beroepsonderwijs. Daarbij gaat het voornamelijk om procesoperators met een mbo-diploma op niveau 3 of niveau 4 (zie tabel 5.2). Daarnaast verwachten bedrijven de proces en petrochemische bedrijven jaarlijks ook ongeveer 45 werknemers in maintenance functies vanuit het beroepsonderwijs te gaan werven en 35 tot 40 technisch opgeleide hbo-ers. Tabel 5.2 Personeelsbehoefte uit het onderwijs in de procesindustrie, petrochemische- en energie bedrijven Procesindustrie, petrochemie en energie Niveau Behoefte aan schoolverlaters Chemisch technoloog HBO Electrotechnicus HBO +/-5 Subtotaal Procesoperator/ Vapro B + C MBO Operator A / Vapro A MBO 2 +/-10 Subtotaal Technicus Installaties MBO 4 +/-20 (Onderhouds)monteur MBO 2-3 +/-25 Subtotaal +/-45 Overige functies Totaal Arbeidsmarktverkenning Mainport Rotterdam

23 5.3.2 Industriële maintenancebedrijven De industriële maintenancebdrijven verwachten tot 2011 jaarlijks ongeveer 200 tot 225 nieuwe werknemers vanuit het beroepsonderwijs in de regio te gaan werven. Het betreft ongeveer 50 hbo-ers (voornamelijk werktuigbouwkundigen) en 80 tot 90 mbo-ers, waarvan ongeveer tweederde op mbo-niveau 2 en 3. De respondenten vanuit maintenancebedrijven hebben relatief vaak functies toegevoegd (zie ook hoofdstuk 4). Het betreft bij deze bedrijven voornamelijk NDO-specialisten 4 (één bedrijf met een grote behoefte), lassers en pijpfitters. De hieronder gepresenteerde cijfers vormen een eerste proeve om de regionale personeelsbehoefte in kaart te brengen. Dit is lastig aangezien de sector als zodanig lastig af te bakenen is en dat een groot deel van de werknemers ook buiten het Mainportgebied werkzaam is of buiten de industriële maintenance. Tabel 5.3 Personeelsbehoefte uit het onderwijs van industriële maintenancebedrijven Maintenance Niveau Behoefte aan schoolverlaters Werktuigbouwkundige HBO Elektrotechnicus HBO +/-10 Subtotaal Technicus Installaties MBO (Onderhouds)monteur MBO Subtotaal Overige functies Totaal Expediteurs De expediteurs in de mainportregio verwachten tot 2011 jaarlijks 240 tot 350 nieuwe medewerkers te werven voor logistieke functies in hun bedrijf. Het betreft 70 tot 110 schoolverlaters op mbo-niveau 4 (expediteurs en managers havenlogistiek), 100 tot 120 mbo schoolverlaters op niveau 2 en 3 en 40 tot 90 hbo-ers met een economisch/ logistieke opleiding. 4 Een Niet Destructief Onderzoeker verricht met röntgen-, magnetisch-, ultrasoon-, en penetrante technieken analyses die het mogelijk maken om onzichtbare fouten zichtbaar te maken. Dit onderzoek wordt uitgevoerd aan staal- en pijpconstructies; bij machines en bouwplaatsen zoals raffinaderijen. Arbeidsmarktverkenning Mainport Rotterdam 23

24 Tabel 5.4 Personeelsbehoefte uit het onderwijs van expediteurs Expediteurs Niveau Behoefte aan schoolverlaters HBO-er Logistiek/Economie HBO Declarant* Post - MBO +/-20 Expediteur/manager havenlogistiek MBO Aankomend expediteur/medewerker MBO havenlogistiek Warehousemedewerker / voorman MBO 2-3 +/-40 Overige functies +/-10 Totaal * Interne post MBO opleiding declarant vanuit branche organisatie FENEX Cargadoors Naar verwachting zullen de cargadoors in de regio jaarlijks behoefte hebben aan ongeveer 100 tot 125 schoolverlaters. Het betreft voornamelijk mbo-schoolverlaters in de functies cargadoor/manager havenlogistiek (37 tot 42 schoolverlaters) en aankomend cargadoors/ medewerkers havenlogistiek (33-41 schoolverlaters). Tabel 5.5 Personeelsbehoefte uit het onderwijs van cargadoors Cargadoors Niveau Gemiddelde HBO-er Logistiek/ Economie HBO +/-20 Waterklerk/operator MBO 4 +/-10 Cargadoor/manager havenlogistiek MBO Aankomend Cargadoor/medewerker havenlogistiek MBO Overige functies +/-5 Totaal Op- en overslag bedrijven Bij op- en overslagbedrijven bestaat in de periode tot 2011 naar verwachting jaarlijks behoefte aan 150 tot 250 schoolverlaters in haven/logistieke functies op mbo- en hbo niveau. Voor het overgrote deel betreft het medewerkers havenoperaties op mbo-niveau 2 en 3 voor functies als reachstacker, straddlecarrier chauffeur en kraanmachinist. Ook verwacht men 30 tot 70 schoolverlaters voor de functie van radioman dek/wal te werven. 24 Arbeidsmarktverkenning Mainport Rotterdam

25 Tabel 5.6 Personeelsbehoefte uit het onderwijs van de op- en overslag bedrijven Op- en overslagbedrijven Niveau Gemiddelde HBO-er Logistiek / Economie HBO +/-5 Manager havenoperaties MBO 4 +/-5 Radioman dek/wal MBO (gevorderd) medewerker havenoperaties, zoals reachstacker, straddlecarrier chauffeur, MBO kraanmachinist Logistiek medewerker (Buiten) MBO 2-3 +/-5 Onderhoudsmonteur installatietechniek MBO Totaal Aanverwante bedrijven Bij de aanverwante bedrijven die respondeerden bestaat de komende jaren jaarlijks behoefte aan ongeveer 30 nieuwe medewerkers havenoperaties (mbo-niveau 2 of 3) vanuit het beroepsonderwijs en ongeveer 20 medewerkers in andere functies. Arbeidsmarktverkenning Mainport Rotterdam 25

26

27 6 Confrontatie vraag en aanbod 6.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt de personeelsbehoefte aan schoolverlaters bij de bedrijven in het Mainportgebied geconfronteerd met het aanbod dat beschikbaar is vanuit het regionale beroepsonderwijs. Het betreft de leerlingen van ROC Zadkine, het Albeda College en het Scheepvaart en Transport College. Voor het hbo worden gegevens van de Hogeschool Rotterdam gebruikt. De personeelsbehoefte wordt steeds geconfronteerd met de gediplomeerde uitstroom uit de relevante beroepsopleidingen in schooljaar 2005/2006. Ook de instroom in de opleiding in schooljaar 2006/2007 is steeds in de tabel weergegeven. De uitstroom in 2006 is beduidend lager dan de instroom van leerlingen in Dit wordt naast uitval van leerlingen over de jaren heen hoofdzakelijk veroorzaakt doordat in veel opleidingen instroom sinds 2005 duidelijk is gestegen. Voor een aantal beroepen zijn dezelfde opleidingen relevant (met name bij de logistieke opleidingen komt dit voor). Daardoor was het noodzakelijk om beroepen samen te voegen. De laatste kolom in iedere tabel betreft de confrontatie. We vergelijken hierbij de gediplomeerde uitstroom in 2006 (voor zover beschikbaar voor de arbeidsmarkt) met het maximum van de personeelsbehoefte voor schoolverlaters zoals deze in hoofdstuk 5 is gepresenteerd. Achtereenvolgens komen aan de orde: de procesopleidingen, de maintenance opleidingen en de haven en logistieke opleidingen. 6.2 Procesopleidingen In tabel 6.1 is de huidige instroom en uitstroom van leerlingen in procesopleidingen in de regio Rijnmond weergegeven. In totaal zijn er bij ROC Zadkine, STC en de Hogeschool Rotterdam in leerlingen uitgestroomd met een diploma in een procestechniek gerelateerde opleiding. Niet al deze gediplomeerden zijn echter beschikbaar voor de arbeidsmarkt. Op basis van gegevens van het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) en ervaringsgegevens van Deltalinqs in het Procescollege schatten we in dat in totaal 180 gediplomeerden beschikbaar zijn voor de arbeidsmarkt. Dit is duidelijk lager dan de jaarlijkse personeelsbehoefte aan schoolverlaters procestechniek in de komende jaren. Deze ligt tussen de 220 en de 260 afgestudeerden. Arbeidsmarktverkenning Mainport Rotterdam 27

28 Tabel 6.1 Confrontatie van de recente in- en uitstroom uit MBO en HBO procesopleidingen en de personeelsbehoefte bij bedrijven in het Mainportgebied Opleiding Instroom 2006 Uitstroom 2006 Inschatting beschikbaar voor arbeidsmarkt Behoefte Saldo beschikbaar 2006 en behoefte 2006 HBO Chemie en AOT MBO Procesoperator/VAPRO B +C MBO Procesoperator/VAPRO A / Totaal Bron: Cfi, ROC Zadkine, STC, Hogeschool Rotterdam en enquête personeelsbehoefte. Hbo Wanneer we naar de verschillende opleidingsniveaus kijken dan blijkt dat op hbo niveau het huidige beschikbaar komende aanbod hoger is dan de behoefte bij bedrijven in het mainportgebied (een saldo van +10). Daarbij dient echter rekening gehouden te worden dat de arbeidsmarkt voor hbo-afgestudeerden bovenregionaal is. Een deel van de hboschoolverlaters zal buiten de regio een baan zoeken. Ook zal een deel binnen de regio in een andere sector naar werk zoeken. Bij het huidige positieve saldo is het dus mogelijk dat toch een toename van het aantal gediplomeerden HBO Chemie en AOT noodzakelijk is. VAPRO B en C Voor de opleidingen MBO Procesoperator/VAPRO B en C geldt dat in leerlingen een diploma behaalde op dit niveau. Daarvan stromen er naar schatting 100 de arbeidsmarkt op. Dat is duidelijk lager dan de jaarlijkse behoefte aan schoolverlaters bij de bedrijven (180 tot 210 schoolverlaters). De leerlingen die in 2006 hun Procesoperator B of C diploma behaalden zijn over het algemeen in september 2002 en 2003 gestart met hun opleiding. Sinds die tijd is de instroom in deze opleiding sterk gestegen. In tabel 6.1 is te zien dat de instroom van leerlingen in de Procesoperator B en C opleidingen in 2006 hoger is dan de uitstroom in dat jaar (297 leerlingen). Uitgaande van een tussentijdse uitval van 20 procent en een percentage leerlingen dat niet beschikbaar is voor de arbeidsmarkt van 15 procent komen zijn er in september nieuwe procesoperators B en C die de arbeidsmarkt opstromen. Dat is voldoende om in de jaarlijkse behoefte (180 tot 210 te voldoen. VAPRO A Uit tabel 6.1 blijkt dat de verwachte behoefte aan nieuwe procesoperators A laag is (ongeveer 10 per jaar). De huidige uitstroom van gediplomeerden uit het onderwijs ligt op dit niveau duidelijk boven de verwachte behoefte. Conclusie Voor de opleidingen procesoperator B en C lijken er op dit moment net genoeg leerlingen in de opleidingen te zijn begonnen. De behoefte van de bedrijven ingevuld kunnen worden met afgestudeerden uit de procesoperator B en C opleiding. 28 Arbeidsmarktverkenning Mainport Rotterdam

29 6.3 Maintenance opleidingen Uit tabel 6.2 blijkt dat de komende jaren bij bedrijven in het Mainportgebied jaarlijks behoefte bestaat aan 180 tot 210 gediplomeerde schoolverlaters met een maintenanceopleiding op mbo of hbo niveau (zie ook hoofdstuk 5). Tabel 6.2 Confrontatie van de recente in- en uitstroom uit MBO en HBO maintenance opleidingen en de personeelsbehoefte bij bedrijven in het Mainportgebied Opleiding Instroom 2006 Uitstroom 2006 Inschatting beschikbaar voor arbeidsmarkt Behoefte Saldo beschikbaar 2006 en behoefte 2006 HBO Elektrotechniek / HBO Werktuigbouw MBO Technicus installaties (4) MBO (onderhouds)monteur (2-3) MBO onderhoudsmonteur installatietechniek (3) Totaal Bron: Cfi, ROC Zadkine, STC, Albeda College, Hogeschool Rotterdam en enquête personeelsbehoefte. Hbo Werktuigbouw en Elektrotechniek Op hbo-niveau is de uitstroom uit de elektrotechniek en de werktuigbouw opleiding duidelijk hoger dan de vraag vanuit de proces- en maintenancebedrijven. Het betreft echter brede opleidingen waaruit studenten uitstromen naar een breed beroepenveld. Bovendien hebben de opleidingen op hbo-niveau een bovenregionale functie. Een groot deel van de afgestudeerden komt dus niet terecht bij proces- en/of maintenancebedrijven in het Mainportgebied. Mbo technicus installaties (niveau 4) Uit tabel 6.2 blijkt dat er de komende jaren bij proces- en maintenancebedrijven in de regio jaarlijks behoefte bestaat aan 40 tot 45 nieuwe installatie technici op mbo niveau 4. De opleiding Technicus Installaties is nog in ontwikkeling. Er is dus (nog) geen directe confrontatie te maken. In de tabel is als alternatief de uitstroom uit de opleidingen servicetechnicus en technicus elektrische bedrijfsinstallaties opgenomen. De uitstroom uit deze opleidingen (14 leerlingen) is duidelijk lager dan de personeelsbehoefte in de komende jaren. Mbo niveau 2 en 3 Vanuit proces- en maintenance bedrijven in de Mainportregio is jaarlijks behoefte aan ongeveer 100 schoolverlaters per jaar met een (onderhouds)monteursopleiding op mbo niveau 2 of 3. De uitstroom uit deze opleidingen (47) is bij lange na niet voldoende om aan de personeelsbehoefte te voldoen. Conclusie De behoefte in de komende jaren bij bedrijven voor schoolverlaters met een mbo maintenance-opleiding is duidelijk groter dan de huidige uitstroom die uit het onderwijs Arbeidsmarktverkenning Mainport Rotterdam 29

30 komt. Een toename van de uitstroom uit deze opleidingen lijkt dus hard nodig. Hierbij dient opgemerkt te worden dat op dit moment wellicht ook schoolverlaters uit andere (bredere) mbo installatie-, elektrotechniek of werktuigbouwopleidingen in een maintenanceberoep gaan werken. In hoeverre er werkelijk sprake is van een tekort aan werknemers is dan ook niet duidelijk. 6.4 Haven/logistieke opleidingen Tabel 6.3 laat zien dat over de gehele linie de behoefte aan schoolverlaters uit haven/ logistieke opleidingen duidelijk groter is dan het aantal schoolverlaters dat jaarlijks beschikbaar komt voor de regionale arbeidsmarkt. Tabel 6.3 Confrontatie van de recente in- en uitstroom uit MBO en HBO haven/logistieke opleidingen en de personeelsbehoefte bij bedrijven in het Mainportgebied Opleiding Instroom 2006 Uitstroom 2006 Inschatting beschikbaar voor arbeidsmarkt Behoefte Saldo beschikbaar 2006 en behoefte 2006 HBO Logistiek/economie Declarant* (4) Waterklerk / Operator (4) / MBO Cargadoor/ expediteur /manager havenlogistiek/ manager havenoperaties (4) MBO Logistiek supervisor (4) Nihil 0 MBO Logistiek medewerker/voorman (2&3) Aankomend cargadoor/expediteur/medewerker havenlogistiek (2&3) (Gevorderd) medewerker havenoperaties (2&3) Totaal * Interne post-mbo opleiding declarant vanuit branche organisatie FENEX. Hbo logistiek/economie In de periode tot 2011 bestaat er bij haven/logistieke bedrijven in het Mainportgebied behoefte aan 60 tot 110 hbo-schoolverlaters met een economisch logistieke opleiding. In 2006 studeerden er in deze opleidingsrichting aan de Hogeschool Rotterdam 57 studenten af, hiervan zijn er waarschijnlijk ongeveer 50 aan het werk gegaan. Mbo niveau 4 Uit de mbo niveau 4 opleidingen cargadoor, expediteur, manager havenlogistiek, manager havenoperaties en logistiek supervisor stroomden in leerlingen met een diploma uit. Naar schatting zijn er 50 beschikbaar gekomen voor de arbeidsmarkt. Dit aantal is veel te laag om aan de personeelsbehoefte in de komende jaren te voldoen (jaarlijks 30 Arbeidsmarktverkenning Mainport Rotterdam

31 schoolverlaters). Uit tabel 6.3 blijkt dat de instroom in de betreffende opleidingen flink hoger ligt (147 leerlingen). Wanneer we er van uitgaan dat 20 procent van deze leerlingen tussentijds uitvalt en 85 procent beschikbaar is voor de arbeidsmarkt dan komen er met de huidige instroom in 2010 ongeveer 100 leerlingen beschikbaar voor de arbeidsmarkt. Dit is nog altijd veel minder dan de jaarlijkse personeelsbehoefte in de komende jaren. Naast de in de tabel genoemde opleidingen stromen er jaarlijks ook een groot aantal mbo leerlingen uit minder gespecialiseerde economisch logistieke mbo opleidingen op niveau 4 uit. Concreet betreft het de kwalificaties: ondernemer groothandel, districtsmanager en hoofd magazijn. In deze kwalificaties behaalden in de regio in leerlingen een diploma. Veel van deze leerlingen zullen echter buiten de gevraagde beroepen aan het werk gaan. Mbo niveau 2 en 3 Ook voor de opleidingen op niveau 2 en 3 geldt dat de personeelsbehoefte in de komende jaren het nieuwe aanbod vanuit het beroepsonderwijs sterk overstijgt. Dit geldt met name voor de kwalificaties aankomend cargadoor/expediteur/medewerker havenlogistiek (niveau 2&3) en (gevorderd) medewerker havenoperaties (2&3). Ook op niveau 3 is er een minder gespecialiseerde economisch logistieke kwalificatie die mogelijk relevant is voor de beroepen zoals die centraal staan in ons onderzoek: de kwalificatie commercieel medewerker binnendienst. De uitstroom uit deze kwalificatie betrof in gediplomeerden. Ook bij deze opleiding geldt echter dat veel van de gediplomeerden buiten de gevraagde beroepen aan het werk zullen gaan. Conclusie Op alle niveaus is de jaarlijkse behoefte aan schoolverlaters voor haven/logistieke opleidingen de komende jaren duidelijk hoger dan het aanbod dat in 2006 uit het beroepsonderwijs in de regio beschikbaar was. Op hbo-niveau ligt het verschil rond de 50 leerlingen, op mbo 4 niveau rond de 100 en op niveau 2&3 samen rond de 200. Mogelijk is het daadwerkelijke tekort kleiner aangezien bedrijven ook schoolverlaters kunnen aannemen uit minder gespecialiseerde economisch-logistieke opleidingen. Arbeidsmarktverkenning Mainport Rotterdam 31

32

33 7 Diversiteit Het aanboren van wervingsgroepen die traditioneel niet tot het wervingspotentieel van de sector behoren, kan helpen bij het vervullen van vacatures die anders moeilijk te vervullen zouden zijn. In de enquête zijn de bedrijven in het Mainportgebied gevraagd in hoeverre zij beleid hebben ontwikkeld voor het aannemen en behouden van (meer) vrouwen en/of allochtonen. Uit tabel 7.1 blijkt dat maar een klein deel van de onderzochte bedrijven actief beleid voert op het gebied van het aannemen en behouden van vrouwen (6%) of allochtonen (2%). Wel geeft ongeveer de helft van de bedrijven aan te letten op het aannemen of behouden van vrouwen en allochtonen, respectievelijk 47 procent en 52 procent. Tabel 7.1 Aanwezigheid van beleid gericht op het aannemen van vrouwen en allochtonen in % van het aantal bedrijven (N=159) Diversiteitbeleid Beleid aanwezig Geen apart beleid, maar let er wel op Geen beleid Totaal Gericht op aannemen / behouden van vrouwen Procesindustrie, petrochemie en energie sector (N=39) 8% 56% 36% 100% Maintenance (N=22) 0% 50% 50% 100% Expediteurs (N=52) 8% 45% 47% 100% Cargadoors(N=32) 6% 44% 50% 100% Op- en overslag bedrijven (N=10) 0% 40% 60% 100% Aanverwante bedrijven (N=5) 0% 20% 80% 100% Totaal 9 (6%) 75 (47%) 75 (47%) 159 (100%) Gericht op aannemen / behouden van allochtonen Procesindustrie, petrochemie en energie sector (N=39) 5% 62% 33% 100% Maintenance (N=22) 0% 59% 41% 100% Expediteurs (N=52) 0% 45% 55% 100% Cargadoors(N=32) 0% 53% 47% 100% Op- en overslag bedrijven (N=10) 10% 50% 40% 100% Aanverwante bedrijven (N=5) 0% 20% 80% 100% Totaal 3 (2%) 83 (52%) 73 (46%) 159 (100%) Arbeidsmarktverkenning Mainport Rotterdam 33

34

35 8 Conclusies 8.1 Inleiding Doel In dit hoofdstuk worden de belangrijkste conclusies van de Arbeidsmarktverkenning Mainport Rotterdam weergegeven. De arbeidsmarktverkenning vormt een onderdeel van de uitvoering van het Convenant onderwijs-arbeidsmarkt mbo haven en industrie. Doel van de arbeidsmarktverkenning is het in beeld brengen van de verwachte personeelsbehoefte van bedrijven in het Rotterdamse Mainportgebied in de clusters: Haven: cargadoors, stuwadoors, expediteurs, machinale overslagbedrijven en aanverwante bedrijven. Industrie: proces-, petrochemie en energie en de industriële maintenancebedrijven. Achterliggend doel is een eerste validering van onder andere de gewenste extra uitstroom van leerlingen en studenten in voor deze opleidingen relevante mbo- en hbo-opleidingen. Aanpak De personeelsbehoefte van bedrijven is in beeld gebracht door middel van een korte schriftelijke enquête. In totaal hebben 161 bedrijven de enquête ingevuld. Deze bedrijven representeren bijna 70 procent van de totale werkgelegenheid in de onderzochte clusters. De uitkomsten van het onderzoek zijn der halve representatief voor de gehele populatie van bedrijven in de twee genoemde clusters. De uitkomsten van de enquête zijn opgehoogd naar de gehele populatie van bedrijven in de twee clusters en geconfronteerd met in- en uitstroomcijfers van relevante opleidingen. Hiertoe is gebruik gemaakt van opleidingscijfers van ROC Zadkine, het Albeda College, het Scheepvaart en Transport College en de Hogeschool Rotterdam die door ECORYS reeds verzameld waren in het kader van de jaarlijkse Techniek Barometer Rijnmond van KMR. Kanttekeningen Bij het lezen van de conclusies dienen de volgende kanttekeningen in het achterhoofd te worden gehouden: De reikwijdte van het onderzoek beperkt zich tot de leden van Deltalinqs en de Rotterdamse lidbedrijven van FENEX, VRMO, VRTO, VAB en VRC. In totaal werken bij deze bedrijven in het Mainportgebied ruim personen. De behoefte bij bedrijven die geen lid zijn van deze organisaties valt buiten het onderzoek. In het onderzoek is in zeven sectoren de personeelsbehoefte in een aantal specifieke beroepen bevraagd. Het gaat om gemiddeld zeven technisch/operationele en logistieke beroepen per sector. Het onderzoek brengt alleen de personeelsbehoefte in deze beroepen in beeld. Wel was er ruimte om ook andere beroepen toe te voegen. In Arbeidsmarktverkenning Mainport Rotterdam 35

36 de praktijk is hier weinig gebruik van gemaakt. Ook in de confrontatie worden alleen opleidingen meegenomen die voor deze beroepen van belang zijn. In de toekomst kijken gaat met enige onzekerheid gepaard. Concreet kwam dit tot uiting in het onderzoek doordat een aantal bedrijven niet voor de gehele periode (tot en met 2011) een inschatting van de personeelsbehoefte kon geven. 8.2 Belangrijkste conclusies van de arbeidsmarktverkenning Personeelsbehoefte hoger dan de afgelopen jaren Bijna 60 procent van de bedrijven die hebben meegewerkt aan het onderzoek geeft aan de komende vier jaar meer personeel aan te gaan nemen dan in de afgelopen jaren. Slechts 4 procent verwacht minder personeel te werven. Vooral onder de industriële maintenance bedrijven is de behoefte aan meer personeel groot (73%). Jaarlijks tot werknemers nodig voor haven en industrie In de periode tot en met 2011 bestaat er bij de Mainport bedrijven in de zeven onderzochte clusters samen een jaarlijkse personeelsbehoefte van tot werknemers. Het gaat hierbij alleen om de industriële en havenlogistieke beroepen die zijn meegenomen in het onderzoek 5. Het betreft voornamelijk functies op mbo-niveau (ongeveer 80%). De verhouding tussen de personeelsbehoefte vanuit het industriële cluster en het havenlogistieke cluster is ongeveer fifty-fifty. Veel uitbreidingsvraag en veel vervanging wegens pensionering Een groot deel van de personeelsbehoefte zal ontstaan door de uitbreiding van de bedrijfsactiviteiten (bijna eenderde van de totale jaarlijkse behoefte) en door de pensionering van personeel (40% van de totale jaarlijkse behoefte). Hiervoor is dus nieuw aanbod op de arbeidsmarkt nodig dat nog niet werkzaam is in de sector of in de regio. Per sector wisselt de verhouding. Zo is in de proces- en petrochemie de vraag als gevolg van pensionering relatief hoog. Bij industriële maintenancebedrijven en bij cargadoors overheerst juist de uitbreidingsvraag. Regionaal beroepsonderwijs moet in de helft van de personeelsbehoefte gaan voorzien De bedrijven in de zeven sectoren verwachten voor ongeveer de helft van hun totale personeelsbehoefte voor industriële en havenlogistieke beroepen een beroep te doen op de gediplomeerde uitstroom uit het regionale beroepsonderwijs. Per sector ligt het aandeel van de behoefte aan schoolverlaters verschillend. De maintenancebedrijven verwachten voor ongeveer dertig procent van hun personeelsbehoefte een beroep te kunnen doen op de uitstroom uit het beroepsonderwijs. Bij de cargadoorsbedrijven is daarentegen de verwachte vraag richting het beroepsonderwijs relatief hoog (63%). Voor dit verschil zijn verschillende verklaringen denkbaar. In paragraaf 5.2 is hier nader op ingegaan. Het bovenstaande betekent dat bedrijven de andere helft van hun personeelsbehoefte op een andere manier willen oplossen. Gezien de huidige krappe arbeidsmarkt is het echter 5 Het betreft proces- en industriële maintenance- en havenlogistieke beroepen op mbo 2, 3 en 4 niveau en op hbo niveau. 36 Arbeidsmarktverkenning Mainport Rotterdam

37 de vraag of dit in de praktijk mogelijk zal zijn. Wanneer dit niet het geval is zal de druk op het beroepsonderwijs nog verder gaan toenemen. Jaarlijks behoefte aan tot schoolverlaters De bedrijven in de zeven sectoren verwachten in de periode tot 2011 jaarlijks tot schoolverlaters nodig te hebben. Verdeeld over de industriële en logistieke functies gaat het respectievelijk om 500 tot 600 en 500 tot 900 schoolverlaters uit de bijbehorende mbo- en hbo-opleidingen. Uitstroom uit de procesopleidingen groeit naar het noodzakelijke niveau Wanneer we de huidige gediplomeerde uitstroom uit de procesopleidingen op mboniveau 3 en 4 bekijken, dan is deze nu nog duidelijk lager dan de jaarlijkse personeelsbehoefte in de periode tot Echter, de afgelopen jaren is reeds veel geïnvesteerd in het vergroten van de instroom in de procesoperatoropleidingen. Dit heeft geleid tot een sterke groei in de instroom in de opleidingen. Met deze toegenomen instroom kan straks naar verwachting grotendeels in de personeelsbehoefte worden voorzien. Belangrijke voorwaarden zijn daarbij wel dat de uitval tijdens de opleiding laag blijft en dat de instroom zich handhaaft op het huidige niveau. Wanneer door de bedrijven uit de proces- en petrochemie een nog groter beroep wordt gedaan op het beroepsonderwijs dan nu door hen wordt verwacht, is de huidige omvang van de instroom van leerlingen mogelijk niet voldoende. Uitstroom uit maintenance-opleidingen lager dan de personeelsbehoefte De huidige uitstroom uit mbo maintenance-opleidingen op niveau 2, 3 en 4 is duidelijk lager dan de verwachte behoefte aan schoolverlaters. Het is lastig om precies vast te stellen hoe groot het verschil tussen beide in werkelijkheid is. De belangrijkste reden hiervoor is dat de werving van schoolverlaters ook zal kunnen plaatsvinden vanuit de bredere mbo-opleidingen elektrotechniek, werktuigbouw of installatietechniek. Grote behoefte aan schoolverlaters met een haven/logistieke mbo-opleiding Ook voor de haven/logistieke mbo-opleidingen geldt dat de jaarlijkse behoefte de komende jaren de huidige uitstroom uit de opleidingen duidelijk overtreft. Er is vooral behoefte aan extra uitstroom in de kwalificaties Mbo manager havenlogistiek/manager havenoperaties (niveau 4), (Aankomend) cargadoor/expediteur/medewerker havenlogistiek (niveau 2 en 3) en (Gevorderd) medewerker havenoperaties (niveau 2 en 3). De omvang van het tekort aan schoolverlaters met een haven/logistieke mboopleiding is niet precies vast te stellen. Ook de instroom van de genoemde opleidingen is bij het STC de afgelopen jaren namelijk flink gestegen. Bovendien hebben de beide ROC s in de regio ook meer algemene economisch/logistieke opleidingen waaruit mogelijk een deel van de nieuwe medewerkers geworven kunnen worden. Confrontatie op hbo-niveau lastig Voor de onderzochte functies op hbo-niveau is een uitspraak over de vraag of de huidige uitstroom uit de relevante hbo-opleidingen voldoende is om in de personeelsbehoefte te voldoen op basis van het huidige onderzoek niet goed mogelijk. Belangrijkste reden hiervoor is dat de hbo-arbeidsmarkt breder georiënteerd is. De ervaring leert bijvoorbeeld dat veel afgestudeerden van de Hogeschool Rotterdam buiten de regio of buiten hun Arbeidsmarktverkenning Mainport Rotterdam 37