Betrek ouders bij het keuzeproces Kleuterverlenging

Transcriptie

1 ouders Betrek ouders bij het keuzeproces Kleuterverlenging Tijdens het congres Het jonge kind op het juiste spoor op 6 april jl. werd een debat gevoerd over kleuterverlenging en versnellen. Veel leerkrachten uitten hun zorgen over kleuters die nog over onvoldoende schoolse vaardigheden beschikken om naar groep 3 gaan. Maar ook ouders maken zich regelmatig zorgen over de ontwikkeling van hun kind. Hoe zorg je voor een goed gesprek met ouders over kleuterverlenging? En hoe betrek je hen bij het keuzeproces? Aafke Bouwman en Peter de Vries zijn beiden consultant bij CPS en houden zich respectievelijk bezig met het jonge kind en met ouderbetrokkenheid op school ( Profiteren kleuters van kleuterverlenging? Dat vragen leerkrachten en ouders zich vaak af Joost speelt nog zo graag, het liefst kiest hij de bouwhoek. Miriam is na enkele minuten in de kring afgehaakt, ze kan zich maar kort op het onderwerp concentreren. Abdel spreekt nog weinig Nederlands, hoe zal dat gaan als hij actief met de leesmethode werkt? Is een extra jaar in de kleutergroep voor deze kleuters een betere keuze dan doorstromen naar groep 3? Veel leerkrachten van groep 2 gaan ieder voorjaar in dialoog met ouders die zich, net als de leerkracht, afvragen in welke groep hun kind het volgende schooljaar het beste thuis is. Twijfel over doorstromen Als leerkracht heb je de kleuters vaak twee jaar begeleid en zie je hoe zij zich op hun eigen wijze ontwikkelen. Daarom kun je soms ook twijfelen of doorgaan naar groep 3 wel een passende stap is. Uit de reacties op het congres Het jonge kind op het juiste spoor bleek dat kleuterverlenging soms noodgedwongen wordt ingezet, omdat het leerstofjaarklassensysteem weinig mogelijkheden kent om tussentijds doorstromen naar groep 3 mogelijk te maken. Een ander veel gehoord argument voor kleuterverlenging is de aanname dat een extra investering in de kleuterperiode zich uitbetaalt in de latere schoolloopbaan. Maar profiteren kleuters daadwerkelijk van kleuterverlenging? Dat vragen zowel leerkrachten als ouders zich vaak af. Wat is kleuterverlenging? Kleuterverlenging is een item waarover in HJK eerder is gepubliceerd (Van der Heijden, 2009; Smeets, 2009; De Haan et al., 2015). De vragen van leerkrachten en ouders en de grote belangstelling tijdens het debat laten een voortdurende behoefte aan informatie en afstemming zien. De term kleuterverlenging wordt op verschillende manieren gebruikt. Zo is het een mooi woord voor wanneer een kind een extra schooljaar bij de kleuters blijft, maar soms betekent het ook een verlengde doorgang van het leer- en ontwikkelingsproces in de kleutergroep. Een kind krijgt kleuterverlenging om verschillende redenen. Het kan bijvoorbeeld nog niet toe zijn aan de cognitieve eisen van groep 3. Ook werkhouding kan een punt van zorg zijn; het kind speelt nog erg graag of motorische, emotionele en sociale vaardigheden zijn nog onvoldoende gerijpt. Verder wordt kleuterverlenging als bestrijding van (taal)achterstanden gebruikt. Een voorbeeld is de schakelklas of intensieve taalklas, waarin de Nederlandse taal versterkt wordt. Weinig voordeel van een extra jaar Uit onderzoek van Driessen et al. (2014) blijkt dat gemiddeld 10 procent van de leerlingen die 6 jaar worden voor kleuterverlenging in aanmerking komen, met name als zij jarig zijn in de maanden oktober tot en met december. Jongens (11,5 procent) komen iets eerder in aanmerking dan meisjes (9,5 procent). Dit verschil kan worden verklaard, doordat de hersenontwikkeling van jongens gemiddeld trager verloopt dan bij meisjes (Jolles, 2010). Hoewel kleuterverlenging regelmatig wordt ingezet, blijkt dat kinderen er weinig cognitief profijt van hebben (Driessen & Van der Veen, 2014). Een extra jaar geeft kleuters tijdelijk een voordeel op de cognitieve vaardigheden en werkhouding, maar op lange termijn verdwijnt dit effect. Naarmate de leerjaren vorderen, doen kleuterverlengers het minder goed dan vergelijkbare zwak presterende klasgenootjes die wel normaal zijn doorgestroomd. In groep 4 scoren kleuterverlengers op de taal- en rekentoetsen nog iets hoger, maar in groep 6 en 8 behalen deze leerlingen gemiddeld scores die ze ook zonder het extra verlengingsjaar gehaald zouden hebben. Er zijn ook leerlingen die al aan het einde van groep 3 vanwege een trage ontwikkeling geen voordeel meer hebben van de kleuterverlenging (Roeleveld & Van der Veen, 2007). Uit onderzoek van Goos et al. (2013) blijkt 4 HJK juni 2016

2 Femke van den Heuvel De kinderen op de foto s hebben geen relatie tot de inhoud van het artikel Een argument voor kleuterverlenging is de aanname dat een extra investering in de kleuterperiode zich in de latere schoolloopbaan zal uitbetalen eveneens dat het tijdelijke cognitieve voordeel snel verdwijnt en dat er geen effect is op het psychosociaal vlak. Kinderen die in groep 2 bleven, scoorden negatiever op sociaal-emotionele ontwikkeling. Volgens deze onderzoekers veronderstellen leerkrachten ten onrechte dat een extra jaar cognitief en sociaal-emotioneel rijpen bijdraagt aan het leren en ontwikkelen van deze kinderen. Hoewel kleuterverlenging regelmatig wordt ingezet, blijkt uit deze onderzoeken dus dat kinderen weinig cognitief profijt hebben van het extra jaar. Het geeft kleuters tijdelijk een voordeel op de cognitieve vaardigheden en werkhouding, maar op lange termijn verdwijnt dit effect. Toch blijven leerkrachten en ouders worstelen met de vraag wat voor het kind de beste manier is om ononderbroken zijn ontwikkeling te kunnen vervolgen. In gesprek met de ouders Komt een kind in aanmerking voor kleuterverlenging? Dat is een zaak van de leerkracht, de ouders en het kind. Als leerkracht kun je onderzoeken hoe een kleuter zich voelt in de >> HJK juni

3 groep. Wat vindt hij leuk en doet hij graag? En wat vindt hij nog lastig? Deze informatie neem je vervolgens mee wanneer je met ouders de dialoog aangaat over kleuterverlenging. Bij het maken van de beslissing gebruikt de school enkele algemene criteria en neemt daarnaast specifieke omstandigheden mee in haar overweging. De samenstelling van de groepen en de visie op en de uitvoering van het onderwijs zijn hierbij belangrijke factoren. Denk bijvoorbeeld aan het mogelijk maken van een ononderbroken leerlijn in spel, lezen en rekenen. Ook bestaat er een samenhang met de denominatie van de school: op gereformeerd-vrijgemaakte en reformatorische scholen komt relatief weinig zittenblijven voor, op islamitische en antroposofische scholen juist veel (Driessen & Van der Veen, 2014). Ouders hebben hun eigen visie op de ontwikkeling van hun kleuter. Die ontlenen zij aan observaties en wellicht aan ervaringen met oudere kinderen. Daarnaast kunnen ze zich goed laten informeren door mensen uit hun nabije omgeving, maar ook door websites en tal van fora op het internet waar zij hun vragen kunnen voorleggen aan andere ouders of deskundigen. Het is belangrijk om ouders niet alleen maar te informeren over wat de school ziet en vindt, maar om samen met ouders op te trekken vanuit een gezamenlijke verantwoordelijkheid en een gelijkwaardige samenwerking. De school blijft immers eindverantwoordelijk voor de keus die zij hierin maakt, maar ouders blijven eindverantwoordelijk Handreikingen voor gesprekken met ouders over kleuterverlenging: Neem ouders vanaf het begin mee in het proces van alles wat je observeert en ziet ten aanzien van hun kind. Ouderbetrokkenheid gaat verder dan het informeren van ouders: het gaat om samenwerking, ook bij verlengen. Zorg in gesprekken voor gelijkwaardigheid: het aandeel van ouders is even belangrijk als dat van de leerkracht. De school is eindverantwoordelijk voor haar beslissingen, ouders blijven eindverantwoordelijk voor hun kind. Het is daarom belangrijk om samen tot een beslissing te komen die aan beide verantwoordelijkheden recht doet. Besteed aandacht aan hoe het gesprek wordt gevoerd: zet ouders nooit op kleuterstoelen, maar zorg ervoor dat alle volwassenen comfortabel kunnen zitten. Maak jezelf als leerkracht dus ook niet kleiner door op een kleuterstoel te gaan zitten. Neem de tijd, zeker wanneer ouders nog niet akkoord gaan met de aanpak waarvan jij denkt dat die de beste is. Het kan zijn dat ouders in een acceptatieproces zitten dat altijd begint met ontkenning. Ook is het natuurlijk goed mogelijk dat je als leerkracht moet toegeven dat ouders het toch bij het rechte eind hadden. Wilbert van Woensel voor hun kind. De school en de ouders moeten dus samen de beslissing nemen over een mogelijke kleuterverlenging. Doorstromen of verlengen? Het gaat bij de overgang van groep 2 naar groep 3 om twee keuzes: stroomt het kind door naar groep 3, los van het aantal maanden kleutergroep, of blijft het een jaar verlengen in groep 2? Ouders willen het beste voor hun kind en vinden dat hun kind zodra het al kan lezen naar groep 3 kan. De school kan dan soms ook het voorstel doen om te verkorten, omdat het kind zich zeer snel ontwikkelt. Er zijn ook ouders die hun kind graag nog een extra periode in de kleutergroep willen houden. Argumenten zijn bijvoorbeeld: Dan is hij minder speels, dan kan ze beter meekomen en dan hoeft zij minder op haar tenen te lopen. Ook de school kan het voorstel tot verlenging doen, omdat er zorg is over de ontwikkeling van het kind. Ingrid bereidt zich goed voor op een gesprek met de ouders van Noa (5 jaar). De moeder van Noa heeft gevraagd of haar dochter nog een jaar in groep 2 kan blijven, omdat ze geen belangstelling heeft voor taal- en rekenaspecten en een extra jaar haar een betere basis zal geven. Ingrid heeft gekeken naar de totale ontwikkeling: Noa blijkt een normale ontwikkeling door te maken. Ingrids advies aan de ouders wordt: Laat Noa naar groep 3 gaan. Daarbij bieden wij in groep 3 regelmatig de gelegenheid Een ononderbroken 6 HJK juni 2016

4 Verder lezen in het archief Haan, A. de, Kiedrowski, N. von, & Vries, E. de (2015). Laat de doorgaande lijn doorgaan. HJK 42 (9), Heijden, A. van der (2009). Kleuterbouwverlenging. Een blijvend dilemma? HJK 36 (8), 4-7. Smeets, J. (2009). In de basisschool. Najaarskleuters. HJK 37 (4), ontwikkeling op zowel cognitief als sociaal-emotioneel gebied is van groot belang voor spel. Ingrid is benieuwd hoe de ouders van Noa hier tegenaan kijken. In het gesprek blijkt dat de ouders toch meer voelen voor het verlengen in groep 2. Om het proces ten goede te komen, besluiten Ingrid en de ouders van Noa om er beiden nog eens goed over na te denken en over drie weken een nieuwe afspraak te plannen. Tijdens dat gesprek blijkt dat de ouders verschillende mensen hebben geraadpleegd. De ervaringen van sommige vrienden hebben hen overtuigd dat de argumenten van Ingrid kloppen. Daarom nemen de school en de ouders een gezamenlijke beslissing om Noa niet te laten verlengen. Aspecten voor een gesprek Voor kinderen is een ononderbroken ontwikkeling op zowel cognitief als sociaal-emotioneel gebied van groot belang. Dit betekent dat je het onderwijs op het kind moet afstemmen. Ieder kind ontwikkelt zich in zijn eigen tempo en dat vraagt kennis van ontwikkelingsgebieden en vaardigheden om te differentiëren, zodat aangesloten kan worden bij de zone van de naaste ontwikkeling. Ouders weten vaak goed wat hun kind daarin nodig heeft. Daarom dien je als leerkracht ouders te betrekken in die ononderbroken ontwikkeling. Ouders maken immers grote gedeelten van die ontwikkeling onvoldoende mee, omdat hun kind een lange tijd per dag op school is. De meeste kleuters doorlopen een normale ontwikkeling, maar enkele kinderen hebben meer tijd nodig. Vaak zijn dat de kinderen die jarig zijn in de maanden oktober, november en december. Als besloten wordt tot een verlenging is dat alleen zinvol als wordt voortgezet wat het kind beheerst en kan. Een continue ontwikkeling is het uitgangspunt. Een doorgaande lijn samenstellen is echter een zaak van het hele team, samen met de ouders. In veel scholen draagt het systeem van leerstofjaarklassen bij aan het gesprek over kleuterverlenging. Bij dat systeem is het ongebruikelijk dat kleuters op verschillende momenten in het schooljaar kunnen instromen in groep 3 en zich zo ononderbroken kunnen ontwikkelen. Het zou goed zijn om als school ook hierover het gesprek te voeren. Literatuur Driessen, G., Leest, B., Mulder, L., Paas, T., & Verrijt, T. (2014). Zittenblijven in het Nederlandse basisonderwijs: een probleem?. Nijmegen: ITS. Via: Goos, M., Belfi, B., Fraine, B. de, Damme, J. van, Onghena, P., & Petry, K. (2013). Effecten van zittenblijven in het basis- en secundair onderwijs in kaart gebracht: Een systematische literatuurstudie. Pedagogische studiën, 90 (5), Roeleveld, J. & Veen, I. van der (2007). Kleuterbouwverlenging in Nederland: omvang, kenmerken en effecten. Pedagogische studiën, 2007 (84), Via: Jolles, J. (2010). Ellis en het verbreinen. Over hersenen, gedrag en educatie. Amsterdam/Maastricht: Neuropsych Publishers. HJK juni

5 Wil je op de hoogte blijven van de ontwikkelingen rondom het jonge kind? Neem nu een abonnement op HJK Wil je niets missen, neem dan een abonnement op HJK én JSW en betaal slechts 117,50 per jaar Ontvang 10 x HJK HJK lezen op tablet en pc via Schooltas Krijg toegang tot het digitaal archief Studenten ontvangen 40% korting Samen voor 75,- per jaar Meer weten? Ga naar of bel