Preventieve eierstokverwijdering.en dan? 31 oktober 2015

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Preventieve eierstokverwijdering.en dan? 31 oktober 2015"

Transcriptie

1 Preventieve eierstokverwijdering.en dan? 31 oktober 2015 Prof dr Marian Mourits Gynaecologisch Oncoloog Universitair Medisch Centrum Groningen

2 Preventieve eierstokverwijdering. en dan? Preventieve eierstokverwijdering Indicatie Indicatie therapeutisch Procedure Bijwerkingen daarna Korte termijn Lange termijn Hormonale vervanging Indicaties Contra indicaties Mogelijkheden

3 Preventieve eierstokverwijdering indicatie (wie komt ervoor in aanmerking) Mutatiedraagster BRCA1 vanaf jr BRCA2 vanaf jr of Familiare belasting zonder aantoonbare mutatie En Na afsluiten kinderwens

4 Therapeutische eierstokverwijdering indicatie (wie komt ervoor in aanmerking?) (Na) behandeling van hormoongevoelige borstkanker > verlaagt de kans op (terugkeer van) borstkanker > indicatiestelling door de medisch oncoloog

5 BRCA 2 mutatie

6 BRCA 1 mutatie

7 Procedure

8 Procedure

9 Preventieve eierstokverwijdering procedure Dagbehandeling Kijkoperatie Narcose Weefsel naar patholoog Uitslag na 2 weken Duur herstel 1 2 weken En daarna..

10 Menopauzale klachten korte termijn Onttrekkingsbloeding Opvliegers Slaap stoornissen Gewrichtsklachten Seksualiteit

11 Seksueel functioneren na (acute) menopauze Wat is het probleem?

12 Na acute menopauze Domeinen van seksueel functioneren Verlangen Opwinding Lubricatie Orgasme Satisfactie Pijn / ongemak

13 Invloed van hormonale vervanging (HST) na RRSO Madalinska et.al. JCO 2006 Hoewel HST een positief effect heeft op de overgangsklachten na chirurgische menopauze, kan het effect soms toch niet volledig zijn. Symptomen kunnen aanwezig blijven ondanks HST. Met name de seksuele problemen en klachten worden niet altijd volledig weggenomen door HST Artsen dienen vrouwen goed en realistisch voor te lichten over de voor en nadelen van deze preventieve strategie, dus ook over de klachten die kunnen ontstaan door de vroege menopauze.

14 Kwaliteit van leven na de acute overgang Madalinska et al. JCO 2005 RRSO had geen meetbaar negatief effect op de algemene kwaliteit van leven. De positieve effecten van de RRSO (verminderde angst voor kanker en lager ervaren kankerrisico) weegt op tegen de toename van hormonale en seksuele symptomen. Gebalanceerde informatie (verwachtingen!) helpt hoog risico vrouwen om voors en tegens tegen elkaar af te wegen en de juiste beslissingen te nemen.

15 Osteoporose Hart vaatziekten Menopauzale klachten Lange termijn

16 Hormoon vervangers na RRSO Doel: Overwegingen Veiligheid Effectiviteit Middelen

17 Hormoonvervangers na RRSO doel Voorkomen (of behandelen) van Opvliegers Slaapstoornissen Seksuele gevolgen Ostoporose Hart vaat ziekten (?) Madalinska JCO 2005 Madalinska JCO 2006

18 Hormoonvervangers overwegingen Veiligheid Na RRSO op premenopauzale leeftijd, is de oestrogeen productie weggenomen. HST zorgt voor vervanging van wat normaliter aanwezig is bij vrouwen < 50 jaar. Effectiviteit Opvliegers Slaapstoornissen Vaginale atrofie Vaginale droogheid Libido Osteporose preventie

19 Hormoonvervangers na RRSO veiligheid Bijsluiters van hormonale substitutiemiddelen zijn geschreven voor POSTMENOPAUZALE gebruiksters > 50 jaar Bijsluiters voor vrouwen jaar zijn er niet: vraag je arts om info!

20 Advies Hormoonvervangers na RRSO Vrouwen < 45 jaar Geen borstkanker HST geadviseerd Vrouwen jaar Geen borstkanker HST overwegen, in geval van klachten Vrouwen > 50 jaar Geen HST, tenzij

21 Hormonale substitutie na borstkanker: is het veilig? Om veiligheid te kunnen aantonen moeten wetenschappelijke studies aan eisen voldoen: groot aantal vrouwen includeren lange tijd vervolgen wetenschappelijk goed uitgevoerd zijn onafhankelijk zijn

22 HRT na borstkanker

23 Dus.geen HST na borstkanker.maar wat dan? Opvliegers Seksualiteit Niet hormonale middelen Cognitieve gedragstherapie Mindfulness? Leefstijl adviezen Counseling Glijmiddel Locale oestriol Osteoporose Regel van 5 (roken/drinken/sporten/ calcium/vit D)

24 Niet hormonale substitutie na borstkanker Venlafaxine Clonidine Gabapentine Vraag het je arts! Buijs et al: BCRT 2009 Boekhout et al JCO 2011

25 Samenvatting

26 HST na preventieve eierstokverwijdering Geen borstkanker Na borstkanker HST < 45 jaar: ja! jr: ja of nee > 50 jaar: nee HRT Nee Alternatieven Clonidine Venlafaxine Gabapentine.

27

Sessie: Preventieve operaties. Themamiddag Wil ik het weten? En dan? 28 september 2013

Sessie: Preventieve operaties. Themamiddag Wil ik het weten? En dan? 28 september 2013 Sessie: Preventieve operaties Themamiddag Wil ik het weten? En dan? 28 september 2013 Sessie: Preventieve operaties (plenair) Door: prof. dr. Marian Mourits (hoogleraar gynaecologische oncologie in het

Nadere informatie

Hormonen, hormoongebruik en pilgebruik bij BRCA1/2 mutatie draagsters

Hormonen, hormoongebruik en pilgebruik bij BRCA1/2 mutatie draagsters Hormonen, hormoongebruik en pilgebruik bij BRCA1/2 mutatie draagsters Marian J.E. Mourits, gynaecologisch oncoloog Universitair Medisch Centrum Groningen 18 april 2009 1 Inhoud Inleiding Pilgebruik Hormonen

Nadere informatie

De impact van hormonale therapie bij borstkanker. Annette Stutterheim, maatschappelijk werker Marjo Holtkamp, MANP verpleegkundig specialist

De impact van hormonale therapie bij borstkanker. Annette Stutterheim, maatschappelijk werker Marjo Holtkamp, MANP verpleegkundig specialist De impact van hormonale therapie bij borstkanker Annette Stutterheim, maatschappelijk werker Marjo Holtkamp, MANP verpleegkundig specialist Inleiding Werkingsmechanisme hormoontherapie Bijwerkingen Wat

Nadere informatie

Anti-hormonale therapie ja of nee?

Anti-hormonale therapie ja of nee? Anti-hormonale therapie ja of nee? Borstkanker symposium, 6 oktober 2018 Sissi Grosfeld, verpleegkundig specialist Anti-hormonale therapie Verschillende types borstkanker 70-80% hormoongevoelig Borstkanker

Nadere informatie

Een verhoogd risico op ovariumcarcinoom

Een verhoogd risico op ovariumcarcinoom Gynaecologie Patiënteninformatie Een verhoogd risico op ovariumcarcinoom U ontvangt deze informatie, omdat u een verhoogd risico heeft om eierstokkanker te krijgen (ovariumcarcinoom). In deze informatie

Nadere informatie

De Overgang: een opvlieger waard?

De Overgang: een opvlieger waard? De Overgang: een opvlieger waard? Cécile Romans Huisarts Neerbeek Kaderarts Urogynaecologie Definitie n Menopauze: laatste bloeding n Climacterium/peri-menopauze/overgang: fase met symptomen van dalend

Nadere informatie

C. 1. Hormoonbehandeling

C. 1. Hormoonbehandeling C. 1. Hormoonbehandeling Heeft u een hormoongevoelige tumor? Dan krijgt u in overleg met uw oncoloog zo nodig een hormoonbehandeling. Een hormoonbehandeling is de behandeling van kanker met hormonen. Dit

Nadere informatie

kankeren seksualiteit: eenlastigduo?

kankeren seksualiteit: eenlastigduo? kankeren seksualiteit: eenlastigduo? C.M. Bax arts-seksuoloog NVVS IJsselland Duodagen, 7-8 april 2016 Disclosure sheet Vereniging Medische Staf (Disclosureslide voor sprekers op nascholingsbijeenkomsten

Nadere informatie

Gynaecologie Verhoogd risico ovariumcarcinoom

Gynaecologie Verhoogd risico ovariumcarcinoom Gynaecologie Verhoogd risico ovariumcarcinoom Inleiding Vrouwen met een mutatie in een BRCA1- of BRCA2 gen hebben, naast een verhoogd risico op borstkanker, een verhoogd risico op eierstokkanker. Screening

Nadere informatie

Het verpleegkundig spreekuur hormonale therapie

Het verpleegkundig spreekuur hormonale therapie Het verpleegkundig spreekuur hormonale therapie Voor patiënten met borstkanker Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding Uw behandelend arts heeft met u besproken dat

Nadere informatie

Thema: "Overgankelijkheden" D.H. Bogchelman. 10 november 2012

Thema: Overgankelijkheden D.H. Bogchelman. 10 november 2012 Thema: "Overgankelijkheden" 10 november 2012 D.H. Bogchelman Inleiding Wat is de overgang? Wat gebeurt er in de overgang? Verschijnselen van de overgang Hoe behandelen we overgangsklachten? Wat zijn de

Nadere informatie

H7 KORTE EN LANGE TERMIJN EFFECTEN NA RRSO

H7 KORTE EN LANGE TERMIJN EFFECTEN NA RRSO 1290 1291 1292 1293 H7 KORTE EN LANGE TERMIJN EFFECTEN NA RRSO Aanbevelingen Na RRSO, bij vrouwen jonger dan 45 jaar én zonder mammacarcinoom (of andere risicofactoren) in de voorgeschiedenis, wordt geadviseerd

Nadere informatie

patiënteninformatie borstkliniek Antihormoontherapie

patiënteninformatie borstkliniek Antihormoontherapie patiënteninformatie borstkliniek Antihormoontherapie ALGEMEEN ZIEKENHUIS SINT-JOZEF Oude Liersebaan 4-2390 Malle tel. 03 380 20 11 - fax 03 380 28 90 azsintjozef@emmaus.be - www.azsintjozef-malle.be Dit

Nadere informatie

Laag gedoseerde vaginale oestrogeen

Laag gedoseerde vaginale oestrogeen Gynaecologie Laag gedoseerde vaginale oestrogeen www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl GYN117 / Laag gedoseerde vaginale oestrogeen / 08-02-2019

Nadere informatie

borstkliniek informatiebrochure Anti-hormoontherapie

borstkliniek informatiebrochure Anti-hormoontherapie borstkliniek informatiebrochure Anti-hormoontherapie Inhoudstafel 1. Inleiding 4 2. Verschillende soorten behandelingen 5 3. Contactgegevens 7 3 1. Inleiding Graag duiden wij u op het belang van een goede

Nadere informatie

H Hormonale therapie bij borstkanker

H Hormonale therapie bij borstkanker H.40017.0316 Hormonale therapie bij borstkanker Inleiding Hormonen zijn stoffen die ons lichaam zelf maakt en deze stoffen regelen een groot aantal lichaamsfuncties. Hormonen worden in een aantal klieren,

Nadere informatie

Menopauze polikliniek. Charlotte Broos, menopauze consulente Ellen Marie Sparidaens, fertiliteitsarts

Menopauze polikliniek. Charlotte Broos, menopauze consulente Ellen Marie Sparidaens, fertiliteitsarts Menopauze polikliniek Charlotte Broos, menopauze consulente Ellen Marie Sparidaens, fertiliteitsarts Menopauze De menopauze is de laatste menstruatie van een vrouw. Als een vrouw, een jaar lang geen menstruatie

Nadere informatie

Vrouwen in de overgang, depressie en de richtlijn M. D E K R U I F D E P R E S S I E A M B U L A N T V R O U W E N P O L I

Vrouwen in de overgang, depressie en de richtlijn M. D E K R U I F D E P R E S S I E A M B U L A N T V R O U W E N P O L I Vrouwen in de overgang, depressie en de richtlijn M. D E K R U I F D E P R E S S I E A M B U L A N T V R O U W E N P O L I Disclosure (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante

Nadere informatie

De vervroegde overgang na verwijdering van eierstokken. Polikliniek gynaecologie VUmc

De vervroegde overgang na verwijdering van eierstokken. Polikliniek gynaecologie VUmc De vervroegde overgang na verwijdering van eierstokken Polikliniek gynaecologie VUmc Inhoud Vervroegde overgang 3 Overgangsklachten 4 Botontkalking 8 Hart- en vaatziekten 10 Hormonale suppletie therapie

Nadere informatie

Opvliegers, Vapeurs, Menopauze, Overgangsklachten, Flushes

Opvliegers, Vapeurs, Menopauze, Overgangsklachten, Flushes Opvliegers, Vapeurs, Menopauze, Overgangsklachten, Flushes De overgang De overgang is een natuurlijke fase in uw leven waarin uw menstruaties onregelmatig worden en uiteindelijk helemaal wegblijven. De

Nadere informatie

Hormoongebruik rond de overgang

Hormoongebruik rond de overgang Hormoongebruik rond de overgang Afdelingen gynaecologie en verloskunde Inhoudsopgave Inleiding 2 Wat is de overgang? 2 Klachten tijdens de overgang 2 Het gebruik van oestrogenen tijdens de overgang 2 De

Nadere informatie

Inhoud. Voorwoord 7. Appendix Overzicht klachten en symptomen 159. Boeken en bronvermeldingen 165 Dankwoord 185

Inhoud. Voorwoord 7. Appendix Overzicht klachten en symptomen 159. Boeken en bronvermeldingen 165 Dankwoord 185 Inhoud Voorwoord 7 1. Vanwaar dit boek? 11 2. Het leven heeft weer kleur: Het verhaal van Katja 17 3. De wondere wereld van hormonen 21 4. Vrouwelijke en mannelijke geslachtshormonen 29 5. Nog meer hormonen:

Nadere informatie

Preventie erfelijke tumoren

Preventie erfelijke tumoren Preventie erfelijke tumoren samenwerking huisarts specialist Erdogan Batman, internist-oncoloog Fleur Rijcken, gynaecoloog Anneke Zeillemaker, chirurg Els Roelofs, huisarts Erfelijke gynaecologische

Nadere informatie

DE OVERGANG. Fred Balder, huisarts

DE OVERGANG. Fred Balder, huisarts DE OVERGANG Fred Balder, huisarts Bij ongeveer 30% van de vrouwen wordt het dagelijks leven door de overgangsklachten verstoord. Levensfasen van een vrouw puberteit vruchtbaar overgang onvruchtbaar 12jr

Nadere informatie

Menopauze Polikliniek

Menopauze Polikliniek Patiënteninformatie Menopauze Polikliniek Informatie over uw bezoek aan de menopauze polikliniek 1234567890-terTER_ Inhoudsopgave Pagina Menopauze polikliniek 4 De menopauze verpleegkundige 4 Wat kunt

Nadere informatie

Patiënteninformatie De behandeling van borstkanker met Zoladex

Patiënteninformatie De behandeling van borstkanker met Zoladex Patiënteninformatie De behandeling van borstkanker met Zoladex Uw arts heeft u Zoladex voorgeschreven. Zoladex kan worden toegepast bij vrouwen met borstkanker bij wie sprake is van uitzaaiingen. In deze

Nadere informatie

Hormonale therapie bij borstkanker

Hormonale therapie bij borstkanker Hormonale therapie bij borstkanker Academisch Borstkankercentrum Erasmus MC-Havenziekenhuis Uw arts heeft met u besproken de borstkanker te behandelen met een hormonale therapie. Bij de normale ontwikkeling

Nadere informatie

Maatschap Chirurgie. Hormonale therapie bij borstkanker

Maatschap Chirurgie. Hormonale therapie bij borstkanker Maatschap Chirurgie Hormonale therapie bij borstkanker Algemeen Uw specialist heeft met u besproken dat u in aanmerking komt voor een aanvullende (preventieve) hormonale behandeling. In deze folder kunt

Nadere informatie

INTERLINE GYNAECOLOGIE 2014 januari 2014 ACHTERGRONDEN BIJ DE CASUSSCHETSEN INCLUSIEF LEERDOELEN EN STELLINGEN

INTERLINE GYNAECOLOGIE 2014 januari 2014 ACHTERGRONDEN BIJ DE CASUSSCHETSEN INCLUSIEF LEERDOELEN EN STELLINGEN INTERLINE GYNAECOLOGIE 2014 januari 2014 ACHTERGRONDEN BIJ DE CASUSSCHETSEN INCLUSIEF LEERDOELEN EN STELLINGEN Inleiding Deze Interline gaat over de volgende werkafspraken: - Subfertiliteit (herzien) -

Nadere informatie

De overgang. Inleiding. Hormonale veranderingen. Het begin en de duur van de overgang

De overgang. Inleiding. Hormonale veranderingen. Het begin en de duur van de overgang 24-05-2019 De overgang Inleiding De meeste vrouwen krijgen hun laatste menstruatie tussen hun veertigste en zestigste jaar. De gemiddelde leeftijd is 51 jaar. De laatste menstruatie wordt de menopauze

Nadere informatie

Patiënteninformatiedossier (PID) MAMMACARE. onderdeel HORMONALE THERAPIE

Patiënteninformatiedossier (PID) MAMMACARE. onderdeel HORMONALE THERAPIE Patiënteninformatiedossier (PID) MAMMACARE onderdeel HORMONALE THERAPIE Inhoudsopgave Inleiding... 3 Hoe werkt hormonale therapie?... 4 Vóór de overgang... 4 Tijdens en na de overgang... 5 De verschillende

Nadere informatie

Richtlijnen. Diagnostiek en preventie van erfelijke gynaecologische tumoren november gyneacologische-kaart :44 Pagina 1

Richtlijnen. Diagnostiek en preventie van erfelijke gynaecologische tumoren november gyneacologische-kaart :44 Pagina 1 gyneacologische-kaart 25-11-2003 10:44 Pagina 1 Richtlijnen Kanker kan erfelijk zijn. Vraag bij elke patiënt naar de familie-anamnese. Diagnostiek en preventie van erfelijke gynaecologische tumoren november

Nadere informatie

Preventief verwijderen van eierstokken en eileiders. Gynaecologie

Preventief verwijderen van eierstokken en eileiders. Gynaecologie Preventief verwijderen van eierstokken en eileiders Gynaecologie Inhoudsopgave 1. Inleiding Voor wie Algemeen Waarom? Resultaat 2. Operatie Laparoscopie Verklevingen Voordelen Complicaties 3. Nabehandeling

Nadere informatie

Cognitieve gevolgen van kankerbehandeling Bas van de Weg, revalidatiearts Revant

Cognitieve gevolgen van kankerbehandeling Bas van de Weg, revalidatiearts Revant Cognitieve gevolgen van kankerbehandeling Bas van de Weg, revalidatiearts Revant Alles wat voorheen automatisch ging, kost me nu inspanning 1. Cognitie en chemotherapie Verschillende soorten even schadelijk

Nadere informatie

Kanker en Seksualiteit?

Kanker en Seksualiteit? Birgit Van hoorde Centrum voor Seksuologie en Gender UZ Gent Kanker en Seksualiteit? Intimiteit en seksualiteit bij kanker: wat is normaal? INHOUD Seksualiteit Kanker: gevolgen voor seksualiteit Taak seksuoloog

Nadere informatie

University of Groningen. Beyond risk-reducing salpingo-oophorectomy Fakkert, Ingrid

University of Groningen. Beyond risk-reducing salpingo-oophorectomy Fakkert, Ingrid University of Groningen Beyond risk-reducing salpingo-oophorectomy Fakkert, Ingrid IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please

Nadere informatie

Borstkanker en hormoontherapie

Borstkanker en hormoontherapie Chirurgie Borstkanker en hormoontherapie www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Wat is hormoontherapie?... 3 Vrouwelijke geslachtshormonen... 3 Wanneer komt u in aanmerking voor een hormoonbehandeling?... 4

Nadere informatie

Een leven lang vitaal. Kwestie van geluk of goede genen? Kun je er zelf iets aan doen?

Een leven lang vitaal. Kwestie van geluk of goede genen? Kun je er zelf iets aan doen? Een leven lang vitaal Kwestie van geluk of goede genen? Kun je er zelf iets aan doen? Oudste vrouw van de wereld Japanse Misao Okawa, 115 jaar Gemiddelde levensverwachting Mannen en vrouwen in de 20 ste

Nadere informatie

vaginale gel Vermindert vaginale droogheid en irritatie Memidis Pharma b.v. Benelux Postbus AE Wijchen Nederland

vaginale gel Vermindert vaginale droogheid en irritatie Memidis Pharma b.v. Benelux Postbus AE Wijchen Nederland vaginale gel Memidis Pharma b.v. Benelux Postbus 211 6600 AE Wijchen Nederland telefoon: +31(0)24 6455411 e-mail: info@memidis.nl Producent Fidia Farmaceutici S.p.A. Via Ponte della Fabbrica 3/A 35031

Nadere informatie

Deel 1. Uw bezoek aan de polikliniek

Deel 1. Uw bezoek aan de polikliniek . Uw bezoek aan de polikliniek Inhoud Inleiding 1 Behandelteam 1 Vragen en onzekerheid 1 Onderwerpen die ter sprake (kunnen) komen 2 Patiënteninformatie vll 081/0911 Inleiding Om de diagnose kanker met

Nadere informatie

DRERNST. Beleef uw menopauze op serene wijze! Om u te helpen opvliegers en prikkelbaarheid te overwinnen.

DRERNST. Beleef uw menopauze op serene wijze! Om u te helpen opvliegers en prikkelbaarheid te overwinnen. DRERNST Beleef uw menopauze op serene wijze! Om u te helpen opvliegers en prikkelbaarheid te overwinnen. www.drernst.be De menopauze, wat is dat? Als vrouwen 50 jaar worden, betekent dat voor de meesten

Nadere informatie

De overgang. Albert Schweitzer ziekenhuis december 2007 pavo 0593

De overgang. Albert Schweitzer ziekenhuis december 2007 pavo 0593 De overgang Albert Schweitzer ziekenhuis december 2007 pavo 0593 Inhoudsopgave Inleiding 2 Hormonale veranderingen 2 Het begin en de duur van de overgang 4 Menstruaties tijdens de overgang 4 Wat zijn typische

Nadere informatie

Gezond omgaan met de menopauze. 20 vragen, 20 antwoorden over hormoongebruik

Gezond omgaan met de menopauze. 20 vragen, 20 antwoorden over hormoongebruik Gezond omgaan met de menopauze 20 vragen, 20 antwoorden over hormoongebruik In deze brochure leest u antwoorden op de meest gestelde vragen over hormoongebruik tijdens de menopauze. Als voorbereiding op

Nadere informatie

Kanker van de vrouwelijke geslachtsorganen en seksualiteit

Kanker van de vrouwelijke geslachtsorganen en seksualiteit Radiotherapie Kanker van de vrouwelijke geslachtsorganen en seksualiteit www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud De mogelijke gevolgen van bestraling op de onderbuik voor de seksualiteit... 3 Het gebruik van

Nadere informatie

Infoblad KANKER ALGEMEEN. Hormonale therapie

Infoblad KANKER ALGEMEEN. Hormonale therapie Infoblad KANKER ALGEMEEN Hormonale therapie HORMONALE THERAPIE Hormonale therapie is de behandeling van kanker met hormonen. Artsen noemen het ook: hormoontherapie, hormonale behandeling of hormoonbehandeling.

Nadere informatie

Hormoontherapie bij borstkanker

Hormoontherapie bij borstkanker Hormoontherapie bij borstkanker Inleiding Uw arts heeft u aan de hand van de Patiëntenbrief uitgelegd, waarom u in aanmerking komt voor een hormoontherapie. In de Patiëntenbrief staan alle gegevens van

Nadere informatie

Interne geneeskunde. Endocriene therapie: Hormoontherapie bij borstkanker

Interne geneeskunde. Endocriene therapie: Hormoontherapie bij borstkanker Interne geneeskunde Endocriene therapie: Hormoontherapie bij borstkanker Inhoudsopgave Hormoontherapie bij borstkanker 4 Wat zijn hormonen? 4 Hormoongevoelige borstkanker 5 Hormoontherapie bij borstkanker

Nadere informatie

Vroegtijdig staken van adjuvante antihormonale therapie door patiënten met borstkanker: een onderzoek naar ervaringen van patiënten Inhoud Inleiding

Vroegtijdig staken van adjuvante antihormonale therapie door patiënten met borstkanker: een onderzoek naar ervaringen van patiënten Inhoud Inleiding Vroegtijdig staken van adjuvante antihormonale therapie door patiënten met borstkanker: een onderzoek naar ervaringen van patiënten Marieke Schreuder-Cats Medisch mentor: Els Witteveen Inhoud Inleiding

Nadere informatie

Zwanger worden: via de natuurlijke weg of zijn er andere mogelijkheden?

Zwanger worden: via de natuurlijke weg of zijn er andere mogelijkheden? 21 mei 2011 Zwanger worden: via de natuurlijke weg of zijn er andere mogelijkheden? Drs. Inge Smeets PGD arts en arts-onderzoeker Maastricht Universitair Medisch Centrum Themamiddag Jong en BRCA Borstkankervereniging

Nadere informatie

Seksualiteit en Prostaatkanker

Seksualiteit en Prostaatkanker Seksualiteit en Prostaatkanker Voorlichtingsdag Prostaatkanker, Maandag 7 September 2009 Dr. André Vis, Uroloog VUmc Oncologische Urologie Minimaal Invasieve Urologie Seksualiteit en Prostaatkanker De

Nadere informatie

Project. Projectgroep. Intimiteit en seksuele gezondheid,een zorgprogramma voor kankerpatiënten

Project. Projectgroep. Intimiteit en seksuele gezondheid,een zorgprogramma voor kankerpatiënten Ongekende noden Intimiteit en seksuele gezondheid,een zorgprogramma voor kankerpatiënten Tiny Van Keymeulen - Klinisch Psycholoog Oncologisch Psychosociaal Support Team 25 november 2011 Dixit Woet Gianotten

Nadere informatie

Late effecten van de behandeling van kanker: chemotherapie en hormoontherapie. Maaike de Boer, internist-oncoloog, MUMC+

Late effecten van de behandeling van kanker: chemotherapie en hormoontherapie. Maaike de Boer, internist-oncoloog, MUMC+ Late effecten van de behandeling van kanker: chemotherapie en hormoontherapie Maaike de Boer, internist-oncoloog, MUMC+ Toename overleving kanker door effectievere behandelingen Seasons of Survivorship

Nadere informatie

Determinanten vaginale dilator gebruik gynaecologische kankerpatiënten na radiotherapie

Determinanten vaginale dilator gebruik gynaecologische kankerpatiënten na radiotherapie Determinanten vaginale dilator gebruik gynaecologische kankerpatiënten na radiotherapie Rinske Bakker Vermeer, W.M.; Creutzberg, C.L. ; Mens, J.W.M.; Nout, R.A.; ter Kuile, M.M. Journal of Sexual Medicine

Nadere informatie

Plenaire opening. Themamiddag Wil ik het weten? En dan? 28 september 2013

Plenaire opening. Themamiddag Wil ik het weten? En dan? 28 september 2013 Plenaire opening Themamiddag Wil ik het weten? En dan? 28 september 2013 Opening door Anke Leibbrandt Iedereen wordt van harte welkom geheten namens de BVN en de programmacommissie erfelijkheid (betrokken

Nadere informatie

Dit boek draag ik op aan mijn lieve zus, Nancy Manteau Standaard Uitgeverij nv, Rijnkaai 100/A11, B-2000 Antwerpen en Anntje Peeters

Dit boek draag ik op aan mijn lieve zus, Nancy Manteau Standaard Uitgeverij nv, Rijnkaai 100/A11, B-2000 Antwerpen en Anntje Peeters door d menopauze Dit boek draag ik op aan mijn lieve zus, Nancy. 2019 Manteau Standaard Uitgeverij nv, Rijnkaai 100/A11, B-2000 Antwerpen en Anntje Peeters www.standaarduitgeverij.be info@standaarduitgeverij.be

Nadere informatie

Hormoontherapie bij borstkanker

Hormoontherapie bij borstkanker Hormoontherapie bij borstkanker Inleiding Uw arts heeft u aan de hand van de patiëntenbrief uitgelegd, waarom u in aanmerking komt voor een hormoontherapie. In de Patiëntenbrief staan alle gegevens van

Nadere informatie

Menopauze, plaats voor HST? Jan Willem de Leeuw Gynaecoloog Ikazia Ziekenhuis, Rotterdam

Menopauze, plaats voor HST? Jan Willem de Leeuw Gynaecoloog Ikazia Ziekenhuis, Rotterdam Menopauze, plaats voor HST? Jan Willem de Leeuw Gynaecoloog Ikazia Ziekenhuis, Rotterdam Disclosures spreker GEEN Definities Menopauze: de laatste menstruatie in het leven van een vrouw. Deze wordt in

Nadere informatie

Bloedverlies na de overgang

Bloedverlies na de overgang Bloedverlies na de overgang Ruth van der Zwaag, Irene van der Avoort, Clasien van der Houwen NVOG 23 november Deze folder is gebaseerd op de NVOG-richtlijn postmenopauzaal bloedverlies. Heeft u al een

Nadere informatie

Patiënteninformatie. Seksualiteit en gynaecologische kanker

Patiënteninformatie. Seksualiteit en gynaecologische kanker Patiënteninformatie Seksualiteit en gynaecologische kanker Inleiding Deze brochure gaat over intimiteit en seksualiteit en is bedoeld voor vrouwen met kanker en hun partners. Kanker en seksualiteit is

Nadere informatie

Endocriene therapie bij borstkanker

Endocriene therapie bij borstkanker Endocriene therapie bij borstkanker Inleiding Eén van de behandelmogelijkheden bij borstkanker is endocriene therapie, vroeger ook wel hormonale of anti-hormonale therapie genoemd. In deze brochure kunt

Nadere informatie

Preventief verwijderen van eierstokken en eileiders preventieve bilaterale salpingooöphorectomie

Preventief verwijderen van eierstokken en eileiders preventieve bilaterale salpingooöphorectomie Preventief verwijderen van eierstokken en eileiders preventieve bilaterale salpingooöphorectomie Deze folder gaat over het uit voorzorg (preventief) verwijderen van de eierstokken en eileiders, ook wel

Nadere informatie

VAN FOETUS TOT MENOPAUZE: HORMONALE VERANDERINGEN IN VERSCHILLENDE FASEN

VAN FOETUS TOT MENOPAUZE: HORMONALE VERANDERINGEN IN VERSCHILLENDE FASEN INHOUD INLEIDING 13 HOOFDSTUK 1 VAN FOETUS TOT MENOPAUZE: HORMONALE VERANDERINGEN IN VERSCHILLENDE FASEN 19 De rol van hormonen 19 Oestrogeen 20 Progesteron 20 Testosteron 21 Groeihormoon (ifg) 21 Het

Nadere informatie

Eierstokkanker. Afdeling gynaecologie. mca.nl

Eierstokkanker. Afdeling gynaecologie. mca.nl Eierstokkanker Afdeling gynaecologie mca.nl Inhoudsopgave Wat is eierstokkanker? 3 Onderzoek bij eierstokkanker 4 Behandeling van eierstokkanker 6 Na de behandeling 7 Kans op genezing 8 Controles 9 De

Nadere informatie

Patiënten informatie ten behoeve van een wetenschappelijk onderzoek: De SHAPE studie

Patiënten informatie ten behoeve van een wetenschappelijk onderzoek: De SHAPE studie Patiënten informatie ten behoeve van een wetenschappelijk onderzoek: De SHAPE studie (een internationale gerandomiseerde non-inferiority trial (radicale baarmoederverwijdering met verwijderen lymfeklieren

Nadere informatie

Patiënteninformatie en toestemmingsverklaring TUBA studie Versie 8.1

Patiënteninformatie en toestemmingsverklaring TUBA studie Versie 8.1 Patiënteninformatie en toestemmingsverklaring TUBA studie Versie 8.1 Verbetert de kwaliteit van leven van BRCA1/2 mutatiedraagsters door het uitstellen van de eierstokverwijdering na een eerdere preventieve

Nadere informatie

INTERLINE GYNAECOLOGIE 2014 Concept dd 26 nov 2013 ACHTERGRONDEN BIJ DE CASUSSCHETSEN INCLUSIEF LEERDOELEN EN STELLINGEN

INTERLINE GYNAECOLOGIE 2014 Concept dd 26 nov 2013 ACHTERGRONDEN BIJ DE CASUSSCHETSEN INCLUSIEF LEERDOELEN EN STELLINGEN INTERLINE GYNAECOLOGIE 2014 Concept dd 26 nov 2013 ACHTERGRONDEN BIJ DE CASUSSCHETSEN INCLUSIEF LEERDOELEN EN STELLINGEN Inleiding Deze Interline gaat over de volgende werkafspraken: - Subfertliteit (herzien)

Nadere informatie

m e n o p a u z e D i a g n o s e en b e h a n d e l i n g

m e n o p a u z e D i a g n o s e en b e h a n d e l i n g m e n o p a u z e D i a g n o s e en b e h a n d e l i n g InformatiE EN ADVIES pathophys.org Diagnose perimenopauze en menopauze thelancet.com Diagnose perimenopauze en menopauze Diagnose ZONDER labotest

Nadere informatie

982a. Vragenlijst Menopauze Centrum Flevoziekenhuis. Geachte mevrouw, U bezoekt binnenkort de Menopauze poli van het Flevoziekenhuis.

982a. Vragenlijst Menopauze Centrum Flevoziekenhuis. Geachte mevrouw, U bezoekt binnenkort de Menopauze poli van het Flevoziekenhuis. 16-1-2019 Vragenlijst Menopauze Centrum Flevoziekenhuis Geachte mevrouw, U bezoekt binnenkort de Menopauze poli van het Flevoziekenhuis. U krijgt eerst een gesprek met de menopauzeverpleegkundige. Zij

Nadere informatie

Vaginale droogheid is eenvoudig op te lossen met een 100% hormoonvrije behandeling.

Vaginale droogheid is eenvoudig op te lossen met een 100% hormoonvrije behandeling. le droogheid is eenvoudig op te lossen met een 100% hormoonvrije behandeling. Vrouwen van alle leeftijden kunnen te maken krijgen met vaginale droogheid. Premeno duo is speciaal ontwikkeld voor de behandeling

Nadere informatie

Mammacarcinoom en osteoporose. Petra van Merkestein Verpleegkundig specialist Oncologie Ziekenhuis Rivierenland Tiel

Mammacarcinoom en osteoporose. Petra van Merkestein Verpleegkundig specialist Oncologie Ziekenhuis Rivierenland Tiel Mammacarcinoom en osteoporose Petra van Merkestein Verpleegkundig specialist Oncologie Ziekenhuis Rivierenland Tiel Vroeg ingetreden menopauze, premenopauzaal gebruik van tamoxifen en postmenopauzaal gebruik

Nadere informatie

Vaginale droogheid is eenvoudig op te lossen met een 100% hormoonvrije behandeling.

Vaginale droogheid is eenvoudig op te lossen met een 100% hormoonvrije behandeling. Vaginaal ovules Vaginale droogheid is eenvoudig op te lossen met een 100% hormoonvrije behandeling. Vaginaal ovules 2 Vaginaal ovules Vrouwen van alle leeftijden kunnen te maken krijgen met vaginale droogheid.

Nadere informatie

Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie GYNAECOLOGIE OVERGANG. Versie 1.0. Datum Goedkeuring 01-01-2002 Verantwoording

Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie GYNAECOLOGIE OVERGANG. Versie 1.0. Datum Goedkeuring 01-01-2002 Verantwoording Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie GYNAECOLOGIE OVERGANG Versie 1.0 Datum Goedkeuring 01-01-2002 Verantwoording NVOG Inhoudsopgave Inleiding...1 Hormonale veranderingen...2 Het begin

Nadere informatie

Het nazorgtraject. Borstcentrum Máxima locatie Eindhoven

Het nazorgtraject. Borstcentrum Máxima locatie Eindhoven Het nazorgtraject Borstcentrum Máxima locatie Eindhoven In de afgelopen periode bent u behandeld voor borstkanker. Nu uw behandeltraject is afgesloten begint het nazorgtraject. Hieronder vindt u informatie

Nadere informatie

Seksuele disfuncties. Prevalentiecijfers bij holebi s en MTO. Drs. Lies Hendrickx Prof. dr. Paul Enzlin

Seksuele disfuncties. Prevalentiecijfers bij holebi s en MTO. Drs. Lies Hendrickx Prof. dr. Paul Enzlin Seksuele disfuncties Prevalentiecijfers bij holebi s en MTO Drs. Lies Hendrickx Prof. dr. Paul Enzlin Inhoud 1. Definities 2. Resultaten 3. Besluit Holebi 1. Steekproef 2. Prevalentie 3. Leeftijd 4. Duur

Nadere informatie

Overgang. Gynaecologie. Klachten en behandeling

Overgang. Gynaecologie. Klachten en behandeling Gynaecologie Overgang Klachten en behandeling Inhoudsopgave Pagina Inleiding 2 Hormonale veranderingen 2 Het begin en de duur van de overgang 3 Menstruaties tijdens de overgang 4 Wat zijn typische overgangsklachten

Nadere informatie

Preventieve verwijdering van eierstokken en eileiders

Preventieve verwijdering van eierstokken en eileiders Preventieve verwijdering van eierstokken en eileiders Afdeling gynaecologie en verloskunde Inhoudsopgave Voor wie is deze informatie bedoeld? 2 Algemeen 2 Verhoogd risico op eierstokkanker 3 Operatie 4

Nadere informatie

Dr. Vibeke Kruse. Coördinator Kankercentrum UZ Gent. 7 juni 2018

Dr. Vibeke Kruse. Coördinator Kankercentrum UZ Gent. 7 juni 2018 Dr. Vibeke Kruse Coördinator Kankercentrum UZ Gent 7 juni 2018 Programma: 18 uur: Onthaal met broodjes 18.30-20.15 uur: Inleiding en workshops (aparte sessies voor patiënten/naasten en zorgverleners) 20.15-21.15

Nadere informatie

Oncologische behandeling en fertiliteit. Vivianne Tjan-Heijnen Symposium AYA zorg & (in)fertiliteit Nascholing Maastricht UMC+ 29 november 2018

Oncologische behandeling en fertiliteit. Vivianne Tjan-Heijnen Symposium AYA zorg & (in)fertiliteit Nascholing Maastricht UMC+ 29 november 2018 Oncologische behandeling en fertiliteit Vivianne Tjan-Heijnen Symposium AYA zorg & (in)fertiliteit Nascholing Maastricht UMC+ 29 november 2018 Disclosures Potentiële belangenverstrengeling Voor bijeenkomst

Nadere informatie

Wat zijn de mogelijke seksuele complicaties ten gevolge van diabetes? Wat is de rol van de verpleegkundige hierbij in de praktijk?

Wat zijn de mogelijke seksuele complicaties ten gevolge van diabetes? Wat is de rol van de verpleegkundige hierbij in de praktijk? Wat zijn de mogelijke seksuele complicaties ten gevolge van diabetes? Wat is de rol van de verpleegkundige hierbij in de praktijk? Ines Sneppe 1. Invloed van diabetes op seksualiteit Vorm van neuropathie

Nadere informatie

De behandeling van baarmoederkanker

De behandeling van baarmoederkanker Gynaecologie Patiënteninformatie De behandeling van baarmoederkanker U ontvangt deze informatie, omdat bij u (mogelijk) baarmoederkanker is geconstateerd. In deze informatie kunt u meer lezen over deze

Nadere informatie

Hormonale therapie bij kanker. Basiscursus oncologie M. Bontenbal, ErasmusMC Rotterdam

Hormonale therapie bij kanker. Basiscursus oncologie M. Bontenbal, ErasmusMC Rotterdam Hormonale therapie bij kanker Basiscursus oncologie M. Bontenbal, ErasmusMC Rotterdam HORMONALE AFHANKELIJKHEID mamma ; endometrium ; prostaat en tumoren normaal carcinoom gereguleerde groei en apoptose

Nadere informatie

De behandeling van borstkanker met Nolvadex

De behandeling van borstkanker met Nolvadex Meer informatie Voor meer informatie kunt u kijken op de internetsite www.astrazeneca.nl (onder het kopje Patiënteninformatie en vervolgens 'Kanker'). U kunt ook de brochure Borstkanker roept vragen op

Nadere informatie

Preventief verwijderen van eierstokken en eileiders

Preventief verwijderen van eierstokken en eileiders Preventief verwijderen van eierstokken en eileiders Inleiding Deze folder gaat over het uit voorzorg (preventief) verwijderen van de eierstokken en eileiders (bilaterale salpingo-oöphorectomie). Hierbij

Nadere informatie

Verpleegkundig overgangspreekuur (informatie en advies)

Verpleegkundig overgangspreekuur (informatie en advies) Verpleegkundig overgangspreekuur (informatie en advies) Inleiding U heeft besloten voor uw overgangsklachten naar het verpleegkundig overgangsspreekuur te gaan. In deze folder leest u algemene informatie

Nadere informatie

Vragen over de overgang?

Vragen over de overgang? Vragen over de overgang? Kom naar het menopauzespreekuur Gynaecologie Bezoek het menopauzespreekuur Veel vrouwen tussen de 40 en 60 jaar hebben klachten tijdens de overgang (menopauze). In het BovenIJ

Nadere informatie

Overgang Informatie over de verschijnselen en behandeling van de menopauze.

Overgang Informatie over de verschijnselen en behandeling van de menopauze. Patiënteninformatie Overgang Informatie over de verschijnselen en behandeling van de menopauze. Inhoudsopgave Pagina Algemeen 4 Hormonale veranderingen 5 Het begin en de duur van de overgang 6 Menstruaties

Nadere informatie

Polikliniek familiaire tumoren. voor patiënten met familiaire belasting voor borst- en / of eierstokkanker

Polikliniek familiaire tumoren. voor patiënten met familiaire belasting voor borst- en / of eierstokkanker Polikliniek familiaire tumoren voor patiënten met familiaire belasting voor borst- en / of eierstokkanker Inleiding U bent doorverwezen naar de polikliniek familiaire tumoren van het UMC Utrecht, Cancer

Nadere informatie

I Autonome verzorgingsinstelling. Informatiebrochure. Kanker en seksualiteit

I Autonome verzorgingsinstelling. Informatiebrochure. Kanker en seksualiteit I Autonome verzorgingsinstelling Informatiebrochure Kanker en seksualiteit IIInhoudsopgave Inleiding 4 Mogelijke veranderingen op seksueel gebied door kanker 6 Invloed van chemotherapie op seksualiteit

Nadere informatie

September 2014. Onderzoek uitgevoerd voor

September 2014. Onderzoek uitgevoerd voor Opinie- en gedragsonderzoek ten aanzien van opvliegers - en de behandeling van dit symptoom - bij vrouwen die zich in de menopauzeperiode bevinden (45-55 jaar) Onderzoek uitgevoerd voor September 2014

Nadere informatie

Inhoud 1. Inleiding...2 2. Hormonale veranderingen...3 3. Het begin en de duur van de overgang...4 4. Menstruaties tijdens de overgang...5 5.

Inhoud 1. Inleiding...2 2. Hormonale veranderingen...3 3. Het begin en de duur van de overgang...4 4. Menstruaties tijdens de overgang...5 5. De overgang Inhoud 1. Inleiding...2 2. Hormonale veranderingen...3 3. Het begin en de duur van de overgang...4 4. Menstruaties tijdens de overgang...5 5. Wat zijn typische overgangsklachten?...5 5.1. Opvliegers...6

Nadere informatie

Inleiding...2. 1 Hormonale veranderingen...2

Inleiding...2. 1 Hormonale veranderingen...2 overgang Inhoud Inleiding...2 1 Hormonale veranderingen...2 2 Wanneer ben ik in de overgang?...4 2.1 Het begin en de duur van de overgang...4 2.2 Menstruaties tijdens de overgang...5 2.3 Kan worden vastgesteld

Nadere informatie

Het gebruik van vaginale dilatatoren na allogene stamceltransplantatie

Het gebruik van vaginale dilatatoren na allogene stamceltransplantatie Het gebruik van vaginale dilatatoren na allogene stamceltransplantatie 1 Dilatatoren B.indd 1 19/12/16 16:58 Inleiding U hebt een allogene stamceltransplantatie achter de rug. Mocht u nog niet in de menopauze

Nadere informatie

Overgang bij vrouwen

Overgang bij vrouwen Overgang bij vrouwen Marjo Ramakers, arts/seksuoloog NVVS Centrum voor Seksuele en Relationele Gezondheid, Voorschoten GGZ Delfland, locatie Sint Franciscus Gasthuis, Rotterdam Overgangen bij één vrouw

Nadere informatie

Mindfulness binnen de (psycho) oncologie. Else Bisseling, 16 mei 2014

Mindfulness binnen de (psycho) oncologie. Else Bisseling, 16 mei 2014 Mindfulness binnen de (psycho) oncologie Else Bisseling, 16 mei 2014 (Online) Mindfulness-Based Cognitieve Therapie voor kankerpatiënten. (Cost)effectiveness of Mindfulness-Based Cognitive Therapy (MBCT)

Nadere informatie

Het gebruik van tamoxifen. Bij retroperitoneale fibrose

Het gebruik van tamoxifen. Bij retroperitoneale fibrose Het gebruik van tamoxifen Bij retroperitoneale fibrose Inleiding U heeft deze folder gekregen, omdat u retroperitoneale fibrose (RPF) heeft. Bij de behandeling van RPF kan de arts meerdere medicijnen

Nadere informatie

Het begin en de duur van de overgang Menstruaties tijdens de overgang

Het begin en de duur van de overgang Menstruaties tijdens de overgang De overgang INHOUDSOPGAVE Inleiding Hormonale veranderingen Het begin en de duur van de overgang Menstruaties tijdens de overgang Wat zijn typische overgangsklachten Gevolgen op korte termijn Gevolgen

Nadere informatie

De overgang Inleiding Hormonale veranderingen

De overgang Inleiding Hormonale veranderingen De overgang Inleiding De meeste westerse vrouwen krijgen hun laatste menstruatie tussen hun 40 e en 60 e jaar; de gemiddelde leeftijd is 51 jaar. De laatste menstruatie wordt ook wel menopauze genoemd.

Nadere informatie

Overgang Inhoudsopgave 2. Hormonale veranderingen 1. Inleiding

Overgang Inhoudsopgave 2. Hormonale veranderingen 1. Inleiding 164.0406 Overgang Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Hormonale veranderingen 3. Het begin en de duur van de overgang 4. Menstruaties tijdens de overgang 5. Wat zijn typische overgangsklachten 6. Gevolgen op

Nadere informatie

BeMind studie: Mindfulness bij kanker

BeMind studie: Mindfulness bij kanker BeMind studie: Mindfulness bij kanker Een vergelijking tussen online en face to face mindfulness versus standaardzorg Prof. Dr. A.E.M. Speckens, Radboud UMC en Dr. M. van der Lee, Helen Dowling Instituut

Nadere informatie

Borstcontroles of amputatie?

Borstcontroles of amputatie? Borstcontroles of amputatie? Liesbeth Jansen, chirurg-oncoloog Mede namens Jaap de Vries, Arieke Prozée, Clara Lemstra BRCA Themamiddag UMCG Expertisecentrum borst- eierstokkanker 31 oktober 2015 BRCA

Nadere informatie