Lemniscaat Kompas. 1 Vijf aspecten van communicatie geïntegreerd

Transcriptie

1 Lemniscaat Kompas 1 Vijf aspecten van communicatie geïntegreerd RELATIE Verhouding INHOUD FOCUS Het thema waar het echt om gaat CONTEXT Cultuur PROCES Verloop Procedures Het Lemniscaat Kompas is opgebouwd uit de vijf dimensies van iedere interactie en communicatie = inhoud (iedere communicatie gaat ergens over), proces (iedere communicatie heeft een bepaald verloop, informeel of formeel met procedures), relatie (iedere communicatie zegt iets over de verhoudingen tussen diegenen die communiceren), context (iedere communicatie heeft plaats binnen een specifieke context) en focus (het thema waar het bij de communicatie werkelijk om draait). Deze vijf dimensies zijn interafhankelijk met elkaar verbonden. 1 / 7

2 In het Lemniscaat Kompas is de inhoud dimensie het horizontale vlak, de relationele dimensie is het verticale vlak, de focus dimensie is het middelpunt van het kompas, de proces dimensie is in het kompas weergegeven met het symbool van de lemniscaat, de context dimensie is weergegeven door de cirkel die alle aspecten omvat. 2 Driedimensionaal Het Lemniscaat Kompas is echter geen 'plat ding'. De verticale dimensie geldt in werkelijkheid voor ieder punt op de horizontale dimensie. Door ieder punt op het horizontale vlak loopt een verticaal vlak. Omgekeerd is er voor ieder punt op de verticale dimensie een horizontaal vlak. Daarnaast is er de derde dimensie: de tijd. Deze dimensie geeft de loop van het proces aan en ontmoeten we uitdrukkelijk telkens de focus zich verplaatst en dus het ganse kompas zich verplaatst. De formulering van de werkvraag of het 'probleem' die bij de start wordt gebruikt, zal al vrij snel veranderen. Reeds bij de eerste opdracht (verkenning van de werkvraag) zal blijken dat het focuspunt zich wijzigt. Hierboven een poging om het driedimensionaal beeld weer te geven. Enkel omwille van de hanteerbaarheid en omdat het moeilijk is om steeds een driedimensionaal beeld voor ogen te houden wordt het Lemniscaat Kompas in een tweedimensionaal vlak getekend en het beeld van het kompas gebruikt zoals het instrument waarmee je op tochten de weg zoeken. 2 / 7

3 3 Kennisvorming, oordeels- en besluitvorming, beslissingsvorming Bij de dynamiek van het menselijk waarnemen, voelen, begrijpen, denken, handelen en inter-ageren spelen drie gebieden een sleutelrol: kennisvorming, oordeels- en besluitvorming, beslissingsvorming. Deze drie gebieden worden in een klassieke lineaire aanpak als afzonderlijke stappen achter elkaar gezet (eerst informatie verzamelen, dan je een oordeel vellen, vervolgens een besluit nemen; in het lineaire denken onderscheid men daarenboven besluiten niet van beslissen ). In een systemische aanpak zal men deze gebieden trachten met elkaar te verbinden. In een lemniscatische aanpak onderscheidt je deze gebieden maar je scheidt ze niet. Je beweegt dynamisch tussen deze gebieden afhankelijk van de manier waarop je met je oorspronkelijke vraag (de focus) omgaat en met de voorlopige antwoorden die je formuleert op alle werkzame vragen die je stelt. 4 Kennisvorming Kennisvorming is een proces dat in de horizontale dimensie verloopt via een constructief/construerend proces tussen 'Ervaringen' en 'Inzichten'. 'Ervaringen' zijn het resultaat van een constructief/construerend proces tussen 'Innerlijke interacties' en 'Externe interacties'. 3 / 7

4 'Inzichten' groeien via de integratie van 'Feiten/Gegevens/Vaststellingen' en 'Begrippen/Visie/Paradigma's' De relationele dimensie stelt bij dit proces de vraag naar de betekenis die deze kennis heeft voor mij. Kennis verwerven is een onderdeel van het integreren met datgene wat ik reeds hebben gedaan en geleerd, dus een biografische activiteit. De andere kant van de relationele dimensie is mijn relatie met al diegenen die van dichtbij of veraf deel hebben aan mijn biografie en mijn leerprocessen. De wijze waarop ik omga met anderen. De dynamieken die meespelen in de kleine of grote groepen waar we deel van uitmaken. 5 Oordeels- en besluitvorming Oordeelsvorming staat in interactie met kennisvorming en is in de horizontale dimensie een proces dat verloopt via een dialogische dynamiek tussen 'Inzichten verwerven' en 'Uitzichten hebben op iets anders' (Voor-uitzichten, keuzemogelijkheden). Zoals 'Inzichten' groeien tussen 'Gegevens/Vaststellingen' en 'Begrippen/ Visie/Paradigma's', zo groeien 'Uitzichten' (of Vooruitzichten) tussen 'Doelen/Idealen' en 'Middelen/Strategie'. De relationele dimensie in dit proces stelt vragen over mijn betrokkenheid bij de werkvraag die ik in het midden leg. Het stelt vragen naar mijn behoeften, nu, op dit ogenblik. Ieder probleem (een dwingende vraag) is een 4 / 7

5 biografisch probleem, zelfs al gaat het ogenschijnlijk om een technische zaak buiten mij. De dimensie stelt ook vragen naar mijn betrokkenheid bij de anderen die betrokken zijn bij mijn probleem, mijn jouw relatie met hun behoeften. En hoe zie ik hun verantwoordelijkheid? In ieder probleem, zelfs een strikt persoonlijk probleem, steekt een relationeel, sociaal aspect. 6 Beslissingsvorming Beslissingsvorming verloopt in de horizontale dimensie als een dynamisch proces tussen 'Uitzichten op iets anders' (keuzemogelijkheden) en 'Beslissingen nemen' (een definitieve keuze maken). Zoals '(Voor)Uitzichten' groeien tussen 'Doelen/Idealen' en 'Middelen/Strategie', zo groeit 'Een beslissing nemen' tussen 'Afspreken/Kiezen' en 'Aanspreken/Opvolgen'. De relationele dimensie van het beslissen draait rond verantwoordelijkheid en engagement. Een beslissing is per definitie een individuele zaak. Ik kan geen beslissing nemen voor een ander. Aan de andere kant van het spectrum staat de verantwoordelijkheid van de ander voor zijn reactie op datgene wat ik beslis te doen en dus doe (zo lang ik het niet doe is het nog steeds enkel een 'besluit'!). 5 / 7

6 7 Besluiten en beslissen Besluiten en beslissen (conclusion - decision) zijn twee verschillende zaken. Besluiten is: een (voorlopige) conclusie trekken, een (voorlopig) punt zetten, een (voorlopige) afronding. Besluiten heeft een bewustzijns-karakter, een wens-karakter, een intentie-karakter. Besluiten hoort bij het proces van de 'oordeelsvorming'! Het is de afronding van het proces van oordeelsvorming. Een besluit kan zowel op basis van de inzichten ("Zo zie ik nu de dingen.") als op basis van de (voor)uitzichten ("Dat zou een goede actie zijn." of "Dit wil ik gaan doen." of "Deze keuze wil ik maken.") Beslissen is de stap na het besluiten: de daad voegen bij het woord. Beslissen heeft daadkracht. Beslissen betekent dat je daadwerkelijk de stap zet naar de actie, dat je de intentie van een besluit omzet in de wil om tot actie over te gaan, dat je vorm geeft aan de keuzemogelijkheden die vooropgesteld werden, dat je een definitie keuze maakt, dat je datgene wat in een besluit tot bewustzijn heeft geleid nu 'gestalte' geeft in een gerichte daad... waar je verantwoordelijkheid voor opneemt! Er is geen 'beslissing' zonder dat duidelijk is wie verantwoordelijk is, waarvoor, tot waar, voor hoe lang, binnen welke grenzen, enz. 8 De samenhang In het Lemniscaat Kompas zijn alle aspecten interafhankelijk met elkaar verbonden. Dit geldt ook voor kennisvorming, besluitvorming en beslissingsvorming. Voortdurend zullen we bij de 'beslissingsvorming' terug moeten naar de 'oordeelsvorming' en de 'kennisvorming'. We moeten niet alleen vragen naar de manier waarop we vandaag beslissingen nemen en opvolgen maar ook kijken naar wat we uit vroegere ervaringen hebben geleerd, reflecteren (oordeelsvorming) op hoe we tot een besluit zijn gekomen en hoe we daarop een beslissing hebben genomen. Enkel op deze wijze kunnen we onze manier van beslissen voortdurend verbeteren. Een gedegen kennisvorming 'voorvoelt' de noodzaak om een stevige basis te vormen voor een scherpe oordeelsvorming. Een gebalanceerde oordeelsvorming 'voelt' de constructieve ontwikkeling tussen 'kennis vormen' en 'actie ondernemen'. Het is geen oordeelsvorming in het luchtledige. Zonder de nieuwsgierige gedrevenheid om het 'ware' te kennen én zonder de drin- 6 / 7

7 gende noodzaak te voelen om een effectief besluit te trekken, is er geen evenwichtige oordeelsvorming. Een evenwichtige, gedragen beslissingsvorming bouwt op een gebalanceerde oordeelsvorming en op een gedegen kennisvorming. De kwaliteit van deze laatste processen bepaalt mee de kwaliteit van de beslissingen en bijgevolg ook de kwaliteit van de acties en het afgeleverde werk. Het ganse proces is zo sterk als de zwakste schakel. 9 Het belang van de relationele dimensie Op ieder moment tijdens het proces, op ieder moment dat we een keuze maken met het Lemniscaat Kompas voor een bepaalde richting, kan de vraag gesteld worden naar de persoonlijke betrokkenheid bij wat er gebeurt. Wat heeft dit met mij persoonlijk te maken? Hoe verhoud ik me tot dit gebeuren, tot deze vraag? Op welke wijze ben ik hier en nu aanwezig? In welke mate engageer ik me hier en nu? Hoe eerlijk en authentiek beantwoord ik de vragen? In welke mate stel ik mij op als (mede)eigenaar van deze werkvraag (de focus) en dit proces? Dit zijn vragen die regelmatig aan de orde moeten komen, wil men niet verzanden in een louter theoretisch gebeuren of in een Kafkaiaanse situatie. Bij de oordeelsvorming steunen we best op concrete en verifieerbare 'vaststellingen' en 'feiten' (evidenced based facts). Onze 'visie' en onze 'paradigma's' helpen ons die vaststellingen te interpreteren en te verwoorden. Wetenschap is per definitie een zaak van scherp waarnemen en helder interpreteren, opnieuw en opnieuw. De mens heeft echter behoefte aan 'betekenis geven'! Dit is gans iets anders dan 'interpreteren' of 'verklaren'. Wetenschap kan geen betekenis geven, ze kan enkel het materiaal aanreiken waarop we onze betekenisgeving steunen. Betekenis geven aan de ervaringen, aan de feiten en aan de begrippen is een relationele zaak: Hoe verhoud ik me tot deze kennis? Wat kan ik met deze kennis? Waar helpt mij deze kennis? De verticale, relationele dimensie is essentieel voor alle aspecten van het ganse proces. Via deze weg geven we betekenis aan de dingen en krijgt ons oordeel zijn noodzakelijk ethisch karakter en zijn onze acties onderbouwd met verantwoordelijkheid. Francis Gastmans 7 / 7