Het is niet zwart en niet wit

Transcriptie

1 Het is niet zwart en niet wit Het belang van erfgoededucatie De provincie Drenthe vindt erfgoededucatie belangrijk. Daarom zet K&C stevig in op het stimuleren van erfgoededucatie in het primair en voortgezet onderwijs. De eerste vraag is direct wat erfgoededucatie omvat. Is een geschiedenisles over hunebedden erfgoededucatie? Nee, erfgoededucatie heeft een duidelijk andere rol dan geschiedenisonderwijs: Ashworth benoemde in 1991 in zijn boek Heritage planning erfgoed zeer treffend als the contemporary uses of the past. Van Heusden schreef in Cultuur in de Spiegel in 2010 over erfgoed: het verleden als bron van inzicht en kennis waarmee je in het dagelijks leven iets kan doen. Blijkbaar zijn de geleerden het erover eens dat er pas sprake is van erfgoededucatie als we iets met het verleden doen in het heden: een verhaal, een lied of een artefact van vroeger met betekenis in het hier en nu. Erfgoed wordt door mensen gemaakt. Het is geen gegeven, niet zwart of wit, maar een constructie: het wordt pas erfgoed als het door anderen als zodanig wordt herkend. Er komt een proces van onderhandeling, waardering en emotie bij kijken. We kennen allen de discussie over de Zwarte Piet. Maar ook een gekleurde of een witte Piet is erfgoed, de figuur past zich aan aan deze tijd: het verleden als bron voor het heden en in het heden. De verzameling erfgoed van een samenleving kent dus geen vaste grenzen. Denk aan het nieuwe TV programma Collectief Geheugen: twee teams onderhandelen over media-beelden die wij Nederlanders zouden moeten bewaren in ons Collectief Geheugen. In de argumentatie speelt de publiek waarde een belangrijke rol. Zie hier de driehoek van Mark Moore:

2 Zodra de publieke waarde van erfgoed stijgt, kunnen erfgoedaanbieders autonomer werken en zich met de inhoud bezig houden. De legitimering van overheidssteun staat minder onder druk. Denk aan de 4/5 mei viering. De publieke waarde is algemeen. Of aan het Drents Archief: het bewaren van de geschiedenisdocumentatie van de provincie vindt iedereen belangrijk. Als we investeren in de publieke waarde, kunnen de experts zich bezig houden met de inhoud, zonder zich voortdurend te moeten verantwoorden. Hetzelfde geldt voor cultuureducatie in het onderwijs. De publieke waarde die gehecht wordt aan rekenen, taal en lezen is veel hoger dan cultuureducatie. Cultuur coördinatoren in het onderwijs moeten meestal ruimte vragen en zich legitimeren dat cultuureducatie vaardigheden en kennis oplevert die belangrijk zijn voor de persoonlijke ontwikkeling van leerlingen. Pas als de hele school hiervan overtuigd is, kan een cultuur coördinator of een leerkracht serieus werk maken van cultuureducatie. Hoe kunnen we investeren in de publieke waarde van erfgoed? Door te investeren in erfgoededucatie. Als we de jonge generatie de waarde kunnen laten inzien van erfgoed, is dat uiteindelijk een winst voor de erfgoedsector. Qua legitimering heeft de erfgoedsector het richting het onderwijs niet slecht gedaan. De Rijksoverheid legitimeert de financiering van het basisonderwijs met de opgestelde kerndoelen en eén van de 58 kerndoelen gaat specifiek over erfgoed: De leerlingen verwerven enige kennis over en krijgen waardering voor aspecten van cultureel erfgoed. Het belang van erfgoededucatie wordt dus blijkbaar algemeen gezien. Qua verantwoording zijn de eisen van de overheid met betrekking tot erfgoededucatie minder streng. Scholen moeten zich ook verantwoorden voor hun beleid. Rekenschap aan de maatschappij leggen zij af in het schoolplan en voor wettelijke taken aan de onderwijsinspectie. Cultuureducatie valt (nog steeds) niet onder de wettelijke taken.

3 Wat is erfgoededucatie? Korte definitie: Onder erfgoededucatie verstaan we de systematische overdracht van een geheel van kennis, vaardigheden en attituden met betrekking tot erfgoed door leraren en educatoren. Daarbij wordt gebruik gemaakt van erfgoed als primaire instructiebron. Het verhaal en de betekenis die individuen of groepen aan het erfgoed toekennen staan centraal. Het laat leerlingen ervaren dat hun eigen omgeving betekenis vol is en iets met zichzelf te maken heeft. Er zijn verschillende soorten erfgoed: Voorbeelden BEELD: Erfgoed van iedereen: Dit heeft een hoge publieke waarde bijvoorbeeld Rembrandt of Hunebedden. Erkend omdat het een plek heeft in de Canon van Nederland of op de Werelderfgoedlijst van UNESCO. Het geeft aan wie we zijn, waar we bij horen en waar we trots op zijn. Toch hadden we in Nederland een enorme commotie toen bekend werd dat we een deal hadden gesloten met de Fransen in de aankoop van de twee Rembrandt portretten. De voorstanders van aankoop wilden dat Nederland beide portretten kocht, want het is ONS erfgoed. Ze horen in het Rijksmuseum, want zo zei de voorzitter van de Rembrandt Vereniging ze zijn van ons allemaal. De publieke waarde is zo hoog dat er een media discussie oplaaide over de deal die Bussemaker had gesloten met de Fransen. Dus zelfs bij het erfgoed van iedereen geldt dat het niet altijd zwart of wit is. Het blijft een kwestie van onderhandeling, waardering en emotie.

4 Erfgoed van je omgeving heeft lokaal een hoge publieke waarde. Ik schets een recent voorbeeld in Drenthe waar in iedere gemeente vluchtelingen zijn opgenomen. K&C biedt in de gemeente Coevorden het archeologieproject Met Kwast en Vergrootglas aan. Het project bestaat uit een leskist met archeologische vondsten, handschoenen, een kwast, een loep en werkbladen om de vondsten te determineren. Ter afsluiting van het project gaan de leerlingen onder leiding van een archeoloog op excursie in de omgeving. In de gemeente Coevorden staat ook een AZC school. Voor leerlingen van deze school is het lastig om op excursie te gaan. Daarom komt de archeoloog op bezoek bij de kinderen in de klas om het verhaal te vertellen over de geschiedenis van de omgeving waarin de kinderen nu wonen. Kinderen uit verschillende landen, met verschillende culturen horen het verhaal van de plek waar ze nu zijn. En dat verbindt deze kinderen met elkaar. Door het verhaal van de omgeving met elkaar te delen ontstaat er iets gemeenschappelijks waar deze kinderen mee verder kunnen. En dat is één van de belangrijkste doelen van erfgoededucatie: het spannende verhaal achter de omgeving leren kennen, een omgeving die je deelt en waar je samen waardering en respect voor krijgt. Erfgoed van jezelf: Een voorbeeld is een mooi vormgegeven familiestamboom. De betekenis van de stamboom is persoonlijk. Door in gesprek te gaan met familieleden ontdekt een leerling de verhalen van vroeger. Het geeft aan wie je bent en draagt bij aan je identiteitsontwikkeling. Door erover te praten vergroot het historisch bewustzijn van leerlingen. Ze begrijpen beter waar ze vandaan komen en kunnen daardoor zichzelf beter begrijpen. Ze ontwikkelen hiermee een open houding voor nieuwe dingen.

5 Wanneer vindt K&C een erfgoededucatie project goed van kwaliteit? - Als het bijdraagt aan kennis, vaardigheden en houding tegenover erfgoed - Als het lokaal is; leerlingen maken kennis met hun eigen omgeving en ontdekken hoeveel spannende verhalen daarover te vertellen zijn - Als het niet alleen uit een boek of van een afbeelding komt, maar kinderen het erfgoed echt beleven (dit kan ook met attributen of een persoon in de klas, maar het mooiste is op een erfgoedlocatie) - Als het leerlingen laat nadenken over de waarde van het erfgoed. Als er bewustwording ontstaat; een gevoel van iets willen bewaren of er juist bewust afscheid van nemen. Als ze mee kunnen doen aan de discussie of iets zwart of wit is. - Als het aansluit bij de belevingswereld van leerlingen, en ze zich realiseren dat hun eigen omgeving heel anders is dan ze dachten - Als het leerlingen en leerkrachten enthousiast en betrokken maakt Erfgoededucatie staat niet op zichzelf maar is onderdeel van cultuureducatie. Denk aan de kerndoelen, die zijn geschreven voor het domein kunstzinnige oriëntatie. Kerndoel 56 is één van de drie kerndoelen in dit domein. Interessant wordt het om te kijken hoe de drie domeinen van cultuureducatie, te weten media-educatie, erfgoededucatie en kunsteducatie met elkaar samenhangen. Waarom is De Nachtwacht zowel kunst als erfgoed? Dat het kunst is, is onomstreden; tegelijk maakt het ook deel uit van ons Nederlands erfgoed en beïnvloedt tot de dag van vandaag kunstenaars wereldwijd. Waarom is de muziek van Harry Muskee zowel kunst als erfgoed? De kern ligt in de bijdrage aan identiteit. Harry Muskee is een Drent, maar de blues geen Drentse muziekvorm. Daniël Lohues is dan een beter voorbeeld van Drentse muziek. Maar Harry Muskee heeft met zijn Groeten uit Grollo Drenthe op de kaart gezet en Drenten zijn trots op hun beroemdheid. Hij wordt hierdoor wel degelijk een gedeelde Drentse waarde; iets waarmee veel Drenten zich kunnen identificeren. En via Muskee is de blues onderdeel geworden van Drents erfgoed, wat tegelijkertijd een connectie met de wereld geeft. Volgend jaar opent het Drents Museum in januari een grote overzichtstentoonstelling van het werk en leven van Harry Muskee, een reden voor de provincie om 2016 uit te roepen tot Bluesjaar. Hier komt de waarde van erfgoed als toeristische trekpleister om de hoek kijken en is ook de economische waarde zichtbaar.

6 Door dit goed te duiden, kan ook de publieke waarde toenemen, waardoor erfgoededucatie weer legitimering vindt. Wat is de toekomst van erfgoededucatie? BEELD De provincie Drenthe voerde in 2015 een erfgoedverkenning uit en publiceerde hierin: Op beleidsmatig gebied is het van belang consequent en langjarig te investeren in erfgoededucatie, inclusief het ondersteunen van docenten. Erfgoed hoort een vaste plek in het onderwijs te hebben. Ook de Rijksoverheid ziet het belang van erfgoededucatie in. U kent wellicht het advies van het Platform 2032 dat op 1 oktober door de voorzitter Paul Schnabel werd gepresenteerd. Aanleiding was dat Staatssecretaris Sander Dekker graag wilde weten hoe ons huidige onderwijs eruit zou moeten zien opdat de kinderen die nu vier zijn zodanig opgeleid worden dat ze in 2032 de juiste vaardigheden, kennis en houding hebben ontwikkeld om op de (internationale) arbeidsmarkt een goede kans te maken. Het woord erfgoededucatie komt in het advies niet voor, máár de functie van erfgoededucatie, des te meer. Een citaat uit het kopje: Een vaste kern voor iedere leerling: Bij het vaststellen van de kern gaat het wat het Platform betreft enerzijds om cultuurdragende kennis, waarlangs de Nederlandse geschiedenis en identiteit van de ene op de andere generatie worden overgedragen. Anderzijds gaat het om kennis waarin de toekomst voorop staat: leerlingen leren iets niet alleen maar omdat het historisch zo is gegroeid, maar omdat het voor de toekomst van belang wordt geacht. Vandaag hebben we prachtige voorbeelden gezien van het Drents Archief, van combinaties tussen media-educatie, kunsteducatie en erfgoededucatie. K&C is een actieve bemiddelaar tussen de school en de erfgoedomgeving en helpt bijvoorbeeld bij het realiseren van lokale erfgoedcanons of het vinden van goede erfgoedprojecten. We hebben gehoord waarom erfgoed in het onderwijs thuishoort en dat het belang van erfgoededucatie gedeeld wordt. Waarom is erfgoededucatie dan nog steeds geen structureel onderdeel van het onderwijs?

7 Waarom is ook dat noch zwart noch wit? Omdat we nog onvoldoende in staat zijn om het belang van erfgoededucatie te duiden? Of omdat de inspectie de aandacht voor cultuureducatie nog steeds niet meeneemt in haar beoordeling? Misschien omdat we niet kunnen bewijzen dat aandacht besteden aan erfgoededucatie automatisch leidt tot hogere CITO scores. Ik doe geen belofte omtrent de inzet van cultuureducatie voor het verbeteren van basisvaardigheden. Maar ik zie cultuureducatie wel als essentieel in de creatieve ontwikkeling en het historisch bewustzijn van leerlingen. Ik hoop dat u dit met mij eens bent!