Erfgoedonderwijs als cultuuronderwijs. Barend van Heusden Afdeling Kunsten, Cultuur en Media

Transcriptie

1 Erfgoedonderwijs als cultuuronderwijs Barend van Heusden Afdeling Kunsten, Cultuur en Media

2 12/14/ Vragen... Hoe verhoudt erfgoed- zich tot cultuureducatie? Wat zijn kenmerkende eigenschappen van erfgoedonderwijs (doel)? Hoe verhoudt erfgoedonderwijs zich tot andere vormen van cultuuronderwijs (kunstonderwijs, geschiedenis, filosofie, burgerschap, enz.)? Wanneer is erfgoedonderwijs goed (kwaliteit)?

3 12/14/ Stellingen Erfgoed is het bewustzijn van wat gemaakt is. Erfgoedonderwijs is onderwijs in het bewustzijn van wat gemaakt is. Dit bewustzijn kent verschillende dimensies: waarneming; verbeelding; interpretatie; analyse Erfgoedonderwijs is een aspect van cultuuronderwijs

4 12/14/ Cultuur als (cognitief) gedrag Ieder organisme beschikt over een geheugen dat zijn de aangeboren, aangeleerde en/of geconstrueerde reacties waarmee het de omgeving herkent en op die omgeving reageert. Eric Kandel, In Search of Memory (2006) Dit geheugen wordt gevormd door de activiteiten van het zenuwstelsel; het geheel van de (re)actiepatronen bepaalt het gedrag van het organisme

5 12/14/ Cultuur als (cognitief) gedrag Niet alle gedrag is aangeboren, het kan ook aangeleerd zijn (Frans de Waal, De aap en de sushimeester. Culturele bespiegelingen van een primatoloog, 2001)

6 12/14/ Cultuur als (cognitief) gedrag Een derde vorm van gedrag is intentioneel. De drie eigenschappen van intentioneel gedrag zijn: Verdubbeling: het verschil tussen herinnering en hier-en-nu (geheugen en waarneming vallen niet samen) Omgang met dit verschil (cognitieve vaardigheden) Reflexiviteit / (zelf)bewustzijn

7 12/14/ Wat onderscheidt intentioneel van aangeleerd gedrag? Frans de Waal over cultuur bij apen nadoen of nabootsen?

8 12/14/ intentioneel aangeleerd gedrag

9 Cultuur en identiteit 1. Wij zijn onze herinnering: opgeslagen in ons lichaam, in de voorwerpen om ons heen, in de taal en in externe media (beeld, schrift, digitaal) Maar 2. Wij vallen niet samen met mijn onze herinnering wij zijn ook de ervaring van een verschil, van een hier en nu, een actualiteit.

10 Cultuur De ervaring van verschil tussen herinnering en actualiteit genereert tijdsbesef (heden, verleden, toekomst) vrijheid (mogelijkheden) onzekerheid en angst en zelfbewustzijn

11 12/14/ Het DNA van cultuur Hoe gebruiken we ons geheugen in de omgang met verschil (cognitieve vaardigheden)? Door Waarnemen: herkennen Verbeelden: creëren (maken) Conceptualisering: categoriseren Analyse: ontdekken van structuur

12 sensorisch (accommodatie) motorisch (assimilatie) waarnemen maken, verbeelden concreet analyseren conceptualiseren abstract cultuur

13 12/14/ Media We onderscheiden vier typen media: Het lichaam (waarnemen overeenkomst ) Voorwerpen (maken; verbeelden - artefact ) Taal (conceptualiseren - begrip ) Grafische media (analyseren - structuur )

14 sensorisch (accommodatie) motorisch (assimilatie) waarnemen: lichaam maken, verbeelden: voorwerpen concreet analyseren: grafische tekens conceptualiseren: taal abstract cultuur: de media of dragers

15 12/14/ Cultuur is recursief; want kan ook betrekking hebben op cultuur zelf: het cultureel bewustzijn of de metacognitie Vormen van zelfbewustzijn of metacognitie: waarneming van cultuur (bijv.: museum) verbeelding van cultuur (bijv.: kunst) conceptualisering / interpretatie van cultuur (ideologie) (bijv.: geschiedschrijving) analyse van cultuur (bijv.: filosofie; wetenschap)

16 12/14/ Cultuur en cultureel bewustzijn waarneming maken, verbeelding cultuur-in-beperkte-zin: het cultureel bewustzijn analyse conceptualisering cultuur-in-brede-zin (intentioneel gedrag)

17 12/14/ Het cultureel (zelf)bewustzijn is de basis voor ons (bewuste) handelen. Cultureel (zelf)bewustzijn is persoonlijk (individueel) gemeenschappelijk (collectief; historisch) menselijk (universeel) Voorbeelden van cultureel (zelf)bewustzijn: Het nieuws (Hegel!); de kerk (godsdienst); politieke debatten; cabaret; erfgoed; geschiedschrijving; de kunsten (muziek, film, literatuur, theater, beeldende kunst); opiniebijlagen; enz.

18 12/14/ Erfgoed? Erfgoed is het bewustzijn van wat gemaakt is. Dit bewustzijn is een vorm van cultureel bewustzijn: Waarnemen (van sporen) Verbeelden (hoe, waarom, door wie het gemaakt is verhalen; beelden) Interpreteren en waarderen (betekenis) Analyseren: hoe en waarom

19 12/14/ Cultuur en cultureel bewustzijn maken; verbeelden waarneming analyse maken; verbeelding conceptualisering cultuur-in-beperkte-zin: het cultureel bewustzijn cultuur-in-brede-zin (intentioneel gedrag)

20 12/14/ Bijvoorbeeld: kleding Kleding waarnemen met alle zintuigen: zien, voelen, ruiken (en zelfs horen?) Kleding verbeelden hoe en wanneer werd deze kleding gedragen, door wie, waarom? Hoe werd ze gemaakt? Wat zou je er nu mee kunnen? Kleding interpreteren: wat was de betekenis van deze kleding? Wat is de betekenis / waarde nu? Kleding analyseren: materiaal, samenstelling, evt. datering e.d. Verband met andere vormen van cultuur

21 Archeologie Als we ons dan toch moeten kleden, tegen kou bijvoorbeeld, of in naam van iets, in resten van dit of dat verleden, verhalen en geheugensteuntjes die niets vertellen dan dat we er al waren in de tijd die bestond voor dit heden als wij onszelf alleen in het nu kunnen bewaren door onszelf voortdurend uit te vinden in het nu dan liefst eenvoudig, aan de hand van kleding. Je zit aan tafel. Opeens zie je hoe iemand ijs overstak, hoe hem de kou beving of een ander einde en je zegt: kijk, hier heb je zijn schoenen, leren mantel, wanten. Waar is de tijd? Hier is de tijd. Esther Jansma, Waar is de tijd

22 Het Wilde Oog, project Opgetogen Vissers 12/14/

23 12/14/ Erfgoed? Erfgoed is deels persoonlijk, grotendeels collectief Erfgoed is niet een specifieke vaardigheid, maar heeft wel een eigen object: wat gemaakt is

24 12/14/ Erfgoed? Dit bepaalt de verhouding tot, en de overlap met andere vormen van cultureel bewustzijn: - geschiedenis: conceptualisering en analyse van het verleden (een ruimer object, een smaller bewustzijn) - kunst: verbeelding van cultuur (een ruimer object, en smaller bewustzijn)

25 12/14/ Cultuur- en erfgoedonderwijs Alle onderwijs is onderwijs in cultuur Maar cultuuronderwijs is onderwijs over cultuur, en in cultureel (zelf)bewustzijn Erfgoedonderwijs is onderwijs in bewustzijn van wat gemaakt is (van de verbeelding)

26 12/14/ Cultuuronderwijs Erfgoedonderwijs als cultuuronderwijs is onderwijs in: Cultureel (zelf)bewustzijn Basisvaardigheden: waarnemen, verbeelden, conceptualiseren, analyseren Mediavaardigheden: lichaam, voorwerpen, taal, grafisch

27 12/14/ Waarom cultuuronderwijs? Omdat het cultureel (zelf)bewustzijn ten grondslag ligt aan ons handelen Ons handelen is: het geheugen gebruiken om met verschil om te gaan En dat handelen proberen we via het onderwijs te beïnvloeden (te sturen)

28 12/14/ Kwaliteit? Voor een doorlopende leerlijn cultuuronderwijs (waarbij wat later komt aansluit bij en voortbouwt op wat eerder is gedaan) dienen we rekening houden met en aan te sluiten bij de ontwikkeling van het vermogen tot (zelf)bewustzijn de cognitieve basisvaardigheden de mediavaardigheden

29 12/14/ Kwaliteit? De kwaliteit van het cultuuronderwijs, en van het erfgoedonderwijs is afhankelijk van 1. De deskundigheid van betrokkenen (opleiding; professionalisering) 2. Het inzicht in inhoud en samenhang van cultuur (leerplankader CiS) 3. De aansluiting bij relevante ontwikkeling van leerlingen (leerplankader CiS) 4. De beschikbare middelen / materiaal / tijd / ruimte 5. De afstemming tussen betrokkenen (onderzoek F. Konings voor FCP) 6. Etc.

30 12/14/ Dank voor uw aandacht