Amsterdamse aanpak koolmonoxide

Transcriptie

1 10 oktober 2013 Amsterdamse aanpak koolmonoxide Baltie Teeuwen

2 Inhoud Inleiding Risicogebieden koolmonoxide Open geisers en cv-ketels vervangen door gesloten systemen Corporatiewoningen Particuliere woningen Inzet van bijzondere bijstand? Koolmonoxidemelders plaatsen Toestellen en kanalen onderhouden Voorlichtingscampagne najaar

3 Inleiding Elk jaar overlijden in Nederland gemiddeld 11 mensen als gevolg van een koolmonoxidevergiftiging. Bovendien leidt koolmonoxidevergiftiging tot circa 150 ziekenhuisopnamen en enkele honderden behandelingen op Spoedeisende Hulp. De oorzaak is meestal een slecht onderhouden kachel of geiser, gecombineerd met te weinig ventilatie. Koolmonoxide (CO) is een zeer giftig gas dat ontstaat bij onvolledige verbranding van bijvoorbeeld aardgas, hout, petroleum of benzine. Het is een echte sluipmoordenaar: je proeft of ruikt het niet. Veel slachtoffers raken daardoor bewusteloos voordat zij doorhebben dat er teveel koolmonoxide in de lucht zit. Ook in Amsterdam is het afgelopen jaar weer een aantal incidenten geweest met koolmonoxide, waarvan sommige met dodelijke afloop. Mede naar aanleiding daarvan heeft de gemeente het initiatief genomen om gezamenlijk met alle betrokkenen een plan van aanpak op te stellen met het doel om het aantal koolmonoxidevergiftigingen in Amsterdam drastisch te beperken. In het op 9 april 2013 door het college van B&W behandelde Plan van aanpak koolmonoxide zijn daartoe de volgende acties/maatregelen benoemd: 1. in kaart brengen welke woningen of woningcomplexen in de stad een risico vormen in verband met koolmonoxide; 2. vervanging open geisers door gesloten systemen; 3. plaatsen van koolmonoxidemelders in woningen; 4. verplichte aanbieding van een onderhoudscontract als onderdeel van de servicekosten door de verhuurder aan de huurder; 5. betere voorlichting bij het aangaan van een nieuw huurcontract en door gerichte jaarlijkse voorlichting. In de afgelopen maanden heeft de dienst Wonen, Zorg en Samenleven overlegd met alle betrokken partijen zoals de corporaties, Brandweer, GGD, Nuon/Feenstra en vertegenwoordigers van huurders en verhuurders. Al deze partijen bleken graag bereid hun medewerking te verlenen aan het initiatief van de gemeente. Op basis van hun inbreng zijn verbeteringen in het plan van aanpak aangebracht, onderdelen aangescherpt en zijn afspraken gemaakt over zowel de eigen inzet van partijen als over het samenwerken aan de voorlichtingscampagne in het najaar van Met de corporaties is op alle punten overeenstemming bereikt. Wel is er enig verschil in tempo van vervanging van open geisers en cv-ketels: Stadgenoot, de Alliantie, De Key en Eigen Haard zijn geheel in lijn met de gemeentelijk inzet bezig met het planmatig vervangen van de open toestellen en zijn voornemens deze operatie in 2015 af te ronden; Ymere vervangt alle open toestellen in haar bezit uiterlijk in 2016 en streeft ook naar vervanging in 2016 van toestellen in bezit van of gehuurd door bewoners; Rochdale heeft op dit moment nog ruim geisers in haar bezit, waarvan er de komende jaren circa 500 per jaar worden vervangen, zodat naar verwachting eind 2017 de vervanging is afgerond. 3

4 1 Risicogebieden koolmonoxide In Amsterdam komen jaarlijks zo n 100 meldingen binnen bij Brandweer of GGD van incidenten met koolmonoxide. In een aantal gevallen volgt ziekenhuisopname en het komt ook jaarlijks voor dat er mensen aan koolmonoxidevergiftiging overlijden. Het gevaar van koolmonoxidevergiftiging is het grootst in oude woningen met open verbrandingstoestellen : geisers, schoorsteenhaarden en oude verwarmingsketels die hun verbrandingslucht halen uit de ruimte waarin het toestel staat of hangt. Vooral afvoerloze geisers kunnen als ze slecht functioneren en/of als in de ruimte waarin ze hangen onvoldoende van zuurstof wordt voorzien gevaar opleveren. In overleg met de Brandweer en de GGD is vastgesteld dat de risico s voornamelijk optreden in woningen waarin nog geisers en open cv-ketels aanwezig zijn. In Amsterdam komen in corporatiewoningen nog circa geisers voor; in particulier bezit (huur en koop) wordt het aantal risicowoningen geschat op WZS heeft in kaart gebracht in welke gebieden het gevaar van koolmonoxidevergiftiging het grootst is. De inventarisatie laat zien dat vooral het geval is in de negentiende-eeuwse buurten, de gordel en delen van Nieuw-West en Noord. De voorlichtingscampagne en het benaderen van bewoners, zowel huurders van corporaties, particuliere huurwoningen als eigenaar/bewoners, worden dan ook met name op deze gebieden gericht. Risicogebieden koolmonoxide gebieden naar het percentage woningen met open verbrandingstoestellen 4

5 2 Open geisers en cv-ketels vervangen door gesloten systemen 2.1 Corporatiewoningen In de meeste corporatiewoningen zijn nu al geen open geisers meer aanwezig. Toch zijn er in sociaal bezit nog circa geisers die moeten worden vervangen door gesloten toestellen. De hoogste prioriteit is het vervangen van open geisers zonder rookgasafvoer. De gemeente heeft de corporaties gevraagd om uiterlijk in 2015 alle geisers en open cv-ketels te vervangen, met uitzondering van die in op korte termijn (binnen vijf jaar) te slopen woningen. Stadgenoot, de Alliantie, De Key en Eigen Haard zijn in lijn met de gemeentelijke inzet bezig met het planmatig vervangen van de open toestellen. De Alliantie heeft inmiddels vrijwel alle geisers in hun eigendom vervangen (met uitzondering van circa 150 woningen waarvan de huurders weigeren mee te werken). De Key en Eigen Haard vervangen hun geisers op korte termijn; zij geven aan hierbij wel mede afhankelijk te zijn van de medewerking van hun huurders. Stadgenoot gaat mede naar aanleiding van recente dodelijke ongevallen een stapje verder en start dit najaar met een grootscheepse operatie waarbij alle geisers en haarden worden vervangen door hoogrendement combiketels (die zowel warm water als warmte leveren) en radiatoren in de woonkamer. De huurder krijgt hiervoor een huurverhoging van 20,- per maand (plus facultatief 5,- per extra verwarmde kamer). Dit leidt voor de huurder tot meer comfort, een gezonder binnenklimaat, een lagere energierekening (als gevolg van het hogere rendement van de combiketel in vergelijking met de geiser en de gashaard) en minder onderhoudskosten (geiser, gashaard, rookafvoerkanalen). Per saldo is dit een voor de huurder ook financieel een aantrekkelijk aanbod (zeker voor huurders die Huurtoeslag ontvangen en zo 65% van de huurverhoging gecompenseerd krijgen). Stadgenoot verplicht de huurder mee te werken omdat er sprake is van een onveilige situatie voor het huishouden en/of andere huishoudens. Indien de huurder niet akkoord gaat, vraagt Stadgenoot de rechter om een uitspraak. Stadgenoot gaat er van uit dat deze inzet juridisch standhoudt en is bereid om het risico te nemen dat in een enkel geval in het ongelijk gesteld te worden. Stadgenoot verwijst daarbij naar rechtszaken in het verleden, waarbij de rechter hen in vrijwel altijd in het gelijk heeft gesteld. Wel is de vraag of deze jurisprudentie die gebaseerd op individuele gevallen en concrete als onveilig beoordeelde situaties ook overdraagbaar is op het systematisch vervangen van alle geisers en gaskachels. Waarschijnlijk zal de corporatie bij elk geval dat voor de rechter komt concreet aan moeten tonen dat er sprake is van een onveilige situatie, dat het noodzakelijk is dat de bewoner meewerkt en dat de aanpak van de corporatie en de bijbehorende huurverhoging voor deze huurder redelijk is. N.B: In het antwoord op de Schriftelijke vragen van het raadslid mevrouw Alberts (SP) inzake Stadgenoot die huurders wil verplichten een HR-ketel te laten installeren en deze huurders daarvoor een hogere huurprijs wil laten betalen (nr. 204, 11 september 2013) hebben B&W hun visie gegeven op de aanpak van Stadgenoot. 5

6 Ymere heeft de afgelopen jaren veel aandacht gehad voor de risico s van open verbrandingstoestellen. Binnen een speciaal opgestart GAVO -project zijn de toestellen in de hoogste risicoklasse inmiddels vervangen. De circa nog resterende open toestellen in bezit van Ymere worden uiterlijk in 2016 in het regulier planmatig en dagelijks onderhoud of op verzoek van de bewoner vervangen. De grootste risico s vormen echter de geisers die eigendom zijn van de huurders of door hen van derden gehuurd worden. Ymere gaat deze huurders actief benaderen om hun geiser te laten vervangen en/of een goed onderhoudscontract aan te bieden. Ymere wil dit projectmatig aanpakken samen met installatiepartners (Comfort Partners en Feenstra Verwarming) die veel van deze huurgeisers in bezit hebben. Daarnaast wil Ymere samen met de gemeente en collega-corporaties in het kader van integraal vastgoedbeheer huurders benaderen om hen te overtuigen van veiligheidsmaar vooral ook gezondheidsrisico s van deze toestellen. Ook voor de toestellen die Ymere niet in eigendom heeft geldt dat men streeft naar vervanging voor eind Rochdale heeft op dit moment nog ruim geisers in haar bezit, waarvan er de komende jaren circa 500 per jaar worden vervangen. De vervanging zal naar verwachting eind 2017 zijn afgerond. Wanneer we de voornemens van de corporaties optellen, dan zien we dat eind 2015 ongeveer tweederde van de open geisers vervangen zal zijn. In de jaren zullen de resterende open geisers worden vervangen. Verwacht wordt dat de corporaties in staat zullen blijken om hun huurders ervan te overtuigen dat het in alle opzichten in hun belang is mee te werken aan de vervangen van onveilige toestellen. Hierbij zijn een aantrekkelijk aanbod en goede communicatie over de voordelen van de maatregelen (veiligheid, comfort, lagere energierekening) van groot belang. Daar waar bewoners uiteindelijk niet instemmen, is het redelijk dat de corporatie bij bloksgewijze aanpak en bij duidelijk (voor het huishouden en/of de omgeving) onveilige situaties de rechter vraagt zich hierover uit te spreken. Het ligt echter niet in de lijn der verwachting dat veel huurders het tot een juridische procedure zullen laten komen. Ook zullen eventuele gerechtelijke uitspraken, die een niet-meewerkende huurder in het gelijk stellen, geen grote invloed hebben op het tempo van vervanging van open verbrandingstoestellen. Medio 2015 zal aan het gemeentebestuur een voortgangsrapportage worden aangeboden. 2.2 Particuliere woningen Het grootste probleem met betrekking tot het risico van koolmonoxidevergiftiging zit in de particuliere sector: daar zijn naar schatting nog in circa woningen open geisers aanwezig, voornamelijk in de huursector. Een aantal van deze geisers is eigendom van de bewoner, andere worden gehuurd van met name Nuon/Feenstra. Nuon/Feenstra is inmiddels gestopt met nieuwe verhuringen van open geisers. Bestaande contracten lopen nog door, maar de verhuur wordt geleidelijk afgebouwd. Daarnaast hebben bewoners van particuliere huurwoningen en eigen woningen vaak nog open geisers en cv-ketels in eigendom. Geisers worden ook nog steeds te koop en te huur aangeboden. 6

7 Vervanging kan met de huidige rijksregelgeving niet worden afgedwongen. Uit contact met het rijk is gebleken dat men ook niet bereid is de regels zodanig aan te passen, dat vervanging van open verbrandingstoestellen in de toekomst kan worden verplicht. Ook het plaatsen van koolmonoxidemelders kan niet worden opgelegd. In het Bouwbesluit (art. 1.16) is een zorgplicht opgenomen: dat de installatie moet adequaat worden beheerd, onderhouden en gecontroleerd en het gebruik moet zodanig zijn dat er geen gevaar voor gezondheid en veiligheid is. De woningeigenaar is verantwoordelijk voor goed functionerende aan- en afvoerkanalen en de bewoner voor het schoonhouden daarvan. De eigenaar van de installatie is ervoor verantwoordelijk dat deze goed functioneert en de bewoner is verantwoordelijk voor een veilig gebruik. Als Nuon/Feenstra of een corporatie eigenaar is van het toestel, dan gaat dat altijd gepaard met een onderhoudscontract. Als de bewoner zelf eigenaar is, dan is deze zelf geheel verantwoordelijk voor functioneren en onderhoud. Voor de helderheid zou het goed zijn als in huurcontracten expliciet staat dat de bewoner verantwoordelijk is voor het onderhouden van warmwater- en verwarmingstoestellen. Dit gaat echter niet zo ver dat woningeigenaren/corporaties een verplichting in het huurcontract mogen opnemen tot het afsluiten van een onderhoudscontract voor eigen geisers/gaskachels. Mede gezien de juridische beperkingen zet de gemeente in de particuliere sector vooral in op voorlichting, met het dringende advies om open verbrandingstoestellen te vervangen en daar waar dat niet gebeurt de toestellen goed te onderhouden, veilig te gebruiken en als sluitstuk koolmonoxidemelders te plaatsen. De gemeente heeft met huurdersorganisaties, koepels van particuliere verhuurders en eigenaar/bewoners en verenigingen van eigenaren afspraken gemaakt over deelname aan de voorlichtingscampagne met inzet van hun bestaande communicatiekanalen. Alle relevante partijen hebben zich bereid getoond hun medewerking te verlenen. 2.3 Inzet van bijzondere bijstand? Onderzocht is of het mogelijk is om bij huishoudens met een minimuminkomen bijzondere bijstand in te zetten om de kosten voor de bewoner bij het nemen van maatregelen ter beperking van het gevaar van koolmonoxidevergiftiging te beperken. Voor kleine maatregelen als de aanschaf van een koolmonoxidemelder (kosten circa 20,-) is de inzet van bijzondere bijstand niet mogelijk; de Dienst Werk en Inkomen gaat er van uit dat iedereen dit soort uitgaven zelf moet kunnen bekostigen. Ook daar waar de verhuurder maatregelen treft die leiden tot een huurverhoging is inzet van bijzondere bijstand niet nodig, omdat een huurder met een minimuminkomen een beroep kan doen op extra Huurtoeslag. Voor ingrijpende en dure maatregelen als het vervangen van geisers, open cv-ketels en gaskachels door een gesloten systeem kan alleen beroep gedaan worden op bijzondere bijstand als daarmee een direct gevaarlijke situatie verholpen wordt die niet op een andere manier opgelost kan worden. Eigenaar/bewoners die niet in staat zijn om uit eigen middelen voor de veiligheid noodzakelijke maatregelen te nemen, kunnen een beroep doen op bijzondere bijstand. Daar waar het huurwoningen betreft, is in de meestal eerst de verhuurder aan zet; deze kan desnoods via de Brandweer of Bouwtoezicht gedwongen worden om de situatie te verhelpen. Samenvattend: in uitzonderlijke gevallen en als alle andere mogelijkheden uitgeput zijn kan een beroep op bijzondere bijstand gehonoreerd worden. 7

8 3 Koolmonoxidemelders plaatsen Uit gesprekken met Brandweer en GGD is gebleken dat het niet verstandig is om het plaatsen van koolmonoxidemelders centraal te stellen in de voorlichtingscampagne. De belangrijkste boodschap moet zijn dat open verbrandingstoestellen (en met name open geisers) vervangen moeten worden en dat waar dat op korte termijn niet gebeurt goed onderhoud van toestellen en afvoerkanalen en veilig gebruik (letterlijk) van levensbelang zijn. Als aan deze essentiële voorwaarden wordt voldaan, kunnen koolmonoxidemelders het sluitstuk zijn om de bewoner te alarmeren als er toch iets mis mocht gaan. Als bewoners te veel vertrouwen op koolmonoxidemelders kunnen er gevaarlijke situaties ontstaan. Zo kan een melder stuk gaan, de chemische detectiecel kan beschadigd zijn (en moet na vijf jaar sowieso worden vervangen) en de bewoner moet de batterij op tijd vervangen. Bovendien kunnen bewoners er van uit gaan dat bijvoorbeeld een goede luchttoevoer niet nodig is zolang de melder niet afgaat. In dit soort situaties leidt een koolmonoxidemelder tot schijnveiligheid en kunnen ernstige gezondheidsklachten optreden Ondanks deze nadelen is het naast voorlichting dringend gewenst om koolmonoxidemelders te plaatsen in woningen waar open verbrandingstoestellen als geisers en open cv-ketels aanwezig zijn. De gemeente wil dat nog voordat het nieuwe stookseizoen begint al een substantieel deel van de Amsterdamse risicowoningen wordt voorzien van een koolmonoxidemelder. Uitgangspunt hierbij is dat de gemeente Amsterdam de aanschaf van koolmonoxidemelders niet van overheidswege bekostigt, maar dat eigenaren en bewoners zelf de aanschaf doen (kosten circa 20,-). De corporaties zijn al enige tijd bezig met het plaatsen van koolmonoxidemelders in woningen met open geisers, met name bij (vermoedens van) onveilige situaties: Stadgenoot biedt alle bewoners met open toestellen gratis CO-melders aan; De Key, Eigen Haard en De Alliantie hebben in het verleden CO-melders geplaatst in alle woningen met open verbrandingstoestellen in hun eigendom;. Rochdale heeft CO-melders geplaatst bij alle afvoerloze geisers en geisers zonder beveiliging; Ymere heeft CO-melders geplaatst in complexen met een verhoogd risico en wil dit in de komende jaren blijven doen (al of niet tegen vergoeding). De gemeente heeft de corporaties verzocht op korte termijn in alle woningen met geisers en open cv-ketels (ook als deze geen eigendom zijn van de corporatie) koolmonoxidemelders te plaatsen (bij voorkeur gratis). In de particuliere sector zal de bewoner zelf een koolmonoxidemelder aan moeten schaffen. De gemeente heeft bouwmarkten en winkels als Kruidvat en Blokker op de hoogte gesteld van de publiekscampagne en hen verzocht dit najaar op grote schaal goede koolmonoxidemelders aan te bieden tegen een gereduceerde prijs. Voorts is de gemeente bezig om met organisaties van huurders en eigenaar/bewoners en verenigingen van eigenaren afspraken te maken over deelname aan de voorlichtingscampagne via hun bestaande communicatiekanalen. Centraal hierbij staan het wijzen op het gevaar van koolmonoxidevergiftiging en het dringend advies een onderhoudscontract voor geisers en open cv-ketels af te sluiten, deze veilig te gebruiken en een koolmonoxidemelder aan te schaffen. 8

9 4 Toestellen en kanalen onderhouden Daar waar nog open verbrandingstoestellen aanwezig zijn, is periodiek onderhoud belangrijk om het ontstaan van koolmonoxide te voorkomen. Woningcorporaties en verhuurders van geisers (zoals Nuon/Feenstra) laten de toestellen elk jaar nakijken. Eigenaren kunnen echter de bewoners ondanks het feit dat zowel de eigenaar als de bewoner een wettelijke zorgplicht hebben voor het veilig gebruik van installaties niet verplichten om een onderhoudscontract af te sluiten. Brandweer Nederland heeft de minister van Wonen afgelopen jaar nog gevraagd om een keuring van cv-ketels verplicht te stellen; de rijksoverheid is echter hiertoe niet bereid vanwege de extra kosten die dit met zich meebrengt. De gemeente heeft de corporaties en de particuliere verhuurders verzocht hun huurders (nogmaals) te informeren over hun verantwoordelijkheid installaties, roosters en kanalen goed te onderhouden en veilig te gebruiken, bewoners die open verbrandingstoestellen huren van de corporatie of van externe partijen (Nuon/Feenstra) erop te wijzen dat zij volledig moeten meewerken aan het (jaarlijks) onderhoud en defecten onmiddellijk moeten melden en bewoners die zelf open verbrandingstoestellen in eigendom hebben erop te wijzen dat zij zelf verantwoordelijk zijn voor het goed functioneren van de installatie en hen dringend te adviseren daarvoor een onderhoudscontract af te sluiten. Hoewel ook de bewoner een zorgplicht heeft voor het onderhoud en veilig gebruik van de installatie, is voor een verplicht onderhoudscontract geen wettelijke grond. Daarom heeft de gemeente de corporaties voorgesteld bij nieuwe verhuringen van woningen met open geisers in het huurcontract op te nemen dat de huurder een onderhoudscontract afsluit, ook als de geiser geen eigendom is van de woningcorporatie. De corporaties geven aan nieuwe verhuringen van woningen met een geiser weinig voorkomen, omdat zij bij mutatie geisers en gashaarden standaard vervangen. Wel willen zij overwegen om bij (tijdelijke) verhuur van te slopen op termijn te renoveren woningen een dergelijke bepaling in het huurcontract op te nemen. De gemeente heeft ook particuliere verhuurders verzocht om hun huurders dringend te adviseren een onderhoudscontract voor open geisers af te sluiten De corporaties hebben het jaarlijks inspecteren van rookgasafvoeren, ventilatiekanalen en luchttoevoerroosters ondergebracht bij hun installateurs en onderhoudsbedrijven. Aan particuliere verhuurders is ook gevraagd om in de onderhoudscontracten op te (laten) nemen dat ook inspectie en onderhoud van de afvoerkanalen plaatsvindt. 9

10 5 Voorlichtingscampagne najaar 2013 Het is essentieel dat bewoners en verhuurders goed op de hoogte zijn van het gevaar van koolmonoxidevergiftiging en wat men daartegen kan doen. Daarom heeft de gemeente het initiatief genomen om samen met alle betrokken partijen (zoals GGD, Brandweer, ASW, WSW, Vastgoedbelang, MVA) dit najaar bij het begin van het stookseizoen een voorlichtingscampagne te houden met als doel het aantal koolmonoxidevergiftigingen in Amsterdam drastisch te doen afnemen. Dit willen we bereiken we door goede en gerichte voorlichting over hoe je koolmonoxidevergiftiging kunt voorkomen. Alle Amsterdamse corporaties en de belangrijkste organisaties van huurders, verhuurders en eigenaar/bewoners hebben hun medewerking aan de campagne toegezegd. Ook zijn er afspraken gemaakt met installatiebedrijf Feenstra over deelname aan de campagne in de vorm van het aanbieden van 500 inspecties voor slechts 10,-, waarbij en de bewoner een advies krijgt over veilig gebruik, onderhoud en eventueel noodzakelijke aanpassingen en reparaties en waarbij tevens gratis een koolmonoxidemelder wordt geplaatst. De voorlichting richt zich met name op: het belang van vervanging van open verbrandingstoestellen (in de eerste plaats geisers en open cv-ketels) door gesloten toestellen; het belang van goed onderhoud en zorgvuldig gebruik van verbrandingstoestellen en rookgasafvoeren; een continu voldoende toevoer van verse lucht (ook als het koud is). Voorts wordt bewoners van woningen met open verbrandingstoestellen dringend geadviseerd een koolmonoxidemelder aan te schaffen. Kernboodschap en slogan Elk jaar overlijden mensen door koolmonoxidevergiftiging. De oorzaak is meestal een slecht onderhouden kachel, cv of geiser én te weinig ventilatie. Koolmonoxide is een zeer giftig gas dat je niet proeft of ruikt; het is een echte stille killer. Laat je niet verrassen: Laat je kachel, cv of geiser jaarlijks controleren; Plaats een koolmonoxidemelder in je woning; Zorg voor voldoende ventilatie. Slogan Laat je niet verrassen door de stille killer! Middelen Als communicatiemiddelen worden ingezet: persberichten, artikelen in publicaties van de gemeente, corporaties en verenigingen van particuliere eigenaren, posters en flyers bij huisartsen, wijkcentra, et cetera in wijken met hoog percentage potentieel onveilige installaties (met name waar veel open geisers zonder afvoer zijn), sociale media en websites gemeente en partners. Voor een nadere beschrijving: zie het bijgevoegde Communicatieplan aanpak koolmonoxidevergiftiging. 10