Eén taal voor taal. Eén taal voor taal, versie 1.0

Transcriptie

1 Eén taal voor taal, versie 1.0 Eén taal voor taal Verslag van de veldraadpleging en expertmeeting aangaande de behoeften van taalzwakke doelgroepen rond de invoering van het Referentiekader taal

2 Colofon Titel Eén taal voor taal Auteur Christel Kuijpers, Ina den Hollander, Riet Thijssen Versie 1.0 Datum Januari 2011 Projectnummer CINOP Postbus BP s-hertogenbosch Tel: Fax: CINOP 2011 Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, op welke andere wijze dan ook, zonder vooraf schriftelijke toestemming van de uitgever.

3 Samenvatting van de conclusies Hieronder staat een verkorte weergave van de conclusies van de veldraadpleging en de expertmeeting. De uitgebreide versie staat in hoofdstuk 5 (Conclusies). 1 Over het algemeen vinden de geraadpleegde deskundigen de invoering van het Referentiekader taal een goede zaak. Het Referentiekader taal is een standaard waaraan al het taalonderwijs gerelateerd kan worden. De deskundigen waarschuwen wel voor oneigenlijk gebruik van het Referentiekader taal: het is geen overzicht van eindtermen, maar een standaard waarin taalniveaus beschreven zijn. Opleidingscentra richten hun onderwijs in, ze geven vorm aan taal in de curricula; met het Referentiekader taal kunnen ze achteraf vaststellen welk niveau hun deelnemers bereikt hebben. 2 De deskundigen zijn grotendeels overtuigd van de behoefte aan extra instrumenten ten behoeve van onderwijs aan taalzwakke doelgroepen. Halfproducten en voorbeelden van uitwerkingen per niveau hebben de voorkeur boven kant en klaar uitgewerkte materialen. Daarnaast is scholing van docenten en praktijkopleiders in contextgerichte taaldidactiek van belang. 3 Portfoliomethodiek, al dan niet in combinatie met assessments, heeft voor volwassenen en specifieke doelgroepen de voorkeur boven centrale examinering. Centrale examinering toont aan wat de leerder niet kan, terwijl de taalzwakke doelgroep meer gebaat is bij het aantonen wat men wel kan. 4 De deskundigen pleiten voor het vastleggen van tussenstappen onder 1F. Deze tussenstappen kunnen worden benoemd in een operationeel instrument, dat gerelateerd is aan het Referentiekader taal. Zo zou bijvoorbeeld de invoering van het NLQF mogelijkheden bieden om tussenstappen onder 1F te formuleren. Eén taal voor taal, versie 1.0

4

5 Inhoudsopgave Inleiding... 1 Achtergrond... 1 Inventarisatie Beschrijving en verantwoording Veldraadpleging Expertmeeting Verslag veldraadpleging Verslag expertmeeting Conclusies Aanbevelingen Bijlagen Eén taal voor taal, versie 1.0

6

7 Inleiding Achtergrond Sinds augustus 2010 is het Referentiekader taal van de commissie Meijerink (2009) wettelijk ingevoerd voor de hele onderwijskolom. Het Referentiekader taal 1 onderscheidt vier fundamentele niveaus (1F-4F) en vier streefniveaus (1S-4S). Per niveau staat beschreven wat dit niveau inhoudt voor elk domein en subdomein. Ook is de relatie tussen opleidingsniveaus van de onderscheiden onderwijssectoren en niveaus van het Referentiekader taal vastgelegd. Hiermee wordt beoogd om continuïteit van het taalonderwijs te borgen: van het primair tot het hoger onderwijs is het uitstroomniveau van taalvaardigheid bepaald in termen van het Referentiekader taal. Niveau 2F van het Referentiekader is vastgesteld als het algemeen maatschappelijk gewenste niveau. Het beleid van het ministerie van OCW was de afgelopen jaren gericht op de implementatie en de uitwerking van het Referentiekader voor het initiële onderwijs (ondersteuning vanuit Steunpunt Taal en Rekenen, uitwerking van de vaardigheidsschalen en de totstandkoming van centrale examens). Het is de wens van het ministerie van OCW dat er één taal gehanteerd wordt voor het hele taalonderwijs in Nederland. Uitgangspunt hiervoor is het Referentiekader taal. Dit houdt in dat beschrijvingskaders die gebruikt worden om ontwikkeling, voortgang en beoordeling van taalvaardigheid van volwassenen en specifieke doelgroepen te beschrijven, in moeten aansluiten bij het Referentiekader taal. Taalprestaties 2 binnen elk taaltraject moeten gerelateerd worden aan de niveaus van het Referentiekader taal. In het Actieplan Laaggeletterdheid heeft het ministerie aangekondigd standaarden en eindtermen voor de volwasseneneducatie te ontwikkelen, volgens het beschrijvingskader van het Referentiekader taal, voor onderwijs/scholing aan (jong)volwassenen buiten het initiële onderwijs. Hiertoe zal, in aanvulling op de 1 Wet van 29 april 2010 tot vaststelling van regels over referentieniveaus voor taal- en rekenvaardigheden bij leerlingen. 2 De meest bekende beschrijvingskaders zijn het Raamwerk NT2 (2002), het Raamwerk Nederlands voor (v)mbo (2007) en de Blokkendoos KSE (1997). Eén taal voor taal, versie 1.0 1

8 bestaande niveaus uit het Referentiekader, een niveau onder 1F worden onderscheiden, het zogenaamde Instroomniveau. Inventarisatie Om de vertaalslag van bestaande beschrijvingskaders naar het Referentiekader taal te kunnen maken heeft het ministerie van OCW aan CINOP de opdracht gegeven om te inventariseren welke behoeftes en wensen bestaan onder betrokken professionals en organisaties voor onderwijs en scholing aan (jong) volwassenen met betrekking tot deze vertaalslag. Het ministerie van OCW heeft deze opdracht verstrekt in het kader van het Aanvalsplan Laaggeletterdheid, van A tot Z betrokken ( ). De inventarisatie wat gericht op onderwijs op de niveaus vanaf 0 1F 2F van het Referentiekader taal (in eerste instantie vooral opleidingen/cursussen gericht op beheersing taal op niveau 1F, en vervolgens trajecten op weg van 1F naar 2F) voor de volgende doelgroepen: bijzondere doelgroepen binnen het initieel onderwijs (adolescenten binnen vso en praktijkonderwijs) dat niet diplomagericht is; opleiding en scholing van volwassenen binnen bedrijven op het gebied van taal; formeel, non-formeel en informeel leren; opleidingen verzorgd door particuliere taalaanbieders en de volwasseneneducatie binnen roc s (vooral cursussen gericht op het bestrijden van laaggeletterdheid); opleidingen op mbo-1 niveau en AKA. 1. De conclusies van deze inventarisatie zijn in dit rapport beschreven aangevuld met aanbevelingen voor het ministerie van OCW. 2. Het ministerie heeft aangegeven de opbrengsten te zullen gebruiken bij de ontwikkeling van standaarden voor taal en rekenen en voor de eindtermen van de opleidingen Nederlandse taal en rekenen binnen de sector volwasseneneducatie in het kader van het Actieplan Geletterdheid , Geletterdheid in Nederland. 3. Het Steunpunt taal en rekenen mbo/ve bereidt op verzoek van het ministerie van OCW een advies voor over de standaarden en eindtermen. 4. De planning is om het advies vóór de zomer aan te bieden aan de minister van OCW. De minister heeft het voornemen om op basis van het advies eindtermen vast te stellen voor educatie opleidingen Nederlandse taal en rekenen. Overigens zullen geen eindtermen worden geformuleerd op het Instroomniveau. Dit niveau wordt gezien als tussenniveau en ondersteunt vanuit didactisch oogpunt het onderwijs gericht op de eindtermen die worden vastgesteld op de niveaus 1F en 2F. 5. CINOP werkt op dit moment in opdracht van het Steunpunt taal en rekenen aan de totstandkoming van het advies. 2 Eén taal voor taal, versie 1.0

9 1 Beschrijving en verantwoording 1.1 Veldraadpleging De inventarisatie is georganiseerd in een veldraadpleging en een expertmeeting. De veldraadpleging betreft organisaties, die werken vanuit een opdracht en van daaruit verschillende doelgroepen bedienen. Zij zijn elk apart ondervraagd om hun beeld ten aanzien van de vraagstelling helder te krijgen. Voor de veldraadpleging 3 heeft CINOP de volgende organisaties geconsulteerd: VNG NRTO STAR College voor examens PLW ETV.nl LWR LW pro MBO Raad SCB/Platform VMBO Voor het gesprek met deze organisaties heeft CINOP een gespreksleidraad ontwikkeld Vragen gespreksleidraad veldraadpleging 1 Welke doelgroep met uitstroomniveau 2F bedient u? 2 Welke taalproblemen constateert u in deze doelgroep? 3 Wat ziet u als oplossing voor deze taalproblemen? 4 Hoe zou de voortgang van de taalontwikkeling voor deze doelgroep het beste gemeten kunnen worden? 5 Hoe zou de taalontwikkeling van deze doelgroep gestimuleerd kunnen worden? 6 Geeft het Referentiekader taal voldoende richting aan het vormgeven van taalonderwijs voor deze doelgroep? Zo nee, wat mist u? 7 Welke gevolgen ziet u bij de invoering van het Referentiekader taal voor docenten/ deelnemers? 8 Heeft u behoefte aan voorbeeldmatige uitwerkingen bij het Referentiekader taal, zoals lesmaterialen; didactische tips; meetinstrumenten? De gespreksleidraad is voornamelijk als richtlijn gebruikt omdat: a niet alle vragen in gelijke mate relevant waren voor de ondervraagde partijen; b er ruimte is gelaten aan de ondervraagden om het gesprek enigermate te sturen in de richting van eigen specifieke deskundigheid en/of betrokkenheid. De verslagen van de gesprekken zijn aan de hand van de gespreksleidraad verwerkt in dit rapport. 3 Zie bijlage 1 voor de vertegenwoordigers van deze organisaties. Eén taal voor taal, versie 1.0 3

10 1.2 Expertmeeting Naast het raadplegen van betrokken organisaties heeft CINOP een meeting belegd voor inhoudelijk experts op het gebied van taalonderwijs. Zij zijn uitgenodigd voor een gezamenlijke bijeenkomst om uitwisseling en discussie mogelijk te maken. Voor de expertmeeting zijn de volgende partijen 4 uitgenodigd: SLO ITTA APS CPS KPC CED-groep Cito Bureau ICE Steunpunt Taal en Rekenen Werkgroep taal van de commissie Meijerink Archimedes Lerarenopleiding Expertisecentrum Nederlands Fontys Hogeschool Tijdens de expertmeeting heeft CINOP na een korte inleiding de volgende stellingen voorgelegd aan de experts, waarover discussie is gevoerd Stellingen expertmeeting 1 Het Referentiekader taal geeft voldoende houvast om taalonderwijs aan taalzwakke doelgroepen buiten het reguliere onderwijs vorm en inhoud te geven. 2 Er is behoefte aan voorbeeldmatige uitwerkingen bij het Referentiekader taal, namelijk specifiek lesmateriaal voor taalzwakke doelgroepen buiten het regulier onderwijs, zoals volwassenen in de VE. 3 Het ministerie van OCW zou uitgevers richtlijnen moeten geven voor de ontwikkeling van lesmaterialen voor doelgroepen buiten het reguliere onderwijs volgens het Referentiekader taal. 4 Het Referentiekader taal geeft voldoende houvast om effecten van onderwijs aan taalzwakke doelgroepen buiten het reguliere onderwijs te meten. 5 Er is behoefte aan begeleiding- en beoordelingsinstrumenten, specifiek voor taalzwakke doelgroepen uit de VE. 6 Ministerie van OCW zou een derde partij geschikte beoordelingsinstrumenten voor taalzwakke doelgroepen moeten laten ontwikkelen. 7 Het Referentiekader taal is een bruikbaar instrument voor alle doelgroepen in het reguliere onderwijs, maar ook daarbuiten. 8 Het Referentiekader taal geeft geen inzicht in de kleine stapjes onder 1F. 9 Laagopgeleiden die 2F niet halen, kunnen nu geen officiële maatschappelijke waardering krijgen voor hun vorderingen. 10 Het is goed dat er voor alle groepen een gewenst niveau is vastgesteld; daardoor hebben onderwijsorganisaties geen excuus meer om hun deelnemers uit te sluiten van de gangbare norm. 4 Zie bijlage 2 voor de vertegenwoordigers van deze partijen 4 Eén taal voor taal, versie 1.0

11 11 Het is niet mogelijk de voortgang in alle trajecten te beschrijven in termen aan het Referentiekader omdat de niveaus onder 1F niet zijn beschreven in het Referentiekader. 12 Het Referentiekader taal zou moeten worden aangevuld met een beschrijving van het niveau van de teksten, want het niveau van het taalaanbod is cruciaal bij taalontwikkeling. De experts die verhinderd waren, is om een schriftelijke reactie verzocht op de volgende vragen: 1 Ziet u in het veld een behoefte aan voorbeeldmatige uitwerkingen van het Referentiekader taal (voorbeelden van producten op 1F, 2F e.d.); 2 Ziet u in het veld een behoefte aan instrumenten als ondersteuning bij het Referentiekader taal (beoordelingslijsten, praktische vertalingen op onderdelen); 3 Ziet u in het veld een behoefte aan instrumenten om de voortgang te meten op de route naar het uitstroomniveau 2F; 4 Ziet u in het veld een behoefte aan lesmateriaal gerelateerd aan het Referentiekader taal? Zo ja, welke? In het verslag van de reacties van de experts zijn zowel de stellingen als de reacties van de experts geclusterd. Hiervoor is gekozen omdat de reacties niet één op één gegeven zijn op de stellingen, zoals met de veldraadpleging wel het geval was. Wat betreft de stellingen en de vragen zijn de volgende clusters gevormd: 1 Invoering van het Referentiekader algemeen (stelling 7 en 10); 2 Referentiekader in relatie tot taalzwakke doelgroepen: behoefte aan voorbeeldmatige uitwerkingen, instrumenten en materialen (stelling 1, 2, 3 en 12; vraag 1 en 2 en 4); 3 Beoordeling van taalzwakke doelgroepen in relatie tot het Referentiekader taal (stelling 4, 5 en 6); 4 Het meten van de voortgang onder 1F (stelling 8, 9 en 11; vraag 3). Eén taal voor taal, versie 1.0 5

12 2 Verslag veldraadpleging In dit hoofdstuk geven we per vraag een samenvatting van de reacties van de bevraagden. In bijlage 3 is de reactie per organisatie uitgewerkt. 1 Welke doelgroep met uitstroomniveau 2F bedient u? De meeste doelgroepen voor wie het maatschappelijk gewenst niveau (2F) (te) hoog gegrepen is, zijn door deze partijen vertegenwoordigd. Alle partijen zijn vanuit hun opdracht op de een of andere manier bij taalzwakke doelgroepen betrokken. Niet alleen bevinden zich deze doelgroepen buiten het reguliere onderwijs, maar ook daarbinnen. 2 Welke taalproblemen constateert u in deze doelgroep? De partijen duiden taalproblemen als moeilijk in te halen taalachterstand ten opzichte van niveau 2F. Daarbij gaat het niet alleen op de heel lage niveaus, maar ook de niveaus op 1F. De taalachterstand is in vergelijking met vroeger groter geworden; hiervoor zijn diverse oorzaken aan te wijzen: demografische ontwikkeling, aanwas allochtonen, drempelloze instroom, gebrekkig taalonderwijs vanaf vroegschoolse aanpak, jongerentaal. Daarnaast is er in de taalzwakke doelgroepen ook sprake van cognitief onvermogen om niveau 2F te bereiken. 3 Wat ziet u als oplossing voor deze taalproblemen? Over het algemeen pleit men sterk voor geïntegreerd en functioneel taalonderwijs. Ook een digitale aanpak lijkt te werken. Taal aanleren in toegepaste situaties, die aansluiten bij het perspectief van de leerder is de meest effectieve benadering. De taalontwikkeling moet verlopen via zichtbare kleine leerstappen, uitgaande van wat de leerder al kan en toewerkend naar haalbare en realistische doelen. 4 Hoe zou de voortgang van de taalontwikkeling voor deze doelgroep het beste gemeten kunnen worden? Men voorziet bij centrale examinering zoals nu gangbaar is in het regulier onderwijs knelpunten voor het monitoren van taalontwikkeling van deze doelgroep. De ontwikkelingen in het taalleerproces zouden gefaseerd moeten worden getoond. Men geeft aan het geen probleem te vinden dat er eisen worden gesteld aan taalvaardigheid, maar generieke examens zoals men die nu kent tonen vooral aan wat taalzwakke leerders niet kunnen. Centrale examinering zoals nu uitgewerkt voor het regulier onderwijs maakt het moeilijk voor de taalzwakke doelgroep maatwerk te bieden en contextrijk te beoordelen. De STAR staat voor een onderscheid tussen een generiek en een vakdiploma in het mbo. Het vakdiploma geeft aan, dat de taal voldoet aan de eisen van het vak maar geeft geen recht op doorstroom.het generieke diploma is het vakdiploma aangevuld met generieke eisen (centrale examinering) en geeft wel recht op doorstroom. De portfoliomethodiek wordt het meest geschikt geacht om de voortgang te meten van taalzwakke doelgroepen. De norm is de ontwikkeling op een bepaald moment, niet een extern gegeven. Middels het NLQF zouden contextgerichte taalvorderingen van de doelgroep onder 2F in beeld kunnen worden gebracht. Die kun je dan weer relateren aan het Referentiekader taal. 6 Eén taal voor taal, versie 1.0

13 5 Hoe zou de taalontwikkeling van deze doelgroep gestimuleerd kunnen worden? Om de taalontwikkeling van taalzwakke doelgroepen te stimuleren moet men gebruik maken van specifieke middelen en een specifieke aanpak. Genoemd worden onder andere passend materiaal, maatwerk, een instrumentarium dat geschikt is voor de doelgroep. De tussenstapjes in het leerproces onder 1F zichtbaar maken vindt men ook wezenlijk; de doelen moeten haalbaar zijn. Daarnaast noemt men het ontwikkelen en toepassen van een specifieke didactiek, waarbij ook praktijkbegeleiders betrokken moeten worden. Taal moet contextgericht worden aangeboden: ervaring leert dat mensen binnen de eigen context wel een bepaald niveau kunnen bereiken. 6 Geeft het Referentiekader taal voldoende richting aan het vormgeven van taalonderwijs voor deze doelgroep? Zo nee, wat mist u? Het Referentiekader taal is een standaard en standaardisering is nodig. Maar er zijn verschillende manieren om hetzelfde niveau te meten. Voor de doelgroep laagopgeleide volwassenen is het jammer dat de tussenstapjes in het leerproces onder 1F en tussen 1F en 2F formeel niet inzichtelijk zijn. Voor leerlingen van de praktijkschool wordt het generieke karakter van het Referentiekader bezwaarlijk geacht. 7 Welke gevolgen ziet u bij de invoering van het Referentiekader taal voor docenten/ deelnemers? Het Referentiekader Taal biedt een standaard voor het gehele reguliere onderwijs. De LWR, ETV.nl en LWpro geven aan dat het Referentiekader niet voldoende kader biedt voor de doelgroepen die zij bedienen. Over het algemeen waarschuwt men voor het gevaar van uitsluiting van de zwakkere doelgroepen. 8 Heeft u behoefte aan voorbeeldmatige uitwerkingen bij het Referentiekader taal, zoals: lesmaterialen; didactische tips; meetinstrumenten? In de conclusie van vraag 5 staat vermeld waar de partijen denken dat behoefte aan is. Men merkt hier wel op dat dit een zaak is van de taalaanbieders en de onderwijsinstellingen zelf. Wat er ontwikkeld wordt, moet gerelateerd blijven aan de standaard (het Referentiekader taal). Eén taal voor taal, versie 1.0 7

14 3 Verslag expertmeeting In de onderstaande uitwerkingen is de reactie weergegeven van de experts die aanwezig waren bij de bijeenkomst en de experts die naderhand via gereageerd hebben op de voorgelegde vragen. Zowel de stellingen als de reacties zijn geclusterd in vier hoofdpunten. 1 Invoering van het Referentiekader algemeen De deelnemers aan de expertmeeting zijn het erover eens dat de invoering van het Referentiekader een goede zaak is. Het ministerie van OCW stimuleert hiermee dat opleidingscentra aan de slag gaan met het vormgeven, ontwikkelen en verbeteren van taalonderwijs. Maar opleidingscentra moeten zich wel realiseren dat het Referentiekader alleen aangeeft wat er moet gebeuren; opleidingscentra moeten zelf nadenken over hoe ze dat willen uitwerken. 2 Referentiekader in relatie tot taalzwakke doelgroepen: behoefte aan voorbeeldmatige uitwerkingen, instrumenten, materialen en scholing op het gebied van taaldidactiek De experts zijn het erover eens dat het veld behoefte heeft aan instrumenten om vorm en inhoud te geven aan het onderwijs. Dit geldt zowel voor taalzwakke doelgroepen binnen als buiten het initiële onderwijs. Anne Kerkhoff (Fontys Hogeschool) benadrukt dat er weliswaar behoefte is aan instrumenten en voorbeeldmatige uitwerkingen, maar dat dit de verantwoordelijkheid is van de opleidingscentra zelf. Het Referentiekader taal hoeft daarin niet te voorzien. Instrumenten en materialen Er is volgens de experts niet zozeer behoefte aan kant en klare lesmaterialen, maar aan voorbeeldmatige uitwerkingen, die opleiders helpen de juiste richting te bepalen. Hella Kroon (APS) constateert dat scholen vooral behoefte hebben aan zogeheten halfproducten. Dit zijn instrumenten en materialen die opleidingscentra naar eigen inzicht kunnen uitwerken. Hoewel de behoefte aan kant en klaar lesmateriaal vaak wordt uitgesproken, constateert APS dat halfproducten meer garanties bieden voor duurzaam gebruik in de opleiding. Het is de taak van het ministerie van OCW om deze ontwikkeling aan te sturen en middelen beschikbaar te stellen voor opleidingscentra en derde partijen. Het is ook zaak om te bekijken welke bestaande instrumenten en materialen ingezet kunnen worden. Voorbeeldmatige uitwerkingen Els Leenders (SLO) en Jacqueline van der Maa (ITTA) pleiten voor voorbeeldmatige uitwerkingen; producten per domein en niveau zodat docenten weten waar de deelnemers aan moeten voldoen. Anne Kerkhoff geeft aan, dat dergelijke uitwerkingen ertoe zouden kunnen leiden dat docenten hun deelnemers gaan leren wat er in het Referentiekader taal staat en dat is uitdrukkelijk niet de bedoeling. Taalzwakke deelnemers krijgen niet alleen te maken met teksten die volgens het Referentiekader taal op hun niveau zijn geschreven. Het aanbod van teksten op school, zoals instructies, is divers. In de praktijk zijn teksten 8 Eén taal voor taal, versie 1.0

15 soms te moeilijk en soms ook slecht geschreven. Het is zaak dat je taalzwakke deelnemers leesstrategieën aanreikt in plaats van hen louter voor te bereiden op voorbeelden die kloppen met het na te streven niveau zoals benoemd in het Referentiekader. Taaldidactiek Er is ook behoefte aan goed geschoolde docenten. Taaldidactiek zou structureel moeten worden opgenomen in het aanbod van lerarenopleidingen. 3 Beoordeling van taalzwakke doelgroepen in relatie tot het Referentiekader taal De experts zijn het erover eens dat er behoefte is aan begeleidings- en beoordelingsinstrumenten. Anne Kerkhoff geeft aan, dat het Referentiekader taal een stimulans is voor scholen en opleidingscentra om na te denken over begeleidings- en beoordelingsmethodieken en instrumenten: wat zijn de doelen en hoe werken we eraan? De ervaringen met het Raamwerk NT2 en het Raamwerk Nederlands voor (v)mbo hebben immers aangetoond dat docenten zelf gingen nadenken over hun rol in het onderwijs, het belang van de deelnemer en de manier van leren en begeleiden. Nies van Lindenberg (Hogeschool van Utrecht, Archimedes Lerarenopleiding) ziet veel onzekerheid onder aankomende en zittende docenten en twijfelt eraan of het Referentiekader taal hen voldoende houvast biedt voor een systematische beoordelingssystematiek. De deelnemers aan de expertmeeting vinden dat voor taalzwakke deelnemers in de VE en in het reguliere onderwijs (bijvoorbeeld de AKA en het praktijkonderwijs) de portfoliomethodiek en assessments veel geschikter zijn dan centrale examens. De beoordeling van de taalvaardigheid van deze doelgroepen zou praktijkgerelateerd en in samenspraak met het veld moeten plaatsvinden. 4 Het meten van de voortgang onder 1F De experts vinden het niet wenselijk een niveau onder 1F in het Referentiekader taal zelf uit te werken. Wel moeten de leerstappen onder dit niveau aangetoond kunnen worden; bij voorkeur geformaliseerd. Jacqueline van der Maa (ITTA) geeft aan dat voor veel deelnemers in de AKA niveau 2F niet haalbaar is omdat cognitieve vermogens daarvoor tekort schieten. Dit geldt niet alleen voor de AKA, maar ook voor andere taalzwakke doelgroepen: volwassenen in de VE, leerlingen van het praktijkonderwijs. Taalvaardigheid veronderstelt ook kennis van de wereld en abstractievermogen; beide zijn bij deze doelgroepen in mindere mate ontwikkeld. Om deze doelgroep gemotiveerd te houden en toch vorderingen te laten maken, zien de experts de oplossing veel eerder in een instrument dat als het ware dwars over de standaard (het Referentiekader taal) heen ligt. Dan blijven de doelen voor de taalzwakke deelnemers realistisch en haalbaar. De portfoliomethodiek is het meest geschikte instrument om de tussenstappen in het leerproces naar 1F en tussen 1F en 2F zichtbaar te maken. Met praktijkassessments kunnen de vorderingen op een functiegerichte manier worden vastgesteld. Eén taal voor taal, versie 1.0 9

16 4 Conclusies In dit hoofdstuk worden de reacties van de veldraadpleging en de expertmeeting samengevoegd. De conclusies zijn in dezelfde indeling verwerkt als de reacties van de expertmeeting. 1 Invoering van het Referentiekader algemeen Over het algemeen vinden de deskundigen de invoering van het Referentiekader een goede zaak. Het Referentiekader is een standaard waaraan alle vormen van taalonderwijs gerelateerd kunnen worden. Bovendien stimuleert het ministerie van OCW hiermee dat scholen en opleidingscentra aan de slag gaan met het vormgeven, ontwikkelen en verbeteren van taalonderwijs, samenwerkend aan doorlopende leerlijnen taal en rekenen, en dat vindt men ook nodig. Er zijn een aantal deskundigen die aangeven met het Referentiekader taal niet uit de voeten te kunnen omdat zij er de doelgroep die zij bedienen niet in herkennen. In het algemeen waarschuwt men voor het gevaar van uitsluiting van taalzwakke doelgroepen. Een oplossing hiervoor is het benoemen en erkennen van de tussenstappen onder 1F en tussen 1F en 2F. Door een aantal deskundigen is aangegeven dat het Referentiekader taal gebruikt kan worden als ijkpunt voor het onderwijsaanbod, maar het is geen overzicht van eindtermen of een handboek voor taalonderwijs. Opleidingscentra moeten zich dus wel realiseren dat het Referentiekader taal alleen aangeeft wat er moet gebeuren; scholen moeten zelf nadenken over hoe ze dat willen uitwerken. 2 Referentiekader in relatie tot taalzwakke doelgroepen: behoefte aan voorbeeldmatige uitwerkingen, instrumenten, materialen en scholing op het gebied van taaldidactiek Voorbeeldmatige uitwerkingen, instrumenten en materialen De geraadpleegde deskundigen zijn grotendeels overtuigd van de behoefte aan extra instrumenten ten behoeve van het onderwijs aan taalzwakke doelgroepen. Genoemd worden: passend lesmateriaal, dat geschikt is voor het bieden van maatwerk, voorbeeldmatige uitwerkingen en aandacht voor taaldidactiek. Het ministerie van OCW schept hiervoor de kaders. Uitgevers, toetsontwikkelaars, adviesbureaus kunnen (voorbeeldmatige) uitwerkingen maken, maar het aanpassen op maat van het curriculum, didactiek, begeleiding en beoordeling in de uitvoering is de taak van de opleidingscentra zelf. De deskundigen pleiten voor halfproducten in plaats van kant en klare producten. Opleidingscentra moeten het Referentiekader als stimulans gebruiken, om te gaan nadenken over de inrichting van hun onderwijs en het uitwerken van materialen en instrumenten die daarbij horen. Taaldidactiek De deskundigen zijn grotendeels van mening dat werken aan taal in toegepaste situaties (contextrijk, geïntegreerd), de beste manier is voor de taalzwakke doelgroepen om hun taalvaardigheid verder te ontwikkelen. Daarnaast is het van 10 Eén taal voor taal, versie 1.0

17 belang apart aandacht te besteden aan spelling en grammatica, maar de mate waarin is afhankelijk van de doelgroep en het perspectief. Contextgerichte taaldidactiek vergt een bijzondere inzet en deskundigheid van docenten en praktijkbegeleiders. Docenten zowel als praktijkbegeleiders moeten hierin geschoold worden. Bovendien zou taaldidactiek overal in het aanbod van de lerarenopleidingen opgenomen moeten worden. 3 Beoordeling van taalzwakke doelgroepen in relatie tot het Referentiekader Taal aangeboden in de context moet ook in de context beoordeeld kunnen worden. De deskundigen zijn van mening dat de portfoliomethodiek, al dan niet in combinatie met assessments, hier het beste bij past. De meeste deskundigen hebben grote bezwaren tegen de invulling van centrale examinering voor taalzwakke doelgroepen. Deze bezwaren zijn als volgt samen te vatten: Centrale examinering is generiek en sluit daarom niet aan bij de gewenste manier van leren. Een centraal examen gaat uit van een externe norm. Voor taalzwakke doelgroepen is die vaak niet haalbaar. Centrale examinering sluit maatwerk uit. De deskundigen geven aan dat er behoefte is aan op het Referentiekader aansluitende begeleidings- en beoordelingsinstrumenten, maar hiervoor geldt dezelfde voorwaarde als voor lesmaterialen en instrumenten: ze moeten richting geven, maar ruimte laten voor uitwerking naar eigen inzicht, op maat van de doelgroep en de opleiding. 4 Het meten van de voortgang onder 1F De deskundigen zijn over het algemeen overtuigd van de noodzaak van tussenstappen. Daardoor worden de leerdoelen haalbaar en inzichtelijk voor de betrokkenen. Een aantal deskundigen geeft ook aan dat taalachterstand niet altijd te verhelpen is met meer kwalitatief goed taalaanbod en meer tijd, omdat er regelmatig sprake is van een ontoereikend cognitief en abstraherend vermogen. Voor een deel van de doelgroep is niveau 2F en in sommige gevallen ook 1F per definitie niet haalbaar. Het merendeel van de deskundigen vindt het niet nodig deze tussenstappen in het Referentiekader taal te verwerken. Zij stellen de volgende oplossingen voor: Het ontwikkelen van een instrumentarium dat als het ware dwars op het Referentiekader taal staat, waarin je de tussenstappen kunt aanbrengen. Het gebruiken van bestaande instrumentaria, bijvoorbeeld het CEF. Uitgaan van het NLQF, waarin niveau A1 opgenomen kan worden. Eén taal voor taal, versie

18 5 Aanbevelingen 1 Hanteer het Referentiekader taal van de commissie Meijerink als referentiekader voor alle vormen van taalonderwijs. Gegevens over taalvordering van alle taalleerders kunnen op deze manier gemakkelijk begrepen en uitgewisseld worden. Het Referentiekader taal stimuleert taalaanbieders bovendien om hun taalonderwijs vorm te geven en te verbeteren. 2 Operationaliseer de stappen in het taalleerproces onder niveau 2F en 1F, zodat vorderingen in het taalleerproces ook onder niveau 2F zichtbaar gemaakt kunnen worden. Het NLQF biedt hiervoor wellicht een mogelijkheid. Het formuleren van tussenstappen geeft inzicht in de taalvorderingen van de taalzwakke doelgroep en stimuleert deelnemers om zich verder te ontwikkelen. 3 Formaliseer de geoperationaliseerde niveaus onder 2F via een kwalificatie door het ministerie van OCW. Een erkend diploma motiveert de leerder en erkent de gemaakte vorderingen, ook van de doelgroep met een beperkt cognitief vermogen. 4 Laat inhoudelijk experts voorbeeldmatige uitwerkingen ontwikkelen voor curricula, didactiek, begeleiding en voortgang voor taalzwakke doelgroepen buiten, maar ook binnen het regulier onderwijs. Het gaat om Voorbeelduitwerkingen van de niveaus van het Referentiekader taal Voorbeeldopdrachten ter verbetering van de taalvaardigheid, die mogelijkheid bieden tot maatwerk mogelijkheid bieden om aan te sluiten bij de praktijk flexibel en individueel kunnen worden ingezet Eenvoudige instrumenten om de uitvoering van deze opdrachten te beoordelen aan de hand van het Referentiekader taal. Deze uitwerkingen moeten aansluiten bij de nader te onderscheiden doelgroepen en contexten. Het Referentiekader taal dwingt scholen om na te denken over de inrichting van het taalonderwijs, maar het is wel belangrijk dat dit op een verantwoorde manier gebeurt. Voorbeelden en instrumenten geven richting aan dit proces. 5 Professionaliseer taal- en vakdocenten samen ten aanzien van taalontwikkelende didactiek en specifieke didactiek ten aanzien van taalzwakke doelgroepen (de voorfases van niveau 2F). Ontwikkel ook structureel scholing aan praktijk- en werkbegeleiders. Neem taaldidactiek op in het aanbod van de lerarenopleidingen. Docenten, instructeurs en werkplekbegeleiders spelen een cruciale rol in het onderwijsleerproces. Het is belangrijk dat zij begeleid worden bij het invoeren en implementeren van het Referentiekader taal en bij het inzetten van de juiste methodieken en materialen voor de doelgroep. 6 Geef vorm aan de kwalificaties van de niveaus onder 2F middels een examen dat gerelateerd is aan het Referentiekader taal, maar dat contextrijk is en gericht op de doelgroep. De portfoliomethodiek en assessments voldoen aan deze eis: er kan mee 12 Eén taal voor taal, versie 1.0

19 worden vastgesteld wat een taalleerder heeft laten zien in de context waarin hij functioneert. Het accent ligt op wat de leer wel kan in plaats van op wat hij niet kan. Eén taal voor taal, versie

20 6 Bijlagen Voor de veldraadpleging heeft CINOP de volgende organisaties geconsulteerd: Organisatie Vertegenwoordiger(s) Functie/afdeling VNG Andries Kok Beleidsmedewerker thema laaggeletterdheid NRTO Anna Bakker Directeur STAR Cecile Lambrechts, Isabel Beleidsmedewerker laaggeletterdheid College voor examens Simon Verhallen Jan Paul de Vries NT2 staatsexamens / COE s mbo taal PLW Regina Kleingeld Projectdirectie ETV.nl Ben Vaske Directeur LWR Piet Boekhoud Voorzitter LWpro Peter de Jong Voorzitter MBO Raad Mieke de Haan Beleidsmedewerker SCB/Platform VMBO MT/ME Adri Pijnenburg Programmamanager Op de expertmeeting waren de volgende personen aanwezig: Organisatie SLO Vertegenwoordiger(s) Els Leenders ITTA Jacqueline van der Maa Archimedes Lerarenopleiding Nies van Lindenberg Fontys Hogeschool Anne Kerkhoff 14 Eén taal voor taal, versie 1.0

21 De volgende personen hebben schriftelijk de vragen beantwoord: Organisatie APS Vertegenwoordiger(s) Hella Kroon CPS Els Loman KPC Wilma Willems Steunpunt Taal en Rekenen Cie. Meijerink taal Hogeschool van Amsterdam CED Groep Karin Lukassen, Harm Oostland Gert Rijlaartsdam Ed Olijkan Eén taal voor taal, versie

22

23 Vraag 1: Welke doelgroep met uitstroomniveau 2F bedient u? VNG NRTO Het is in het belang van de gemeenten is mensen uit de bijstand te halen en toe te leiden naar maatschappelijke participatie en arbeidsmarkt. Het gaat daarbij om (jong)volwassenen Niet van toepassing: de doelgroep VAVO en afstandsleerders stromen voornamelijk uit in hogere niveaus dan 2F. STAR Bedient geen specifieke doelgroep. Is ondertekenaar van het Convenant tegen laaggeletterdheid. Daar is geen uitspraak gedaan over op welk niveau we iemand als geletterd beschouwen. College voor examens Gaat niet over onderwijs, interview heeft betrekking op mogelijke aandachtpunten voor kwalificering en examinering van een taalzwakke groep, waartoe de volgende groepen behoren: VSO (niet gehandicapten) taalzwakke leerlingen, moeilijk lerenden, ISK neveninstromers en een deel van de werknemers in de sociale werkvoorziening, de reïntegratiesector en bedrijven. PLW Bedient werknemers van diverse niveaus. De nadruk ligt op werknemers op de mbo-niveaus 2, 3 en 4. ETV.nl Laagopgeleide volwassenen. Geeft aan, dat voor deze doelgroep niveau 2F als uitstroomniveau veel te hoog gegrepen is. LWR Risicojongeren, veelal in AKA en mbo-1 opleidingen. LWpro Leerlingen in het praktijkonderwijs zitten allemaal onder niveau 2F. Het IQ van deze leerlingen is laag en ze komen gemiddeld met een achterstand van 50% binnen als het gaat om lezen, schrijven en rekenen. MBO Raad In principe heeft educatie zes niveaus, maar als je het vavo buiten beschouwing laat, ligt de nadruk op de laagste niveaus. Dat betekent dat het merendeel van de educatiedeelnemers behoort tot de doelgroep met maximaal uitstroom 2F en een aanzienlijk deel zit daar nog onder. SCB/Platform Leerlingen van het vmbo: BB (basisberoepsgerichte leerweg), KB VMBO MT/ME (kaderberoepsgerichte leerweg) en GL (gemengde leerweg). Eén taal voor taal, versie 1.0 1

24 Vraag 2: Welke taalproblemen constateert u in deze doelgroep? VNG Het gaat om laaggeletterden en inburgeraars. De VNG wil deze doelgroepen niet scheiden: bij beide gaat het om het versterken van competenties die nodig zijn om het gestelde doel te bereiken. NRTO Geeft aan, dat er zowel aan de onderkant als aan de bovenkant altijd veel diversiteit is. Relatief zal er daarom aan de onderkant altijd meer sprake zijn van taalproblemen dan in de groep (80%) die in het midden zit. STAR Taalachterstand veroorzaakt soms problemen op de werkvloer. Daarom heeft de STAR het convenant ook ondertekend. Het gaat vooral om taalproblemen in de beroepspraktijk. Er zal altijd een percentage zijn dat op de werkvloer taalondersteuning nodig heeft, ook als je vanaf de vroeg- en voorschoolse educatie structureel werkt aan taalontwikkeling. College voor examens Tot de groepen die taalzwak zijn behoren natuurlijk de analfabeten, maar ook de groep daarboven, op 1F: die is wel gealfabetiseerd, maar niet geletterd. PLW Vooral bij deelnemers die een startkwalificatie op mbo-niveau 2 willen halen speelt taal een rol; tekort aan taalvaardigheid vormt vaak een obstakel als mensen een opleiding volgen. ETV.nl Het gaat om een zeer taalzwakke groep, met name anderstaligen. Zij hebben op alle fronten te leren. Aan motivatie om te leren ontbreekt het niet: er zijn deelnemers alleen voor de cursus lees en schrijf. LWR In vergelijking met vroeger is het taalniveau echt achteruitgegaan, zeker in een grote stad als Rotterdam. Daarvoor zijn verschillende oorzaken te noemen: Demografie Aanwas allochtonen Drempelloze instroom Gebrekkig taalonderwijs vanaf vroegschoolse educatie Jongerentaal De gemiddelde taalachterstand van jongeren in Rotterdam, wanneer ze de basisschool verlaten, is twee jaar. Dat halen ze niet in op vmbo en daardoor komen ze met een achterstand op het mbo. LWpro Taal is in principe een code waarmee je flexibel moet kunnen omgaan en kunnen associëren naar andere contexten. Dat beheersen proleerlingen niet. 2 Eén taal voor taal, versie 1.0

25 MBO Raad Ze hebben ook een probleem met woordenschatontwikkeling en het reflecteren op geschreven taal. Ook dyslexie komt veel voor bij leerlingen in het praktijkonderwijs. De doelgroepen van educatie hebben bijna altijd een laag taalniveau. Voor de tweede taalleerders is de taalproblematiek anders van aard dan die van moedertaalsprekers; de laatste hebben met name problemen met lezen en schrijven. SCB/Platform VMBO MT/ME In het algemeen hebben vmbo-leerlingen een taalachterstand. Ze halen onvoldoendes voor vaktoetsen omdat ze de tekst van de toets niet begrijpen. Constateert vooral problemen met begrijpend lezen, maar ook op het gebied van schrijfvaardigheid, spelling en grammatica. Vraag 3: Wat ziet u als oplossing voor deze taalproblemen? VNG Laaggeletterdheid moet onderdeel zijn van het geheel aan scholing dat kwetsbare groepen nodig hebben om te participeren en/of aan het werk te kunnen. De VNG staat een functionele aanpak voor; mensen moeten spelenderwijs leren wat ze nodig hebben voor hun werk. Je moet daarbij aansluiten bij wat mensen al kunnen. NRTO Wat de taalzwakke doelgroepen betreft is het vreemd dat mensen die zelf geen goed taalniveau hebben, moeten beslissen over de taalontwikkeling van de doelgroep. Het zijn zelf vaak de minst gekwalificeerde mensen. Het is nodig om een goede analyse te maken van de taalproblemen van deze doelgroep. Dat moet door een deskundige gedaan worden. STAR Je zou de kwalificatiedossiers langs de lat van het Referentiekader taal moeten leggen. Dan zou je per kwalificatiedossier moeten bekijken welk taalniveau nodig is om goed te kunnen functioneren in de beroepscontext. Dat kan ook nog betekenen dat je niet op alle deelvaardigheden hetzelfde niveau hoeft te halen. College voor examens Taal, rekenen en digitale vaardigheden moeten geïntegreerd worden in de kwalificatiedossiers. Je moet ze zeker niet als aparte losstaande vakken aanbieden in het onderwijs voor de taalzwakke doelgroepen. PLW Een combinatie van taal leren en werken is wenselijk. Doordat het geleerde direct toepasbaar is, neemt de motivatie ook toe. Taal moet altijd worden aangeboden in een duaal of praktijkgericht traject. In ieder geval in een contextrijke omgeving. ETV.nl ETV werkt aan taalontwikkeling door middel van digitale programma s. Dat laagopgeleiden geen computerprogramma kunnen Eén taal voor taal, versie 1.0 3

26 volgen omdat ze niet met een computer overweg zouden kunnen is niet waar. Er is vastgesteld dat momenteel de laagopgeleiden meer tijd achter de computer doorbrengen dan de hoogopgeleiden. Het programma Taalklas bijvoorbeeld heeft twee miljoen accounts! Maar: mensen die onder niveau A2 (1F) zitten, hebben wel hulp nodig bij het doorwerken van de programma s. LWR Er moet zeker wel aan taalontwikkeling gewerkt worden, maar stel lage en haalbare doelen. Ga uit van het niveau dat deze jongeren hebben, sluit daar bij aan en maak dan stapjes waar ze zelf ook vooruitgang in zien. Ze moeten leren wat ze nodig hebben voor hun beroep, maar er blijven algemene lessen Nederlands nodig waarin aandacht wordt besteed aan grammatica en spelling. LWpro Taalontwikkeling moet voor deze doelgroep plaats vinden in toegepaste situaties. De leerling is gemotiveerd om aan taal te werken als dat helpt bij het verwezenlijken van zijn droom of perspectief, dus bij zijn individuele traject. In het praktijkonderwijs werken we vaak volgens het principe van parallel schakelen. Je kunt niet meteen bouwen op het eerder geleerde. Je moet het geleerde eerst steeds weer leren toepassen in andere situaties en pas als dat allemaal goed gaat, kun je weer een volgende stap zetten. MBO Raad Je zou de verschillende doelgroepen binnen de educatie goed moeten definiëren met het oog op de contexten waarbinnen ze moeten of willen functioneren. Vervolgens zul je per context (bijvoorbeeld werk, maatschappelijke participatie) de taal moeten beschrijven die de deelnemers moeten beheersen. Die zou je dan moeten koppelen aan het Referentiekader taal. Naast taal (en rekenen) kun je, bijvoorbeeld binnen de context Zorg ook andere vakken opnemen die voor de zorgsector relevant zijn. Ervaring leert dat mensen binnen de eigen context wel een bepaald niveau kunnen bereiken. Dat lukt onvoldoende als we uitgaan van algemene taalvaardigheid. Dat neemt overigens niet weg dat ook aan de eisen van spelling en grammatica moet worden voldaan. SCB/Platform VMBO MT/ME Je zou de Drieslag Taal 5 die in mbo gehanteerd wordt, ook in het vmbo moeten invoeren: taal aanbieden in de context van de opleiding en de verdieping en het inslijpen van vaardigheden als spelling en grammatica in de lessen Nederlands aanbieden. Het is dan wel van belang dat je scholing verzorgt voor vakdocenten en dat je taalbewustzijn ontwikkelt bij het hele (kern)team Techniek. Vakdocenten, praktijkdocenten en taaldocenten moeten hierin samenwerken. 5 Drieslag Taal, MBO2010 / ITTA, Eén taal voor taal, versie 1.0

27 Eén taal voor taal, versie 1.0 5

28 Vraag 4: Hoe zou de voortgang van de taalontwikkeling voor deze doelgroep het beste gemeten kunnen worden? VNG Het is voor de groepen aan de onderkant van belang dat kleine stapjes meetbaar zijn. Mogelijk is het NLQF het juiste instrument om die kleine stapjes in de vooruitgang van taalvaardigheid zichtbaar te maken. NRTO De NRTO is betrokken bij de ontwikkeling en invoering van de centrale examens. Anna Bakker pleit wel voor een flexibele examinering in die zin, dat een deelnemer examen moet kunnen doen als hij daar klaar voor is. Nu zijn er drie examenmomenten en moeten deelnemers soms een paar maanden wachten na de afronding van hun traject. STAR College voor examens Een diploma is in principe altijd een drievoudige kwalificatie: voor het beroep, voor de maatschappij en voor de doorstroom. Je zou het diploma kunnen splitsen in een vakdiploma waarmee mensen wel hun kwalificatie kunnen halen voor het niveau waarop ze werken, maar dat geen recht geeft op doorstroming, en een generiek diploma. Voor het generieke diploma vul je het vakdiploma aan met centrale examinering; dit geeft wel recht op doorstroming. De productieve vaardigheden kun je beoordelen middels een portfolio. Receptieve vaardigheden kun je beoordelen in een ander model, bij voorkeur contextrijk. De voortgangsmeting moet bruikbaar zijn op de werkvloer. Meet de voortgang bij voorkeur praktijkgericht, geïntegreerd. Maar niet alleen via decentrale procedures; centrale borging is ook nodig. Beoordelaars moeten professioneel opereren. PLW De PLW heeft veel gedaan om EVC op de kaart te zetten. Als je centrale examinering invoert dan leidt dit bijna automatisch tot een schoolse aanpak. Dat is per definitie niet erg flexibel. Je levert geen maatwerk en doet geen recht aan EVC. Je kunt dan immers niet toetsen in de praktijk. Het is niet zozeer een probleem dat de lat hoger wordt gelegd, maar het gaat om de manier van examinering. Een diagnostische toets om te bepalen of mensen taalscholing nodig hebben zou wel een nuttig instrument zijn in een EVC-procedure. Examens zouden instellingsgericht moeten zijn. Er zouden verschillende vormen van examinering mogelijk moeten zijn. De portfoliomethodiek bijvoorbeeld past veel beter bij lagere doelgroepen. ETV.nl Centrale examinering is niet geschikt voor deze doelgroep. Het past niet bij de leerstijl en is bovendien niet vakspecifiek of contextrijk. Een deel van de voortgangsmeting kun je online doen, maar niet 6 Eén taal voor taal, versie 1.0

29 alles. Het mondelinge en het schriftelijke gedeelte zou je in elk geval onder toezicht moeten toetsen. LWR Een centraal examen is niet de juiste aanpak voor deze jongeren. Door de invoering van generieke examens wordt taal weer een apart vak; de relatie met de vakopleiding valt weg. Bovendien lever je geen maatwerk meer: taalontwikkeling in kleine stappen en per individu. LWpro Voor een leerling in het praktijkonderwijs moet je geen externe normen hanteren. De norm is de ontwikkeling op een bepaald moment, gerelateerd aan en gemeten aan het individuele doel van de leerling, zijn perspectief. Het hanteren van generieke niveaus toont bij deze leerlingen vooral aan wat ze niet kunnen. MBO Raad Scholing moet wel ergens toe leiden, ook binnen educatie. Waarschijnlijk gaat het ministerie van OCW werk maken van de educatieniveaus binnen het NLQF, zodat ook educatie een officieel stempel krijgt en kwalificerend is. In het kader van examinering zul je naar een wijze van examinering moeten zoeken die past bij de doelgroep en de aanpak van het leren van taal in een context. Je zou hiervoor gebruik kunnen maken van de portfoliosystematiek, eventueel in combinatie met andere beoordelingsvormen. SCB/Platform VMBO MT/ME Als je taal aanbiedt in de context, moet je ook beoordelen in de context, bijvoorbeeld door het observeren van het gedrag van leerlingen wat betreft hun taalontwikkeling. Je kunt ook toetsen door middel van praktijkassessments. Vraag 5: Hoe zou de taalontwikkeling van deze doelgroep gestimuleerd kunnen worden? VNG Voor kwetsbare doelgroepen is belangrijk dat je niet alles formaliseert; dat schrikt af. Taal moet niet een onderwerp zijn dat er nog eens bovenop komt. Het is voor gemeenten wel belangrijk om de taalontwikkeling te stimuleren, want als mensen daardoor kunnen doorstromen, komt er aan de onderkant weer ruimte voor nieuwe instroom. NRTO Door passend materiaal te ontwikkelen voor deze doelgroep en door maatwerk te leveren. Je moet de tussenstapjes zichtbaar maken; het is logisch om ankers te zetten in het leerproces. STAR Je zou de taalniveaus onder 1F kunnen relateren aan het nationale kwalificatiekader. Je kunt dan de niveaus zoals ze in het CEF Eén taal voor taal, versie 1.0 7

30 beschreven zijn (A1) handhaven, zodat je ook kleine vorderingen in beeld kunt brengen. Dat werkt voor deze doelgroep motiverend. College voor examens Taal, rekenen en digitale vaardigheden moeten geïntegreerd worden in de kwalificatiedossiers. Daarnaast moet je een specifieke didactiek hanteren en een instrumentarium hebben, ook voor begeleiding en beoordeling. Portfoliomethodiek bijvoorbeeld kan een goede aanvulling zijn op toetsen. PLW Docenten in bekostigde instellingen hanteren voornamelijk pedagogiek en didactiek uit het jeugdonderwijs, dat slaat niet aan. Daar moet meer aandacht voor komen. Er moet ook meer aandacht worden besteed aan de rol van de praktijkopleiders; die is cruciaal in het leerproces. ETV.nl Zie vraag 3. LWR Zie vraag 3. LWpro Zie vraag 3. MBO Raad Zie vraag 3. SCB/Platform VMBO MT/ME Door taal contextrijk aan te bieden. Door dicht bij de belevingswereld van de leerlingen te blijven. Het is ook van belang om het taalaanbod te koppelen aan de voorkennis van de leerlingen. De transfer van kennis naar verschillende gebieden (praktijk, vaktheorie, taalles) moet expliciet worden gemaakt. Vraag 6: Geeft het Referentiekader taal voldoende richting aan het vormgeven van taalonderwijs voor deze doelgroep? Zo nee, wat mist u? VNG Voor gemeenten is het belangrijk dat er een standaard is; ze moeten taalaanbieders op een verantwoorde manier kunnen controleren en vergelijken. Dan moet je wel de tussenstappen onder 1F zichtbaar kunnen maken (NLQF). NRTO Niet van toepassing. STAR Zie vraag 5. College voor examens Een zekere standaardisering van de aanpak is wenselijk. Dat is bij inburgering bijvoorbeeld geregeld met de VNG. Er moeten geen verschillen ontstaan in de standaarden en er moet een brug geslagen kunnen worden naar 15 tot 22 jarigen. Maar met een standaard (het Referentiekader taal) kun je op verschillende manieren toetsen en beoordelen, dat doet niets af aan de kwaliteit van de standaard. 8 Eén taal voor taal, versie 1.0

31 Vergelijk het maar met de opzet bij inburgering: via verschillende methoden kun je toch hetzelfde meten. Je moet de taalzwakke doelgroep meer tijd geven en kleinere eenheden beoordelen. Je hanteert mogelijk een andere methodiek, maar je beoordeelt ten slotte net als bij andere doelgroepen de taalvaardigheid. PLW Niet expliciet beantwoord. ETV.nl Je moet niet alleen de referentieniveaus inzichtelijk kunnen maken, maar ook de niveaus onder 1F en de tussenstapjes tussen 1F en 2F. LWR Zie vraag 7. LWpro Het Referentiekader meet generieke niveaus en dat is niet geschikt voor deze doelgroep. Je meet dan vooral wat ze niet kunnen. Het gaat ook uitdrukkelijk niet om afvinklijstjes. Als je een vaardigheid afvinkt, ga je ervan uit de leerling die vaardigheid beheerst en dat er een volgende stap gezet kan worden. Praktijkschoolleerlingen moeten hun taalontwikkeling juist blijven onderhouden, vooral in de praktijk. MBO Raad Voor educatie moet het NLQF het basisinstrument zijn. SCB/Platform VMBO MT/ME Denkt dat het Referentiekader te weinig handvatten biedt om er binnen het vmbo mee aan te slag te gaan. Constateert zeker de behoefte aan voorbeeldmatige uitwerkingen, materiaal aan de hand waarvan docententeams kunnen leren werken met het Referentiekader. Vraag 7: Welke gevolgen ziet u bij de invoering van het Referentiekader taal voor docenten/ deelnemers? VNG Niet van toepassing. NRTO Het veld protesteert altijd als er iets nieuws wordt ingevoerd, maar na een tijdje is iedereen er aan gewend en zal het beter gaan. Als iedereen eraan gewend is, geeft het richting aan taalonderwijs. Maar je mag in ieder geval geen mensen uitsluiten. STAR Je moet er bij de invoering bovenal voor waken dat je geen mensen uitsluit. College voor examens Het Referentiekader taal is een standaard voor het gehele reguliere onderwijs en zal als zodanig gaan functioneren. PLW Het mag in ieder geval niet als gevolg hebben dat mensen die hun taalniveau niet halen, niet gediplomeerd kunnen worden. Dat leidt tot uitsluiting. De nadruk moet bij het meten van resultaten vooral liggen Eén taal voor taal, versie 1.0 9