Jierferslach, Jierrekken en Boargerjierferslach. Jierstikken Fryslân: iepen en eigen

Transcriptie

1 Jierferslach, Jierrekken en Boargerjierferslach Jierstikken 2012 Fryslân: iepen en eigen

2

3 JAARSTUKKEN 2012 JAARVERSLAG, JAARREKENING EN BURGERJAARVERSLAG Statenvergadering van 22 mei 2013 Gedeputeerde Staten van Fryslân 2 april

4 Colofon Dit is een publicatie van: Provincie Fryslân Bezoekadres: Tweebaksmarkt 52 Postadres: Postbus HM Leeuwarden Internet: Samenstelling en eindredactie Afdeling Financiën, Planning en Control (FP&C) Telefoon: provincie Fryslân, april

5 Inhoudsopgave I. Jaarverslag 2012 Pagina Foaropwurd 6 Provinciebestuur en organisatie 7 1 Leeswijzer 13 2 Samenvatting 17 3 Programmaverantwoording Programma 1 - Bestuur en veiligheid Programma 2 - Verkeer en vervoer Programma 3 - Wetter Programma 4 - Milieu Programma 5 - Lanlik gebiet Programma 6 - Economie, toerisme en recreatie Programma 7 - Sociaal beleid en zorg Programma 8 - Kultuer, taal en ûnderwiis Programma 9 - Ruimte en wonen Algemene dekkingsmiddelen en onvoorzien Paragrafen Paragraaf 1 - Provinciale heffingen Paragraaf 2 - Weerstandsvermogen Paragraaf 3 - Onderhoud kapitaalgoederen Paragraaf 4 - Financiering en beleggingen Paragraaf 5 - Verbonden partijen Paragraaf 6 - Grondbeleid Paragraaf 7 - Bedrijfsvoering Paragraaf 8 - Handhaving Paragraaf 9 - Grote projecten Bijlagen Financieel kader Investeringen Begrotingshistorie Begrippenlijst 325 II. Jaarrekening Inleiding Balans 2.1 Balans Programmarekening over begrotingsjaar Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling Toelichting op de balans Gebeurtenis na balansdatum Toelichting op programmarekening Analyse jaarrekeningresultaat Begrotingsonrechtmatigheid Wet Openbaarheid Topinkomens 351 3

6 3 Tijdelijke budgetten Accountantsverslag Bijlagen Structurele en tijdelijke baten en lasten Gewaarborgde geldleningen Personeelssterkte en -lasten Specifieke uitkeringen (SiSa) 375 III. Burgerjaarverslag Inleiding 381 I Provinciale Staten 384 II Kwaliteit dienstverlening 386 III Kwaliteit burgerparticipatie 397 IV Afhandeling klachten, bezwaar en beroep 405 V Conclusies 408 4

7 Deel I Jaarverslag

8 Foaropwurd Dizze jierstikken geane oer 2012, it jier dat ús Keninginne tegearre mei alle ynwenners fan Fryslân ús nije Provinsjehûs iepene hat. Dat wie, ek mei tank oan it moaie waar, in fantastysk feest. Wannear t je ús Provinsjehûs binnen komme, sjogge je op it glês fan e doar stean: meiinoar wurkje oan in moai Fryslân. En dat is wat wy yn 2012 dien hawwe. It moaie fan Fryslân kaam yn it begjin fan it jier trouwens lânlik in soad yn it nijs, doe t de kâns grut wie dat de Alvestêdentocht los soe. Spitigernôch koe dat lykwols krekt net. Yn ús koalysje-akkoart hawwe wy ôfpraat dat er mear treinen ride moatte tusken Ljouwert en Swol. Dat is slagge: fan 2013 ôf rider der trije treinen it oere, yn 2014 wurde it der fjouwer. Ek oer it spoar wurdt Fryslân better berikber. Der komme hieltyd mear promovendi (jonge ûndersikers) nei Fryslân. Ferline jier is de researchschool fan University Campus Fryslân begûn. Yn de rin fan it jier binne dêr likernôch in lytse 20 promovendi oannaam. Tegearre mei it tal ûndersikers dat wurket by Wetsus, it topynstitút yn Nederlân op it mêd fan wettertechnology, telt Fryslân no rûchwei 100 jonge ûndersikers. Dêr binne wy wiis mei. Ljouwert en Fryslân as akademysk wurkplak: dat wie en is ús doel. Boppedat docht bliken dat ús mearjierrich ynvestearjen yn it basisûnderwiis fertuten docht: de kwaliteit is ferhege, hat de ynspeksje oanjûn. Dat jout ús jongerein bettere kânsen op in goed ferfolch. Wat ferkear en ferfier oanbelanget: wy binne hurd oan it wurk. Oeral yn Fryslân sjogge jo bulten sân. Diken wurde oanlein. Ek farwegen wurde baggere en wetterpoarten ferbettere. Tink oan de slús by Starum. Al dit soart fan wurk smyt in soad wurkgelegenheid op en dat is tige wichtich op dit stuit. Yn 2012 koe de skeppe yn e grûn foar de rûnwei Garyp. En Harns is wer goed berikber foar sawol de boatjesminsken as de beropsfeart, no t De Boontjes útdjippe is. It ôfrûne jier binne der ek in soad stappen nommen, as part fan in langer rinnend proses. Dat jildt bygelyks foar de earste faze fan Kulturele Haadstêd Wy steane no yn e finale, mar we binne der noch net. Dat jildt ek foar Thialf: der leit no in wichtich beslút om 50 miljoen euro te ynvestearjen yn in Thialf, dat op e nij de bêste iishal fan e wrâld wurde moat. Lykwols leit de baan der noch net. Sa is it ek mei guon ûnderwerpen yn dizze jierstikken. Dêr stiet in soad ynformaasje yn. Oer de ynhâld, mar benammen ek oer it proses. In soad stiet neffens ús op grien: dat betsjut dat we op skema lizze om it koalysjeakkoart út te fieren. Dat dogge wy net allinnich, dat dogge wy mei-inoar. Mei gemeenten, mei tal fan organisaasjes. Mei ûndernimmers, mei ynwenners. Krekt sa as jo lêze kinne wannear t jo it Provinsjehûs binnen komme. Kolleezje fan Deputearre Steaten 6

9 Provinciebestuur en organisatie Samenstelling Gedeputeerde Staten J.A. Jorritsma Commissaris van de Koningin (vanaf 30 april 2013 Commissaris van de Koning) Portefeuille Algemene coördinatie en interne betrekkingen Internationale contacten/europa Openbare orde en veiligheid Communicatie en promotie Relatiebeheer Fan Fryslân Coördinatie samenwerkingsagenda s Gedeputeerde en loco-commissaris van de Koningin mevr. mr. drs. J.A. de Vries (PvdA) Portefeuille Financiën Taal, cultuur en onderwijs Monumentenzorg, cultuurhistorie en archeologie Recreatie en Toerisme, Friese Meren Gebiedsgedeputeerde Zuidwest Fryslân 7

10 Gedeputeerde mevr. S.A.E. Poepjes (CDA) Portefeuille Verkeer en Vervoer Provinciale Waterstaat Milieubeleid, vergunningen/handhaving (Millenniumdoelstellingen) Mijnwet Europa en internationale contacten Digitale Agenda Gebiedsgedeputeerde Zuidoost Fryslân Dagelijks bestuur SNN Samenwerkingsagenda Smallingerland Samenwerkingsagenda Heerenveen Gedeputeerde J.H.J. Konst (PvdA) Portefeuille Ruimtelijke ontwikkeling, wonen en kwaliteit woonomgeving Krimp Economie, inclusief duurzame energie Watertechnologie Dagelijks bestuur SNN Gebiedsgedeputeerde Noordwest Fryslân Samenwerkingsagenda Leeuwarden 8

11 Gedeputeerde J.G. Kramer (FNP) Portefeuille Landelijk gebied Plattelandsbeleid inclusief weidevogels Landbouw Bouwurk Streekagenda Koöperaasje (samen met gedeputeerde Schokker) Openbaar Vervoer Personeel en organisatie Concernondersteuning, bedrijfsvoering Integraal grondbeleid Gebiedsgedeputeerde NO Fryslân ANNO FUMO (Fryske Utfieringstsjinst Miljeu en Omjouwing) Gedeputeerde mevr. C. Schokker - Strampel (CDA) Portefeuille Jeugdzorg en Sport Water, inclusief Deltaprogramma Coördinerend gedeputeerde Project Afsluitdijk Voorzitter Waddenfonds Bestuurlijke zaken, financieel toezicht gemeenten Gebiedsgedeputeerde Waddeneilanden Transitie Sociaal Beleid, Zorg Lid Dagelijks Bestuur IPO 9

12 Algemeen directeur en secretaris Gedeputeerde Staten drs. A.J. van den Berg Samenstelling Provinciale Staten (maart 2011) Partij Aantal zetels Partij van de Arbeid (PvdA) 11 Christen Democratisch Appèl (CDA) 8 Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) 6 Fryske Nasjonale Partij (FNP) 4 Partij voor de Vrijheid (PVV) 3 Socialistische Partij (SP) 3 ChristenUnie 3 GrienLinks 2 D66 2 Friese Koers 1 Totaal 43 10

13 Ambtelijke organisatie 11

14 12

15 Leeswijzer Dit boekwerk bestaat uit de jaarstukken van het college van gedeputeerde staten en het burgerjaarverslag van de commissaris van de koningin. Beide documenten worden voorgeschreven door de Provinciewet. De jaarrekening 2012 van het Fonds nazorg stortplaatsen wordt als afzonderlijk document aan Provinciale Staten voorgelegd. De jaarstukken 2012 zijn het laatste verantwoordingsdocument over het begrotingsjaar 2012 en daarmee het sluitstuk van de bestuurlijke planning- en controlcyclus Als basis dienen de door Provinciale Staten vastgestelde begroting 2012 en de wijzigingen hierop. In het jaar 2012 is in twee bestuursrapportages gerapporteerd over de uitvoering van de begroting De Provinciewet schrijft voor dat de door Provinciale Staten vastgestelde jaarstukken vóór 15 juli naar de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties worden gezonden. Hier kan ruimschoots aan worden voldaan want de behandeling van de jaarstukken is gepland voor de Statenvergadering van 22 mei a.s. De jaarstukken zijn als volgt opgebouwd: Jaarstukken Jaarverslag Jaarrekening Beleidsprogramma's Paragrafen Balans Programmarekening Het eerste deel van dit boekwerk is het jaarverslag. Dit deel bestaat uit de beleidsprogramma s en de paragrafen. Hieraan voorafgaand is een samenvatting opgenomen. Hoofdstuk 3 bestaat uit de programmaverantwoording en hoofdstuk 4 uit de paragrafen. De paragrafen vloeien voort uit het BBV (Besluit Begroting en Verantwoording) en de financiële verordening. Deze paragrafen geven vanuit diverse beheersaspecten een dwarsdoorsnede van de programma s. In de begroting 2013 is voor het eerst een paragraaf Grote projecten opgenomen. Deze paragraaf is ook in deze jaarstukken opgenomen. In hoofdstuk 5 wordt het jaarverslag afgesloten met een aantal bijlagen. Dit betreft ondermeer het financieel kader en een investeringsoverzicht. 13

16 Het tweede deel bevat de jaarrekening 2012 en de toelichting hierop. De jaarrekening wordt ter vaststelling aan Provinciale Staten voorgelegd. De jaarrekening is ook samengesteld conform het BBV en gecontroleerd door accountant Ernst&Young. De accountantscontrole is gericht op de getrouwheid en de rechtmatigheid van de financiële verantwoording. Getrouwheid betreft de mate waarin de baten, lasten en balansmutaties juist en volledig zijn verantwoord. Rechtmatigheid betreft de mate waarin zogenoemde financiële beheershandelingen bijvoorbeeld inkopen en aanbestedingen en subsidieverstrekking conform regelgeving zijn uitgevoerd. De accountantsverklaring is bij de jaarrekening gevoegd. Het accountantsverslag en de reactie hierop van Gedeputeerde Staten worden als afzonderlijke documenten aan Provinciale Staten voorgelegd. Het derde en laatste deel bestaat uit het burgerjaarverslag Dit verantwoordingsdocument van de Commissaris van de Koningin wordt ter kennisneming voorgelegd aan Provinciale Staten. Dit is een zelfstandig verslag dat formeel geen deel uitmaakt van de jaarstukken, maar om praktische redenen in dit boekwerk is opgenomen. Opzet beleidsprogramma s Centraal staat de confrontatie tussen de beleidsdoelen uit de begroting 2012 en de verantwoording hierover. Om het de lezer makkelijk te maken zijn de teksten over de beleidsdoelen letterlijk uit de begroting 2012 overgenomen. Voor de herkenbaarheid zijn deze begrotingsteksten cursief weergegeven. Elke beleidsprogramma bestaat uit twee delen: een algemeen of overall-programmadeel en de beleidsvelden waaruit het programma bestaat. In het algemene deel staan onder Wat wilden we bereiken? de overall programmadoelen uit de begroting 2012 cursief weergegeven. Deze doelen uit de begroting hebben veelal een meerjarig karakter en overstijgen de beleidsvelden. Onder Hebben we bereikt wat we wilden bereiken? wordt de mate van doelrealisatie in tabelvorm door middel van de stoplichtkleuren weergegeven: groen, geel of rood. Deze kleurentabel is een samenvatting van de doelrealisatietabellen bij de afzonderlijke beleidsvelden. Onder Wat heeft het programma gekost? worden de baten en lasten van de betreffende beleidsvelden gepresenteerd. In het onderdeel mutatie reserves staat het saldo van onttrekkingen en stortingen in de reserves. Na dit algemene deel volgen de beleidsvelden waaruit het programma is opgebouwd. Elk beleidsveld bestaat uit vier vragen: Wat wilden we bereiken? Hier staat het doel van het beleidsveld uit de begroting Dit doel heeft veelal een meerjarig karakter. Hebben we bereikt wat we wilden bereiken? Hier wordt door middel van de stoplichtkleuren aangegeven in hoeverre het doel van het beleidsveld is bereikt. Hebben we de gewenste resultaten bereikt? In de tabel onder deze kop staan cursief weergegeven de gewenste resultaten uit de begroting De mate waarin deze gewenste resultaten zijn gerealiseerd wordt door de stoplichtkleuren weergegeven. De kleuren geel en rood worden onder de tabel toegelicht. Bij sommige beleidsvelden wordt hier een tabel prestatie-indicatoren gepresenteerd. 14

17 Wat heeft het gekost? Hier worden de baten en lasten per soort weergegeven: structureel, tijdelijk, etcetera. Het betreft hier zogenoemde exploitatiebedragen, d.w.z. lopende inkomsten en uitgaven die ten laste van de exploitatie in 2012 zijn verantwoord, dit in tegenstelling tot inkomsten en uitgaven voor investeringen die in de balans worden verantwoord. In het onderdeel mutatie reserves staat het saldo van onttrekkingen en stortingen in de reserves, bijvoorbeeld het ten laste van de exploitatie toevoegen van resterende middelen van een tijdelijk budget aan de reserve tijdelijke budgetten, opdat deze middelen alsnog voor het oorspronkelijke doel gebruikt kunnen worden. Een onttrekking aan een reserve is een bate voor de exploitatie. Deze toevoegingen en onttrekkingen aan de reserves verlopen volgens de spelregels voor tijdelijke budgetten. In sommige tabellen komt de term Overlopende passiva voor. De spelregels schrijven voor dat onder deze term de baten en lasten met betrekking tot bepaalde middelen van derden verantwoord worden. Dit zijn veelal baten en lasten met betrekking tot uitkeringen van medeoverheden met een voorgeschreven bestedingsdoel. In de tabellen worden ook de bedrijfsvoeringskosten opgenomen. De spelregels schrijven voor dat deze kosten zo goed mogelijk worden toegerekend aan de beleidsprogramma s/- velden. Dit omdat voor de zogenoemde allocatiefunctie van Provinciale Staten een beeld ontstaat van de totale kosten van een beleidsprogramma/-veld. Deze toerekening is gebaseerd op de personele inzet voor de beleidsprogramma s en beleidsvelden. Deze kosten worden in de paragraaf Bedrijfsvoering toegelicht. 15

18 Hoe de stoplichtkleuren te lezen? 1 e W-vraag : ligt de doelrealisatie op schema? Beleid Geen afwijking. Naar verwachting wordt het doel gerealiseerd. 2 e W-vraag : zijn de gewenste resultaten gehaald? Het gewenste resultaat uit de begroting is gehaald. 3 e W-vraag : zijn de kosten binnen het budget gebleven? Bij het onderdeel geld is er geen aanmerkelijke afwijking van het budget. Tijd Geen afwijking, de verwachting is dat het doel binnen de afgesproken tijd is/wordt gerealiseerd. Het gewenste resultaat uit de begroting is binnen de afgesproken tijd gehaald. Beleid Mogelijke verwachte, maar nog geen zekere afwijking in de inhoudelijke doelrealisatie, waardoor het doel waarschijnlijk niet wordt gehaald Tijd Mogelijke verwachte, maar nog geen zekere afwijking in doelrealisatie binnen de tijd, waardoor het doel waarschijnlijk later wordt gehaald. Beleid Het doel wordt (zo goed als) zeker niet bereikt. Tijd Doelrealisatie binnen de gestelde termijn wordt (zo goed als) zeker niet gerealiseerd. Het gewenste resultaat uit de begroting is inhoudelijk niet geheel gehaald. Het gewenste resultaat uit de begroting is niet geheel op tijd gehaald. Het gewenste resultaat uit de begroting is inhoudelijk niet gehaald. Het gewenste resultaat uit de begroting is niet op tijd gehaald. Bij het onderdeel geld is er sprake van een aanmerkelijke onderbesteding van het budget. Bij het onderdeel geld is er sprake van een aanmerkelijke overbesteding/- overschrijding van het budget. 16

19 Samenvatting In de jaarstukken 2012 legt de provincie Fryslân verantwoording af over het beleid en de financiën van het afgelopen jaar. Vertrekpunt is de begroting In deze samenvatting staan de hoofdlijnen van het jaarverslag en de jaarrekening. Eerst wordt kort ingegaan op de economische omstandigheden waaronder het beleid is uitgevoerd. In het verlengde hiervan worden de bestuurlijke en financiële verhoudingen met het rijk en gemeenten aangestipt. Daarna wordt per programma in hoofdlijnen ingegaan op de beleidsverantwoording. De samenvatting wordt afgesloten met de Jaarrekening in één oogopslag : tabellen met de inkomsten en uitgaven van de provincie in Economische recessie in Nederland en Fryslân Het door de provincie gevoerde beleid en het geld dat daarvoor nodig was, kunnen niet los gezien worden van de economische recessie. In 2012 is de Nederlandse economie volgens het CPB met ongeveer 1% gekrompen. Die economische krimp vertaalt zich in lagere belastingontvangsten van het rijk en onvermijdelijke bezuinigingen. De werkloosheid loopt in 2013 met personen op tot en in 2014 zelfs tot Vooral de bouwsector en de hiermee verbonden bedrijven krijgen harde klappen. Al sinds 2008 daalt het consumentenvertrouwen in Nederland sterk. Dat hangt nauw samen met de situatie op de woningmarkt en de onzekerheid als gevolg van de eurocrisis. Zo zijn de reële woningprijzen al sinds 2008 bijna met een kwart gedaald. Het zijn omstandigheden die erop wijzen dat ook 2013 een jaar van economische recessie wordt. Pas voor 2014 verwacht het CPB, vooral als gevolg van de aantrekkende wereldhandel, weer een economische groei van ongeveer 1%. Voor Fryslân zullen deze cijfers naar verwachting iets slechter uitvallen; het ING verwacht in 2013 voor onze provincie juist een krimp van 0,75%. Omdat Fryslân minder exporteert dan landelijk, zal Fryslân naar verwachting minder snel kunnen profiteren van het verwachte herstel. Economische groei Fryslân en Nederland Economische groei % * 2013* Fryslân Nederland Bron: CBS en ramingen ING 2012*-2013* 17

20 Bestuurlijke en financiële verhoudingen Het jaar 2012 was ook het jaar van onderhandelingen met het rijk over de bestuurlijke en financiële verhoudingen. De bezuinigingen om te voldoen aan de begrotingsnorm van Brussel hebben de verhoudingen met het rijk onder druk gezet. In januari 2013 hebben provincies, gemeenten en waterschappen een onderhandelaarsakkoord bereikt met het kabinet over de financiën van de decentrale overheden in deze kabinetsperiode. Het is een pakketafspraak over de Wet Houdbare Overheidsfinanciën (HOF), het schatkistbankieren en het Btw-compensatiefonds. Met de Wet HOF wil het kabinet realiseren dat provincies, gemeenten en waterschappen evenredig bijdragen aan de Europese afspraken over een evenwichtige rijksbegroting. Bedoeling is dat het gezamenlijke EMU-tekort van de decentrale overheden in 2017 is gedaald tot 0,2% van het nationale inkomen. In 2014 en 2015 mogen de decentrale overheden nog een tekort van 0,5% hebben. Over de onderlinge verdeling binnen deze ruimte maken de koepelorganisaties van de decentrale overheden dit jaar afspraken. Schatkistbankieren houdt in dat de decentrale overheden hun financiële tegoeden moeten aanhouden bij het ministerie van Financiën in plaats van bij een bank. Hierdoor valt het rendement van het vermogensbeheer lager uit. Uiteindelijk is het voorstel voor schatkistbankieren versoepeld. Provincies mogen overtollig geld ook uitlenen aan andere overheden, waar ze geen toezichtsrelatie mee hebben, om een beter rendement te halen. Het Btw-compensatiefonds wordt niet afgeschaft. Wel worden het provincie- en gemeentefonds gekort. Voor het provinciefonds gaat het om een bedrag van 66 miljoen. De verdeling over de provincies van deze uitname moet nog nader worden bepaald. In het Btw-compensatiefonds wordt wel een plafond ingebouwd. Hogere declaraties van de decentrale overheden worden gecorrigeerd via het provinciefonds. Onzeker is welke consequenties dit zal hebben voor de provincies. Hoewel de provincie Fryslân niet heeft ingestemd met het akkoord, zal het ook voor ons financiële gevolgen hebben. Deze gevolgen worden meegenomen in het financieel kader van de kadernota Programma 1 Bestuur en veiligheid Dit beleidsprogramma gaat onder meer over de kwaliteit van het provinciaal bestuur en de ondersteuning van en de samenwerking met de andere overheden. Bestuurlijke verhoudingen Rijk, provincies en waterschappen hebben afspraken gemaakt over de decentralisatie van taken, de bestuurlijke en financiële verhoudingen en de vermindering van regeldruk. Uitgangspunt is: decentraal wat kan, centraal wat moet. Het profiel van de provincie ligt vooral op het domein van de ruimtelijke ontwikkeling en de fysieke omgeving: de provincie als gebiedsregisseur. Provinciale en Gedeputeerde Staten van onze provincie hebben zich ook uitgesproken over de provinciale kerntaken. In de Statenvergadering van december 2012 besloten Provinciale Staten om de beleidsterreinen Bestuur, Verkeer en vervoer, Water, Milieu, Landelijk gebied, Economie, toerisme en recreatie, Cultuur en taal en Ruimte en wonen als kerntaken van de provincie te beschouwen. De kerntaken worden in nauwe samenwerking met gemeenten en waterschap uitgevoerd. Bijvoorbeeld door samenwerkingsagenda s met de gemeenten Leeuwarden, Smallingerland, Heerenveen en Súdwest-Fryslân, maar ook via streekagenda s met de Friese regio s. 18

21 Interbestuurlijk toezicht De provincie houdt toezicht op gemeentelijke terreinen zoals archieven, ruimtelijke ordening, omgevingsrecht, wonen, openbare orde en financiën. Om het stelsel van interbestuurlijk toezicht te vereenvoudigen, is op 1 oktober 2012 de wet Revitalisering generiek toezicht in werking getreden. Hierdoor ligt het toezicht bij de bestuurslaag die een niveau hoger ligt. Zo houdt het rijk toezicht op de provincies en de provincies houden toezicht op gemeenten, bijvoorbeeld voor omgevingsvraagstukken. In gevallen waar de provincie geen taak en expertise heeft, blijft het toezicht op de gemeente bij het rijk. Dit betreft bijvoorbeeld naar gemeenten gedecentraliseerde taken als jeugdzorg en sociale werkvoorzieningen. De zogenoemde VROM-inspectietaken worden overgedragen van het rijk naar de provincies. Uitgangspunt voor het toezicht is het vertrouwen in de medeoverheden. Het toezicht wordt sober, proportioneel, selectief en risicogericht uitgevoerd. Dit moet leiden tot minder bestuurlijke drukte. Voor de invoering van de nieuwe wet wordt 2013 gebruikt als overgangsjaar. Programma 2 Verkeer en vervoer Kern van het provinciaal beleid is het verbeteren van de hoofdwegenstructuur door projecten als De Centrale As, de N381, de Noordwesttangent en de rondweg om Franeker. Naast het beleid voor verkeer en vervoer is de provincie verantwoordelijk voor het onderhoud van wegen, vaarwegen en infrastructurele werken in Fryslân. Daarbij werkt de provincie samen met gemeenten, Wetterskip en het rijk. Een voorstel voor een nieuw beleidskader voor het onderhoud van de infrastructuur wordt in de tweede helft van 2013 aan Provinciale Staten voorgelegd. Hieronder wordt kort ingegaan op een aantal grote projecten in onze provincie. Gelet op het grote aantal projecten kan hier slechts op een willekeurig aantal worden ingegaan. De Centrale As Eind 2011 is het zogenoemde Provinciaal Inpassingsplan onherroepelijk geworden. In 2012 is gestart met de aanbesteding van verschillende deelprojecten. De aanleg van de rondweg Garyp (onderdeel Zuid 1) en het traject Dokkum-De Westereen/Feanwâlden zijn gegund. In 2012 is bij Koninklijk Besluit Onteigening De Centrale As een groot aantal gronddossiers niet goedgekeurd. In 2012 is de nieuwe procedure voor de onteigening opgestart. Hierdoor is de planning van de realisatie onder druk komen te staan en de planning voor de aanbestedingen aangepast. Door werkzaamheden parallel uit te voeren wordt nog steeds uitgegaan van de geplande openstelling op 31 december Bereikbaarheid Leeuwarden Aan het bereikbaarheidsprogramma Leeuwarden-Vrijbaan werken rijk, provincie en gemeente Leeuwarden samen. Dit betreft onder meer N31 Haak om Leeuwarden, Westelijke invalsweg, Drachtsterweg en omgeving, Noordwesttangent, station Werpsterhoek en de extra sneltrein Groningen-Leeuwarden. Voor het noordelijke deel van de Haak om Leeuwarden is gestart met de realisatie van het middendeel en het aquaduct. Voor de Haak om Leeuwarden Midden, inclusief de spooronderdoorgangen Westelijke invalsweg en het aquaduct Rijksweg 31 zijn uitvoeringscontracten aan opdrachtnemers gegund. Parallel aan de realisatie van de Haak om Leeuwarden wordt de eerste fase van de Westelijke invalsweg aangelegd. De provincie is verantwoordelijk voor de bouw van het aquaduct en de aansluiting op de Haak om Leeuwarden. De bouw van het aquaduct Westelijke invalsweg is gegund aan een opdrachtnemer. Fase twee van de Westelijke invalsweg is momenteel in voorbereiding. Hiervoor is de gemeente Leeuwarden verantwoordelijk. 19

22 De werkzaamheden voor het project Drachtsterweg en omgeving zijn in 2012 nagenoeg afgerond. Het tweede deel betreft de verdiepte ligging, inclusief aquaduct en ongelijkvloerse kruising Zuiderburen. Het uitvoeringscontract Verdiepte Ligging Drachtsterweg, inclusief aquaduct, is gegund aan een aannemer. De Noordwesttangent beoogt een goede aansluiting van Noordwest-Fryslân op het hoofdwegennet richting Harlingen en Heerenveen. De werkzaamheden worden al in 2013 afgerond, in plaats van in 2014, zoals gepland. Openbaar vervoer Na een aanbestedingsprocedure exploiteert Arriva sinds 9 december 2012 het busvervoer in Noord- en Zuidwest-Fryslân. In Leeuwarden gaat Arriva de stadsdienst uitvoeren met bussen op (groen)gas. De busstations die in het bezit zijn gekomen van de provincie, zijn in 2012 gerepareerd, schoongemaakt en geschilderd. Het opstellen van beleid voor de vormgeving en aanpassing van busstations en haltes heeft vertraging opgelopen. Plan is om in 2013 te starten met de aanbesteding. In het kader van het programma Duurzaam OV zijn opdrachten voor de aanschaf van zes elektrische bussen en het aardgasvulpunt bij de busstalling in Leeuwarden gegund. De bussen worden begin 2013 overgedragen aan de provincie. Het gasvulpunt wordt in de zomer van 2013 gebouwd. Met NS zijn afspraken gemaakt over gefaseerde uitbreiding van de dienstregeling Leeuwarden-Zwolle naar vier treinen per uur van 2013 t/m Vanaf 2014 rijden er drie treinen per uur en vanaf 2017 vier treinen per uur. Voor de infrastructurele aanpassingen op het baanvak Leeuwarden-Groningen zijn voorbereidingen getroffen. In 2013 wordt het zogenoemde realisatiebesluit verwacht. De capaciteitsvergroting op dit baanvak bestaat onder meer uit de aanpassing van de spoorbrug Van Harinxmakanaal en de verbetering van het baanvak Meppel-Zwolle. De planuitwerkingsfasen voor deze projecten zijn afgerond. Voor de capaciteitsvergroting van de spoorverbinding Leeuwarden-Groningen is in 2012 gestart met de tracé- en MER-procedure en de planuitwerking. Doel van het project Spoorlijn Heerenveen-Groningen was het onderzoeken van de haalbaarheid van een heavy railverbinding. Op 18 juli 2012 hebben Provinciale Staten ingestemd met het voorstel om dit project te beëindigen. Op dit moment is het niet verantwoord de spoorlijn aan te leggen. Belangrijkste redenen zijn de hoge aanlegkosten en de hoge kosten voor beheer en exploitatie, in relatie tot een beperkte meerwaarde voor economie en vervoer in Fryslân. Programma 3 Water Voldoende, schoon en veilig water; aan deze waterdoelen is ook in 2012 hard gewerkt. De provincie is regisseur voor het regionale waterbeheer en houdt toezicht op de waterbeheerders. Met Wetterskip Fryslân wordt nauw samengewerkt, ook als het gaat om landschap, natuur en recreatie. Waterveiligheid Het versterken van waterkeringen verloopt goed. Voor de ligging van zogenoemde primaire waterkeringen op Vlieland en Terschelling hebben rijk, provincie en gemeenten een intentieverklaring getekend. 20

23 Voldoende water Voor het peilbeheer zijn twaalf watergebiedsplannen in uitvoering en voor het veenweidegebied is begonnen met de langetermijnvisie. De uitbreiding van de waterberging in de Friese boezem loopt goed. De realisatie van extra waterberging in polders is vertraagd; in samenwerking met het Wetterskip probeert de provincie dit vlot te trekken. In 2012 is duidelijk geworden dat het gemaal Lauwersoog niet in 2015 kan worden gerealiseerd. Volgens de waterschappen is het gemaal pas in 2030 nodig voor de waterveiligheid. Gedeputeerde Staten beraden zich op de ontstane situatie. Door de ingrijpende bezuinigingen van het rijk zijn er in 2012 nauwelijks maatregelen getroffen voor de bestrijding van de verdroging in natuurgebieden. Schoon water De uitvoering van de maatregelen ligt op schema. Door rijksbezuinigingen is er wel vertraging in het herstel van de beken en de aanleg van natuurvriendelijke oevers. De waterpartijen in Fryslân hebben met het rijk een Green Deal gesloten over innovatie in de waterketen. In de waterketen is begonnen met de uitvoering van de projecten. Programma 4 Milieu Schadelijke onttrekkingen en toevoegingen aan het Friese leefmilieu moeten in 2030 zijn uitgebannen. Dat is het belangrijkste doel van het Frysk Miljeuplan De slotconclusie van de meting in 2008 was: Fryslân is schoon. Uit de voorlopige resultaten van de laatste meting in 2012 blijkt dat die situatie min of meer gelijk is gebleven. Is deze stilstand nu achteruitgang? Nee, want de wettelijke normen voor bijvoorbeeld geluid en primaire waterkeringen zijn strenger geworden. Ook zijn andere en strengere doelstellingen van kracht geworden, bijvoorbeeld voor verdroging en de kwaliteit van zwemwater. Bovendien zijn er minder middelen beschikbaar om verbeteringen in de natuur en ecologische verbindingszones tot stand te brengen. In het najaar van 2012 is bij de behandeling van de eerste monitoringsrapportage met Provinciale Staten afgesproken dat het Frysk Miljeuprogramma op een aantal punten wordt bijgesteld. Het aangepaste programma wordt medio 2013 aan Provinciale Staten voorgelegd. Bodembeheer Duurzaam bodembeheer is een wettelijke taak. De provincie ziet erop toe dat saneringen goed worden uitgevoerd. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen spoedeisende en niet-spoedeisende bodemsaneringen. Het aantal locaties met mogelijke verspreidings- of ecologische risico s wordt geschat op zestien. Eerder werd nog uitgegaan van 40. Om hier een beter beeld van te krijgen, wordt vóór 1 juni 2013 een inventarisatie afgerond. De bodemsaneringen waarvoor andere partijen verantwoordelijk zijn en waarop de provincie toezicht uitoefent, lopen volgens schema. De meeste locaties waarvoor de provincie zelf verantwoordelijk is, worden na 2015 gesaneerd. Duurzame samenleving De provincie stimuleert projecten voor het hergebruik van grondstoffen en zogenoemde gesloten materiaalkringlopen, bijvoorbeeld voor voedsel, textiel en kunststoffen. Het afgelopen jaar stond in het teken van het opstarten en voortzetten van verschillende projecten. In 2012 is Fryslân Millenniumprovincie geworden en zijn stappen gezet om in 2015 Fairtrade-provincie te kunnen worden. 21

24 Programma 5 Landelijk gebied Dit beleidsprogramma gaat over onze natuur, het Friese landschap, de leefbaarheid op het platteland en de sociaal-economisch sterkte van de landbouw. Natuur Op grond van het Bestuursakkoord natuur (2011/2012) is de verantwoordelijkheid voor het natuurbeleid en het landelijk gebied overgedragen van rijk aan provincies. In plaats van het Investeringsbudget Landelijk Gebied krijgen de provincies een decentralisatieuitkering als onderdeel van het provinciefonds. Hiermee moeten de provincies uitgaven opvangen die voortvloeien uit de voor 20 oktober 2010 aangegane verplichtingen. Voor uitgaven voor de aankoop en de inrichting van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) is een uitzondering gemaakt. Deze uitgaven moeten opgevangen worden door de opbrengst uit de verkoop van gronden in het kader van het zogenoemde grond-voor-grondprincipe. In juni 2012 hebben Provinciale Staten de nota Natuer en lanlik gebiet, Mei-inoar fierder! vastgesteld. Daarbij wordt ingezet op de realisatie van het Griene Manifest. Over de ganzenproblematiek is eind 2012 een landelijk akkoord bereikt met de betrokken organisaties. Dit akkoord wordt voor de Friese situatie uitgewerkt. Het rijk stelt het beleid voor de zogenoemde Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) naar verwachting begin 2014 vast. De vaststelling van de provinciale Natura2000- beheerplannen is afhankelijk van dit rijksbeleid. Landschap De doelen voor het landschapsbeleid zijn vastgelegd in de nota Grutsk op e Romte (2012). In de nota zijn ook cultuur-historische en stedenbouwkundige aspecten opgenomen. Voor de gebiedsontwikkelingsprojecten N381, Centrale As en Harlingen- Franekerdeel is gestart met de voorbereiding. Landbouwbeleid Het provinciale beleid voor de intensieve veehouderij wacht op rijksbeleid. Naar verwachting zal het rijk hierover in het voorjaar van 2013 meer duidelijkheid geven. Op dit moment adviseren we gemeenten om pas op de plaats te houden met het honoreren van verzoeken voor schaalvergroting. Plattelandsprojecten/Agenda Netwerk Noordoost Op 23 mei 2012 hebben Provinciale Staten vastgesteld dat voor het verbeteren van de leefbaarheid op het platteland gewerkt wordt in de vorm van streekagenda s. In het kader van de Agenda Netwerk Noordoost (ANNO) is samen met vijf gemeenten al een streekagenda opgesteld. Hierin staan afspraken over concrete plattelandsprojecten. Deze streekagenda wordt in 2013 aan Provinciale Staten voorgelegd. De ervaringen met ANNO worden gebruikt voor de streekagenda s voor andere regio s. Programma 6 Economie, toerisme en recreatie De provincie stimuleert de versterking van de economische structuur en daarmee de werkgelegenheid. Uitgangspunt is een duurzame economische ontwikkeling op basis van kennis en innovatie. In september 2012 hebben Provinciale Staten de economische beleidsvisie Groen, slim en grensverleggend vastgesteld. Hierin worden vijf speerpunten benoemd: agrofood, duurzame energie, recreatie en toerisme, watertechnologie, zorgeconomie. In de beleidsvisie is ook de aansluiting tussen economie en arbeidsmarkt als belangrijk thema benoemd. Hierover hebben Provinciale Staten eind 2012 een actieplan ontvangen. De kans is groot dat de meerjarige doelen voor het economisch beleid, recreatie en toerisme en duurzame energie niet worden gehaald. De Friese economie wordt meer dan gemiddeld getroffen door de recessie. Vooral de crisis in de bouwsector en de 22

25 aanverwante branches komt hard aan. In de toeristische sector staan de bestedingen en de werkgelegenheid onder druk. Positieve uitschieter is de sector watertechnologie, waar nog vooruitgang wordt geboekt. In deze sector zijn in Fryslân inmiddels 110 bedrijven actief. Deze bieden werk aan mensen en zorgen voor een omzet van 700 mln. Voor het Friese Merenproject wordt in 2013 een midterm review uitgevoerd. De uitkomsten hiervan worden in het najaar van 2013 aan Provinciale Staten voorgelegd. Duurzame energie Businesscases voor duurzame energieprojecten komen moeilijk van de grond. Bovendien is grijze stroom nog goedkoper dan groene stroom. Op lokaal niveau is in Fryslân behoefte aan ondersteuning om lokale projecten van de grond te krijgen; ondersteuning door inbreng van kennis en het gebruik van netwerken, maar ook door financiële bijdragen. In februari 2013 hebben Provinciale Staten ingestemd met het instellen van het Fûns Skjinne Fryske Enerzjy. Daarbij wordt de mogelijkheid van samenwerking met andere overheden onderzocht. De omvang van het fonds is gesteld op 90 mln. Aan het fonds worden duidelijke doelen en randvoorwaarden meegegeven. In 2020 moet 16% van de energievoorziening duurzaam zijn. Heerenveen, stad van Sport (Nieuw Thialf) Op 22 februari 2012 hebben Provinciale Staten besloten de bouw op de huidige locatie de voorkeursvariant verder uit te werken. Op 19 december 2012 hebben Provinciale Staten een voorkeur uitgesproken voor een Nieuw Thialf met een wedstrijdhal en optioneel een toptrainingshal (tweede baan). Voor de realisatie wordt maximaal een provinciale bijdrage van 50 mln. gereserveerd. Over de dekking vindt nog nadere besluitvorming plaats. Het realisatiebesluit wordt in juni 2013 door Provinciale Staten behandeld. Plan is om in april 2014 te beginnen met de bouw van de wedstrijdhal. Programma 7 Sociaal beleid en zorg De wettelijke taken in dit programma hebben onder meer betrekking op de jeugdzorg, het zogenoemde steunfunctiebeleid (Partoer, CMO Fryslân en SPORT Fryslân). Het autonome beleid betreft sociaal beleid en sport. Transitie sociaal beleid en zorg In het Coalitieakkoord is aangegeven dat het sociaal beleid primair tot het domein van de gemeenten hoort. Dit is nog eens bevestigd door het nieuwe regeerakkoord (Bruggen slaan). Zelfstandig provinciaal sociaal beleid en zorgbeleid verdwijnen. Dit beleid wordt ingebed in andere beleidsterreinen. In 2015 gaat de jeugdzorg over naar de gemeenten. Tot die tijd is de provincie verantwoordelijk voor de veiligheid, hulp en zorg voor kinderen. Samen met de gemeenten wordt de geïndiceerde jeugdzorg voorbereid op een verantwoorde overdracht. Daarbij geldt als uitgangspunt: mei-inoar stean foar ús bern. Sport Het sportbeleid is vastgelegd in het Olympisch plan Fryslân Fryslân giet foar goud Bij de Friese sporten is sprake van een toename van het aantal leden. Voor breedtesport is gestart met de organisatie van de Special Olympics Nationale spelen 2014 in Fryslân. Programma 8 Cultuur, taal en onderwijs Met dit beleidsprogramma wil de provincie het gebruik van de Friese talen versterken, onder meer door te investeren in een meertalige opvoeding en meertalig onderwijs. Maar ook met een doorgaande leerlijn tot een universitaire top en de realisatie van een University Campus Fryslân. Verder werkt de provincie aan het behoudt van Friese monumenten en ons cultuurhistorisch erfgoed. 23

26 Om de Friese taal en cultuur te stimuleren wordt ingezet op het versterken en zichtbaar maken van de Friese identiteit. Op 23 januari 2013 hebben Provinciale Staten besloten de nieuwe integrale beleidsnota Kultuer, taal en ûnderwiis, Grinzen oer voor de komende jaren te gebruiken als beleidskader. Hierin is beleid voor verschillende beleidsterreinen samengebracht, zoals podiumkunsten, cultureel erfgoed, taalbeleid, Friestalige media, Friese letteren en onderwijs. Voor de realisatie van dit beleid worden aan zo n 70 organisaties incidentele en structurele subsidies verstrekt. Op 30 november 2012 heeft de jury van de Culturele Hoofdstad Europa 2018 Leeuwarden, samen met Eindhoven en Maastricht, doorgelaten naar de tweede en laatste fase. In 2012 is het wetsvoorstel Gebruik Friese taal opgesteld. Aan het project Boppeslach doen zo n 240 scholen uit het basisonderwijs mee. Onder meer door dit project is het aantal zwakke en zeer zwakke scholen al in 2012 gestabiliseerd op het niveau dat overeen is gekomen in het kwaliteitsakkoord met het rijk en de schoolbesturen. Programma 9 Ruimte en wonen De provincie voert de regie bij de gebiedsontwikkeling. Bij uitbreiding en het opknappen van bedrijventerreinen houdt de provincie de vinger aan de pols. Woningvoorraad In 2012 is de woningbouwproductie op hetzelfde, lage niveau van de voorgaande twee jaren gebleven. Een accentverschuiving naar herstructurering van de bestaande woningvoorraad wordt daarmee steeds urgenter. Door inzet van de ISV-middelen (Integrale Stedelijke Vernieuwing) is de duurzaamheid, omgevingskwaliteit, energiebesparing en levensloopbestendigheid in herstructureringswijken bevorderd. In 2012 is extra ingezet op de afhandeling van subsidies voor ISV2-projecten. Van de 51 projecten (ISV1, ISV2, SDV) die per 1 juli 2012 nog openstonden, zijn voor 29 projecten de subsidies definitief vastgesteld. De subsidies voor de overige 22 projecten konden nog niet worden vastgesteld. Dit omdat de maximale uitvoeringstermijn van drie jaar nog niet was verstreken of omdat gemeenten vertraging hebben opgelopen. Het beleidskader Stedelijke Vernieuwing is in april 2012 door Provinciale Staten vastgesteld. Hiermee wordt sturing gegeven aan de inzet van zogenoemde ISV3- middelen. De verordening ISV3 wordt in 2013 behandeld door Provinciale Staten. Op basis van deze verordening kunnen zogenoemde aanjaaggelden voor herstructureringsprojecten worden toegekend. Ook het Aanvalsplan herstructurering Friese naoorlogse Woningvoorraad is vastgesteld. Dit plan wordt in 2013 uitgewerkt. Toezicht huisvesting asielzoekers Op grond van de Huisvestingswet en de Wet revitalisering generiek toezicht is de provincie toezichthouder voor de huisvesting van asielzoekers (statushouders). De rijksoverheid stelt elk halfjaar voor elke gemeente de huisvestingsopgave vast. Door het uitvoeren van de pilot Sneller Thuisgeven, waarin een nieuwe plaatsingssystematiek door het Centraal Orgaan Opvang Asielzoekers (COA) is getest, is de achterstand van gemeenten fors ingelopen. 24

27 Herstructurering bedrijventerreinen In verband met de economische recessie zijn gemeenten terughoudend met het indienen van projectvoorstellen voor herstructurering van bedrijventerreinen. Vanaf 2009 zijn er zes projecten gehonoreerd. Daarbij gaat het in totaal om een oppervlakte van ongeveer 30 hectare. Windenergie Het rijk wil voor een totaal vermogen van MW aan windenergie op het land realiseren. Het Friese aandeel hierin bedraagt 525 MW. Deze opgave is leidend voor het op te stellen beleid voor windenergie. Het ontwerp van de structuurvisie Fryslan Windstreek 2012 is in september aan Provinciale Staten voorgelegd. Dit ontwerp en de bijbehorende milieueffectrapportage (planmer) zijn vervolgens ter inzage gelegd. Hierop zijn ongeveer zienswijzen binnengekomen. De commissie voor de milieueffectrapportage heeft geadviseerd het onderzoek naar de milieueffecten (planmer) uit te breiden. Het nieuwe beleid voor windenergie wordt naar verwachting in 2013 ter vaststelling voorgelegd aan Provinciale Staten. Bedrijfsvoering 2012 was zowel politiek als ambtelijk een bewogen jaar. De rapporten van de Noordelijke rekenkamer en Berenschot over het grondbeleid van de provincie vormden aanleiding voor grote politieke discussie en bijbehorende media-aandacht. De discussie verbreedde zich van grondbeleid tot de gehele provinciale bedrijfsvoering en de tijdigheid en volledigheid van de informatievoorziening aan Provinciale Staten. Op basis van deze discussie en de gemaakte analyse heeft het college samen met de directie een verbeterplan opgesteld. De ambtelijke en bestuurlijke besluitvorming is gebaat bij een goede afweging van belangen en argumenten en dus bij een volledige en optimale informatievoorziening. Dit vergt niet alleen overzicht en beheersing ( controlling ) van processen, systemen (= formeel) en handelingen (= informeel/cultuur), maar ook een goed inzicht in de strategische opgaven, de beleidsmatige koers en de omgeving van de provinciale organisatie. Daarbij wordt getoetst ook of de signalen daadwerkelijk worden opgepakt. Uitgangspunt is een goede borging van de checks en balances. 25

28 Jaarrekening in één oogopslag De jaarrekening bestaat uit de programmarekening en de balans. De programmarekening bestaat uit de baten en lasten die in 2012 op de programma s zijn verantwoord. De balans geeft het vermogen op weer. Programmarekening Exploitatie per programma Programma x 1 mln. Baten Lasten Onttr. aan reserve (= bate) Toev. aan reserve (= last) 1. Bestuur en veiligheid Verkeer en vervoer Wetter Milieu Landelijk gebied Economie, toerisme en recreatie Sociaal beleid en zorg Kultuer, taal en ûnderwiis Ruimte en wonen Algemene dekkingsmiddelen en onvoorzien Totaal Het betreft hier zogenoemde exploitatiebedragen, d.w.z. lopende inkomsten en uitgaven die ten laste van de exploitatie in 2012, ofwel in de programmarekening 2012, zijn verantwoord, dit in tegenstelling tot inkomsten en uitgaven voor investeringen die in de balans worden verantwoord. Op de balans geactiveerde investeringsuitgaven worden na oplevering van het project afgeschreven. Deze afschrijvingskosten worden ten laste van de exploitatie, d.w.z. in de programmarekening verantwoord. Uit de tabel kan het jaarrekeningresultaat worden afgeleid. Vóór toevoeging en onttrekking aan reserves bedraagt het jaarrekeningresultaat 807 mln. 634 mln. = 173 mln. Het saldo van de toevoegingen (last) en onttrekkingen (bate) aan reserves bedraagt 124 mln. 286 mln. = mln. Na mutatie van reserves bedraagt het jaarrekening resultaat 173 mln mln. = 11 mln. Om precies te zijn 10,3 mln. 26

29 x 1 mln Exploitatie vóór mutatie reserves Baten Lasten 27

30 Lasten en baten naar soorten Lasten per soort Rekening Rekening Begroting Verschil Bedragen x 1 mln begr. vs rek. Overdrachten * 378,2 375,8 435,3-59,5 Goederen en diensten 74,0 27,3 32,7-5,4 Afschrijvingslasten 4,9 5,3 5,3 0,0 Rentelasten 6,7 7,6 5,6 2,1 Vorming van reserves 118,2 286,3 263,0 23,3 Overige lasten ** 15,0 47,8 10,9 36,9 Aan exploitatie toegerekende bedijfsvoeringskosten **** 65,4 66,2 71,7-5,5 Stortingen in voorzieningen/overlopende passiva *** 7,6 103,9 103,6 0,3 Totaal 669,9 920,3 928,1-7,9 * Overdrachten betreffen voornamelijk subsidies aan of van andere overheden. ** Tot de overige baten en lasten behoren o.a. administratieve boekingen, belastingen en leges. *** Overlopende passiva betreffen bijdragen van andere overheden voor specifieke doelen. De nog te ontvangen (vordering) of terug te betalen bedragen (schuld) worden in de jaarrekening verantwoord op de balans. De besteding ten laste van deze posten (last) en de daar tegenoverstaande onttrekking (bate) worden in de exploitatie (programmarekening) verantwoord. Deze systematiek is verplicht op grond van het Besluit Begroting en Verantwoording Provincies en gemeenten (BBV). Voorzieningen zijn eveneens balansposten. Dit zijn reserveringen voor voorzienbare toekomstige verplichtingen. Een toevoeging aan een voorziening is een last in de exploitatie, een onttrekking is een bate in de exploitatie. **** De bedrijfsvoeringskosten worden aan de programma s toegerekend. Het totaal van de bedrijfsvoeringskosten bedroeg in ,6 mln. Na aftrek van o.a. aan investeringen en voorzieningen toegerekende bedrijfsvoeringskosten resteert ten laste van de exploitatie een bedrag van 66,2 mln. In de paragraaf Bedrijfsvoering wordt de samenstelling en toerekening van de bedrijfsvoeringskosten aan de programma s nader toegelicht. 28

31 x 1 mln 400,0 350,0 300,0 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 - Lasten per soort jaarrekening 2012 Uit de grafiek blijkt dat de overdrachten (subsidies) en de toevoeging vanuit de exploitatie aan bestemmingsreserves de belangrijkste kostensoorten zijn. Baten per soort Bedragen x 1 mln Rekening Rekening Begroting Verschil begr. vs rek. Algemene uitkering Provinciefonds 138,2 242,3 242,3 0,0 Opcenten motorrijtuigenbelasting 57,4 58,7 59,2-0,4 Baten uit dividenden 45,5 25,4 25,4 0,0 Rentebaten 15,0 45,6 45,0 0,6 Overdrachten 5,5 71,9 68,6 3,3 Goederen en diensten 4,6 5,1 3,7 1,4 Beschikking over de reserve 138,1 124,0 138,8-14,8 Overige baten 4,9 20,7 16,2 4,5 Onttrekkingen aan voorzieningen/overlopende passiva 271,8 336,8 331,2 5,6 Totaal 681,1 930,5 930,4 0,1 29

32 x 1 mln 400,0 350,0 300,0 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0 Baten per soort jaarrekening 2012 Uit de grafiek blijkt dat de onttrekkingen aan voorzieningen/overlopende passiva en de algemene uitkering uit het Provinciefonds de belangrijkste batensoorten zijn. Jaarrekeningresultaat 2012 bedragen X 1.000,- Begroting 2012 Jaarrekening Verschil na wijziging 2012 Totaal baten Totaal lasten Saldo voor mutaties reserves Onttrekkingen aan reserves (baten) Toevoegingen aan reserves (lasten) Saldo mutaties reserves Resultaat na mutaties reserves Het jaarrekeningresultaat bedraagt 10,3 miljoen (positief). Na wijziging van de begroting bedroeg het begrotingssaldo 2,3 miljoen. Het jaarrekeningresultaat valt dus 8,0 miljoen voordeliger uit dan geraamd. Dit wordt o.a. veroorzaakt door lagere kosten van tijdelijke budgetten dan waarmee in de begroting rekening was gehouden: een vrijval van 4,4 miljoen. Daarnaast vallen de aan de exploitatie toegerekende bedrijfsvoeringskosten 4,8 miljoen lager uit dan geraamd. Tegenover deze vrijval van budgetten in het rekeningresultaat staat per saldo een relatief kleine overschrijding van 1,3 miljoen bij de structurele budgetten. 30

33 Voor mutaties van reserves is het resultaat 46 miljoen hoger dan de begroting na wijziging. Dit wordt vooral veroorzaakt door onderbesteding van tijdelijke budgetten, in het bijzonder in de programma s twee en vijf. Door het reserveren van deze resterende middelen voor besteding in volgende jaren valt de toevoeging aan de reserves per saldo 38 miljoen hoger uit dan in de begroting na wijziging. Deze reserveringen zijn conform de met Provinciale Staten afgesproken spelregels voor tijdelijke budgetten. Het jaarrekeningresultaat van 10,3 mln. is conform voorschrift op de balans verantwoord als nog te bestemmen resultaat. Balans (x 1 mln.) Activa Stand op Vaste activa (vnl. geactiveerde investeringen en bedrijfsgebouwen) 336 Financiële vaste activa (vnl. belegd Nuon-vermogen) Vlottende activa (o.a. grond, kortlopende vorderingen, liquide 159 middelen) Totaal Passiva Reserves (vnl. Nuon-reserve van 1,2 mld.) Nog te bestemmen jaarrekeningresultaat Voorzieningen 10 Overlopende passiva (vnl. voorschotten van overheden) 257 Kortlopende schulden 122 Totaal De passiva vormen het vermogen. De samenstelling van het vermogen geeft aan hoe de activa zijn gefinancierd. De reserves worden tot het eigen vermogen gerekend, de overige componenten van de passiva tot het vreemd vermogen. De provincie heeft geen langlopende schulden. De activa van de provincie worden voornamelijk door de reserves, d.w.z. door eigen vermogen gefinancierd. Het merendeel van de reserves bestaat uit bestemmingsreserves. Aan deze reserves zijn door Provinciale Staten specifieke bestemmingen gegeven. 31

34 Verloop reserves 2010 t/m 2012 Omschrijving x 1 mln Algemene reserve Bestemmingsreserves Totaal Verloop reserves 2012 t/m x 1 mln Algemene Reserve Bestemmingsreserves Het opvallende verschil ten opzichte van voorgaande jaren vloeit voort uit de opheffing van de BV Falcon. Door de opheffing van de BV Falcon maakt de bestemmingsreserve Nuon van 1,2 mld. per 1 januari 2012 deel uit van het eigen vermogen van de provincie. 32

35 Beleidsprogramma s 33

36 34

37 3.1 Programma 1 Bestuur en veiligheid Portefeuillehouders: de heer J.A. Jorritsma en mevrouw C. Schokker-Strampel Wat wilden we bereiken met dit programma? (begrotingstekst 2012) Doel is het scheppen van voorwaarden voor het effectief en efficiënt besturen van de provincie Fryslân en zorgen voor een zo groot mogelijk draagvlak voor het provinciaal bestuur onder de inwoners van Fryslân. De doelstellingen van dit programma zijn velerlei. Dit programma bevat onder andere het beleid en de middelen voor het functioneren van de bestuursorganen: Provinciale Staten, Gedeputeerde Staten en de Commissaris van de Koningin. Het jaar 2012 staat onverminderd in het teken van een herijking van de bestuurlijke positie van de provincies. Dit krijgt naar verwachting ook zijn beslag in het Bestuursakkoord tussen rijk, Interprovinciaal Overleg (IPO), Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en Unie van Waterschappen (UvW) waarover momenteel nog onderhandeld wordt. Vanuit provinciaal oogpunt ligt de nadruk op de intermediaire rol van de provincie als regionale speler in het middenbestuur met een herkenbaar profiel en samenhangend takenpakket. De provincie Fryslân werkt samen met de gemeenten, elk vanuit hun eigen rol, op basis van een politiek-bestuurlijke visie met gedrevenheid en ambitie aan haar kerntaak: het oplossen van maatschappelijke vraagstukken ter versterking van de kwaliteit van de Friese samenleving. Hierbij bestaat behoefte aan een heldere afbakening van taken en bevoegdheden met de bijbehorende middelen. Fryslân zal binnen de gegeven mogelijkheden zijn eigen positie kiezen om samen met de Friese gemeenten een bestuurskrachtige en ambitieuze regio te vormen. Wij zullen de wijze waarop wij samenwerken met anderen in het Koöperaasjemodel verder vormgeven door invulling te geven aan de in 2010/2011 afgesloten samenwerkingsagenda s met de grote kernen en door te werken aan de totstandkoming van streekagenda s met de Friese regio s. Bovenstaand profiel van de provincie Fryslân kan alleen worden gerealiseerd als ook de Friese gemeenten voldoende bestuurskrachtig zijn. Op basis van de in 2010 opnieuw gedefinieerde regierol van de provincie is het streven in de komende jaren de bestuurskrachtdiscussie af te ronden. Vanaf najaar 2011 worden daartoe de implicaties van het advies van de commissie Koopmans met de gemeenten besproken. Dit moet resulteren in een uitgekristalliseerd en breed gedragen beeld van de toekomstbestendige lokaalbestuurlijke inrichting van Fryslân aan het eind van de huidige coalitieperiode. De financiële positie van de Friese gemeenten staat nog steeds behoorlijk onder druk. Hoewel de ontwikkeling van het gemeentefonds gunstiger is dan voorspeld, zal vooral de decentralisatie van taken een grote druk leggen op de financiële positie van de gemeenten. Vanuit onze toezichtrol volgen wij deze ontwikkelingen nauwlettend en entameren daar waar nodig bestuurlijk overleg om te voorkomen dat gemeenten in een artikel 12-situatie terechtkomen. Het beleid zoals neergelegd in de notitie Internationale Contacten wordt aangepast voortgezet. De contacten met Noordwest Duitsland worden geïntensiveerd met het oog op het toekomstige cohesiebeleid van de Europese Unie. Gezamenlijk optrekken vergroot de kans op het verkrijgen van Europese Fondsen. De Neue Hanse Interregio is per 1 januari 2011 opgeheven. De inzet op NOA/Nordconnect is na evaluatie herijkt. 35

38 Handelsmissies en beurzen en dergelijke worden voortaan overgelaten aan de Kamer van Koophandel en de focus komt te liggen op Noordwest Duitsland. In het Coalitieakkoord wordt het belang van Noordelijke samenwerking via het Samenwerkingsverband Noord Nederland (SNN) benadrukt, waarbij wordt ingezet op een efficiënter en slanker SNN. Het uitgangspunt van de samenwerking in SNN-verband is dat deze plaatsvindt waar die meerwaarde oplevert ten opzichte van afzonderlijk opererende provincies. Hebben we bereikt wat we wilden bereiken? (doelrealisatie) Beleidsvelden 1.1 Provinciale Staten en Statengriffie Ligt de doelrealisatie op schema? Zijn de gewenste resultaten behaald? Zijn de kosten binnen het budget gebleven? 1.2 Gedeputeerde Staten 1.3 Ondersteuning Commissaris van de Koningin als rijksorgaan 1.4 Bestuurskwaliteit gemeenten en interbestuurlijk toezicht 1.5 Herkenbaar en samenwerkend bestuur 1.6 Juridische Zaken/rechtsbescherming Kerntaken Naar aanleiding van de behandeling van de nota Van waarde voor Fryslân in een gemeenschappelijke commissievergadering op 7 maart 2012, hebben Provinciale Staten (PS) besloten zelf het initiatief te nemen in de kerntakendiscussie. Het voorstel voor het vaststellen van de kerntaken, is nu rechtstreeks in opdracht van de Staten geschreven. De besluitvorming over de kerntaken voor de provincie Fryslân is afgerond in de Statenvergadering van 19 december PS heeft besloten om de beleidsterreinen bestuur, verkeer en vervoer, water, milieu, landelijk gebied, economie, toerisme en recreatie, cultuur en taal en ruimte en wonen als een kerntaak van de provincie te beschouwen. Voor sociaal beleid en zorg is er voor gekozen dit beleidsterrein in te vlechten in de provinciale kerntaken. Sport is alleen voor specifieke onderdelen nog een kerntaak. Onderwijsbeleid wordt niet meer als zelfstandige kerntaak beschouwd. In 2012 hebben de betrokken gemeenten een besluit genomen over de voorgenomen opsplitsing van Boarnsterhim. In juni 2012 is de zienswijze op het herindelingsadvies opgesteld. Bestuurskracht gemeenten De provincie wil invulling geven aan de provinciale regierol bij het versterken van de gemeentelijke bestuurskracht. Daarom is de provincie in 2010 gestart met een visievormingstraject voor de toekomstige lokaal-bestuurlijke inrichting van Fryslân. Dit heeft geleid tot een vastgestelde eindvisie die PS in september 2012 is toegezonden. Ook de andere gemeenten denken na over hun bestuurlijke toekomst en zijn volop in gesprek over de gerichte en toekomstbestendige borging van hun bestuurskracht. 36

39 De provincie zal haar rol als middenbestuurder en regionale speler waarmaken binnen de kaders van de Bestuursafspraken Het gaat hier om de afspraken tussen rijk, Interprovinciaal Overleg (IPO), Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en Unie van Waterschappen (UvW). Daarbij gaat het vooral om het versterken van de rol van de provincie als gebiedsregisseur op het ruimtelijk-economische en culturele domein. Dat kan bijvoorbeeld door het ontwikkelen van integrale ontwikkelingsvisies en het houden van toezicht. Ook het meehelpen bij het oplossen van bestuurlijke en financiële knelpunten van gemeenten is een mogelijkheid. Samenwerkingsagenda s De gemeente Leeuwarden en de provincie Fryslân werken al jaren op verschillende terreinen samen. Sinds 1 januari 2011 is dat in de vorm van de samenwerkingsagenda gemeente Leeuwarden provincie Fryslân Dit initiatief heeft navolging gekregen met de gemeenten Smallingerland, Heerenveen en Súdwest-Fryslân. Financiële positie gemeenten De financiële positie van de Friese gemeenten is in 2012 verder onder druk komen te staan. De begrotingen voor 2013 zijn in een zeer onzekere tijd samengesteld. Tijdens de begrotingsvoorbereidingen in 2012 viel het kabinet en in de demissionaire periode is het zogenaamde Lenteakkoord gesloten met een bezuinigingstaakstelling van 12 mld. Hiernaast zal het nieuwe regeerakkoord Rutte II in de komende jaren de nodige financiële inspanningen van gemeenten vragen. Een aantal gemeenten heeft hier (deels) op geanticipeerd, maar een groot deel van de in dit akkoord opgenomen bezuinigingen zal nog ingevuld moeten worden. Ook zullen de grootschalige decentralisaties, de vermindering van inkomsten uit de grondexploitatie en de te verwachten verhoging van uitgaven voor de bijstand de nodige veerkracht van gemeenten vragen. 37

40 Wat heeft het programma gekost? Exploitatie Bedragen x 1.000,- Realisatie 2011 Begroting 2012 na wijziging Rekening 2012 Verschil begroting en rekening Baten 1.1 Provinciale Staten en Statengriffie Gedeputeerde Staten Ondersteuning Commissaris van de Koningin 1.4 Bestuurskwaliteit gemeenten en interbestuurlijk toezicht 1.5 Herkenbaar en samenwerkend bestuur 1.6 Juridische Zaken/rechtsbescherming Totaal baten Lasten 1.1 Provinciale Staten en Statengriffie Gedeputeerde Staten Ondersteuning Commissaris van de Koningin 1.4 Bestuurskwaliteit gemeenten en interbestuurlijk toezicht 1.5 Herkenbaar en samenwerkend bestuur 1.6 Juridische Zaken/rechtsbescherming Totaal lasten Resultaat voor mutatie reserves Mutatie reserves Resultaat na mutatie reserves Beleidsveld 1.1 Provinciale Staten en Statengriffie Wat wilden we bereiken? (begrotingstekst 2012) Doel is het in het kader van duaal bestuur effectief en efficiënt laten functioneren van Provinciale Staten, zowel van het individuele Statenlid als van het bestuursorgaan als zodanig. Het jaar 2012 is het eerste volle jaar van de nieuwe Statenperiode. Er is een werkgroep gestart om de werkwijze van de Staten te bezien op efficiëntie en effectiviteit. Hebben we bereikt wat we wilden bereiken? (doelrealisatie) Beleidsveld 1.1 Provinciale Staten en Statengriffie Ligt de doelrealisatie op schema? Zijn de gewenste resultaten behaald? Zijn de kosten binnen het budget gebleven? 38

41 Hebben we de gewenste resultaten bereikt? Gewenste resultaten uit begroting 2012 Beleid Tijd Geld 1. Inhoudelijke en procesmatige advisering/logistieke organisatie vergaderingen 2. Uitvoering Verordening ondersteuning Statenfracties provincie Fryslân (Prestatie)indicatoren Onderwerp Indicator Doelwaarde 2012 Besluiten/ingekomen stukken PS Tijdige afhandeling Binnen 10 dagen na besluitvorming Realisatie 2012 Binnen 10 dagen na besluitvorming Wat heeft het gekost? Exploitatie Bedragen x 1.000,- Realisatie 2011 Begroting 2012 na wijziging Rekening 2012 Verschil begroting en rekening Baten Structurele budgetten Totaal baten Lasten Structurele budgetten Tijdelijke budgetten Bedrijfsvoeringskosten 399 Totaal lasten Resultaat voor mutatie reserves Mutatie reserves Resultaat na mutatie reserves Structurele beleidsprogrammabudgetten (lasten) De onderbesteding op de structurele budgetten van dit beleidsveld wordt veroorzaakt door een aantal vraaggestuurde budgetten ( ,-) die niet zijn benut. Dit betreft budgetten die de Statenfracties kunnen inzetten voor hun werkzaamheden en personele ondersteuning. Er is minder besteed aan directe ondersteuning van PS ( ,-). Dit betreft onder meer studie, opleiding en repro. De reprokosten zijn afgenomen door de invoering van het papierarm werken. Structurele beleidsprogrammabudgetten (baten) Naar aanleiding van de eindafrekening van de subsidies voor Statenfracties hebben de Statenfracties in totaal een bedrag van ,- terugbetaald aan de provincie, omdat deze bedragen door de Statenfracties niet zijn besteed. Daarnaast is een compensatie ontvangen voor ziekte- en zwangerschapsverlof bij de Griffie. Tijdelijke beleidsprogrammabudgetten De onderbesteding op het budget van ,- betreft het budget voor Lobby foar it Frysk, omdat er dit jaar geen externe werkbezoeken hebben plaatsgevonden. 39

42 Balanspost voorzieningen Overzicht en verloop voorziening x 1.000,- Stand per Toevoeging Aanwending Stand per Wachtgelden PS-leden Beleidsveld 1.2 Gedeputeerde Staten Wat wilden we bereiken? (begrotingstekst 2012) Doel is het effectief en efficiënt laten functioneren van het college van gedeputeerde staten. Zowel van het individuele lid van Gedeputeerde Staten als van het bestuursorgaan als zodanig. Hebben we bereikt wat we wilden bereiken? (doelrealisatie) Beleidsveld 1.2 Gedeputeerde Staten Ligt de doelrealisatie op schema? Zijn de gewenste resultaten behaald? Zijn de kosten binnen het budget gebleven? Hebben we de gewenste resultaten bereikt? Gewenste resultaten uit begroting 2012 Beleid Tijd Geld 1. Goede en efficiënte secretariële ondersteuning van het college van GS 2. De collegeleden worden ondersteund door bestuursadviseurs Representatie Gedeputeerde Staten zijn in 2012 in het kader van de transparantie gestart met het per kwartaal publiceren van hun declaraties. Het betreft hier uitgaven die als vertegenwoordiger van de provincie Fryslân worden gemaakt. Het gaat hierbij onder meer om reis- en verblijfkosten, relatiegeschenken, representatie, besprekingen en vergaderingen, zakelijke giften en ontvangsten. In 2013 wordt verder bezien of deze wijze van publiceren voldoet en of er verbeteringen nodig zijn. Digitalisering GS-stukkenstroom In het kader van It Fryske Wurkjen is in 2012 verder gewerkt aan de digitalisering van de GS-stukkenstroom, waarbij is ingezet op verdere beperking van de papieren stroom tussen GS en PS. In 2012 zijn hiervoor verdere afspraken gemaakt met de Griffie. Zo worden bijlagen niet meer in veelvoud aangeboden, maar digitaal verstuurd. Een uitzondering vormen de jaarstukken en de begroting, die wel op papier aan de Statenleden worden aangeboden. (Prestatie)indicatoren Onderwerp Indicator Nulmeting Doelwaarde 2012 Realisatie 2012 Kwaliteit stukken Beslisrijpe stukken in vooroverleg 2010 (65%) 80% Afspraken GS/PS Beantwoording Statenvragen op tijd 2010 (75%) 80% 72% Nakomen toezeggingen en moties n.v.t. 80% * Tijdige aanbieding PS-besluitvorming n.v.t. 95% 95% ** 40

43 Beslisrijpe stukken In de begroting 2012 stond nog de indicator Kwaliteit stukken: beslisrijpe stukken in vooroverleg vermeld. De wijze van beoordeling van beslisrijpe stukken is in 2012 gewijzigd en gebeurt niet meer in vooroverleg. Daarmee is de indicator niet meer meetbaar. Statenvragen In 2012 zijn 159 Statenvragen gesteld. Hiervan zijn er twee ingetrokken door de vragenstellers. Van de 157 vragen die beantwoord zijn, zijn er 117 op tijd verzonden aan de Vragensteller. Van de te late antwoorden, is de vragensteller vijf keer voor afloop van de beantwoordingstermijn geïnformeerd over de vertraging. De andere 45 vragen zijn zonder opgaaf van reden te laat beantwoord. Overigens is er in het vierde kwartaal een kwaliteitsslag gemaakt, waardoor in dat kwartaal de tijdige beantwoording een percentage kent van 85%. Toezeggingen en moties * Vanaf september 2012 is er in samenwerking met de Griffie een nieuwe werkwijze voor de moties en toezeggingen ingevoerd. Provinciale Staten beschikken nu over een sharepointsite, waarin realtime de stand van zaken over moties en toezeggingen zichtbaar is. Maandelijks wordt aan Provinciale Staten gerapporteerd over de afgehandelde moties en toezeggingen en twee maal per jaar wordt, via de bestuursrapportages, een overzicht gemaakt met openstaande moties en toezeggingen. Deze overzichten worden geagendeerd voor de Statenvergaderingen. Tot september 2012 zijn er 235 zaken afgehandeld, vanaf september zijn dat er 129. Tot september 2012 was niet altijd sprake van een duidelijke formulering van de afhandeldatum. Voorbeelden zijn relatieve tijdsbepalingen als in de loop van 2013 of zo spoedig mogelijk. Of de afhandeling van een motie/toezegging dan als tijdig kan worden beoordeeld, is daarmee niet altijd zwart op wit. Met de invoering van het digitale systeem is hier een kwaliteitsslag gemaakt, omdat het helderder is geworden wanneer de afhandeltermijn verloopt. Aanbieding PS-stukken ** In 2012 zijn door Gedeputeerde Staten 63 voorstellen ter besluitvorming aangeboden aan Provinciale Staten. Het presidium beoordeelt maandelijks of, hoe en wanneer een voorstel wordt behandeld. Slechts in zeer uitzonderlijke gevallen, waar de actualiteit vereist dat er op zeer korte termijn een PS-besluit moet worden genomen, kan van de reguliere procedure worden afgeweken. Dit deed zich in drie gevallen voor: voorstel stoppen met spoorlijn Heerenveen-Groningen, Nota Natuer en Lânlik gebiet en Uitbreiding treindienst Leeuwarden-Zwolle. Daar waar is afgeweken van de door Provinciale Staten vastgestelde aanlevertermijnen, is dit gedaan in overleg met de Staten. 41

44 Wat heeft het gekost? Exploitatie Bedragen x 1.000,- Realisatie 2011 Begroting 2012 na wijziging Rekening 2012 Verschil begroting en rekening Baten Structurele budgetten Totaal Baten Lasten Structurele budgetten Tijdelijke budgetten Voorzieningen Bedrijfsvoeringskosten Totaal Lasten Resultaat voor mutatie reserves Mutatie reserves Resultaat na mutatie reserves Structurele budgetten (lasten) De onderbesteding op de structurele budgetten wordt vooral veroorzaakt doordat oudcollegeleden minder aanspraak ( ,-) op uitkeringen hebben gemaakt dan voorzien. Balanspost voorzieningen Overzicht en verloop voorziening x 1.000,- Stand per Toevoeging Aanwending Stand per Waardeoverdracht pensioenen GS-leden Beleidsveld 1.3 Ondersteuning Commissaris van de Koningin Wat wilden we bereiken? (begrotingstekst 2012) Doel is zorgen voor een zodanige ondersteuning van de Commissaris van de Koningin (CvdK) zodat deze optimaal inhoud kan geven aan zijn rijkstaken. In zijn rol als rijksorgaan heeft de CvdK taken namens het rijk in de provincie. Deze taken zijn grotendeels gebaseerd op artikel 182 van de Provinciewet en worden verder uitgewerkt in de Ambtsinstructie voor de CvdK. Hebben we bereikt wat we wilden bereiken? (doelrealisatie) Beleidsveld 1.3 Ondersteuning Commissaris van de Koningin Ligt de doelrealisatie op schema? Zijn de gewenste resultaten behaald? Zijn de kosten binnen het budget gebleven? 42

45 Hebben we de gewenste resultaten bereikt? Gewenste resultaten uit begroting 2012 Beleid Tijd Geld 1. De CvdK voldoet aan de wettelijk gestelde voorschriften in zijn rol als rijksorgaan Toelichting Zie ook het burgerjaarverslag van de Commissaris van de Koningin. Wat heeft het gekost? Exploitatie Bedragen x 1.000,- Realisatie 2011 Begroting 2012 na wijziging Rekening 2012 Verschil begroting en rekening Baten Structurele budgetten Totaal Baten Lasten Structurele budgetten Tijdelijke budgetten Bedrijfsvoeringskosten Totaal Lasten Resultaat voor mutatie reserves Mutatie reserves Resultaat na mutatie reserves Beleidsveld 1.4 Bestuurskwaliteit gemeenten en interbestuurlijk toezicht Wat wilden we bereiken? (begrotingstekst 2012) Doel is het bevorderen van de kwaliteit van het lokaal bestuur in termen van financieel sterke en bestuurskrachtige Friese gemeenten. In lijn van de opvattingen van de commissie Oosting wordt gestreefd naar een vereenvoudiging van het interbestuurlijke toezicht en het terugdringen van specifiek toezicht. Interbestuurlijk toezicht is een wettelijke taak. Het uitgangspunt is om de bestuurlijke drukte te reduceren en het vertrouwen tussen de bestuurslagen en heldere bestuurlijke omgangsvormen te bevorderen. Met het interbestuurlijke toezicht wordt aangesloten bij de democratische controlemogelijkheden van provincies en gemeenten in het kader van het duale stelsel. Voor het eind van de huidige coalitieperiode moet er een breed gedragen beeld zijn van de toekomstige bestuurlijke inrichting van Fryslân. 43

46 Hebben we bereikt wat we wilden bereiken? (doelrealisatie) Beleidsveld 1.4 Bestuurskwaliteit gemeenten en interbestuurlijk toezicht Ligt de doelrealisatie op schema? Zijn de gewenste resultaten behaald? Zijn de kosten binnen het budget gebleven? Bestuurskwaliteit gemeenten De provincie heeft een medeverantwoordelijkheid voor bestuurskracht van gemeenten en ziet daarom toe op de borging van de kwaliteit van het lokaal bestuur. Gezien deze provinciale regierol zijn wij in 2010 gestart met een visievormingstraject over de toekomstige lokaal-bestuurlijke inrichting van Fryslân. De Kamermotie Heijnen was een bevestiging van het belang van dit ingezette traject. Als onderdeel van dit traject heeft de commissie Koopmans in het voorjaar van 2011 haar adviesrapport opgeleverd. Daarna hebben wij met de gemeenten overleg gevoerd over de gevolgen van dit advies voor een evenwichtige en toekomstbestendige gemeentelijke indeling van onze provincie. Decentralisatie Onze regierol houdt onder andere in, dat wij gemeenten ondersteunen bij het zoeken naar adequate bestuurlijke antwoorden voor het op peil houden van hun bestuurskracht. Het proces van decentralisatie van rijkstaken is hierop ook van invloed. Dit leidt namelijk tot verzwaring van het gemeentelijke takenpakket. Lokale ontwikkelingen monden naar verwachting de komende jaren uit in gemeentelijke initiatieven tot (verdere) samenwerking en/of herindelingsvoorstellen van onderop. Dit sluit aan op provinciaal beleid om dergelijke initiatieven te ondersteunen. Interbestuurlijk toezicht Op 1 oktober 2012 is de wet Revitalisering Toezicht in werking getreden. Voor het toezicht op de beleidsterreinen ruimtelijke ordening, milieu, bouwen, huisvesting en archief vervallen hiermee de specifieke toezichtinstrumenten, zoals goedkeuring en het geven van een aanwijzing. Hiervoor in de plaats komen twee generieke toezichtinstrumenten: schorsing en vernietiging en in de plaatstreding bij taakverwaarlozing. Uitgangspunt van het interbestuurlijk toezicht is het vertrouwen in de medeoverheden. Verder wordt er van uitgegaan dat het toezicht sober, proportioneel, selectief en risicogericht wordt uitgevoerd en leidt tot minder bestuurlijke drukte. Hebben we de gewenste resultaten bereikt? Gewenste resultaten uit begroting 2012 Beleid Tijd Geld 1. Op basis van het beleidskader volgen wij actief de financiële ontwikkelingen in de Friese gemeenten en voeren waar nodig overleg met hen. Waar daartoe aanleiding bestaat, zullen wij onze toezichtinstrumenten (preventief toezicht) hanteren 2. Uitvoering geven aan de Wet revitalisering generiek toezicht (interbestuurlijk toezicht) 3. Het op basis van de provinciale regierol en het visievormingstraject inzake de lokaal-bestuurlijke inrichting actief volgen en ondersteunen van gemeenten bij hun processen die gericht zijn op de versterking van de bestuurskracht 1. Financiële positie gemeenten De economische situatie is zeer zorgelijk en legt een zware druk op de financiële positie van de Friese gemeenten. In 2012 zijn die ontwikkelingen nauwlettend gevolgd vanuit onze toezichtrol. Hierbij zijn risico s tijdig gesignaleerd en gecommuniceerd met 44

47 gemeenten. Met bijna alle gemeenten is ambtelijk overleg gevoerd over hun financiële positie. In enkele gevallen is ook bestuurlijk overlegd. De gemeente Boarnsterhim stond in 2012 als enige gemeente in Fryslân onder preventief toezicht om financiële redenen. De financiële positie is de afgelopen jaren sterk verbeterd. Daarnaast was in 2012 het zogenoemde Arhi-toezicht (Algemene regels herindeling) van toepassing op een zestal gemeenten: Lemsterland, Gaasterlân-Sleat & Skarsterlân (fusiegemeente De Friese Meren). Boarnsterhim, Heerenveen & Leeuwarden (opsplitsing gemeente Boarnsterhim). Voor de overige gemeenten was in 2012 het repressief toezicht van toepassing. 2. Interbestuurlijk toezicht Om uitvoering te geven aan het interbestuurlijk toezicht is het algemene beleidskader In de plaatsstelling bij taakverwaarlozing en het specifieke beleidskader Archieven vastgesteld. Om de uitgangspunten van de wet in de praktijk te toetsen zijn er verkenningsgesprekken gevoerd met de gemeenten het Bildt en Achtkarspelen. De uitkomst van deze gesprekken was, dat het toezicht proactief en risicogericht zal worden uitgevoerd. De ervaringen zijn vastgelegd in een bestuurlijk en ambtelijk implementatieplan, dat inmiddels in hoofdlijnen is vastgesteld. Door de val van het kabinet en omdat de koepels VNG, IPO en rijk niet op tijd konden leveren, is er een behoorlijke vertraging opgetreden in het IBT-traject. Dit is dan ook de reden dat het jaar 2013 gebruikt wordt als overgangsjaar. Daarnaast is op dit moment geen duidelijkheid over de overdracht van de VROM-inspectietaken en de daarbij behorende formatie. De onderhandelingen tussen het IPO en de inspectie verlopen stroef. 3. Visievormingstraject De raden van de gemeenten Boarnsterhim, Leeuwarden, Heerenveen, Skarsterlân en Súdwest-Fryslân hebben op 17 april 2012 het herindelingsadvies vastgesteld. Wij hebben op basis van dit herindelingsadvies in juni 2012 onze zienswijze opgesteld. Naar aanleiding hiervan heeft de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties in december 2012 het voorstel van wet Wijziging van de gemeentelijke indeling in een deel van de provincie Fryslân ter behandeling aan de Tweede Kamer aangeboden. Het betreft de samenvoeging van de drie gemeenten tot De Friese Meren en de opsplitsing en gebiedsverdeling van Boarnsterhim. De beoogde datum van effectuering van beide herindelingen is 1 januari Op basis van het advies van de commissie Koopmans heeft verder bestuurlijk overleg plaatsgevonden met de Friese gemeenten. Dit als voorbereiding op onze standpuntbepaling over de in het advies opgestelde perspectievenschets. Naast de vaststelling van onze visie op de lokaal-bestuurlijke inrichting van Noord-Fryslân hebben wij kort na de zomer van 2012 onze visie op Zuidoost-Fryslân en de Waddeneilanden vastgesteld. De provinciebrede eindvisie, waarin deze beide deeldocumenten zijn opgenomen, zijn in september 2012 naar Provinciale Staten toegezonden. Dit geldt als provinciaal toetsingskader voor toekomstige gemeentelijke initiatieven gericht op versterking van de bestuurskracht. 45

48 Wat heeft het gekost? Exploitatie Bedragen x 1.000,- Realisatie 2011 Begroting 2012 na wijziging Rekening 2012 Verschil begroting en rekening Baten Structurele budgetten Totaal Baten Lasten Tijdelijke budgetten Bedrijfsvoeringskosten Totaal Lasten Resultaat voor mutatie reserves Mutatie reserves Resultaat na mutatie reserves Beleidsveld 1.5 Herkenbaar en samenwerkend bestuur Wat wilden we bereiken? (begrotingstekst 2012) Doel is versterking van de betekenis en het profiel van de provincie, evenals het versterken van de bestuurlijke partnerschappen voor de aanpak van maatschappelijke vraagstukken. Resultaten uit het Uitvoeringsprogramma : SNN is efficiënter en slanker geworden De samenwerkingsagenda s met de vier grote kernen in Fryslân zijn volop in uitvoering Er zijn streekagenda s tot stand gekomen voor alle regio s in Fryslân Hebben we bereikt wat we wilden bereiken? (doelrealisatie) Beleidsveld 1.5 Herkenbaar en samenwerkend bestuur Ligt de doelrealisatie op schema? Zijn de gewenste resultaten behaald? Zijn de kosten binnen het budget gebleven? Profiel provincie Fryslân In 2011 hebben de onderhandelingen over een nieuw bestuursakkoord tussen rijk, provincies, gemeenten en waterschappen geresulteerd in het ondertekenen van de Bestuursafspraken Deze afspraken zijn de uitgangspunten en het proces om te komen tot een aantal hervormingen. Ze hebben betrekking op het realiseren van een compacte en slagvaardige overheid en een eenduidige en doelmatige taakverdeling tussen de bestuurslagen. Daarmee is beoogd om het profiel van de provincie Fryslân als middenbestuur te versterken. 46

49 Om de herkenbaarheid te vergroten en de samenwerking te verbeteren, zijn samenwerkingsagenda s met Leeuwarden, Súdwest-Fryslân, Smallingerland en Heerenveen opgesteld. Dit vanwege de bovenlokale betekenis van deze gemeenten voor de Friese economie en het voorzieningenniveau. De projecten die zijn benoemd in de samenwerkingsagenda s worden uitgevoerd binnen andere beleidsprogramma s. Voor de projecten worden projectorganisaties ingesteld, waarin de provincie en de desbetreffende gemeente zijn vertegenwoordigd. De teksten van de vier samenwerkingsagenda s zijn op 25 januari 2012 door Provinciale Staten voor kennisgeving aangenomen. Provinciale Staten hebben ingestemd met het principe en de werkwijze van het instrument samenwerkingsagenda s. Hebben we de gewenste resultaten bereikt? Gewenste resultaten uit begroting 2012 Beleid Tijd Geld 1. Het uitvoeren van het uitvoeringsprogramma Bestuursakkoord Rijk- Provincies (onder meer decentralisatie van rijkstaken, bestuurlijke en financiële verhoudingen) 2. Het ontwikkelen en uitvoeren van strategische agenda s met stedelijke netwerken en regio s 3. Het ontwikkelen en uitvoeren van streekagenda s met alle regio s in Fryslân 4. Het voortzetten van de intensivering van grensoverschrijdende, internationale samenwerking 5. Het SNN is efficiënter en slanker geworden 6. Het intensiveren van de Noordelijke lobby in Den Haag en Brussel 7. Organisatie IPO-jaarcongres Bestuursafspraken Binnen de kaders van de bestuursafspraken zal de provincie haar betekenis en profiel versterken door haar regierol in Fryslân waar te maken. Uitgangspunt is het versterken van de rol van de provincie als gebiedsregisseur op het ruimtelijk-economische en culturele domein. Met het aantreden van het kabinet Rutte II is er op dit moment, gezien de inhoud van het regeerakkoord, nog geen eenduidigheid over de status van de bestuursafspraken. Begin 2013 volgt hierover verder overleg tussen IPO en kabinet. Inzet van de provincies zal zijn om onverkort aan de gemaakte afspraken vast te houden. 2. Strategische samenwerkingsagenda s In 2012 is gestart met de actualisatie van de samenwerkingsagenda s met de gemeenten Smallingerland en Heerenveen. Aanleiding was de ontstane situatie na de beslissing niet over te gaan tot aanleg van de spoorlijn Heerenveen-Groningen. Ook is sprake van verkenning van de wenselijkheid van actualisatie van de agenda s met Leeuwarden en Súdwest-Fryslân. In 2012 is naar aanleiding van een motie van GroenLinks gewerkt aan de uitwerking van het begrip koöperaasje. De uitwerking van de koöperaasje Fryslân wordt in het eerste kwartaal van 2013 aan Provinciale Staten voorgelegd. 3. Streekagenda s De werkwijze voor de streekagenda s is afgelopen voorjaar aan Provinciale Staten voorgelegd. Daarbij zijn twee moties aangenomen: één over de monitoring op resultaten en één over het effect op terugdringing van ambtelijke en bestuurlijke drukte. Voor een toelichting wordt verwezen naar programma 5: Lanlik gebiet. 47

50 4. internationale samenwerking De bestuurlijke contacten met Niedersachsen zijn in 2012 geïntensiveerd. De ministerpresident van deze deelstaat heeft in mei 2012 een bezoek gebracht aan Noord- Nederland. In de zomer van 2013 vindt een tegenbezoek van de Commissarissen van de Koningin plaats. In 2012 leek de strategie te gaan lukken om samen met Niedersachsen het InterregAgebied verder oostwaarts op te rekken, inclusief de voor de samenwerkingsprojecten belangrijke stad Oldenburg. De Europese Commissie heeft daar geen problemen mee. 5. Samenwerkingsverband Noord Nederland (SNN) In 2011 heeft bestuurlijke stroomlijning van het SNN plaatsgevonden. Dat leidt per saldo ook tot beperking van de ambtelijke inzet voor het SNN. De uitvoeringsorganisatie van het SNN krimpt sinds enkele jaren volgens een door het dagelijks bestuur vastgesteld schema. Aanvullende maatregelen om het SNN efficiënter en slanker te maken waren daarom in 2012 niet aan de orde. 6. Noordelijke lobby In 2012 is de app Fryske Ambities gelanceerd, waarin een digitaal overzicht wordt gegeven van de belangrijkste ambities van de provincie Fryslân. Hiernaast is in 2012 een financiële bijdrage geleverd aan de organisatie van het landelijk lijsttrekkersdebat dat Noord-Nederland op 5 september 2012 in Groningen heeft georganiseerd. 7. IPO-jaarcongres Op 2 en 3 oktober 2012 is het IPO-jaarcongres in Leeuwarden gehouden. Vanuit het overkoepelende thema toekomstprofiel provincies en samenwerking is als gastprovincie, in samenwerking met het IPO, de ontmoeting en de kennisuitwisseling tussen de deelnemers gefaciliteerd. Dit ging onder andere gepaard met een rondleiding door ons nieuwe provinciehuis en een inspiratietour door de provincie. Met één van de hoogste deelnemerspercentages sinds jaren kijken we met elkaar terug op een geslaagd congres. Wat heeft het gekost? Exploitatie Bedragen x 1.000,- Realisatie 2011 Begroting 2012 na wijziging Rekening 2012 Verschil begroting en rekening Baten Structurele budgetten Totaal Baten Lasten Structurele budgetten Tijdelijke budgetten Bedrijfsvoeringskosten Totaal Lasten Resultaat voor mutatie reserves Mutatie reserves Resultaat na mutatie reserves

51 Structurele budgetten (lasten) Vanaf 2011 t/m 2014 voert het SNN stapsgewijs een bezuiniging door van 25%. Daarbij wordt rekening gehouden met de afnemende rol van het SNN. Deze bezuiniging is niet doorvertaald in de begroting, wat voor 2012 leidt tot een vrijval van ,-. De aanpassing van de begroting 2013 wordt meegenomen bij de eerste bestuursrapportage Tijdelijke budgetten (lasten) In de begroting 2012 was voor de organisatie van het IPO-jaarcongres ,- opgenomen. Deze raming was gebaseerd op ervaringen bij andere overheden. Tijdens de voorbereidingen bleek deze raming te hoog. In de tweede bestuursrapportage 2012 is aangegeven dat volstaan kon worden met een bedrag van ,-. In tijden van bezuinigingen is er gezocht naar een goede balans tussen versobering maar toch uitstraling en promotie voor Fryslân. Belangrijke rol voor ons als provincie was om op te treden als goed gastheer. Dit is gerealiseerd. De werkelijke kosten voor het congres zijn uitgekomen op ,-. Voor de Noordelijke lobby in Den Haag en Brussel was in ,- beschikbaar. Het budget is niet volledig uitgegeven. Dit is onder andere veroorzaakt omdat door de landelijke verkiezingen er in 2012 geen Friese avond is gehouden in Den Haag. Beleidsveld 1.6 Juridische Zaken en rechtsbescherming Wat wilden we bereiken? (begrotingstekst 2012) Doel is een toereikende rechtsbescherming van de Friese burgers tegen besluiten van het provinciaal bestuur. In het verlengde hiervan wordt gestreefd naar een goede borging van de juridische kwaliteit van de provinciale producten. Hebben we bereikt wat we wilden bereiken? (doelrealisatie) Beleidsveld 1.6 Juridische Zaken en rechtsbescherming Ligt de doelrealisatie op schema? Zijn de gewenste resultaten behaald? Zijn de kosten binnen het budget gebleven? Hebben we de gewenste resultaten bereikt? Gewenste resultaten uit begroting 2012 Beleid Tijd Geld 1. Toereikende rechtsbescherming Friese burgers 2. Goede borging van de juridische kwaliteit van de provinciale producten Juridische kwaliteit De provincie is betrokken bij een aantal juridische procedures waarin burgers en bedrijven gebruikmaken van de hen toekomende rechtsbescherming. Uiteraard merkt ook de provincie dat er sprake is van een toenemende juridisering. Vooral waar het gaat om grote kwesties in de Friese samenleving, zoals Centrale As en de REC in Harlingen. 49

52 (Prestatie)indicatoren Onderwerp Indicator Nulmeting Doelwaarden 2012 Realisatie 2012 Afhandeling bezwaarschriften tijdige afhandeling 95% 95% 99/84% Bezwaarschriften In 2012 zijn bezwaarschriften afgedaan. Daarvan hebben dossiers betrekking op bezwaarschriften tegen het (gezamenlijk) besluit van de colleges van Fryslân, Groningen en Drenthe om aan RWE Eemshaven een Nb-wet vergunning te verlenen voor de bouw van een energiecentrale. De behandeling van de bezwaarschriften tegen dit besluit is gecoördineerd door de provincie Groningen. De dossiers zijn, wederom door het nemen van gezamenlijke besluiten op bezwaar, allemaal tijdig afgedaan (100%). Daarnaast zijn 85 bezwaarschriften over andere onderwerpen afgedaan. Van deze bezwaarschriften is in veertien gevallen (16%) de beslistermijn overschreden. Op het totaal van de afgedane bezwaarschriften is ruim 99% tijdig afgedaan. Als de RWEbezwaarschriften buiten beschouwing worden gelaten, is dat percentage 84%. In het jaarverslag van de adviescommissie Bezwaar, beroep en klachten wordt hier uitvoerig op ingegaan. Wat heeft het gekost? Exploitatie Bedragen x 1.000,- Realisatie 2011 Begroting 2012 na wijziging Rekening 2012 Verschil begroting en rekening Baten Structurele budgetten Overlopende passiva Totaal baten Lasten Structurele budgetten Overlopende passiva Bedrijfsvoeringskosten Totaal lasten Resultaat voor mutatie reserves Mutatie reserves Resultaat na mutatie reserves Structurele budgetten (lasten) In de tweede bestuursrapportage 2012 is aangegeven dat het onzeker was of de kosten van de juridische procedures rond het Westerbaan-dossier binnen het reguliere budget van juridische advisering opgevangen konden worden. Het moment waarop deze kosten zich voordoen is namelijk lastig in te schatten. De in 2012 gemaakte kosten hebben niet geleid tot een overschrijding van het budget. Uiteindelijk is op het budget juridische advisering ruim ,- minder uitgegeven dan begroot. Dit hangt samen met het feit dat omvang en tijdstip van juridische kosten niet exact vooraf zijn in te schatten. 50

53 3.2 Programma 2 Verkeer en vervoer Portefeuillehouders: mevrouw S.A.E. Poepjes (verkeer en vervoer) en de heer J.G. Kramer (openbaar vervoer) Wat wilden we bereiken met dit programma? (begrotingstekst 2012) Met infrastructuur en met openbaar vervoer leveren wij een bijdrage aan een gezonde toekomst voor Fryslân. Daarom willen wij een duurzaam verkeer- en vervoersysteem ontwikkelen en onderhouden dat: - voldoet aan de verplaatsingsbehoefte van inwoners en bezoekers van Fryslân - voldoet aan de behoefte om goederen te transporteren - bijdraagt aan de versterking van de economie - veilig is - en de schade aan natuur, landschap en milieu beperkt Hierbij hoort het, daar waar mogelijk, terugdringen van het aantal autokilometers en het bevorderen van het gebruik van alternatieven zoals fiets en openbaar vervoer. Het Provinciaal Verkeer en Vervoer Plan (PVVP) is het kader. Dit plan uit 2006 is in 2010 geëvalueerd. De besluitvorming door Provinciale Staten over de hieruit voortvloeiende wijzigingen vindt in het najaar van 2011 plaats. Het PVVP wordt jaarlijks geconcretiseerd in een uitvoeringsprogramma. Een belangrijke prioriteit is het in stand houden van het voorzieningenniveau van het openbaar vervoer; het voorzien in bus, trein of alternatief vervoer. Het treinvervoer willen wij verder verbeteren. Daarnaast willen wij voldoen aan onze afspraken met de gemeente Leeuwarden over het verbeteren van de bereikbaarheid. Er staan belangrijke infrastructuurprojecten op stapel, mede dankzij de afspraken over het Regiospecifiek Pakket (RSP). De komende periode gaan wij projecten tot uitvoering brengen. Afhankelijk van de realisatie van de bezuiniging, zoals aangegeven in het Uitvoeringsprogramma , kunnen wij nog ruimte vinden voor investeringen in vooral fietsverkeer, verkeersveiligheid, ketenmobiliteit en de traverse Lemmer. Uitvoeringsprogramma : met nieuwe concepten voor openbaar vervoer en het gebruik van de fiets is de bereikbaarheid van Fryslân verbeterd. 51

54 Hebben we bereikt wat we wilden bereiken? (doelenrealisatie) Beleidsvelden 2.1 Planvorming en programmering, bestuurlijke samenwerking 2.2 Verbetering infrastructuur 2.3 Instandhouding provinciale Infrastructuur 2.4 Openbaar vervoer 2.5 Verkeerseducatie en mobiliteitsbeïnvloeding Ligt de doelrealisatie op schema? Zijn de gewenste resultaten gehaald? Zijn de kosten binnen het budget gebleven? Toelichting De provincie heeft belangrijke stappen gezet in het verbeteren van infrastructuur en openbaar vervoer. Dat blijkt uit dit programma, maar ook uit paragraaf 9 Grote projecten. De voorbereiding van de kleine en grote projecten ligt redelijk op schema. Het openbaar vervoer in Noord- en Zuidwest-Fryslân is aanbesteed. Dankzij het beschikbaar stellen van aanvullende middelen bleek een, weliswaar lager, maar toch heel redelijk voorzieningenniveau haalbaar. De bezuinigingen voor dit programma zijn ingevuld. Bij de vaststelling van de begroting 2013 hebben Provinciale Staten verzocht om het voorstel voor de structurele dekking van mobiliteitsknelpunten te behandelen bij de kadernota

55 Wat heeft het programma gekost? Exploitatie Bedragen x 1.000,- Realisatie 2011 Begroting 2012 na wijziging Rekening 2012 Verschil begroting en rekening Baten 2.1. Planvorming en programmering, bestuurlijke samenwerking 2.2. Verbetering infrastructuur Instandhouding provinciale infrastructuur 2.4. Openbaar vervoer Verkeerseducatie en mobiliteitsbeïnvloeding Totaal baten Lasten 2.1. Planvorming en programmering, bestuurlijke samenwerking 2.2. Verbetering infrastructuur Instandhouding provinciale infrastructuur 2.4. Openbaar vervoer Verkeerseducatie en mobiliteitsbeïnvloeding Totaal lasten Resultaat voor mutatie reserves Mutatie reserves Resultaat na mutatie reserves Toelichting Voor het programma Verkeer en vervoer als geheel doet zich per saldo een onderbesteding voor van 0,9 mln. Dit is vooral het resultaat van lagere bedrijfsvoeringskosten en hogere lasten van gladheidsbestrijding (circa 0,3 mln.). Beleidsveld 2.1 Planvorming en programmering, bestuurlijke samenwerking Wat wilden we bereiken? (begrotingstekst 2012) In de begroting 2012 is het beleidsdoel als volgt geformuleerd: actuele beleidskaders en een inzichtelijke planning van de provinciale inspanningen. Deze zijn tot stand gekomen vanuit een externe oriëntatie, in samenspraak met rijk, gemeenten en andere provincies, vooral Groningen en Drenthe. Circa de helft van de inzet is nodig om te voldoen aan de minimale eisen die voortvloeien uit de relevante wetgeving: Planwet Verkeer en Vervoer en Wet BDU. 53

56 Hebben we bereikt wat we wilden bereiken? (doelrealisatie) Beleidsveld 2.1 Planvorming en programmering, bestuurlijke samenwerking Ligt de doelrealisatie op schema? Zijn de gewenste resultaten gehaald? Zijn de kosten binnen het budget gebleven? Toelichting Het PVVP is in 2011 gewijzigd en is daarmee op hoofdlijnen een actueel beleidskader voor het gehele beleidsterrein. Voor 2013 is een uitvoeringsprogramma vastgesteld. De structurele samenwerking met andere overheden is voortgezet. Afspraken over subsidies aan gemeenten zijn uitgevoerd. Hebben we de gewenste resultaten bereikt? Gewenste resultaten uit begroting 2012 Beleid Tijd Geld 1. Actuele beleidskaders 2. Jaarlijks uitvoeringsprogramma Verkeer en vervoer 3. Structurele samenwerking in IPO, SNN en OVVF 4. Samenwerking met het rijk op basis van de Gebiedsagenda Noord- Nederland 5. Ondersteunen gemeenten met bijdragen uit BDU voor infrastructuur 6. Uitvoering afspraken Overeenkomst Bereikbaarheid Leeuwarden 1. Actuele beleidskaders Waterwet Het aanwijzen van vaarwegbeheerders voor de uitvoering van de nieuwe Waterwet loopt over een langere periode dan oorspronkelijk gepland. De behandeling in Provinciale Staten en het overleg met gemeenten en Wetterskip over de beheersituatie hebben langer geduurd dan geraamd. De werkzaamheden schuiven deels door naar Onderhoud Het herijken van de onderhoudsbeleidskaders is vertraagd door capaciteitsgebrek. Er is meer tijd nodig om de keuzemogelijkheden en de afzonderlijke financiële gevolgen goed in beeld te brengen. In de tweede helft van 2013 zal een voorstel gereed zijn. 5. Bijdragen Brede Doeluitkering voor gemeenten Bijdragen aan gemeenten uit de Brede Doeluitkering Verkeer en Vervoer (BDU) betreffen vooral de afwikkeling van oude verplichtingen. Onderdeel hiervan is het fietspad Leechlân in de gemeente Boarnsterhim. De voorbereiding van dit project heeft extra tijd gevraagd voor overleg met alle betrokken partijen. 6. Overeenkomst Bereikbaarheid Leeuwarden De gemeente Leeuwarden heeft de planning van de projecten als onderdeel van de Overeenkomst Bereikbaarheid Leeuwarden bijgesteld. Hierdoor hoeven de provinciale bijdragen voor de betreffende projecten in een minder hoog tempo beschikbaar te komen. 54

57 Wat heeft het gekost? Exploitatie Bedragen x 1.000,- Realisatie 2011 Begroting 2012 na wijziging Rekening 2012 Verschil begroting en rekening Baten Structurele budgetten Overlopende passiva Totaal baten Lasten Structurele budgetten Tijdelijke budgetten Overlopende passiva Bedrijfsvoeringskosten Totaal lasten Resultaat voor mutatie reserves Mutatie reserves Resultaat na mutatie reserves Per saldo is er een onderbesteding van ,- op dit beleidsveld. Tijdelijke budgetten In 2012 is vrijval ontstaan van ,- bij het tijdelijke budget voor de Waterwet. Deze vrijval is veroorzaakt door vertraging bij de invoering van de Waterwet. Aan de reserve tijdelijke budgetten is ,- toegevoegd voor het tijdelijke krediet bereikbaarheid Leeuwarden, convenant mobiliteitsmanagement. De uitgaven, die in samenspraak met de convenantpartners gepland worden, lopen door in Overlopende passiva De overlopende passiva hebben betrekking op de Brede Doeluitkering Verkeer en Vervoer (BDU). Investeringen Bedragen x 1.000,- Stand per Vermeerderingen Verminderingen Stand per Onderhanden werken Beleidsveld 2.2 Verbetering infrastructuur Wat wilden we bereiken? (begrotingstekst 2012) Doel is het provinciale wegennet duurzaam veilig in te richten door het realiseren van de in het PVVP opgenomen projecten. Het gaat de komende jaren om een aantal grote en complexe infrastructuurprojecten en een aantal kleinschalige verkeersveiligheidsmaatregelen. Wij zorgen ervoor dat deze infrastructuurprojecten, conform het Uitvoeringsprogramma worden uitgevoerd. Binnen het PVVP gaat het om: - het structureel verbeteren van de hoofdwegenstructuur door middel van projecten als De Centrale As, de N381, de Noordwesttangent en de rondweg om Franeker. - een aantal kleinschalige verbeteringen waaronder de aanleg van parallelwegen, kruispuntingrepen en een aantal carpoolmaatregelen. 55

58 De zorg voor infrastructuur is een wettelijke taak. De keuze voor verbetering is in sterke mate autonoom beleid. Omdat ook een groot deel van de verbeteringen is vastgelegd in overeenkomsten, is de provincie hier ook aan gebonden. Uitvoeringsprogramma : de geplande infrastructuurwerken zijn volop in uitvoering Hebben we bereikt wat we wilden bereiken? (doelrealisatie) Beleidsveld 2.2 Verbetering infrastructuur Ligt de doelrealisatie op schema? Zijn de gewenste resultaten gehaald? Zijn de kosten binnen het budget gebleven? Toelichting Vrijwel de meeste projecten worden conform planning gerealiseerd. Gelet op de omvang van het programma treden er hier en daar kleine afwijkingen of vertragingen op. Hebben we de gewenste resultaten bereikt? Gewenste resultaten uit begroting 2012 Beleid Tijd Geld 1. Voorbereiding en uitvoering van projecten conform jaarplanning voor Uitvoeringsprogramma Verkeer en Vervoer 2012 Toelichting De projecten lopen over het algemeen goed. Bij enkele projecten is de voortgang afhankelijk van verdere besluitvorming. Aan de reserve tijdelijke budgetten is 14,9 mln. toegevoegd voor het tijdelijke krediet RSP-infrastructuurprojecten. De belangrijkste oorzaak is dat voorziene bijdragen aan de gemeente Leeuwarden eerst verrekend zijn met de eigen bijdrage van de gemeente. Zie Wat heeft het gekost?. (Prestatie)indicatoren Onderwerp Indicator Doelwaarde 2012 De majeure Het gereedkomen en de benoemde Ten minste infrastructuurprojecten tussenstappen vinden plaats in het jaar 90% zoals gemeld in het meest recente uitvoeringsprogramma verkeer en vervoer De kleine en reguliere projecten uit het PVVP Projecten komen gereed in het jaar dat is gemeld in het meest recente uitvoeringsprogramma verkeer en vervoer Ten minste 90% Realisatie % 90% Toelichting In paragraaf 9 Grote projecten worden de grote infrastructurele werken behandeld die in voorbereiding of uitvoering zijn. In de paragraaf Grote projecten wordt een toelichting gegeven op de volgende projecten: 1. Bereikbaarheid Leeuwarden-Vrijbaan N31 Haak om Leeuwarden Westelijke invalsweg Drachtsterweg en omgeving Noordwesttangent 56

59 2. N31 Traverse Harlingen 3. Verruiming Prinses Margrietkanaal 4. N381 Drachten-Drentse grens 5. De Centrale As 6. Gebiedsontwikkeling Heerenveen 7. Knooppunt Joure, aquaduct Skarsterien 8. RSP spoorprojecten Capaciteitsvergroting Leeuwarden-Zwolle Capaciteitsvergroting Leeuwarden-Groningen Station Werpsterhoek Spoorlijn Heerenveen-Groningen De overige projecten worden onder de tabel Investeringen afzonderlijk toegelicht. Wat heeft het gekost? Exploitatie Bedragen x 1.000,- Realisatie 2011 Begroting 2012 na wijziging Rekening 2012 Verschil begroting en rekening Baten Structurele budgetten Tijdelijke budgetten Overlopende passiva Totaal baten Lasten Structurele budgetten Tijdelijke budgetten Reserves Overlopende passiva Bedrijfsvoeringskosten Totaal lasten Resultaat voor mutatie reserves Mutatie reserves Resultaat na mutatie reserves Na mutatie reserves is er per saldo sprake van een onderbesteding van ,-. Structurele budgetten De overschrijding van ,- heeft betrekking op het budget voor ontwikkeling en onderzoek. 57

60 Tijdelijke budgetten Aan de reserve tijdelijke budgetten is 14,9 mln. toegevoegd voor het tijdelijke krediet RSP-infrastructuurprojecten. Dit is onder meer veroorzaakt doordat in de begrote uitgaven ook de uitgaven van de gemeente Leeuwarden voor het Drachtsterplein zijn opgenomen. De gemeente heeft hiervoor nog geen declaratie ingediend bij de provincie omdat deze uitgaven in eerste instantie in mindering zijn gebracht op de bijdrage van de gemeente aan de projecten bereikbaarheid Leeuwarden. Ook zijn de werkelijke uitgaven lager dan begroot in 2012, door een langzamer bestedingsritme: de uitgaven volgen later. Achtergrond hiervan is de gekozen contractvorm, de engineersfase loopt langer door en er zit relatief veel tijd tussen het contracteren en de eerste echte uitgaven. Overlopende passiva De overlopende passiva betreffen de Brede Doeluitkering Verkeer en Vervoer (BDU). Investeringen Bedragen x 1.000,- Stand per Vermeerderingen Verminderingen Stand per Afgerekende werken Opgeleverde werken Onderhanden werken Totaal Opgeleverde werken In 2012 zijn de volgende werken opgeleverd: rondweg Holwerd, rondweg Woudsend, Stiens-Hallum, rondweg Hallum, herinrichting bebouwde kom Dearsum, N354 Dearsum- Scharnegoutum fase 2, rondweg Franeker, Woudsend-Balk, brug Vrouwbuurtstermolen en Sudergoabrêge Workum. Onderhanden werken Kleine en reguliere projecten N354 Fietssnelweg Sneek Woudsend De voorbereiding is gaande; geplande uitvoering 2 e helft N355 Twijzel De voorbereiding is gestart; geplande uitvoering N392 Rondweg Gorredijk Het project is in uitvoering. N354 reconstructie aansluiting IJlst De voorbereidingen zijn grotendeels afgerond. Uitvoering wacht nog op planologische procedure (bestemmingsplan). Geplande uitvoeringsperiode: tweede helft N358 opwaardering Skieding Uterwei Tijdens de voorbereiding is gebleken dat de provincie niet aan alle beleidsuitgangspunten kon voldoen binnen het beschikbare budget en binnen de beschikbare ruimte. Uit de reacties vanuit de bevolking is naar voren gekomen dat voor de omwonenden van het zuidelijke deel (tussen Surhuisterveen en de A7) de maatregelen niet zullen leiden tot een betere verkeersveiligheid, maar wel tot een snellere doorstroming. Naar aanleiding van de reacties is besloten om onderzoek te doen naar alternatieve oplossingen voor het zuidelijke deel van de N358. N358 Lutkepost Augustinusga fase 2 In het project Lutkepost Augustinusga worden op deze weg op basis van nieuwe inzichten over het landbouwverkeer over het gehele traject passeerstroken op de hoofdrijbaan toegevoegd. Hierdoor hindert het doorgaand landbouwverkeer de gewenste doorstromingskwaliteit minder. Verder is het project sterk versoberd en aangepast, onder 58

61 meer vanwege protesten tegen gezamenlijk gebruik van fietsers en landbouwvoertuigen op parallelweg over de brug Blauferlaet. N369 Kootstermolen Kootstertille De in samenspraak met de bevolking ontwikkelde maatregelen worden uitgevoerd in combinatie met het aanbrengen van een asfaltlaag. Groot onderhoud gepland in N910 Stroobossertrekweg 2 e fase (fietspad Dokkum-Dinzerbrêge) Is in voorbereiding. N359 Stroomweg Bolsward Leeuwarden De voorbereiding is gestart. De voorkeursplannen, die in overleg met de omwonenden zijn opgesteld, worden momenteel uitgewerkt naar een Voorlopig Ontwerp. Op basis daarvan wordt een nieuwe, nauwkeuriger kostenraming gemaakt. Op dat moment kan bezien worden of alle drie de kruispunten binnen het budget gerealiseerd kunnen worden, of dat er eerst twee kruispunten (Hilaard en Winsum ) aangepakt zullen worden. Uitvoering hiervan kan in plaatsvinden. N357 Stiens Holwerd Het gedeelte Stiens-Hallum is in combinatie met het groot onderhoud uitgevoerd. De overige werken, waaronder een rotonde ten zuiden van Hallum, is in combinatie met de herinrichting van de traverse langs Hallum en het kruispunt Doniaweg uitgevoerd. Aanpassing van het gedeelte Hallum-Holwerd volgt in Majeure projecten Rondweg Franeker Dit werk is opgeleverd. Alleen de kwestie van de gevolgschadekosten van de mislukte onteigening speelt nog. De huisadvocaat van de gemeente is hiervoor aansprakelijk gesteld. N928 Rondweg Woudsend (tweede fase) Het werk is opgeleverd. Door een geschil met de aannemer kan het werk financieel nog niet worden afgerond. N355 Rondweg Buitenpost Dit project is opgeleverd en nagenoeg financieel afgerond. N359 Traverse Lemmer Het budget voor dit project is slechts voor een deel beschikbaar. Voor de voorkeursoplossing is in totaal circa 37,5 mln. nodig om de bestaande rondweg op te kunnen waarderen, inclusief de realisatie van een aquaduct. Voor het project is al een bedrag van 15 mln. gereserveerd voor de realisatie van het aquaduct (Provinciale Staten februari 2010) en er is een toezegging van de gemeente Lemsterland van bijna 4 mln. In 2011 hebben de betrokken partijen (provincie, gemeente Lemsterland en Rijkswaterstaat) een voorkeur uitgesproken voor een schetsontwerp voor de traverse Lemmer. Op 5 maart 2013 presenteerde de provincie dit ontwerp in een informatieavond voor de omgeving. Op 6 maart was de Statencommissie Lân, Loft en Wetter. Naar aanleiding van de vele kritische vragen tijdens deze bijeenkomsten is het plan voor de traverse ingetrokken. De provincie gaat het plan nu samen met de bewoners van Lemmer uitwerken. Daarbij worden de varianten uitgewerkt. Eind 2013 wordt het nieuwe plan aan Provinciale Staten voorgelegd. Verruiming Prinses Margrietkanaal Het laatste stuk en bijkomend werk, de bochtaanpassing Prinses Margrietkanaal- Jeltesleat, is in uitvoering. 59

62 Rijksprojecten Drempelverwijdering Boontjes (vaarroute van Kornwerderzand naar Harlingen) De eerste fase, het verwijderen van de grootste verondieping, is volgens planning gerealiseerd. De tweede fase, het verder op diepte brengen van de geul nabij de kabels en leidingen, wordt in 2013 gerealiseerd. Rijksweg A7 Sneek Project loopt nog door tot eind 2013/begin 2014 voor de onderdelen reconstructie rotonde Tingietersstraat-State As en Woudvaartbrug. Door een kortgeding naar aanleiding van het voornemen tot gunning bij de aanbesteding van het contract Woudvaartbrug, heeft dit deelproject een vertraging opgelopen van twee maanden. Hierdoor loopt de planning in zijn geheel twee maanden door, waardoor het project begin 2014 gereed zal zijn. Daarnaast lopen er nog openstaande herstelwerkzaamheden aan de aansluiting Sneek-Oost. Deze worden in de zomer 2013 afgerond. De wijzigingsovereenkomst (voor de Woudvaartbrug) tussen Rijkswaterstaat en provincie is ondertekend. Gemeente SWF heeft via de samenwerkingsagenda bij de provincie aangeklopt voor een financiële bijdrage aan dit project. Het project Sneek staat er financieel goed voor. Omdat een deel van de werkzaamheden aan Waterstad direct te maken hebben met de rijksweg, heeft de gemeente gevraagd of de provincie kan bijdragen aan het dekkend krijgen van de realisatie van Waterstad. Dit wordt in 2013 verder onderzocht. Beleidsveld 2.3 Instandhouding provinciale infrastructuur Wat wilden we bereiken? (begrotingstekst 2012) Doel is onze provinciale infrastructuur in een zo goed mogelijke staat te brengen en te houden. Dit zoveel mogelijk vanuit een opdrachtgevende rol. De provinciale infrastructuur bestaat uit wegen (846 km), vaarwegen (646 km waarvan 256 km aan oeverbeheer) en circa 250 kunstwerken, waaronder circa 150 bruggen, tunnels en sluizen. De infrastructuur moet op een niveau zijn dat in overeenstemming is met de geldende regelgeving en de vastgestelde onderhoudsbeleidskaders. Het niveau moet in technische zin voldoende zijn, dat wil zeggen constructief veilig en functioneel. Dit tegen zo laag mogelijke kosten. De voorzieningen moeten redelijk comfortabel zijn voor de gebruiker. Met het vaststellen van de onderhoudsbeleidskaders op het vereenvoudigde niveau, wordt deze taak minimaal uitgevoerd. Als de provincie het onderhoud van het (vaar)wegennet niet naar behoren uitvoert, is zij hiervoor in beginsel aansprakelijk. Hebben we bereikt wat we wilden bereiken? (doelrealisatie) Beleidsveld 2.3 Instandhouding provinciale infrastructuur Ligt de doelrealisatie op schema? Zijn de gewenste resultaten gehaald? Zijn de kosten binnen het budget gebleven? Toelichting Het geplande onderhoud is uitgevoerd, bruggen en sluizen zijn conform bedieningsregime bediend en de gladheidsbestrijding is verzorgd. 60

63 Hebben we de gewenste resultaten bereikt? Gewenste resultaten uit begroting 2012 Beleid Tijd Geld 1. Onderhoud van de provinciale infrastructuur 2. Optimale bereikbaarheid voor weg- en vaarwegverkeer door brug- en sluisbediening 3. Beoordeling verzoeken om ontheffingen en vergunningen op grond van (vaar)wegenverordening 4. Onderzoek naar een professioneler opdrachtgeverschap waarbij de provincie zelf minder aan uitvoering doet 5. Het herijken van de huidige onderhoudsbeleidskaders 1. Onderhoud infrastructuur Provinciale Staten zijn in december 2012 geïnformeerd over de onderhoudsbudgetten. Voor het onderhoud van provinciale wegen is op basis van de huidige beleidskaders, zeker voor de komende vijf jaar, te weinig geld. Het huidige budget is iets minder dan 1,9 mln. Dit budget is de afgelopen jaren gebruikt om de wegen zo goed mogelijk in conditie te houden. Daarvoor is zoveel mogelijk gebruik gemaakt van aanbestedingsvoordelen en van combinaties met andere wegenwerken. Optisch is dit doel wel bereikt, maar echte dure onderhoudsmaatregelen worden uitgesteld omdat daarvoor geen middelen zijn. Dit betekent dat wanneer wij zo doorgaan, wij voor veel grotere investeringen komen te staan. Voor de komende jaren is berekend dat gemiddeld 2,5 mln. per jaar extra nodig is om de wegen op het niveau te brengen (en te houden) zoals door Provinciale Staten is gewenst. In de tweede helft van 2013 wordt het onderhoudsbeleidskader, inclusief financiële consequenties aan Provinciale Staten voorgelegd. In paragraaf 3 Onderhoud kapitaalgoederen wordt ingegaan op het beleid voor het onderhoud en beheer van de infrastructuur. Gladheidsbestrijding Voor gladheidbestrijding is jaarlijks een budget beschikbaar van ,-. Daarnaast zet de provincie eigen materieel in voor het strooien. De laatste jaren is het budget voor gladheidbestrijding overschreden met bedragen die op jaarbasis uiteenlopen van ,- tot 1 mln. In 2012 was de overschrijding circa ,-. Uitgaande van een gemiddelde winter zal het budget niet meer toereikend zijn. Voor de gladheidsbestrijding wordt zout gebruikt dat opgeslagen is in de zoutdepots van de provincie. De zoutdepots voldoen niet meer aan de nieuwste milieueisen. De financiële consequenties worden betrokken bij de kadernota Van Harinxmakanaal Het plan van aanpak voor het Van Harinxmakanaal (VHK) is nog niet aan Provinciale Staten aangeboden. De oorzaak ligt in het nieuwe regeerakkoord. Dit heeft invloed op de uitgangspunten van de afkoopsom VHK en dus ook op het plan van aanpak. Door deze externe omstandigheden hebben Gedeputeerde Staten niet aan deze toezegging kunnen voldoen. De inspecties over het achterstallig onderhoud hebben plaatsgevonden. De uitkomsten worden met het rijk besproken, zodat de omvang van het achterstallig onderhoud kan worden vastgesteld. Over de omvang is nog wel de nodige discussie met het rijk. Naar verwachting wordt het plan van aanpak medio 2013 aan Provinciale Staten voorgelegd. Hierop vooruitlopend zijn voor 2012 en 2013 de kosten van beheer en onderhoud van 2,1 mln. per jaar vrijgegeven. De betreffende besteding in 2012 is in dit programma verantwoord. Daarnaast is voor deze twee jaren een voorziening groot onderhoud beschikbaar gesteld van 0,5 mln. per jaar. In het kader van het nog te behandelen plan van aanpak VHK zullen de middelen voor het jaarlijkse beheer en onderhoud, evenals het groot onderhoud, structureel worden geregeld. 61

64 Baggerdepots Voor de komende jaren zal het baggeraanbod naar verwachting krimpen en zal de overcapaciteit bij de provinciale (land)depots groter worden. Dit komt door het ruimere (directe) hergebruik van baggerspecie, de voortgang van de verdiepingswerkzaamheden van het Prinses Margrietkanaal en de Waterwet. Een deel van de financiële consequenties is via de tweede bestuursrapportage 2012 budgettair neutraal opgelost. Verdere financiële consequenties van de krimp worden in beeld gebracht. Voor baggerdepots is strengere wetgeving in voorbereiding voor zogenoemde onderafdichtingen. Indien hier financiële consequenties mee gemoeid zijn wordt hierop teruggekomen. 2. Brug- en sluisbediening Ten opzichte van de tweede bestuursrapportage 2013 is de situatie ongewijzigd. Voor het Prinses Margrietkanaal worden afspraken met het rijk gemaakt over de inzet van de scheepvaartmeesters en brug- en sluiswachters. In toenemende mate wordt een beroep gedaan op brugbediening buiten de vastgestelde bedieningstijden. Deze ontwikkeling wordt meegenomen in het uitwerkingsvoorstel over de afstandsbediening bruggen. (Prestatie)indicatoren Onderwerp Doelwaarden 2012 Realisatie 2012 Herijken onderhoudsbeleidskaders Gereed begin 2013 Enige vertraging Toelichting Het herijken van onderhoudsbeleidskaders is enigszins vertraagd. In de tweede helft van 2013 wordt het onderhoudsbeleidskader, inclusief financiële consequenties aan Provinciale Staten voorgelegd. Wat heeft het gekost? Exploitatie Bedragen x 1.000,- Realisatie 2011 Begroting 2012 na wijziging Rekening 2012 Verschil begroting en rekening Baten Structurele budgetten Tijdelijke budgetten Voorzieningen Totaal baten Lasten Structurele budgetten Tijdelijke budgetten Voorzieningen Bedrijfsvoeringskosten Totaal lasten Resultaat voor mutatie reserves Mutatie reserves Resultaat na mutatie reserves Per saldo is er sprake van een onderbesteding op dit beleidsveld van ,-. 62

65 Structurele budgetten Bij de structurele budgetten zijn zowel de baten als de lasten hoger dan in de begroting na wijziging. Per saldo is er sprake van een overschrijding van ,-, die grotendeels wordt veroorzaakt door hogere kosten van gladheidsbestrijding van circa ,-. De overige hogere baten en lasten worden grotendeels veroorzaakt doordat de middelen voor het Van Harinxmakanaal, als gevolg van de afkoop, omgezet zijn van de voorziening naar de exploitatie. Tijdelijke budgetten In 2012 is vrijval ontstaan van 7.000,- bij het tijdelijke budget voor het baggerdepot Trijehûs. Voorzieningen Dit betreft de voormalige voorzieningen grootscheepsvaarwater. Beide voorzieningen volledig besteed. Het restant is verrekend met de exploitatie. Investeringen Bedragen x 1.000,- Stand per Vermeerderingen Verminderingen Stand per Afgerekende werken Onderhanden werken Totaal Meerjarenplan Kunstwerken (MPK) De onderzoeksopzet naar de constructieve veiligheid van de kunstwerken is verder uitgewerkt. Onderzoekvragen zijn: wat zeggen de nieuwste normen/richtlijnen en hoe hebben ander overheden dit opgepakt? Een eerste serie kunstwerken is beschouwd op hun constructieve veiligheid. De voorbereidingen van de Stationsbrug Franeker, Ruytenschildbrug en brug Stroomkanaal zijn in volle gang. De brug Rogsloot is eind 2012 aanbesteed en gegund. Balanspost voorzieningen Overzicht en verloop voorziening x 1.000,- Stand per Toevoeging Aanwending Stand per Onderhoud GSVW Afkoopsom Van Harinxmakanaal Baggerdepot Meilahuizen Van Harinxmakanaal groot onderhoud Prinses Margrietkanaal Het Prinses Margrietkanaal en het beheer daarvan gaan naar verwachting per 1 januari 2014 over in rijkshanden. Afgesproken is dat de provincie een aantal taken zal blijven doen. In 2012 heeft de provincie het jaarlijks terugkerend onderhoud nog volledig uitgevoerd. De eerder gemelde schade aan de sluis in het kanaal bij Lemmer van ,- kon op onvoldoende juridische gronden niet op de dader worden verhaald en is ten laste gebracht van de doeluitkering van het kanaal. Als gevolg van het afboeken van de genoemde schade is de stand van de voorziening onderhoud GSVW nihil. Van Harinxmakanaal De afkoopsom Van Harinxmakanaal is uiteindelijk niet als voorziening maar als onderdeel van de vrij aanwendbare reserve verantwoord. In de tweede helft van 2013 wordt hierover een voorstel aan Provinciale Staten voorgelegd. Voor het groot onderhoud Van Harinxmakanaal is een voorziening ingesteld. De stand van de voorziening groot onderhoud Van Harinxmakanaal is op dit moment nihil. 63

66 Beleidsveld 2.4 Openbaar vervoer Wat wilden we bereiken? (begrotingstekst 2012) De bereikbaarheid per openbaar vervoer wil de provincie op peil houden en verbeteren. Daartoe maken wij afspraken met het rijk en met spoorvervoerders over een uitbreiding van het aantal treinen op het traject Leeuwarden-Zwolle van twee tot vier treinen per uur. In deze collegeperiode willen wij ten minste groeien naar drie treinen per uur. Voor het traject Leeuwarden-Groningen zorgen wij voor de voorbereiding van de infrastructurele aanpassingen om een uitbreiding van drie naar vier treinen per uur mogelijk te maken. In december 2012 gaat een nieuwe openbaar (bus)vervoerconcessie in voor het grootste deel van Fryslân. Wij zetten in op een zo goed mogelijk voorzieningenniveau, waarbij de succesvolle verbeteringen in de lopende concessie gehandhaafd blijven. Om de bereikbaarheid van het platteland op peil te houden ontwikkelen wij nieuwe concepten van openbaar vervoer. In de nieuwe concessie geven we invulling aan het gebruik van duurzame brandstoffen (bij voorkeur niet-fossiel) in het openbaar vervoer. De uitstraling van het openbaar vervoer willen we verbeteren door de OV-infrastructuur op te waarderen. Uitvoeringsprogramma : met nieuwe concepten voor openbaar vervoer en het gebruik van de fiets is de bereikbaarheid van Fryslân verbeterd een besluit over aanleg van de spoorlijn is gevallen Hebben we bereikt wat we wilden bereiken? (doelrealisatie) Beleidsvelden 2.4 Openbaar vervoer Ligt de doelrealisatie op schema? Zijn de gewenste resultaten gehaald? Zijn de kosten binnen het budget gebleven? Spoor Er is een contract afgesloten met NS, waarbij er vanaf 2014 drie treinen per uur en vanaf 2017 vier treinen per uur gaan rijden tussen Leeuwarden en Meppel. Na infrastructurele aanpassingen naar Zwolle. De infrastructurele aanpassingen op het baanvak Leeuwarden-Groningen zijn voorbereid; in 2013 wordt een realisatiebesluit verwacht. Busvervoer Na een succesvolle aanbesteding met drie inschrijvers heeft Arriva de aanbesteding gewonnen en exploiteert Arriva vanaf 9 december het busvervoer in Noord Zuidwest- Fryslân. Arriva gaat de stadsdienst in Leeuwarden uitvoeren met bussen die rijden op (groen)gas. De aangekochte busstations zijn in 2012 gerepareerd, schoongemaakt en geschilderd. 64

67 Hebben we de gewenste resultaten bereikt? Gewenste resultaten uit begroting 2012 Beleid Tijd Geld 1. Bereikbaarheid per openbaar vervoer op peil houden en verbeteren 1.1 Optimalisatie spoorwegennet/netwerkuitbreiding In deze collegeperiode groeien naar drie treinen per uur op het traject Leeuwarden Zwolle Voor het traject Leeuwarden-Groningen zorgen wij voor de voorbereiding van de infrastructurele aanpassingen om een uitbreiding van drie naar vier treinen per uur mogelijk te maken 1.2 Datawarehouse aanpassen aan nieuwe concessiehouder 1.3 Programma Duurzaam Openbaar Vervoer Hoofdstructuur: Openbaar (bus)vervoerconcessie Noord- en Zuidwest-Fryslân waarbij wordt ingezet op een zo goed mogelijk voorzieningenniveau, waarbij de succesvolle verbeteringen in de lopende concessie gehandhaafd blijven Hoofdstructuur: OV bewerkstelligen dat naast een vervoerswaarde ook meerwaarde biedt aan de maatschappij en zorgt voor continuïteit, zowel in het netwerk als continuïteit voor de toekomst (betaalbaarheid) Platteland: Onderzoek, lokaal en van onder op, naar nieuwe vormen van Openbaar Vervoer die het antwoord zijn op kleinschalige vervoersoplossingen in het landelijk gebied door het opzetten van pilots Infra/knooppunten: vormgeven verbeteringen afgestemd op specifieke eisen van het gebruik (verbeteringen op het gebied van uitstraling, veiligheid, toegankelijkheid, en comfort). Knooppunten worden ingebed in de samenleving Duurzame brandstoffen: realisatie vulpunt groen gas Leeuwarden, voor het rijden van de stadsdienstbussen Leeuwarden op groen gas en de aanschaf van zes elektrische bussen + realisatie oplaadpunten en stalling Schiermonnikoog, vóór de start van de nieuwe concessie per 09 december ICT-toepassingen: deze staan ten dienste van de doelen uit de visie Duurzaam OV en de daaruit voortvloeiende projecten en pilots. Het maakt projecten mogelijk die anders niet mogelijk zijn. Twee uitgangspunten: - Goed regelen van beschikbaarheid en betrouwbaarheid van data achter de schermen - Faciliteren en aanjagen van concrete reisinformatie aan de reiziger vóór de schermen 1.2 Datawarehouse Het datawarehouse-systeem wordt met een kleine vertraging begin 2013 ingericht voor de nieuwe vervoerder. Hierdoor is er inzicht in de prestaties van de nieuwe vervoerder Vervoer platteland In 2012 is een symposium voor OV in het landelijk gebied gehouden. Alle dorpsbelangen en gemeenten waren hiervoor uitgenodigd. Hier is geïnformeerd over oplossingen voor kleinschalig vervoer in het landelijk gebied. De pilot Omnibus in Burdaard is inmiddels van start gegaan. Hierbij worden vrijwilligers ingezet voor zowel zorgvervoer als aansluitend openbaar vervoer Haltes en busstations Het beleid voor de wenselijke vormgeving en verbetering busstations en haltes zal in 2013 worden vastgesteld. Het opstellen van beleid voor busstations heeft vertraging opgelopen door de omvang van de met spoed uitgevoerde verbeteringen. Deze betreffen de veiligheid, toegankelijkheid, het comfort en het beheer van de aangekochte stations. Het geld voor de noodzakelijke verbeteringen is uitgegeven zoals gepland. Voor haltes was het beleid beslisrijp, maar dit staat weer ter discussie vanwege de wens om uitstraling en herkenbaarheid toe te voegen. Daarom is hier geen geld op uitgegeven. In 65

68 2013 wordt beleid vastgesteld en een start gemaakt met de aanbesteding. Gunning is gepland eind 2013/begin Vulpunt groen gas Leeuwarden Het gasvulpunt bij de busstalling wordt in de zomer van 2013 gerealiseerd. Tot die tijd tanken de gasbussen op industrieterrein Schenkenschans in Leeuwarden ICT-toepassingen reisinformatie Voor de reisinformatie moet eerst beleid worden geformuleerd om tot verdere uitvoering te kunnen komen. Begin 2013 wordt beleid voor reizigersinformatie opgesteld. Wat heeft het gekost? Exploitatie Bedragen x 1.000,- Realisatie 2011 Begroting 2012 na wijziging Rekening 2012 Verschil begroting en rekening Baten Structurele budgetten Tijdelijke budgetten Overlopende passiva Totaal baten Lasten Structurele budgetten Tijdelijke budgetten Overlopende passiva Bedrijfsvoeringskosten Totaal lasten Resultaat voor mutatie reserves Mutatie reserves Resultaat na mutatie reserves Toelichting Per saldo is er een onderbesteding op dit beleidsveld van ,-. Structurele budgetten De geringe overschrijding van 2.000,- is veroorzaakt door extra mediabestedingen. Overlopende passiva De overlopende passiva hebben betrekking op de Brede Doeluitkering Verkeer en Vervoer (BDU). Investeringen Bedragen x 1.000,- Stand per Vermeerderingen Verminderingen Stand per Onderhanden werken Totaal

69 Toelichting De investeringen vanuit het Programma Duurzaam OV betroffen voor 2012 de aanschaf van de zes elektrische bussen en het aardgasvulpunt in Leeuwarden. Beide zijn in 2012 middels een Europese aanbesteding gegund. De bussen zijn gebouwd in China en worden begin 2013 overgedragen aan de provincie. In 2012 is 40% van het aankoopbedrag betaald en de rest volgt na definitieve oplevering in Voor het aardgasvulpunt zijn de voorbereidingskosten ten laste gekomen van de investering. De daadwerkelijke aanlegkosten worden in 2013 ten laste gebracht van de investeringskredieten. Beleidsveld 2.5 Verkeerseducatie en mobiliteitsbeïnvloeding Wat wilden we bereiken? (begrotingstekst 2012) Doel is de verkeersveiligheid verder te verbeteren waarbij extra wordt ingezet op de veiligheid van fietsers. In dit verband geven we uitvoering aan de Strategie verkeersveiligheid in overeenstemming met het PVVP. Wij willen dat weggebruikers zich bewust zijn van de risico s in het verkeer en weten hoe zij hun gedrag daarop aan kunnen passen. Het gebruik van milieuvriendelijk vervoer wordt gestimuleerd. Wij willen dat de inwoners van Fryslân de beschikbare mogelijkheden kennen en zo bewust een keuze kunnen maken. Hebben we bereikt wat we wilden bereiken? (doelrealisatie) Beleidsveld 2.5 Verkeerseducatie en mobiliteitsbeïnvloeding Ligt de doelrealisatie op schema? Zijn de gewenste resultaten gehaald? Zijn de kosten binnen het budget gebleven? Toelichting In 2012 vielen er in de provincie 27 verkeersdoden te betreuren, een lichte stijging ten opzichte van 2011 (23). Het aantal ernstig gewonden is nog niet bekend. In 2012 is de campagne Vriendelijk Verkeer van de Fietsersbond ondersteund. De Friese Fietsschool was een succes. Fietsvaardigheid op de elektrische, trapondersteunde, fiets gaat deel uit maken van de Fietsschool. Hebben we de gewenste resultaten bereikt? Gewenste resultaten uit begroting 2012 Beleid Tijd Geld 1. Verbeteren verkeersveiligheid met extra inzet voor fietsers 2. Weggebruikers zijn zich bewust van risico s en weten hoe hun gedrag aan te passen 3. Het gebruik van milieuvriendelijk vervoer is gestimuleerd 4. Inwoners kennen de beschikbare mogelijkheden en kunnen bewust kiezen Toelichting Het aantal deelnemers aan Trials is uiteindelijk iets achtergebleven bij de verwachting. Een aantal bijeenkomsten is geannuleerd. Er is energie gestoken in nieuwe wervingsmethoden. 67

70 Het aantal deelnemers aan Rijvaardigheidsdagen senioren is weliswaar achtergebleven bij de verwachting, maar ten opzichte van 2011 wel weer hoopvol gestegen. (Prestatie)indicatoren Onderwerp Indicator Doelwaarden 2012 Realisatie 2012 Aandacht voor jongeren Aantal scholen met verkeersveiligheidslabel Aandacht voor jonge Aantal deelnemers Trials automobilisten Aandacht jonge automobilisten en alcohol Aantal deelnemers Alcoholvrij op weg Aandacht jonge automobilisten, alcohol en drugs Ouderen Voorlichting/campagnevoering Aantal evenementen Responsible Young Drivers Aantal deelnemers Rijvaardigheidsdag Senioren Aantal wisselingen van de uitingen op mottoborden Wat heeft het gekost? Exploitatie Bedragen x 1.000,- Realisatie 2011 Begroting 2012 na wijziging Rekening 2012 Verschil begroting en rekening Baten Overlopende passiva Totaal baten Lasten Structurele budgetten Overlopende passiva Bedrijfsvoeringskosten Totaal lasten Resultaat voor mutatie reserves Mutatie reserves Resultaat na mutatie reserves Toelichting Per saldo is op dit beleidsveld sprake van een onderbesteding van ,-. Overlopende passiva De overlopende passiva hebben betrekking op de Brede Doeluitkering Verkeer en Vervoer (BDU). 68

71 3.3 Programma 3 Wetter Portefúljehâlder: mefrou C. Schokker-Strampel Wat woene wy mei dit programma berikke? (begruttingstekst 2012) It hawwen en hâlden fan in feilige en bewenbere provinsje en it yn stân hâlden en fuortsterkjen fan sûne en fearkrêftige wettersystemen dy t in duorsum gebrûk bliuwend garandearje. It giet dêrby om wettersystemen, wêrby t ekonomyske en ekologyske ûntwikkelings mei-inoar yn lykwicht binne. De provinsje hat op it mêd fan de wetterhúshâlding wetlik in regissearjende rol. It giet dêrby om it fêststellen fan it beliedsramt foar it wetterbehear, it tafersjoch op de wetterbehearders en de organisaasje fan it wetterbehear yn de provinsje. Oan dy rol is foarm en ynhâld jûn troch op e takomst rjochte belied út te setten om sa op e tiid klear te wêzen foar de heger wurdende seespegel, de klimaatferoaring en it grûnsakjen. Mei de ynset fan provinsjale middels kin ús regissearjende rol stal jûn wurde. De koers dy t de ôfrûne jierren ynset is yn it wetterbelied en dy t trochlutsen is nei it tredde Wetterhúshâldingplan, past yn it ramt fan it koälysje-akkoart Nije Enerzjy foar Fryslân sa t dat nei de Steateferkiezings yn 2011 fêststeld is. Dêr stiet as ferlange resultaat yn: Fryslân hat ek yn 2015 genôch, skjin en feilich wetter, en wat wy dogge: Wy sille mei faasje in takomstfisy ta stân bringe oer it ynrjochtsjen fan it Feangreidegebiet. Yn e hjerst fan 2011 krigen jimme in startnotysje foarlein. Dêrnei binne wy ein 2011 úteinset mei in yntegraal proses dêr t alle belanghawwers yn it gebiet oan meidwaan kinne. Der is ôfpraat dat der yn Lauwerseach in nij gemaal komt. Wy geane derfan út dat it Ryk en de wetterskippen Fryslân en Noorderzijlvest de kosten dêrfan op e noed nimme sille en dat it gemaal yn 2015 klear is. Dat slút oan by it wetterbelied foar de kommende jierren dat yn it Wetterhúshâldingsplan beskreaun is foar de trije beliedsmêden: wetterfeiligens, genôch wetter en skjin wetter. Dy yndieling is ek de basis foar de opset fan it beliedsprogramma Wetter yn dizze begrutting. Yn it belied wurdt omtinken jûn oan duorsumens en kwaliteit fan de romte en is der by de trije beliedsmêden fan wetter omtinken foar ynnovative techniken en oplossings. Yn de haaddoelstelling fan it belied komt de duorsumens ta utering, wylst dat begryp foar de trije beliedsmêden útwurke is en wurde sil by de útfiering fan maatregels. Foarbylden binne it ûntwikkeljen fan belied foar de takomstige ôfwettering fan Fryslân, dêr t sjoen is nei in tiidslimyt fan 50 oant 100 jier, it ûndersyk nei boarnen foar it duorsum winnen fan drinkwetter en it útgongspunt dat it wurkjen oan wâlen en kaaidiken foldwaan moat oan de easken fan bygelyks it ynpassen yn it lânskip. It Útfieringsprogramma Koersfêst mei nij realisme neamt as ferlange resultaat: Wy stelle Wetterskip Fryslân by steat om by it oanpakken fan wâlen en kaaien omreden fan wetterfeiligens ek omtinken te jaan oan natuer en rekreaasjemooglikheden. Wy kombinearje dêrmei yntegraal ferskate beliedsdoelen. Belied yn plannen is lykwols net genôch; der moat ek wat barre! By it útfieren fan it belied hawwe de neikommende begripen in foaroanplak: gebietsrjochte wurkje, wurk mei wurk meitsje, de skeppe yn e grûn en duorsum, ynnovatyf en moai. Dat moat derta liede dat wy yn ús provinsje Wiis mei Wetter binne: wiis om t wy ferstân fan wetter hawwe en 69

72 wiis om t wy genietsje fan de kwaliteiten fan wetter yn de wrâld om ús hinne dêr t wy mei safolle nocht yn libje. It útfieren fan it wetterbelied is oan de wetterbehearders. Mei Wetterskip Fryslân wurde alle jierren ôfspraken makke en fêstlein yn it Útfieringsprogramma Wetterbehear yn Fryslân. Wy freegje de behearders om ús de ynformaasje te jaan dy t fanneden is, sadat wy it Ryk en Provinsjale Steaten ferslach útbringe kinne oer hoe t it troch de provinsje fêststelde belied yn de praktyk stal krijt. Hawwe wy berikt wat wy berikke woene? (realisaasje doelen) Beliedsmêden 3.1 Wetterfeiligens Leit de realisaasje fan de doelen op skema? Binne de ferlange resultaten helle? Binne de kosten binnen it budzjet bleaun? 3.2 Genôch wetter 3.3 Skjin wetter 3.1 Wetterfeiligens It fuortsterkjen fan de primêre kearings ferrint goed. Yn e hjerst hawwe Ryk, provinsje en gemeenten in yntinsjeferklearring foar de lizzing fan de primêre kearings op Flylân en Skylge tekene. Yn it Deltaprogramma is yn 2012 úteinset mei it opsetten fan in ramtwurk fan mooglike nei kânsen biedende strategyen. By it opknappen fan wâlen en kaaien is nettsjinsteande de temporisaasje mear fuortgong makke as foar 2012 ôfpraat wie. It giet goed mei de bestriding fan de wetterkninen. 3.2 Genôch wetter Foar it peilbehear binne tolve fan de njoggentjin wettergebietsplannen dy t it wetterskip plend hat yn útfiering. By it ynrjochtsjen fan it wettersysteem ferrint de útwreiding fan de wetterberging yn de Fryske boezem flot. It ta stân bringen fan ekstra wetterberging yn de dielwettersystemen (polders) rint fertraging op. Dêr binne Deputearre Steaten mei it wetterskip oer yn petear. Yn e rin fan 2012 is mei de presintaasje fan de Businesscase Gemaal Lauwerseach dúdlik wurden dat it gemaal Lauwerseach net yn 2015 ta stân brocht wurde kin. Deputearre Steaten beriede harren yn e mande mei oare partijen op de ûntstiene situaasje. Út it eachpunt fan wetterfeiligens liket de bou fan it gemaal neffens de wetterskippen earst yn 2030 needsaak te wêzen. Troch de yngripende besunigings fan it Ryk op de bestriding fan ferdroeging binne dêr yn 2012 hast gjin maatregels foar útfierd. 3.3 Skjin wetter De útfiering fan maatregels foar de Ramtrjochtline Wetter troch Wetterskip Fryslân leit meastepart op skema. Troch besunigings fan it Ryk is der fertraging by it opknappen fan beken en by it ta stân bringen fan natuerfreonlike wâlen by de beken. Yn de wetterstring is mei de earste projekten úteinset of binne dy oplevere en/of ôfsletten. De wetterpartijen yn Fryslân hawwe in Green Deal mei it Ryk sletten oer ynnovaasje yn de wetterstring. 70

73 Wat hat it programma koste? Eksploitaasje Bedraggen x 1.000,- Realisaasje 2011 Begrutting 2012 nei wiziging Rekken 2012 Ferskil begrutting en rekken Baten 3.1 Wetterfeiligens Genôch wetter Skjin wetter Baten mei-inoar Lesten 3.1 Wetterfeiligens Genôch wetter Skjin wetter Lesten mei-inoar Resultaat foar mutaasje reserves Mutaasje reserves Resultaat nei mutaasje reserves Taljochting De ôfwikings op programmanivo wurde by de ôfsûnderlike beliedsmêden taljochte. Beliedsfjild 3.1 Wetterfeiligens Wat woene wy berikke? (begruttingstekst 2012) Wetterfeiligens is in wetlike taak. It Ryk stelt foar in grut part it belied foar de primêre wetterkearing fêst. Wy folgje de beliedsûntwikkeling en dogge der alles oan om it Fryske belang genôch werom te sjen yn it lanlike belied. Fan 2010 ôf wurket it Ryk yn e mande mei de regio s oan it Deltaprogramma. Yn dat programma wurdt ûndersocht hoe t Nederlân yn de takomst feilich holden wurde kin. De regionale wetterkearings, lykas boezemkaaien, de Lauwersmardyk en de eardere seediken, moatte oan de provinsjale feilichheidsnoarmen foldwaan. De behearders soargje derfoar dat de kearings op oarder binne en hifkje de kearings geregeldwei oan de jildende noarmen. Foar de Lauwersmardyk en de eardere seediken betsjut soks, dat de besteande situaasje oanholden wurdt. Foar de boezemkaaien fiert it Wetterskip Fryslân it Herstelprogramma Oevers en Kaden út. Alle jierren wurdt trochinoar 66 km kaaien opholpen. Fersterkings fan de wetterkearings wurde sa útfierd dat der oan de romtlike kwaliteit bydroegen wurdt. Yn de romtlike oardering wurdt rekken holden mei it (takomstige) romtebeslach fan de wetterkearings. De wetterskippen soargje der ek foar dat der gjin skea troch wetterkninen en beverrotten oan de kearings ûntstiet. Yn trije jier tiid wolle wy nei 0,25 fongen wetterkninen yn e oere. 71

74 Hawwe wy berikt wat wy berikke woene? (realisaasje doelen) Beliedsmêd 3.1 Wetterfeiligens Leit de realisaasje fan de doelen op skema? Binne de ferlange resultaten helle? Binne de kosten binnen it budzjet bleaun? Oer it generaal leit de realisaasje fan de doelen op skema. Deputearre Steaten hawwe yngeand oan it nasjonale Deltaprogramma meiwurke. Yn 2012 binne de mooglike strategyen ûntwikkele. Dy wurde yn 2013 fierder útwurke nei kânsen biedende strategyen. De stúdzje Veiligheid Nederland in Kaart 2 foar dykring 6 (Fryslân en Grinslân) sil in better ynsjoch jaan yn de oerstreamingsrisiko s. Yn 2013 wurde de definitive resultaten ferwachte. Yn 2012 is in yntinsje-oerienkomst tekene tusken Ryk, provinsje en de gemeenten Flylân en Skylge oer de lizzing fan de primêre wetterkearings. Dêrmei is in grutte stap set om de lizzing fêstlein te krijen, lykas yn it Streekplan Fryslân opnommen is. It opknappen fan de wâlen en kaaien stiet ûnder druk troch besunigings by Wetterskip Fryslân. Yn 2012 is dochs goed 67 km opknapt. Fierder binne Deputearre Steaten en Wetterskip Fryslân úteinset mei it tarieden fan de hifking fan de regionale wetterkearings. Dy wurdt yn de perioade útfierd. Mei de bestriding fan wetterkninen giet it goed. Yn 2012 binne wetterkninen fongen. Dêrmei is de ûnderkontrôledoelstelling fan 0,25 fangsten yn e oere helle en is ek it doel foar 2012 ryklik helle. Hawwe wy de ferlange resultaten helle? Ferlange resultaten út begrutting 2012 Belied Tiid Jild 1. Wetterskip Fryslân fiert it dykfersterkingsprogramma foar de primêre wetterkearings en opknapprogramma foar de kaaien by de Fryske boezem del neffens de plenning út. 2. By de útfiering fan de programma s wurdt it LNK-ôfwagingsramt (lânskip, natuer en kultuer) brûkt en binne ynnovative en yntegrale oplossings konkreet makke. 3. Deputearre Steaten advisearje oer it sânsuppleesjeprogramma op de Waadeilannen, yn ferbân mei de ôfspraken oer it dynamysk kustbehear. Feiligens is dêrby it útgongspunt. 4. De eksakte reservearringssônes fan de primêre wetterkearings binne yn de lêger fan de wetterkearingbehearders en yn de bestimmingsplannen fan de gemeenten opnommen. 5. De regionale kearings binne troch de gemeenten yn harren bestimmingsplannen fêstlein. 6. De lêgers fan de boezemkaaien binne yn 2012 by de tiid brocht. 7. It boubelied foar de reservearringssônes foar primêre wetterkearings wurdt foarm en ynhâld oan jûn; foar de boezem en yn polders wurdt sa heech mooglik boud. 8. By romtlike ûntjouwings is foarútrûn op de takomstige binende boezemwetterstannen. 9. De primêre wetterkearings binne hifke (3 e hifking) en de resultaten fan feilichheidshifking III binne yn it Heechwetterbeskermingsprogramma opnommen. 10. By de bestriding fan de wetterkninen wurdt it fangstnivo yn 2012 op syn minst op 0,40 fangsten yn e oere holden. 11. Foar de Ôfslútdyk wurdt yn 2012 yn e mande mei Ryk en de oanbelangjende regionale partijen de brede oanpak (blue energy ensfh.) útwurke (sjoch programma 6). 12. Yn de perioade wurket de provinsje mei oan it 72

75 Ferlange resultaten út begrutting 2012 Belied Tiid Jild Deltaprogramma. By de regionale dielprogramma s foar it Waad en de Iselmar drage wy by oan de útwurking dêrfan en bringe wy it Fryske belang yn, likegoed as foar de lanlike programma s. Yn deselde perioade stelle wy in kustfisy op dêr t in ramt yn fêstlein wurde sil foar de romtlike ûntjouwing yn de kustsône. Tegearre mei it útwurkjen fan it Deltaprogramma leit dêr in kâns om ynnovative oplossings, kwelderfoarming, it brûken fan de bûtendykse gebieten en de ferantwurdlikheden yn dy gebieten yn Fryslân fierder te ferkennen. Taljochting It fuortsterkjen fan de primêre kearings ferrint goed. Ein 2012 hat Wetterskip Fryslân mei-inoar acht fan de alve plende projekten folbrocht. Yn e hjerst hawwe Ryk, provinsje en gemeenten in yntinsjeferklearring tekene foar de lizzing fan de primêre kearings op Flylân en Skylge tekene. Yn it Deltaprogramma is yn 2012 mei-inoar wurke oan it fierder útwurkjen fan mooglike nei kânsen biedende strategyen. By it opknappen fan wâlen en kaaien is nettsjinsteande de temporisaasje mear fuortgong makke as ôfpraat wie. Yn 2012 binne, yn oparbeidzjen mei it wetterskip, de earste stappen set om mei it hifkjen fan de boezemkaaien úteinsette te kinnen. (Prestaasje)yndikators Ûnderwerp Yndikator Nulmjitting Doelwearden 2012 Realisaasje 2012 Primêre Tal út te fieren 9 oant wetterkearings fersterkingsplannen + 2 oant 2017 Boezemkaaien Tal kilometers 264 km yn 4 jier Bestriding wetterkninen Tal fangsten yn e oere 0,45 wetterkninen yn e oere 0,40 0,14 Primêre kearings Yn 2012 binne fiif fuortsterkingsplannen ôfsletten. It giet dêrby om twa projekten foar de stienbeklaaiïng en de havendammen by Starum en de Rienslús op e Lemmer. Boppedat binne trije plannen ferfallen, om t bliken dien hat dat de oanbelangjende trije keunstwurken oan de Iselmar by neier ûndersyk dochs oan de noarm foldogge. Dat is yn 2012 definityf ôfhannele. Yn 2010 en 2011 wiene al trije projekten oplevere: Skylge granytblokken, doarren yn de Johan Frisoslús en de havendaam op e Lemmer. Dat betsjut dat oan e ein fan 2012 mei-inoar acht fan de alve fuortsterkingsplannen klear binne, soks op grûn fan de oanpaste nulmjitting oant en mei Boezemkaaien It opknappen fan wâlen en kaaien stiet ûnder druk troch besunigings by Wetterskip Fryslân. Ôfpraat is dat, yn stee fan 66 km, yn km oanpakt wurdt. Dat is ryklik slagge. Yn 2012 is 67 km opknapt. 73

76 Wat hat it beliedsmêd koste? Eksploitaasje Bedraggen x 1.000,- Realisaasje 2011 Begrutting 2012 nei wiziging Rekken 2012 Ferskil begrutting en rekken Baten Strukturele budzjetten Baten mei-inoar Lesten Strukturele budzjetten Tydlike budzjetten Bedriuwsfieringskosten Lesten mei-inoar Resultaat foar mutaasje reserves Mutaasje reserves Resultaat nei mutaasje reserves Beliedsfjild 3.2 Genôch wetter Wat woene wy berikke? (begruttingstekst 2012) Genôch wetter betsjut net tefolle en net te min. Dat stribjen jildt foar grûn- en oerflaktewetter. Genôch wetter is in wetlike taak. Mei technyske en romtlike maatregels wurdt wurke oan in mânsk en fearkrêftich wettersysteem, dat klear is om de gefolgen fan de klimaatferoaring op te fangen. Yn 2015 moat foldien wurde oan de noarmen foar regionale wetteroerlêst. Mei duorsum peilbehear wolle wy, rekken hâldend mei de klimaatferoaring, de ferskate funksjes en foarmen fan grûngebrûk sa goed mooglik betsjinje. Negative effekten foar natuergebieten, gebouwen en lânbou moatte foarkommen wurde. By it foarkommen fan skea is it op en nij besjen fan fêststelde funksjes in mooglikheid. In lykwichtige oanpak fan wettertekoarten en in goede ferdieling fan ynrinwetter yn perioaden fan droechte út de Iselmar wei, drage dêr ek oan by. De lânbou krijt by dat alles yn it bysûnder omtinken: it sâlter wurden fan de grûn, it sakjen fan it meanfjild troch feanoksidaasje en oantaasting fan bebouwing en natuer. De ferdroeging fan de natuer wurdt oer twa spoaren bestriden: it útfieren fan de mei it Ryk oerienkommen TOP-list en troch al wurkjend yn te spyljen op de mooglikheden dy t harren foardogge. By it grûnwetter stribje wy nei: It duorsum brûken fan grûnwetter, sûnder ûnevenredige skea oan oare belangen; In betroubere en duorsume wetterwinning, mei grûnwetter yn 2020 foar op syn meast 50% as boarne; It leverjen fan in bydrage oan de CO 2 -reduksje en in fermindering fan it brûken fan fossile brânstoffen, troch it stimulearjen fan boaiemenerzjysystemen (WKOsystemen). 74

77 Hawwe wy berikt wat wy berikke woene? (realisaasje doelen) Beliedsmêd 3.2 Genôch wetter Leit de realisaasje fan de doelen op skema? Binne de ferlange resultaten helle? Binne de kosten binnen it budzjet bleaun? Taljochting It byld fan it beliedsmêd Genôch wetter as gehiel is wat minder posityf as de jierren dêrfoar. Benammen de fertraging yn it foarinoar krijen fan de finansiering fan it gemaal Lauwerseach spilet dêr in rol by. De fertraging fan de bestriding fan de ferdroeging yn natuergebieten en it benefterbliuwen fan it ta stân bringen fan mear wetterberging yn de polders (dielgebieten) bepale ek dat byld. Dat skuort net út dat it wetterskip in stik hinne is mei it ynrjochtsjen fan in robúst en fearkrêftich wettersysteem. It trajekt foar de bepaling fan it ferlange peilbehear rint wat fertraging op. Op it stuit binne tolve fan de njoggentjin plende wettergebietsplannen yn útfiering. Fan de lânbougrûnen hat 93% in goede realisaasje fan de doelen. Dat docht bliken út de berekkenings oer de perioade Út de berekkening fan de realisaasje fan de doelen by natuer komt nei foaren dat 53% net foldocht. Dat is in oerflakte fan goed ha. Der kin fêststeld wurde dat it besteande peilbehear yn Fryslân de funksje lânbou oer it generaal goed betsjinnet en dat it peilbehear foar de funksje natuer noch net oeral foarinoar is. Hawwe wy de ferlange resultaten helle? Ferlange resultaten út begrutting 2012 Belied Tiid Jild 1. De provinsje sjocht ta op it peilbehear en beoardielet oft de neistribbe peilen yn peilbesluten, dy t elkenien rieplachtsje kin, fêstlein binne. Der is genôch foarútgong boekt om uterlik yn 2014 foar alle gebieten yn Fryslân it ferlange peilbehear op te stellen en uterlik yn 2015 fêst te stellen. 2. By it peilbeslút foar de Lauwersmar is rekken holden mei de betsjutting fan de Lauwersmar foar de ôfwettering fan Fryslân. 3. It beslút fan de Steaten fan 9 febrewaris 2011 om hegere simmerpeilen yn it feangreidegebiet as mooglikheid mei te nimmen by it ferlange peilbehear goed yn it belied opnommen is (oanpassing fan it tredde Wetterhúshâldingsplan). 4. Op grûn fan in brede oanpak is in langetermynfisy opsteld foar it Fryske Feangreidegebiet. Wetter sil in wichtich ûnderdiel wêze by it opstellen fan dy fisy. 5. De provinsje sjocht ta op it ta stân bringen fan de regionale wetteroerlêstnoarmen en beoardielet oft der foarútgong boekt is mei it opstellen troch it wetterskip fan in gebietsdekkende kaart dêr t noarmen op steane foar de regionale wetteroerlêst en oft ynsjoch jûn is yn de maatregels dy t nedich binne om dy noarmen te heljen. 6. It ûndersyk nei it sâlter wurden fan de grûn yn is klear. Besjoen wurdt hoe t de ynformaasje út dat ûndersyk tapast wurde kin by it opstellen fan de wettergebietsplannen foar it noardlike klaaigebiet fan Fryslân en de waadeilannen. 7. Der binne foarderings by it tarieden en realisearjen troch it wetterskip fan de maatregels dy t nedich binne om it fêsthâlden, it bergjen en it ôffieren fan wetter te regeljen (gemaal Lauwerseach, 300 ha boezemútwreiding, 100 ha retinsjegebieten, 450 ha ekstra iepen wetter yn dielsystemen en maatregels yn stedsgebieten). 8. Ûndersocht is wat de hjoeddeiske en takomstige wettertekoarten binne en hokker maatregels nommen wurde kinne om de tekoarten sa lyts mooglik te hâlden. 75

78 Ferlange resultaten út begrutting 2012 Belied Tiid Jild 9. Yn it gefal fan in situaasje fan ekstreme droechte wurde, troch it tapassen fan de ferkringingsrige en troch it ynbringen fan aktuele kennis, de regionale belangen behertige yn it droechte-oerlis. 10. De ferdroeging (yn 2010 sa n ha) wurdt oer twa spoaren tsjingien: mei de Top-list en al dwaande hoopje wy alle jierren 500 ha oan te pakken. 11. Oanfragen foar grûnwetterfergunnings wurde mei it tapassen fan it yn it Wetterhúshâldingsplan formulearre belied ôfhannele. It grûnwetterbehear en de fergunningferliening by de provinsje en it wetterskip wurde opinoar ôfstimd. De basis foar de ôfstimming is it oerdrachtsdokumint grûnwettertaken. 12. Yn 2012 sil útfiering jûn wurde oan de beliedsnotysje Waarmte- en Kjeldopslach (WKO). Wichtich ûnderdiel dêrby is de gearwurking tusken gemeenten en de provinsje om mei-inoar de ferskate WKOsystemen yn byld te bringen. Wy stribje der yn it bysûnder nei dat yn in pear grutte nijbouwiken en op nije bedriuweterreinen kombinearre WKO-systemen oanlein wurde. It tsjingean fan ynterferinsje tusken de systemen krijt omtinken. 13. Foar de drinkwetterfoarsjenning wurdt stribbe nei lykwicht tusken fraach en oanbod. Der wurdt ûndersocht hoe t duorsume tapassing fan oerflaktewetter, it ferminderjen fan it oandiel swiet grûnwetter en it op en nij brûken fan reinwetter ta stân brocht wurde kin. Der wurdt ek in foarljochtingskampanje taret om it besparjen fan drinkwetter te befoarderjen. 1. Peilbehear en 5. Wetteroerlêst Wetterskip Fryslân docht alle war om de saneamde wettergebietsplannen ta stân te bringen. Yn dy plannen komme de neikommende subtema s út it tredde Wetterhúshâldingsplan oan e oarder: duorsum peilbehear, omgean mei ekstreme delslach en de útwurking fan de Ramtrjochtline Wetter foar de dielwettersystemen en de bestriding fan de ferdroeging fan natuergebieten. Yn 2012 hawwe Deputearre Steaten ynstimd mei trije wettergebietsplannen (Skiermûntseach, Keningsdjip en Ferwerderadiel). Fan de njoggentjin plannen binne mar leafst tolve yn útfiering. In pear dêrfan hat it wetterskip yn 2012 fêststeld. Dy wurde yn 2013 oan Deputearre Steaten oanbean. Al is der dus fuortgong, de plenning rint wat út. 2. Peilbeslút Lauwersmar en 7. Gemaal Lauwerseach Yn e rin fan 2012 is op grûn fan de Businesscase Gemaal Lauwerseach dúdlik wurden dat it gemaal Lauwerseach net yn 2015 ta stân brocht wurde kin. De konklúzje fan de wetterskippen datoangeande is dat, as de finansiering foar de natuer yn de Lauwersmar genôch is, realisaasje yn 2020 mooglik is. De ekstra kosten bedrage yn dat gefal 49 mln. Út it eachpunt fan wetterfeiligens liket de bou fan it gemaal neffens de wetterskippen earst yn 2030 in needsaak. De útwreiding fan de wetterbergingskapasiteit fan de Fryske boezem ferrint flot. It ta stân bringen fan ekstra wetterberging yn de dielwettersystemen (polders) rint fertraging op (foar in part troch it útgongspunt fan frijwillige oankeap fan grûn). In tredde part fan de doelstellings yn it Wetterhúshâldingsplan is ta stân brocht. It is dúdlik dat Wetterskip Fryslân de plenning foar 2015 (realisaasje 450 ha wetterberging) net helje sil. Dêr binne Deputearre Steaten mei it wetterskip oer yn petear. Dy wetterbergingsopjefte (út in eachpunt fan wetterkwantiteit) foar de dielsystemen is (as resultaatferplichting) ien op ien keppele oan de wetterkwaliteitsopjeften yn de Ramtrjochtline Wetter. It net ta stân bringen fan de berging yn dielsystemen rekket dus sawol it wetterkwaliteits- as it wetterkwantiteitsbelied. 10. Ferdroeging Troch de yngripende besunigings fan it Ryk op de bestriding fan de ferdroeging binne dêr yn 2012 hast gjin maatregels foar útfierd. Allinnich mei de bestriding fan de ferdroeging 76

79 op Skiermûntseach is úteinset. De fertraging is meastepart ûntstien troch de ûnwissigens oer de ynset fan ILG-middels troch yn de ryksplannen op de EHS te besunigjen. Dêrtroch rinne wy no achter op de plenning en jouwe wy op it stuit te min ynhâld oan de resultaatferplichting op grûn fan de Ramtrjochtline Wetter. De gefolgen dêrfan foar it belied yn it Wetterhúshâldingsplan bringe wy yn e maitiid fan 2013 yn byld by it opstellen fan de tuskenbalâns : de tuskentiidske hifking fan it Wetterhúshâldingsplan. (Prestaasje)yndikators Ûnderwerp Yndikator Nulmjitting Doelwearden 2012 Realisaasje 2012 Regionaal It útfieren fan maatregels yn Goed op 500 ha 237 ha wetter-systeem hektaren skema Regionale Hektaren dy t net oan de noarm ha ha - wetteroerlêst foldogge Ferlange peilbehear Hektaren foar it trajekt winske peilbehear ha ha ha Ferdroege natuer Tal hektaren dêr t maatregels foar nommen wurde ha 500 ha 0 ha Regionaal wettersysteem It regionale wettersysteem is fierder ynrjochte mei 17 ha boezemberging en 220 ha berging yn de polders (dielsystemen). Der is ek in gebiet fan ha mei keardammen ynrjochte en is de gemaalkapasiteit fan 250 ha polders fergrutte. Regionale wetteroerlêst Op it stuit kin gjin útspraak dien wurde oer it heljen fan de doelwearde foar 2012 (2.100 ha). Dy doelwearde is opnommen as in opjefte foar trije jier ( ). Troch de fertraging by de opstelling fan de wettergebietsplannen (sjoch dêrfoar de taljochting by de ferlange resultaten 1 en 5), skoot it nimmen fan maatregels foar it tefoaren kommen fan regionale oerlêst op. Fierder docht by it ûndersyk foar it opstellen fan de wettergebietsplannen bliken dat de situaasje soms better is as wy tochten en dat de opjefte dêrtroch lytser is. As lêste spilet in rol dat de nije hifking fan de regionale oerlêst op grûn fan de nijste klimaatsenario s, net yn 2012 mar yn 2013 útfierd wurdt. Ferdroeging Troch de ryksbesunigings kinne de plende maatregels net útfierd wurde. Dêrtroch wurdt de doelwearde foar de bestriding fan de ferdroeging net helle. 77

80 Wat hat it beliedsmêd koste? Eksploitaasje Bedraggen x 1.000,- Realisaasje 2011 Begrutting 2012 nei wiziging Rekken 2012 Ferskil begrutting en rekken Baten Foarsjennings Oerrinnende passiva Baten mei-inoar Lesten Strukturele budzjetten Tydlike budzjetten Foarsjennings Oerrinnende passiva Bedriuwsfieringskosten Lesten mei-inoar Resultaat foar mutaasje reserves Mutaasje reserves Resultaat nei mutaasje reserves Foarsjennings It ferskil ad ,- (resultaat) wurdt benammen teweibrocht troch ekstra útjeften foar it skeaûndersyk Terwisscha en it dêrop weromfoardere bedrach troch de provinsje nei it ôfsluten fan it ûndersyk. Der is fan t jier mei-inoar ,- oan de foarsjenning Grûnwetterplan ûntlutsen. Balânspost foarsjennings Oersjoch en ferrin foarsjenning x 1.000,- Stân op Tafoeging Brûkt Stân op Grûnwetterplan Beliedsfjild 3.3 Skjin wetter Wat woene wy berikke? (begruttingstekst 2012) It ta stân bringen fan de wetterkwaliteitsdoelen (gemy, ekology en it ynrjochtsjen) is langetermynwurk, dat foar in grut part troch de Europeeske regeljouwing stjoerd wurdt; de doelen binne keppele oan de jierren 2015, 2021 en Dat jildt likegoed foar oerflaktewetter as foar grûnwetter. De te nimmen maatregels binne ûnder oaren rjochte op it berikken fan in goede wetterkwaliteit yn natuergebieten en fan de swimwetterlokaasjes. Wy stribje ek nei ekstra beskerming fan de kwaliteit fan it grûnwetter yn grûnwetterbeskermingsgebieten. Emisjes út de wetterstring wei meie gjin beheining wêze foar it ta stân bringen fan de gemyske en ekologyske kwaliteit fan it oerflaktewetter. Partijen yn de wetterstring yn Fryslân fiere harren taken tsjin sa leech mooglike kosten út. Troch goed mei-inoar op te arbeidzjen fiere hja harren taken sa doelmjittich, transparant, duorsum en ynnovatyf mooglik út. 78

81 Fierder wolle wy deroan bydrage dat it tal minsken sûnder duorsume tagong ta skjin drinkwetter en sanitêre foarsjennings yn 2015 yn e hiele wrâld de helte minder is. Dat is millenniumdoelstelling 7 fan de Feriene Naasjes. Dy doelstelling is yn it Skoklânakkoart opnommen. De provinsje docht mei oan it Zambezi-projekt troch fjouwer jier lang jiers beskikber te stellen en troch syn rol as oanfreger fan subsydzje. Besocht wurdt om 1,9 mln. minsken yn treddewrâldlannen tagong ta skjin wetter en sanitêre foarsjennings te jaan. Hawwe wy berikt wat wy berikke woene? (realisaasje doelen) Beliedsmêd 3.3 Skjin Wetter Leit de realisaasje fan de doelen op skema? Binne de ferlange resultaten helle? Binne de kosten binnen it budzjet bleaun? Taljochting Oer it gehiel nommen giet it wol goed yn it beliedsmêd Skjin wetter. Wol is der fertraging by de útfiering fan in tal maatregels op grûn fan de Ramtrjochtline Wetter: berging yn dielsystemen, it opknappen fan beken, natuerfreonlike wâlen en bestriding fan de ferdroeging. De ferdroeging is meastepart ûntstien troch de ûnwissigens oer de ynset fan middels troch yn de ryksplannen te besunigjen op de Ekologyske Haadstruktuer (EHS). De oare ûnderdielen fan it beliedsmêd Skjin wetter ferrinne neffens de plenning. Hawwe wy de ferlange resultaten helle? Ferlange resultaten út begrutting 2012 Belied Tiid Jild 1. Maatregels yn ferskate wetterlichems binne neffens de KRW- Beslisnota 2008 útfierd en it behear fan wetterskippen, gemeenten, provinsje en oare oanbelangjende partijen, is geskikt genôch om de KRW-doelen wier te meitsjen. 2. Yn Natuera 2000-gebieten en de oare EHS-gebieten binne maatregels nommen en is de wurkwize fuortset, wêrby t de mooglikheden foar it ferbetterjen fan de wetterkwaliteit yn de EHS nei projekt besjoen wurdt. Yn 2012 wurdt besjoen wat de ynfloed fan de ryksbesunigings dêrop is. 3. De mooglikheden fan eksterne finansiering wurde optimaal benuttige. Ryksmiddels foar it ferbetterjen fan de wetterkwaliteit dy t oan it YLG tafoege binne, binne programmearre fia it pmjp 4. By nije romtlike ûntjouwings mei de wetterhifking is ûndersocht oft de wetterkwaliteit net efterútgiet en, as soks fanneden is, dan passende maatregels nommen binne. 5. Oan alle oanbelangjende partijen wurdt alle jierren ferslach dien oer it behear, de nommen maatregels en de berikte wetterkwaliteit. In gearfetting fan de ynhâld en de resultaten fan it behear wurdt tastjoerd oan Provinsjale Steaten; oan it Ryk wurdt ferslach dien oer de fuortgong fan it útfieren fan de KRW-maatregels. 6. Der is dúdlikens oer de kwaliteit fan it grûnwetter en de risiko s op grûnwetterfersmoarging; it belied wurdt, as soks fanneden is, oanpast op grûn fan mjittings. 7. Binnen de eventuele nije begrinzing fan grûnwetterbeskermingsgebieten binne der gjin nije bedriuwen kommen mei aktiviteiten dy t yn striid binne mei de regels út de provinsjale Miljeu-oardering. Foar besteande riskante aktiviteiten jildt in skerpere hanthavening. 8. De besteande 48 oanwiisde swimwetterlokaasjes yn Fryslân foldogge oan de stelde easken. Wetterskippen, gemeenten en oare behearders fiere de needsaaklike maatregels út. De wetterbehearders hawwe de 79

82 Ferlange resultaten út begrutting 2012 Belied Tiid Jild swimwetterprofilen opsteld; der binne foarskriften opsteld foar it nimmen fan maatregels, lykas it oanwizen of it ynlûken fan de oanwizing fan swimwetterlokaasjes, as de grinzen fan de swimwetternoarmen net yn acht nommen wurde. Goede en aktuele ynformaasje oer de tastân fan it swimwetter is beskikber op it ynternet, de swimwettertillefoan en mei buorden by de swimwetterlokaasjes. 9. Gemeentlike riolearringsplannen binne beoardiele oan de hân fan it ramt dat yn it Wetterhúshâldingsplan opnommen is. Ûntheffings fan de soarchplicht foar riolearring yn it bûtengebiet binne beoardiele op grûn fan it ûntheffingsbelied. Yn de rin fan 2012 sille de gefolgen dúdlik wurde fan it lanlike Bestjoersakkoart Wetter foar de útfiering fan dy taken. 10. De emisjes út de wetterstring wurde troch de wetterbehearder beoardiele neffens it wetterkwaliteitsspoar; der moat foldien wurde oan de easken dy t de gemyske en ekologyske doelen fan it ûntfangende wetter freegje. De IBA s dy t by Wetterskip Fryslân yn behear binne, foldogge oan dy easken. 11. De nije KRW-noarmen foar oerflaktewetter wurde yn dizze planperioade troch de wetterbehearder ferwurke yn lossingsfergunnings foar RWZI s (rioelwettersuveringsynstallaasjes). 12. Yn it Bestjoersakkoart Wetterstring yn Fryslân binne op bestjoerlik mêd ôfspraken makke foar it útfieren fan taken en projekten yn it ramt fan de wetterstring. Dy ôfspraken krije stal yn it duorsumensanneks ynnovaasje programma wetterstring Fryslân ; dêr is ekstra jild foar reservearre. Ien en oar is bedoeld om de doelmjittigens mei 15 oant 20% te ferbetterjen, soks yn e rin fan de perioade KRW-Beslisnota 2008 en 2. Natuera en oare EHS-gebieten De útfiering fan maatregels op grûn fan de Ramtrjochtline Wetter (KRW) troch Wetterskip Fryslân leit foar in grut part op skema. Wetterskip Fryslân ferwachtet dat fan in tal maatregels mear útfierd wurdt as oant 2015 fereaske is, lykas fiskpassaazjes, berging yn de boezem en ynundaasjesônes by beken lâns. By in tal fan dy maatregels fan Wetterskip Fryslân is der yn 2012 fertraging ûntstien. De fertraging by natuerfreonlike wâlen by de beken en by it opknappen fan beken is foar in grut part teweibrocht troch de ryksbesunigings op de EHS. Deputearre Steaten ferwachtsje dat de útfiering troch it ûndertekene ûnderhannelingsakkoart Natuer en it regearakkoart wer op skema komme kin. It regearakkoart foarsjocht yn it beskikber stellen fan 200 mln. foar de Europeeske natueropjefte. De oanpassing fan de KRW-synergyprojekten draacht dêr ek oan by. De fertraging by berging yn de dielsystemen en natuerfreonlike wâlen by kanalen lâns is ûnderwerp fan petear mei Wetterskip Fryslân. De útfiering fan de KRW-maatregel bestriding ferdroeging op it Amelân rint achter op it tiidskema, meidat draachflak by de eilânbewenners weifallen is. By de oare sân projekten foar de bestriding fan de ferdroeging wie der yn 2012 gjin fuortgong yn de útfiering. Dy binne as KRW-maatregel troch de provinsje fêststeld en binne dêrmei in resultaatferplichting. Sjoch de taljochting by it beliedsmêd Genôch wetter. 12. Bestjoersakkoart Wetterstring Yn de wetterstring is mei de earste projekten úteinset of binne oplevere en/of ôfsletten. Yn 2012 is úteinset mei it proefprojekt ôffalwetterstringbedriuw gemeente Súdwest Fryslân en Wetterskip Fryslân. Oare gemeenten kinne oanheakje. De wetterpartijen yn Fryslân hawwe in Green Deal mei it Ryk sletten oer ynnovaasje yn de wetterstring. Mei ferskate partners sille wy Fryske ynnovaasjes yn de Fryske wetterstring tapasse. 80

83 (Prestaasje)yndikators Ûnderwerp Yndikator Nulmjitting Doelwearden 2012 Kwaliteit oerflaktewetter Swimwetterlokaasjes Wetterstring Begrinzing grûnwetterbeskermingsgebieten Tal fiskpassaazjes en hektaren natuerfreonlike wâlen Persintaazje opstelde profilen en oanbrochte buorden Tal út te fieren projekten fan it Bestjoersakkoart Tal gebieten dêr t de begrinzing besjoen is Mei de tarieding is úteinset Goed op skema Realisaasje en 50 ha >30 en 12 ha 100% 98% Mei de tarieding is úteinset Kwaliteit oerflaktewetter It tal fiskpassaazjes dat alle jierren oanlein wurde moat. It ta stân bringen fan de hektaren natuerfreonlike wâlen is fertrage (sjoch de taljochting dêrfoar by ferlange resultaat 1). Swimwetterlokaasjes De profilen foar de swimwetterlokaasjes binne opsteld en de buorden binne oanbrocht. Twa swimwetterlokaasjes wurde noch op en nij ynrjochte; dêr moatte de buorden ek noch oanbrocht wurde. Grûnwetterbeskermingsgebieten It opstellen fan de gebietsdossiers fan de tolve drinkwetterwinnings is ein 2012 ôfsletten. Dy dossiers biede de basis foar de yn 2013 op te stellen maatregelpakketten foar de beskerming fan de wetterwinning yn oparbeidzjen mei wetterbedriuw, gemeenten en wetterskip. Wat hat it beliedsmêd koste? Eksploitaasje Bedraggen x 1.000,- Realisaasje 2011 Begrutting 2012 nei wiziging Rekken 2012 Ferskil begrutting en rekken Baten Oerrinnende passiva Baten mei-inoar Lesten Strukturele budzjetten Tydlike budzjetten Oerrinnende passiva Bedriuwsfieringskosten Lesten mei-inoar Resultaat foar mutaasje reserves Mutaasje reserves Resultaat nei mutaasje reserves

84 82

85 3.4 Programma 4 Milieu Portefeuillehouder: mevrouw S.A.E. Poepjes Wat wilden we bereiken met dit programma? (begrotingstekst 2012) Fryslân is de mooiste provincie van Nederland. In ons uitvoeringsprogramma spreken we de ambitie uit om dat zo te houden. Het provinciaal milieubeleid borgt én versterkt waar nodig de kwaliteit van het Friese leefmilieu. Bij een duurzame samenleving hoort een verantwoord gebruik van het fysieke leefmilieu, zodat dit gebruik oneindig kan voortduren. Dit betekent dat er geen sprake kan zijn van schadelijke onttrekkingen of schadelijke toevoegingen aan het fysieke leefmilieu. Hoofddoelstelling van het Frysk Miljeuplan is dan ook om schadelijke onttrekkingen of toevoegingen aan het Friese leefmilieu in 2030 te hebben uitgebannen. Voor de planperiode van het Frysk Miljeuplan gelden daartoe de volgende doelstellingen: In 2015 voldoet het Friese fysieke leefmilieu aan alle geldende wettelijke normen. In verschillende gevallen streven we een hogere kwaliteit na dan vastgelegd in wettelijke normen. Deze hogere ambitie is vastgelegd in bestuurlijke afspraken. In de planperiode komen we deze afspraken na. Een duurzaam fysiek leefmilieu vereist op verschillende punten mogelijk een hogere kwaliteit dan nu is vastgelegd in wettelijke normen of bestuurlijke afspraken. In 2012 inventariseren we of, en zo ja, welke bijzondere milieukwaliteiten we in Fryslân nodig hebben voor een duurzame ontwikkeling. Hebben we bereikt wat we wilden bereiken? (doelrealisatie) Beleidsvelden 4.1. Basiskwaliteit & bewustwording Ligt de doelrealisatie op schema? Zijn de gewenste resultaten gehaald? Zijn de kosten binnen het budget gebleven? 4.2. Eco-effectiviteit 4.3. Duurzaam bodembeheer 4.4. Leefomgevingsbeleid 4.5. Regie & Strategie toezicht en handhaving 4.6. Uitvoering vergunningverlening, toezicht en handhaving Toestand Leefmilieu Eens per vier jaar wordt de rapportage Toestand Leefmilieu opgesteld. De slotconclusie van de meting van 2008 was dat Fryslân schoon is. Uit de voorlopige resultaten van de meting van 2012 blijkt dat de mate waarin het Friese leefmilieu voldoet aan geldende wettelijke normen, min of meer gelijk is gebleven ten opzichte van Dit betekent niet dat de inspanningen van de provincie geen effect hebben gehad; de opgave die voortvloeit uit wettelijke normen is namelijk ook groter geworden. Dit heeft meerdere oorzaken. Ten eerste is er aanvullend onderzoek gedaan waaruit blijkt dat de opgave groter is dan aanvankelijk gedacht (geluid, primaire waterkeringen). Ten tweede zijn er andere aanvullende of strengere doelstellingen van kracht zijn geworden (verdroging, zwemwater). Ten derde zijn er minder middelen beschikbaar om verbeteringen in de leefomgeving tot stand te brengen (natuur, ecologische verbindingszones). Voor één 83

86 dossier (klimaat) is de milieukwaliteit daadwerkelijk afgenomen, maar dan wel op een vrij lange tijdschaal, namelijk van decennia. Monitoringsrapportage 2011 Frysk Milieuprogramma In het najaar van 2012 behandelden Provinciale Staten de eerste monitoringsrapportage over het jaar 2011 van het Frysk Milieuprogramma. Hierbij is onder meer afgesproken dat het Gedeputeerde Staten het Frysk Miljeuprogramma op een aantal punten zal bijstellen en deze aangepaste versie medio 2013 aan Provinciale Staten zal voorleggen. De tweede monitoringsrapportage (over het jaar 2012) en de vierjaarlijkse rapportage Toestand Leefmilieu vormen de basis voor deze bijstelling. Wat heeft het programma gekost? Exploitatie Bedragen x 1.000,- Realisatie 2011 Begroting 2012 na wijziging Rekening 2012 Verschil begroting en rekening Baten 4.1. Basiskwaliteit & bewustwording 4.2. Eco-effectiviteit Duurzaam bodembeheer Leefomgevingsbeleid Regie & Strategie toezicht en handhaving 4.6. Uitvoering vergunningverlening, toezicht en handhaving Totaal baten Lasten 4.1. Basiskwaliteit & bewustwording 4.2. Eco-effectiviteit Duurzaam bodembeheer Leefomgevingsbeleid Regie & Strategie toezicht en handhaving 4.6. Uitvoering vergunningverlening, toezicht en handhaving Totaal lasten Resultaat voor mutatie reserves Mutatie reserves Resultaat na mutatie reserves

87 Beleidsveld 4.1 Basiskwaliteit en bewustwording Wat wilden we bereiken? (begrotingstekst 2012) Doel van dit beleidsveld is de basiskwaliteit van het Friese leefmilieu te bewaken en een gezonde, veilige en hoogwaardige leefomgeving te borgen. Wat betreft gezondheid en veiligheid wordt gesproken van basis- of minimumkwaliteit. Het Nationaal Milieubeleidsplan 4 (NMP4) legt de verantwoordelijkheid voor de basiskwaliteit of minimumkwaliteit van de leefomgeving primair bij de rijksoverheid. Via wet- en regelgeving geeft het rijk deze verantwoordelijkheid vervolgens door aan lagere overheden, zoals de provincie. De verantwoordelijkheid voor de invulling van een hoogwaardige leefomgeving ligt primair bij de provincies, gemeenten en waterschappen. Gedrag van consumenten heeft invloed op de basiskwaliteit van het Friese leefmilieu. Om deze basiskwaliteit te bewaken, richten we ons daarom ook op bewustwording en gedragsbeïnvloeding van de Friese burger. In 2012 gaan wij stimuleringsprojecten inzetten om het consumentengedrag van de Friese burger te verduurzamen. Hebben we bereikt wat we wilden bereiken? (doelrealisatie) Beleidsveld 4.1 Basiskwaliteit en bewustwording Ligt de doelrealisatie op schema? Zijn de gewenste resultaten gehaald? Zijn de kosten binnen het budget gebleven? Toelichting De basiskwaliteit wordt bewaakt via periodieke monitoringsrapportages. In 2012 verscheen de eerste monitoringsrapportage Fries Milieuprogramma (over het jaar 2011). In algemene zin kan hieruit geconcludeerd worden dat de kwaliteit op onderdelen verbeterd is. Er is op enkele onderdelen zoals bodemsanering en geluidhinder echter nog steeds een verbetering nodig om te voldoen aan de basiskwaliteit. Er is sprake van resterende opgaven om de basiskwaliteit te bereiken. Begin 2013 verschijnt de tweede monitoringsrapportage en de (vierjaarlijkse) rapportage Toestand Leefmilieu. Hebben we de gewenste resultaten bereikt? Gewenste resultaten uit begroting 2012 Beleid Tijd Geld Spoor 1 1. Op basis van het te ontwikkelen normenkader wordt de algemene milieukwaliteit in Fryslân in beeld gebracht: waar ontstaan beleidstekorten en waar is inspanning nodig om de basiskwaliteit te behouden en te versterken? 2. Periodiek stellen we rapportages op zodat we weten waar extra aandacht aan besteed moet worden en welke mogelijkheden er zijn om deze onderwerpen aan te pakken. Daarbij maken we gebruik van alle beschikbare kennis en de hulp van deskundigen in het veld (terreinbeheerders) 3. In 2012 gaan wij stimuleringsprojecten inzetten om het consumentengedrag van de Friese burger te verduurzamen Spoor 2 4. In 2012 wordt een pilot biobased economy uitgevoerd. Hierbij zoeken wij naar mogelijkheden van aanvullende externe financiering Spoor 3 5. Vanaf 2011 inventariseren we welke bijzondere milieukwaliteiten we 85

88 Gewenste resultaten uit begroting 2012 Beleid Tijd Geld in Fryslân nodig hebben voor een duurzame ontwikkeling. Dit werken we uit in een aanvullend Fries normenkader 1. Monitoring milieukwaliteit In 2012 verscheen de eerste monitoringsrapportage Fries Milieuprogramma (over het jaar 2011). Begin 2013 verschijnen de tweede monitoringsrapportage (over het jaar 2012) en de (vierjaarlijkse) rapportage Toestand Leefmilieu. Genoemde rapportages stellen geen significante beleidstekorten vast. 2. Rapportage Toestand Leefmilieu In 2012 zijn de gegevens verzameld voor de (vierjaarlijkse) rapportage Toestand Leefmilieu. Verder is in 2012 de eerste monitoringsrapportage van het Frysk Miljeuprogramma (over 2011) opgesteld en aangeboden aan PS. 3. Stimuleringsprojecten In 2012 zijn verschillende stimuleringsprojecten uitgevoerd en ondersteund. Ze waren gericht op het verduurzamen van consumentengedrag, onder meer op de thema s afval, voeding, textiel en scholen. In 2012 is ook een nieuwe meting van de ecologische voetafdruk van de Friese burger uitgevoerd. De resultaten van deze meting vormen de basis voor de invulling van de stimuleringsprojecten in Pilot biobased economy Er is begin 2012 een pilot gestart. Met een aantal externe Friese samenwerkingspartners is gewerkt aan een project rondom het begrip biobased society. Dit project was op zijn beurt weer onderdeel van een Europees koepelproject met regio s uit Finland, België en Spanje waarvoor een subsidieaanvraag is gedaan vanuit het Europese Kaderprogramma 7. Deze aanvraag is niet gehonoreerd. De Friese projectpartners hebben de samenwerking in 2012 voortgezet, wat resulteerde in afspraken over samenwerking in het te ontwikkelen ECOmunity Park in Oosterwolde. In aanvulling hierop is in 2012 een ander pilotproject gestart. Doel van deze pilot is inventariseren hoe bestaande projecten of initiatieven op het gebied van biobased economy te verbreden zijn naar en te verbinden zijn met maatschappelijke opgaven als krimp en de leefbaarheid van het platteland. Dit wordt dan verder uitgewerkt in concrete businesscases. 5. Aanvullend normenkader Het onderzoek naar de noodzaak en mogelijkheden van een aanvullend normenkader heeft in 2012 voorlopige resultaten opgeleverd. Deze resultaten geven aan dat de provincie het bij het streven naar een verdere duurzame ontwikkeling, niet moet hebben van het stellen van aanvullende (dwingende) normen of het vastleggen van vrijwillige afspraken over aanvullende milieukwaliteiten. Het onderzoek stelt vast dat er op het gebied van duurzaamheid veel initiatief is bij burgers en bedrijven en dat dit initiatief veelal voortkomt uit een intrinsieke motivatie. Er liggen kansen voor de provincie om dit eigen initiatief van burgers en bedrijven optimaal te ondersteunen. Een en ander wordt verder uitgewerkt in de bijstelling van het Frysk Miljeuprogramma zoals in het najaar van 2012 toegezegd aan Provinciale Staten. Dit bijgestelde programma wordt medio 2013 aan Provinciale Staten voorgelegd. 86

89 (Prestatie)indicatoren Onderwerp Indicator Nulmeting Doelwaarden 2012 Spoor 1 Bewaken van de basiskwaliteit in Fryslân Consumentengedrag Friese burger beïnvloeden Spoor 2 Pilot biobased economy Spoor 3 Aanvullend Fries normenkader Monitoringskader PMP Toestand Leefmilieu Aantal projecten pilot uitgevoerd? Realisatie 2012 Normenkader gereed? Nee ja Onderzoek afgerond Aanvullend Fries normenkader Het onderzoek naar de noodzaak en de mogelijkheden van een aanvullend normenkader is afgerond. De resultaten ervan pleiten niet zozeer voor het opstellen van een aanvullend normenkader, als wel voor het optimaal ondersteunen van eigen initiatief van burgers en bedrijven gericht op duurzaamheid. Wat heeft het gekost? Exploitatie Bedragen x 1.000,- Realisatie 2011 Begroting 2012 na wijziging Rekening 2012 Verschil begroting en rekening Baten Overlopende passiva Totaal baten Lasten Structurele budgetten Tijdelijke budgetten Bedrijfsvoeringskosten Totaal lasten Resultaat voor mutatie reserves Mutatie reserves Resultaat na mutatie reserves Beleidsveld 4.2 Eco-effectiviteit Wat wilden we bereiken? (begrotingstekst 2012) Doel is duurzaamheid een algemeen geaccepteerd en gehanteerd uitgangspunt te laten worden bij het ontwerpen van alle facetten van de maatschappij: producten, productieprocessen, gebieden, organisaties, etc. Hierbij streven we naar een slim gebruik van natuurlijke stoffenkringlopen die lokaal op elkaar zijn afgestemd of elkaar aanvullen en daardoor geen negatieve milieueffecten veroorzaken. Hoewel de richting duidelijk is, 87

90 staat niet bij voorbaat vast hoe een duurzaam Fryslân er uitziet. Duurzame oplossingen kunnen allerlei vormen aannemen. Deze kunnen én willen we niet op voorhand beschrijven. Het uitgangspunt van duurzame ontwikkeling stelt eisen aan het proces. Individuen, organisaties, bedrijven en overheden moeten weten hoe ze duurzaamheid centraal kunnen stellen in alle afwegingen die ze maken. Deze kennis moeten ze vervolgens in praktijk kunnen, willen en durven brengen. Dit proces willen we als provincie actief stimuleren en faciliteren. Uitvoeringsprogramma : De schadelijke onttrekkingen en toevoegingen aan het Friese leefmilieu zijn verder teruggebracht. Wij zijn al in 2012 een millenniumprovincie en in 2015 een Fair Trade provincie. Hebben we bereikt wat we wilden bereiken? (doelrealisatie) Beleidsveld 4.2 Eco-effectiviteit Ligt de doelrealisatie op schema? Zijn de gewenste resultaten gehaald? Zijn de kosten binnen het budget gebleven? Toelichting Het jaar 2012 stond in het teken van het opstarten en voortzetten van verschillende projecten en lerende netwerken. Gemeenschappelijk doel was het stimuleren van duurzame ontwikkeling bij verschillende doelgroepen, waaronder Friese bedrijven en burgers. In 2012 is Fryslân Millenniumprovincie geworden en zijn concrete stappen gezet om in 2015 een Fairtrade-provincie te kunnen worden. Hebben we de gewenste resultaten bereikt? Gewenste resultaten uit begroting 2012 Beleid Tijd Geld Spoor 2 1. We richten ons de komende planperiode op het vergroten van het maatschappelijk draagvlak voor duurzame ontwikkeling 2. We zien het concept Cradle-to-Cradle (C2C, afvalstof = grondstof) als inspirerend en kansrijk concept om duurzame ontwikkeling te realiseren. Daarom zetten we in op het opbouwen, ontsluiten en verspreiden van kennis over duurzame ontwikkeling/c2c 3. Het stimuleren en faciliteren van de toepassing van duurzame ontwikkeling/c2c in pilotprojecten, zowel in eigen projecten als in projecten van derden, staat hierbij centraal 4. Het inventariseren van de institutionele hindernissen voor duurzame ontwikkeling (wet- en regelgeving, financiële belemmeringen, etc.) nemen we mee in de projectopzet Spoor 3 5. De Friese Milieu Federatie voert in het kader van haar werkplan 2012 projecten uit die duurzaam handelen bevorderen. Hiervoor ontvangt zij provinciale budgetsubsidie 6. In 2012 gaan we door met het opzetten van lerende netwerken. Met lerende netwerken worden voorlopers in de samenleving gestimuleerd elkaar te helpen of anderen over de streep te trekken. De provincie treedt hier op als regionale aanjager en verbinder. Deze taak valt bij Rijk en gemeenten tussen wal en schip, maar kan wel zeer succesvol zijn. Toepassingsvoorbeelden zijn de zorgsector en de scheepsbouw. Daarnaast wordt met Urgenda gewerkt aan het opzetten van een regionaal netwerk voor duurzame ontwikkeling in de samenleving 7. Het jaar 2012 is voor het programma Leren voor Duurzame 88

91 Gewenste resultaten uit begroting 2012 Beleid Tijd Geld Ontwikkeling (LvDO) een overgangsjaar, waarin enerzijds het huidige programma ( ) wordt afgerond en geborgd en waarin anderzijds de grondslag wordt gelegd voor het programma In dit programma worden de programma s LvDO en NME (Natuur en Milieueducatie) geïntegreerd 8. We gaan in 2012 een maatschappelijke duurzaamheidsdenktank verder vormgeven. Beoogd resultaat is een bundeling van denkkracht in Fryslân op het gebied van duurzaamheid. Wij nemen het initiatief en zijn één van de participanten in het netwerk 9. Via Learning Jouneys (scouting, sponsoring, adoptie) gaan wij goede initiatieven op het gebied van duurzaamheid in de schijnwerpers zetten. Verder helpen we bij de ontwikkeling van initiatieven. Verdere invulling laten we vervolgens over aan de samenleving 10. We gaan in 2012 verder met het stimuleren van het bewustzijn van de Friese consumenten op het gebied van duurzaamheid. Beoogd resultaat is Friese consumenten zich meer bewust te laten worden van de impact van het eigen gedrag op duurzaamheid. Wij nemen het initiatief en werken dit uit met het maatschappelijk middenveld 1. Vergroten maatschappelijk draagvlak De resultaten van het onderzoek naar de noodzaak en mogelijkheden van een aanvullend normenkader bieden aanknopingspunten om het maatschappelijk draagvlak voor duurzame ontwikkeling te vergroten. Een en ander wordt verder uitgewerkt in de bijstelling van het Frysk Miljeuprogramma in t/m 4. Stimuleren duurzame ontwikkelingen en C2C Dit is gerealiseerd door het faciliteren van verschillende ketenoverleggen. Dit zijn overleggen waaraan de belangrijkste stakeholders uit een bepaalde productieketen deelnemen en streven naar concrete actie. Ketenoverleggen zijn een zinvol instrument gebleken om de transitie naar een circulaire economie (met gesloten materiaalkringlopen) te versnellen. In 2012 zijn ketenoverleggen rondom food, textiel en kunststof (PET) gestart en zijn kringloopcentra uitgebreid met een repaircafé. In 2012 is samen met OMRIN het symposium Meer groei door minder afval georganiseerd. Het symposium werd met ruim 100 deelnemers uit alle maatschappelijke geledingen goed bezocht en gaf de aanzet voor een Friese Grondstoffenagenda. Deze wordt in 2013 verder uitgewerkt. 5. Bevorderen duurzaam handelen Het werkplan 2012 is conform afspraak uitgevoerd. 6. Lerende netwerken In 2012 is een onderzoek naar lerende netwerken uitgevoerd. Het onderzoek benoemt 35 operationele lerende netwerken op het gebied van duurzaamheid. Verreweg de meeste van deze netwerken zijn ontstaan zonder betrokkenheid van de provincie. Het onderzoek richt zich verder op het bepalen van de faal- en succesfactoren voor deze netwerken en op het bepalen van de meest effectieve rol van de overheid om lerende netwerken tot een succes te maken. De resultaten van het onderzoek vormen de basis voor een heroverweging in 2013 van de inzet op lerende netwerken en de rol van de provincie. 7. Leren voor Duurzame Ontwikkeling Het jaar 2012 was voor het programma Leren voor Duurzame Ontwikkeling (LvDO) een overgangsjaar. Er is enerzijds gewerkt aan de afronding en borging van het huidige programma ( ) en er is anderzijds de grondslag gelegd voor het programma In dit nieuwe programma zijn de programma s LvDO en NME (Natuur- en Milieueducatie) geïntegreerd. Dit proces loopt door in

92 8. Denktank duurzaamheid Het jongerenpanel heeft op verschillende manieren van zich laten horen. Het heeft zich onder andere gepresenteerd aan Provinciale Staten en heeft meegedacht en geadviseerd over Jongeren en Watersport, de Nota Natuur en Weidevogels en Fairtrade- en Millenniumprovincie. De maatschappelijke duurzaamheidsdenktank Fryslân 2040 heeft verschillende activiteiten georganiseerd. 9. Learning journey s In 2012 ondersteunde de provincie onder andere een pilotproject waarin twee dorpen integrale dorpsvisies opstelden aan de hand van het duurzaamheidsconcept The Natural Step. Daarnaast is, in samenwerking met het Projectbureau A7/Westergo, een prijsvraag voor de bouwsector voorbereid. De prijsvraag nodigt bedrijven uit de bouwsector uit met ideeën te komen die kunnen leiden tot een duurzame samenleving. Doel is drie ideeën uit te werken tot concrete businesscases. De prijsvraag start in januari De businesscases worden tot in 2014 uitgewerkt. Tot slot bieden de resultaten van het onderzoek naar de noodzaak en mogelijkheden van een aanvullend normenkader aanknopingspunten om in 2013 verder invulling te geven aan Learning Journeys. 10. Bewustzijn Friese consument In 2012 zijn verschillende stimuleringsprojecten uitgevoerd en ondersteund, veelal gericht op het reduceren van de ecologische voetafdruk. Deze projecten betroffen onder meer de thema s afval, voeding, textiel en scholen. Verder is in 2012 gestart met de uitvoering van het plan van aanpak Fryslân Millennium Provincie In november 2012 riep Lutz Jacobi de provincie Fryslân uit tot de eerste Millennium Provincie van Nederland. Zij deed dat als voorzitter van de Raad van Bezieling van het Millenniumnetwerk Fryslân. Ten slotte startte in 2012 de campagne Fryslân Fairtrade. Eind 2012 waren twee Friese gemeenten Fairtrade-gemeente. In nog eens drie gemeenten had de gemeenteraad formeel besloten de titel te gaan behalen. (Prestatie)indicatoren Onderwerp Indicator Nulmeting Doelwaarden 2012 Spoor 2 Stimuleren cradle to cradle projecten Spoor 3 Lerende netwerken ten aanzien van duurzaam ondernemen Aantal projecten 1 project (Cradle to Cradle Islands) Aantal actieve lerende netwerken 1 1 opgestart, 6 actief Realisatie projecten 3 ketenoverleggen 7 actieve netwerken Toelichting In 2012 kwamen de voorlopige resultaten van het onderzoek naar lerende netwerken in Fryslân beschikbaar. Deze resultaten wijzen uit dat er in elk van de zeven branches die in het Frysk Miljeuprogramma genoemd worden, sprake is van actieve lerende netwerken waarin duurzaam ondernemen onderwerp van gesprek is. De zeven branches zijn: landbouw, zorg, recreatie, metaal/elektro, bouwnijverheid, transport en openbaar bestuur. 90

93 Wat heeft het gekost? Exploitatie Bedragen x 1.000,- Realisatie 2011 Begroting 2012 na wijziging Rekening 2012 Verschil begroting en rekening Baten Structurele budgetten Tijdelijke budgetten Totaal baten Lasten Structurele budgetten Tijdelijke budgetten Bedrijfsvoeringskosten Totaal lasten Resultaat voor mutatie reserves Mutatie reserves Resultaat na mutatie reserves Structurele budgetten Er is sprake van een vrijval van ,-. De herinrichting van de IPO-structuur leidde tot minder overleggen en samenwerkingsprojecten op het gebied van milieu. Hierdoor is er in 2012 minder besteed aan IPO-activiteiten dan geraamd. Beleidsveld 4.3 Duurzaam bodembeheer Wat wilden we bereiken? (begrotingstekst 2012) Het provinciale bodembeleid draagt bij aan een duurzaam bodembeheer. Daarbij spelen natuur en milieu, economie en sociale omgeving hun eigen rol, die onderling in balans blijven. Uitgangspunt is zoveel mogelijk aan te sluiten bij maatschappelijke en ruimtelijke processen. Kansen die de ondergrond biedt moeten optimaal en duurzaam worden benut. Doel is ernstig verontreinigde bodems weer geschikt te maken voor het gewenste maatschappelijke gebruik. Duurzaam bodembeheer is een wettelijke taak die voortkomt uit de Wet bodembescherming (Wbb). De provincie ziet er vanuit deze wettelijke taak op toe dat saneringen goed worden uitgevoerd. Er wordt onderscheid gemaakt tussen spoedeisende en niet-spoedeisende bodemsaneringen. 91

94 Hebben we bereikt wat we wilden bereiken? (doelrealisatie) Beleidsveld 4.3 Duurzaam bodembeheer Ligt de doelrealisatie op schema? Zijn de gewenste resultaten gehaald? Zijn de kosten binnen het budget gebleven? Toelichting De uitvoering van het bodembeheer ligt op schema en heeft tot nu toe plaatsgevonden binnen het hiervoor vastgestelde budget. Hebben we de gewenste resultaten bereikt? Gewenste resultaten uit begroting 2012 Beleid Tijd Geld Spoor 1 1. Op basis van het convenant bodemontwikkelingsbeleid en spoedlocaties wordt een visie op duurzaam gebruik van de ondergrond opgesteld 2. De aanpak van de humane spoedlocaties wordt vervolgd en waar mogelijk ook de sanering van locaties met risico s voor milieu of verspreiding van de verontreiniging. Deze locaties met risico s voor milieu en verspreiding worden in 2012 ook nader in beeld gebracht 3. De provincie bewaakt de kwaliteit van saneringen die in opdracht van derden worden uitgevoerd op basis van het wettelijk kader 1. Duurzaam gebruik ondergrond Het bodembeleid is vastgelegd in het Frysk Miljeuplan en in de Structuurvisie (Streekplan). Het onderdeel bodem is in de evaluatie van het Streekplan meegenomen. In de nieuwe Structuurvisie zal het onderdeel duurzaam gebruik van de bodem integraal worden meegenomen. Daarbij wordt ingespeeld op de Rijksstructuurvisie ondergrond die momenteel wordt opgesteld. Er wordt daarom geen aparte visie op duurzaam gebruik van de ondergrond opgesteld. 2. Aanpak spoedlocaties Op 17 juli 2012 is het projectplan voor de aanpak van de spoedlocaties door Gedeputeerde Staten vastgesteld en voorgelegd aan Provinciale Staten. De aanpak van de spoedlocaties wordt vervolgd op basis van dit plan. Voor 1 juli 2013 wordt een inventarisatie afgerond van locaties met overige risico s, te weten verspreiding en ecologie. 92

95 (Prestatie)indicatoren Onderwerp Indicator Nulmeting Doelwaarden 2012 Kansen die de ondergrond bezit optimaal benutten De werkvoorraad aan mogelijk verontreinigde locaties neemt jaarlijks af Beoordelen van meldingen van bodemsaneringen en bodemrapporten met een fatale termijn Uitvoeren Toezicht en Handhaving bodem Aantal projecten (diepe) ondergrond Aantal spoedlocaties Tijdigheid Uitvoeren HUP 2012, onderdeel bodem Realisatie In 2012 aanvraag vergunning ingediend voor een provinciedekkend project bij ministerie EZ. Provincie adviseert EZ over de afhandeling De werkvoorraad is in de periode 2008 t/m 2010 teruggebracht van ca. 400 naar ca. 65 (ongeveer 20 humane spoedlocaties en ca. 45 spoed milieu en spoedverspreiding) 2011 (eerste kwartaal: 100%) Humaan: 20 Milieu en verspreiding: % 100% HUP % 100% Humaan: 22 Milieu en verspreiding: 16 Toelichting In het medio 2012 vastgestelde projectplan voor de aanpak van spoedlocaties is de werkvoorraad vastgesteld op 22 spoedlocaties. Daarvan zijn elf landbodems en elf waterbodems. Het aantal locaties met mogelijke verspreidings- en/of ecologische risico s wordt nu geschat op circa zestien (in plaats van 40). Om nader inzicht te krijgen in de locaties met deze risico s wordt voor 1 juni 2013 een inventarisatie afgerond conform plan van aanpak. De aanpak van de locaties waarvoor de provincie zelf verantwoordelijk is, zal voornamelijk plaatsvinden na Op basis van het projectenplan/plan de campagne is er voor de locaties met mogelijke verspreidings- en/of ecologische risico s sprake van een nieuwe nulmeting en streefwaarden. Deze waarden worden in de tweede bestuursrapportage van 2013 opgenomen. 93

96 Wat heeft het gekost? Exploitatie Bedragen x 1.000,- Realisatie 2011 Begroting 2012 na wijziging Rekening 2012 Verschil begroting en rekening Baten Structurele budgetten Tijdelijke budgetten Overlopende passiva Totaal baten Lasten Structurele budgetten Tijdelijke budgetten Reserves Overlopende passiva Bedrijfsvoeringskosten Totaal lasten Resultaat voor mutatie reserves Mutatie reserves Resultaat na mutatie reserves Tijdelijke budgetten Hier is sprake van een onderbesteding van ,-. Bij de uitvoering van bodemsaneringen wordt ingezet op werk met werk maken. Dit vraagt om de onderlinge afstemming van verschillende werken, waardoor de uitvoering van bodemsaneringen soms in de tijd naar achteren wordt geschoven. De meerjarenplanning komt hiermee echter niet in gevaar. Beleidsveld 4.4 Leefomgeving Wat wilden we bereiken? (begrotingstekst 2012) Het doel van dit beleidsveld is het borgen van de basismilieukwaliteit van onze lokale leefomgeving. Dat doen we door onze wettelijke taken adequaat uit te voeren op het gebied van onder meer geluid, externe veiligheid, lucht, geur, MER (Milieu Effect Rapportage), PlanMER en Provinciale Milieuverordening (PMV). Hebben we bereikt wat we wilden bereiken? (doelrealisatie) Beleidsveld 4.4 Leefomgeving Ligt de doelrealisatie op schema? Zijn de gewenste resultaten gehaald? Zijn de kosten binnen het budget gebleven? 94

97 Toelichting De basismilieukwaliteit voldoet op dit moment voor een groot aantal dossiers aan de wettelijke normen. Op onderdelen is er de komende jaren sprake van een restopgave. Hebben we de gewenste resultaten bereikt? Gewenste resultaten uit begroting 2012 Beleid Tijd Geld Spoor 1 1. De PlanMER wordt ingezet als één van de ontwikkelingsinstrumenten om duurzaamheid in plannen en projecten een plek te geven 2. Via deelname aan de IPO-KEM (Kerngroep Europees Milieubeleid) wordt Europese wet- en regelgeving vertaald naar de doelgroepen 3. Via jaarlijkse subsidie aan de Friese Milieu Federatie wordt de belangenbehartiging voor natuur en milieu geborgd. 4. Voor nieuwe werken/projecten worden geluidsbelastingkaarten en actieplannen opgesteld 5. Wij verzorgen de programmaleiding van het Fries Uitvoeringsprogramma Externe Veiligheid Spoor 2 6. Bij initiatieven om over te stappen op duurzaamheid treden belemmeringen op in de sfeer van regelgeving. Hierdoor lopen innovatieve trajecten vast. Via pilots bestuurlijke innovatie proberen wij deze belemmeringen op regionaal niveau weg te nemen. In het verlengde hiervan denken we ook aan zogenoemde regellichte zones; zones waarin minder regels gelden voor duurzame toepassingen 7. Wij gaan in 2012 projecten ontwikkelen die gericht zijn op het realiseren van een bijdrage aan de reductie van 25% van de hoeveelheid huishoudelijk afval. Wij onderscheiden twee sporen; enerzijds het optimaliseren van het traditionele afvalmanagement (lokaal ketenoverleg, gericht op gemeenten) en anderzijds het initiëren van industrieel ketenoverleg. Door middel van het uitvoeren van pilots wordt getracht een sneeuwbaleffect te bereiken Spoor 3 8. In 2012 en volgende jaren gaan we op basis van een verkenning uit 2011 aan de slag met het realiseren van mogelijkheden voor decentrale energieopwekking in Fryslân. Wij zijn initiatienemer. De uitwerking is aan de samenleving. In dit kader wordt nauw samengewerkt met het Programma duurzame energie 9. In 2012 komt het Fries jeugdpanel duurzaamheid, opgericht als ideeëngenerator en klankbord, drie keer bijeen. Het panel geeft gevraagd en ongevraagd advies 10. In 2012 worden duurzaamheidsnetwerken met scholen (basis, voorgezet, mbo, hbo) verder opgezet en uitgebreid. Via scholen worden de doelstellingen van duurzaamheid onder de aandacht gebracht en verder uitgewerkt. Wij nemen het initiatief en werken dit samen met de scholen verder uit. De scholen brengen het in de praktijk 1. Ontwikkelinstrument duurzaamheid De PlanMER wordt bij de totstandkoming van de Structuurvisie Windbeleid Fryslan ingezet als ontwikkelingsinstrument om invulling te geven aan duurzaamheid. Hetzelfde geldt voor de rijksstructuurvisie Wind op Land en het project Windpark Fryslan. 2. IPO- Kerngroep Europees Milieubeleid (KEM) De IPO-KEM is in de nieuwe IPO-structuur niet gehandhaafd. De Europese milieudossiers worden nu in noordelijk verband gevolgd. Hiervoor wordt in 2013 een noordelijk overleg ingesteld: de NOKEM. De NOKEM gaat voor de drie noordelijke provincies essentiële dossiers volgen. 95

98 4. Geluidsbelastingkaarten en actieplannen In juni 2012 hebben Gedeputeerde Staten de Geluidsbelastingkaart voor de provinciale wegen vastgesteld. Deze kaart geeft de geluidsbelastingniveaus van de provinciale wegen weer en is via internet te raadplegen. In vervolg op de Geluidsbelastingkaart wordt gewerkt aan een actieplan. Dit plan benoemt de plandrempel (het geluidniveau dat de provincie maximaal toelaatbaar acht op woningen) en de geluidbeperkende maatregelen om aan de plandrempel te voldoen. Het actieplan is naar verwachting medio 2013 gereed. 5. Uitvoeringsprogramma Externe Veiligheid De uitvoering van de wettelijke taken op het gebied van externe veiligheid loopt goed in Fryslân, mede dankzij verschillende inhoudelijke en procesmatige verbeteringen die zijn doorgevoerd. Alle relevante partijen werken intensief met elkaar samen. Specialistische uitvoerende taken van de gemeenten zijn ondergebracht bij het Bureau Externe Veiligheid Fryslân (BEVF). Deze constructie heeft zijn waarde inmiddels bewezen. 6. Bestuurlijke innovaties De provincie participeert via het IPO in het proces waarin het ministerie van I&M werkt aan een Nieuwe Omgevingswet. Om duurzame innovaties te bevorderen en meer flexibiliteit te bieden, worden verschillende instrumenten overwogen, waaronder een generieke experimenteerregeling, het bieden van meer bestuurlijke afwegingsruimte en het bieden van de mogelijkheid een programma met milieugebruiksruimte op te stellen. Verder is in 2012, op verzoek van en in afstemming met Provinciale Staten, uitvoering gegeven aan een onderzoek naar minder regels en administratieve lasten en toezichtlasten voor het bedrijfsleven, waaronder de toeristische sector. Dit onderzoek wordt in 2013 afgerond. 7. Reductie huishoudelijk afval De provincie heeft geen directe invloed op de hoeveelheid huishoudelijk afval die ontstaat en ook geen wettelijke taak op dit gebied. Wel werken we hard aan het leveren van een indirecte bijdrage aan het verkleinen van de hoeveelheid restafval. In 2012 richtte onze aanpak zich vooral op het stimuleren van nuttig hergebruik van grondstoffen (duurzaam grondstoffenbeheer). Ketenoverleggen bleken een zinvol instrument om de transitie naar een circulaire economie (met gesloten materiaalkringlopen) te versnellen. In 2012 zijn ketenoverleggen rondom food, textiel en kunststof (PET) gestart en zijn kringloopcentra uitgebreid met een repaircafé. De ketenoverleggen leverden in 2012 verschillende innovatieve concepten, projecten en projectvoorstellen op. In 2012 is samen met OMRIN het symposium Meer groei door minder afval georganiseerd. Het symposium werd met ruim 100 deelnemers uit alle maatschappelijke geledingen goed bezocht en gaf de aanzet voor een Friese Grondstoffenagenda (waar onder afvalpreventie, hergebruik en optimale recycling). Deze wordt in 2013 nader uitgewerkt. 8. Decentrale energieopwekking Hieraan wordt verder invulling gegeven in het Uitvoeringsprogramma Duurzame Energie. Dit programma wordt medio 2013 ter besluitvorming aangeboden aan Provinciale Staten. 9. Fries jeugdpanel duurzaamheid Het jongerenpanel is van start gegaan en heeft op verschillende manieren van zich laten horen. Het panel heeft zich onder andere aan Provinciale Staten gepresenteerd en heeft meegedacht/geadviseerd over Jongeren en Watersport, Nota Natuur en Weidevogels en Fairtrade- en Millennium-provincie. 10. Duurzaamheidsnetwerken met scholen We hebben verschillende initiatieven ondersteund en geïnitieerd, zowel voor educatie als voor fysiek beheer. Een pilot waarin op twee basisscholen de duurzaamheidsmethode The Natural Step werd toegepast in duurzaamheidseducatie, leidde tot de ontwikkeling van 96

99 het concept 5x beter bezig. Dit concept vormde later de basis voor het BeterBezigHuis in het Natuurmuseum in de herfstvakantie van (Prestatie)indicatoren Onderwerp Indicator Nulmeting Doelwaarden 2012 Spoor 1 Borgen basiskwaliteit lokale leefomgeving Voldoende en tijdig inzetten MER Spoor 2 Afvalreductie huishoudelijk afval met 25% in 2013 Spoor 3 Fries jeugdpanel Aantal projecten dat voldoet aan wettelijke normen Realisatie % 100% 100% Tijdigheid 100% 100% 100% Aantal pilots en projecten huishoudelijk afval ketenoverleggen Fries jeugdpanel operationeel? Nee opgericht Opgericht en operationeel Toelichting Voor de afvalreductie huishoudelijk afval geldt dat hieraan ook is bijgedragen via activiteiten vanuit de beleidsvelden Eco-effectiviteit en Basiskwaliteit en bewustwording. Wat heeft het gekost? Exploitatie Bedragen x 1.000,- Realisatie 2011 Begroting 2012 na wijziging Rekening 2012 Verschil begroting en rekening Baten Tijdelijke budgetten Overlopende passiva Totaal baten Lasten Structurele budgetten Tijdelijke budgetten Overlopende passiva Bedrijfsvoeringskosten Totaal lasten Resultaat voor mutatie reserves Mutatie reserves Resultaat na mutatie reserves Tijdelijke budgetten Er is sprake van onderbesteding van ,- als gevolg van lagere kosten voor de uitvoering van het Milieubeleidsplan. 97

100 Beleidsveld 4.5 Regie en strategie toezicht en handhaving Wat wilden we bereiken? (begrotingstekst 2012) Het (interbestuurlijk) toezicht en de handhaving van de fysieke leefomgeving zijn er op gericht dat de normen worden nageleefd. Omdat het bevoegde gezag voor de uitvoering van het toezicht en de handhaving bij meerdere overheden berust, wordt gestreefd naar een goede onderlinge afstemming. Dit beleidsveld betreft een wettelijke taak. Hebben we bereikt wat we wilden bereiken? (doelrealisatie) Beleidsveld 4.5 Regie en strategie toezicht en handhaving Ligt de doelrealisatie op schema? Zijn de gewenste resultaten gehaald? Zijn de kosten binnen het budget gebleven? Toelichting Alle handhavingsorganisaties in Fryslân voldoen aan de landelijke vastgestelde kwaliteitscriteria. Hebben we de gewenste resultaten bereikt? Gewenste resultaten uit begroting 2012 Beleid Tijd Geld 1. Via het reguliere handhavingspoor worden bedrijven periodiek gecontroleerd en waar noodzakelijk gecorrigeerd 2. Met de handhavingspartners worden via regulier overleg afspraken gemaakt en wordt een jaarprogramma opgesteld 3. Naast het toetsen van de individuele programma s en verslagen worden scans uitgevoerd om de kwaliteit van de handhavingorganisaties in beeld te brengen 2. Afspraken met handhavingspartners In het Fries Handhavingsoverleg (FHO) zijn afspraken gemaakt over de programmatische handhavingsamenwerking (milieu, bouwen en wonen, ruimtelijke ordening, en natuur) in Over de voortgang wordt jaarlijks verslag uitgebracht aan het FHO. Het in mei 2012 verschenen het jaarverslag 2011 biedt een overzicht van de samenwerkingsprojecten (aard, deelnemers, en resultaten). Onderdeel hiervan zijn de zogenaamde ketenprojecten, gericht op bijvoorbeeld asbest en grondstromen. 3. Kwaliteit handhavingsorganisaties Toetsing aan de kwaliteitseisen vindt periodiek plaats op grond van het Besluit omgevingsrecht. De provincie heeft de jaarprogramma s en jaarverslagen van alle bestuurlijke handhavingsorganisaties in Fryslân getoetst aan de wettelijke eisen. De rapportage waarin de individuele resultaten zijn opgenomen moet nog worden vastgesteld. Als gevolg van de inwerkingtreding van de Wet revitalisering generiek toezicht (Wrgt) wordt ingezet op het toetsen van risicovolle thema s. Dit is een uitwerking van de modernisering van het interbestuurlijk toezicht, waarbij het de bedoeling is dat het toezicht zoveel mogelijk integraal en generiek wordt ingevuld. In het vierde kwartaal 2012 hebben Gedeputeerde Staten ingestemd met de beleidsnota Stand van zaken IBT. Tot oktober 2012 zag de provincie zelf toe op de uitvoering haar handhavingstaken. Sinds oktober 2012 voert het rijk dit toezicht op de provinciale handhavingstaken uit. 98

101 (Prestatie)indicatoren Onderwerp Indicator Nulmeting Doelwaarden 2012 Normstelling interbestuurlijk toezicht en handhaving wordt nageleefd Landelijk vastgestelde kwaliteitscriteria Van de 29 Friese handhavingspartners voldoet de eigen organisatie voor % aan de landelijke criteria (=bandbreedte) Realisatie % % Wat heeft het gekost? Exploitatie Bedragen x 1.000,- Realisatie 2011 Begroting 2012 na wijziging Rekening 2012 Verschil begroting en rekening Baten Tijdelijke budgetten Overlopende passiva Totaal baten Lasten Structurele budgetten Tijdelijke budgetten Overlopende passiva Bedrijfsvoeringskosten Totaal lasten Resultaat voor mutatie reserves Mutatie reserves Resultaat na mutatie reserves Tijdelijke budgetten De hogere lasten bij de tijdelijke budgetten betreffen de implementatiekosten RUD/FUMO. Deze kosten worden verrekend met de FUMO, zodra deze nieuwe uitvoeringsorganisatie operationeel is. Tegenover de hogere kosten staan hogere baten. Per saldo komt er een bedrag van ,- ten gunste van het jaarrekeningresultaat door lagere lasten voor de regievorming RUD/FUMO. Beleidsveld 4.6 Uitvoering vergunningverlening, toezicht en handhaving Wat wilden we bereiken? (begrotingstekst 2012) Omgevingsvergunningen en -toezicht Vergunningverlening, toezicht en handhaving zijn erop gericht dat bedrijven (inrichtingen) en initiatiefnemers (activiteiten) die vallen onder het bevoegd gezag van de provincie hun werkzaamheden zodanig uitvoeren, dat de milieudruk, hinder en veiligheid voldoen aan de daarvoor gestelde wettelijke normen: Bedrijven en initiatiefnemers beschikken in de reguliere situatie en bij oprichting, verandering of uitbreiding tijdig over een goed te handhaven en actuele vergunning op maat. Bedrijven en initiatiefnemers voeren hun activiteiten in overeenstemming 99

102 met de regelgeving uit. Voor de provinciale IPPC/BRZO-bedrijven (Integrated Pollution Prevention Control/Besluit Risico Zware Ongevallen) is een vorm van accountmanagement ingevoerd. De uitvoering van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo) gebeurt adequaat en met maximaal gebruik van ICT- en internetvoorzieningen. Er wordt effectief en efficiënt samengewerkt met interne en externe partners. Het uiteindelijke doel van ons toezicht- en handhavingsbeleid is het maximaliseren van de naleving van wet- en regelgeving. Een beter naleefgedrag leidt tot een verbetering van de kwaliteit van onze leefomgeving en draagt bij aan onze ambities voor een schoon en veilig Fryslân (het verder terugbrengen van schadelijke onttrekkingen en toevoegingen aan het Friese leefmilieu). Wij willen met ons beleid bereiken dat burger en bedrijf zelf actief het gewenste naleefgedrag realiseren. Daarnaast zetten wij in op het beperken van de administratieve lasten van toezicht. Wabo/omgevingsvergunning De Wabo regelt de vergunningverlening op het gebied van slopen, bouwen, wonen, monumenten, ruimte, natuur en milieu voor een samenhangend project. Door de inwerkingtreding van de Wabo op 1 oktober 2010 hebben we extra taken gekregen en ontvangen we legesinkomsten. Deze extra taken bestaan uit het toetsen van en toezicht houden op onder meer het bouw-, gebruik-, sloop- en kapdeel van een omgevingsvergunning, extra coördinatietaken en extra administratieve taken. Het toetsen van en het houden van toezicht op het bouw-, gebruik-, sloop- en kapdeel van de omgevingsvergunning wordt uitbesteed aan het bestuursorgaan die de taak voorheen uitvoerde. Dit is meestal de gemeente. In samenwerking met de Friese gemeenten en Wetterskip Fryslân geven we uitvoering aan de Friese samenwerkingsovereenkomst Wabo. Met de inwerkingtreding van de Wabo is de bevoegdheid voor de zogenoemde niet- BRZO/IPPC-bedrijven overgegaan naar gemeenten. Met de inwerkingtreding van het gewijzigde Activiteitenbesluit op 1 januari 2011 is een deel van deze inrichtingen weer onder het bevoegd gezag van de provincie gekomen. Het gaat hier om inrichtingen waarvoor een omgevingsvergunning met beperkte milieutoets (OBM) geldt. Tot het moment waarop robuuste landsdekkende uitvoeringsdiensten zijn gerealiseerd en de kwaliteit van de uitvoering is geborgd houdt de provincie nog een deelbevoegdheid voor het milieudeel van de omgevingsvergunning voor inrichtingen die nu onder het bevoegd gezag van de gemeenten vallen. Voor de BRZO/IPPC-bedrijven blijft de provincie ook daarna het bevoegde gezag voor de gehele omgevingsvergunning. Hebben we bereikt wat we wilden bereiken? (doelrealisatie) Beleidsveld 4.6 Uitvoering vergunningverlening, toezicht en handhaving Ligt de doelrealisatie op schema? Zijn de gewenste resultaten gehaald? Zijn de kosten binnen het budget gebleven? 100

103 Hebben we de gewenste resultaten bereikt? Gewenste resultaten uit begroting 2012 Beleid Tijd Geld Spoor 1 1. Bedrijven en initiatiefnemers beschikken in de reguliere situatie en bij oprichting, verandering of uitbreiding tijdig over een goed te handhaven en actuele vergunning op maat 2. Bedrijven en initiatiefnemers voeren hun activiteiten in overeenstemming met de regelgeving uit 3. De implementatie en uitvoering van de Wet Luchtvaart. De provincie gaat in overeenstemming met de Wet Luchtvaart toezicht houden en zo nodig handhavend optreden 4. De implementatie van de 3 e tranche van het Activiteitenbesluit 5. Accountmanagement/afgestemd toezicht, waarbij de rol van de provincie wordt afgestemd op het cultuurniveau en de nalevingmotieven van het bedrijf. Dit betekent dat de provincie vanuit de toezichthoudende rol zich ook richt op advisering en voorlichting 6. De organisatie voert de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo) op een adequate wijze uit 7. Controle op bedrijven en activiteiten worden op basis van de jaarlijkse handhavingprogrammering uitgevoerd. Als de provincie overtredingen constateert wordt het handhavinginstrumentarium ingezet. Overtredingen bij inrichtingen en activiteiten worden niet gedoogd tenzij wij hiertoe schriftelijk hebben besloten 8. Het afhandelen door de piketdiensten voor het milieualarmnummer en de Wet Hygiëne en Veiligheid Badinrichtingen (Whvbz) van meldingen en klachten 9. Actief toezicht en informatie aan burgers over de zwemwaterkwaliteit conform de Europese richtlijn 10. Toezicht en handhaving voor Koude-warmteopslagsystemen (KWO) is op adequaat niveau 11. Uitvoering van het IPO-besluit Risicobedrijven door middel van het implementeren van de werkwijze in de toezichtpraktijk. Daarbij wordt intensief met ketenpartners samengewerkt waardoor het toezicht efficiënter en met minder toezichtlast voor bedrijven plaatsvindt 12. Tijdige en adequate uitvoering van de Wabo in de provinciale organisatie en verdere afstemming op de werkwijze van andere betrokken overheden 13. Uitbouw van de functionaliteit van het digitaal loket (Omgevingsloket Online, OLO) in het kader van de Wabo. Hierbij kan de aanvrager van een omgevingsvergunning de door hem opgestarte procedure volgen Algemeen Op het gebied van vergunningverlening vonden de volgende ontwikkelingen plaats: In 2012 is de vergunning voor de Reststoffenenergiecentrale (REC) in Harlingen onherroepelijk geworden. Het college van GS besloot in 2012 uit de gemeenschappelijke regeling voor zonebeheer te stappen. Dit besluit wordt in 2013 geëffectueerd. Op 20 december is de Fryske Utfieringstsjinst Miljeu en Omjouwing (FUMO) formeel opgericht. Via de tweede bestuursrapportage 2012 hebben Provinciale Staten middelen beschikbaar gesteld voor een extern onderzoek naar de vergunningverlening REC. In de loop van 2012 bleek de Noordelijke Rekenkamer een soortgelijk onderzoek te starten, waardoor een eigen onderzoek overbodig was. In 2012 is er verder een scheiding aangebracht tussen toezicht en handhaving. Resultaat is dat er strenger wordt omgegaan met de opgelegde termijnen. In 2012 heeft dit verder 101

104 geleid tot een toename van de opgelegde en geïnde dwangsommen. Op 49 zwemwaterlocaties zijn in 2012 nieuwe borden geplaatst waarmee voldaan wordt aan de eisen van de Europese zwemwaterrichtlijn. 4. Activiteitenbesluit In december 2012 zijn de besluiten tot inwerkingtreding voor drie grote wijzigingen (waaronder de derde tranche) in het Activiteitenbesluit gepubliceerd in het Staatsblad. Deze wijzigingen treden op 1 januari 2013 in werking. De implementatie vindt vanaf het moment van publicatie plaats. In 2012 was daarom nog geen sprake van vergunningverlening of invoering van de derde tranche Activiteitenbesluit. Wat heeft het gekost? Exploitatie Bedragen x 1.000,- Realisatie 2011 Begroting 2012 na wijziging Rekening 2012 Verschil begroting en rekening Baten Structurele budgetten Totaal baten Lasten Structurele budgetten Tijdelijke budgetten Bedrijfsvoeringskosten Totaal lasten Resultaat voor mutatie reserves Mutatie reserves Resultaat na mutatie reserves Structurele budgetten De belangrijkste verschillen doen zich voor bij zowel de gerealiseerde baten als de lasten in het kader van de Wabo. Het aantal aanvragen van een omgevingsvergunning is niet kleiner, maar het aantal aanvragen met een bouwdeel is veel kleiner dan geraamd. Aangezien alleen over dit bouwdeel leges mogen worden geheven, vallen de inkomsten lager uit dan voorzien. Bij de lasten zien we voor de Wabo een beperkte besteding van het budget dat bestemd was voor de inschakeling van externe expertise voor deze bouwonderdelen. Tijdelijke budgetten De onderbesteding op de tijdelijke budgetten heeft vooral betrekking op het budget voor een extern onderzoek naar vergunningverlening door de REC. In de begroting was uitgegaan van de inhuur van een extern bureau. Dit onderzoek is niet doorgegaan omdat er een onderzoek wordt uitgevoerd door de Noordelijke Rekenkamer. 102

105 3.5 Programma 5 Lanlik gebiet Portefúljehâlders: de hear J.G. Kramer en mefrou S.A.E. Poepjes foar de Mynbouwet Wat woene wy mei dit programmaberikke? (begruttingstekst 2012) Ús doel is in lanlik gebiet yn Fryslân mei heechweardige ekologyske en romtlike kwaliteit (planet), mei in rendearjende lânbou- en plattelânsekonomy (profit), dêr t minsken harren goed fiele (leefberens), each hawwe foar en genietsje fan de wearde fan ekology en romtlike kwaliteit (people). It belied is yn grutte halen yn it Streekplan en it Wetterhúshâldingsplan formulearre. Yn tematyske nota s, wurkplannen, behear- en ynrjochtingsplannen wurde de konkrete aksjes oanjûn. Yn it Provinsjaal Mearjierreplan Lanlik Gebiet (pmjp) wurde de prestaasjes dy t wy yn e mande mei partners yn it lanlik gebiet leverje wolle konkreet oanjûn, bygelyks yn bunders of tallen projekten. Wichtich ûnderdiel fan it pmjp is oant no ta de útfiering fan ryksdoelen mei jild út it Ynvestearringsbudzjet Lanlik gebiet (ILG) op grûn fan de Bestjoersoerienkomst ILG. Yn dit programma 5 Lanlik Gebiet giet it kwa belied om natuer, lânskip, lânbou en plattelânsûntjouwing. Wy wurkje oan struktuerferbettering fan de lânbou, oankeap en ynrjochting fan natuer, soarch foar it lânskip, leefberens fan it plattelân en in sosjaalekonmysk sterke lânbou. De útfiering fia it pmjp is breder en hat in yntegrale oanpak. Wy wurkje oan in boaiemfisy (heart by programma 4 Miljeu), de útfiering fan de de Ramtrjochtline Wetter (Programma 3 Wetter), rekreaasje en toerisme (Programma 6 ERT), erfgoed en monumintesoarch (Programma 8 Kultuer). Yn it ramt fan it ryksbelied foar it lanlik gebiet sil de ILG-bestjoersoerienkomst mei it ryk ferfongen wurde troch desintralisaasje fan foech, lykwols mei in fikse koarting. Dat liedt derta, dat wy it rinnende pmjp ôfmeitsje, mei it jild dat dêr no foar yn de begrutting stiet. Nij jild en de nije prestaasjes sille dan wer by de ûnderskieden programma s ûnderbrocht wurde. De prestaasjes foar it programma Wetter geane dan bygelyks wer nei programma 3 Wetter. Yn de útfiering sil yntegraliteit oan de oarder bliuwe, mar no mear op grûn fan streekaginda s as jimme Steaten dêrfoar kieze. Wy geane troch mei ynvestearrings yn oankeap en behear fan natuer, al sille wy spitigernôch net by steat wêze en kompensearje de troch it ryk oankundige ûnbidich grutte budzjetkoartings by de oerdracht fan natuertaken folslein. Wat de eigen provinsjale ynvestearrings oant no ta oanbelanget: in wichtige stap op dat stik fan saken is dat in grut part fan de útjeften dy t oant no ta tydlik begrutte waarden no ek struktureel fêstlein wurde. Dêrmei jouwe wy ús belied lanlik gebiet in sterker fûnemint. Wy hawwe spesjaal omtinken foar greidefûgels en dat sil sa bliuwe. Foar de finansiering fan ús ynvestearrings yn natuer(behear) sille wy jimme Steaten in apart finansieringsútstel foarlizze sadree t mear dúdlik is oer de konsekwinsjes fan de rinnende ûnderhannelings mei it ryk. 103

106 Hawwe wy berikt wat wy berikke woene? (realisaasje doelen 2012) Beliedsmêden 5.1 Belied natuer 5.2 Belied lânskip 5.3 Beleid lânbou 5.4 Yntegrale plattelânsûntwikkeling Leit de realisaasje fan de doelen op skema? Binne de ferlange resultaten helle? Binne de kosten binnen it budzjet bleaun? 5.1 Belied natuer Yn juny 2012 hawwe Provinsjale Steaten de Nota Natuer en lanlik gebiet, Mei-inoar fierder! fêststeld. Sadwaande binne de ramten foar it natuerbelied wer dúdlik. Foar greidefûgels is din koersnotysje opsteld. Dy wurdt begjin 2013 yn Provinsjale Steaten behannele. Oer de guozzeproblematyk is ein 2012 in akkoart berikt tusken de provinsjes en de sân organisaasjes dy t by it guozzebelied (G7) belutsen binne. Dat wurdt fierder foar de Fryske situaasje útwurke. Earder al is in knyppunt fêststeld by it ta stân bringen fan de stelde ryksdoelen en dan benammen foar de ynternasjonale ferplichtings yn de Natura 2000-gebieten. It liket derop dat it mei it maitiidsakkoart en de trochwurking dêrfan yn it regearakkoart foar in part oplost is. De maatregelprogramma s en beliedsaspekten fan de Programmatyske Oanpak Stikstof (PAS), sawol lanlik as foar de Fryske gebieten, binne fierder útwurke. De fêststelling fan de Natura2000-behearplannen wachtet dêrop. Neffens de lanlike plenning sil de PAS begjin 2014 fêststeld wêze. Der binne mei-inoar 43 Nbwet-fergunnings oan greidbuorkerijen takend. 5.2 Belied lânskip Meidat Deputearre Steaten yn e maitiid fan 2012 Grutsk op e romte fêststeld hawwe, binne de ynhâldlike doelen foar lânskip kwalitatyf fêstlein. Dêrby binne de provinsjale prioriteiten beneamd dêr t lânskip, ien gehiel mei kultuerhistoarje en stedsaspekten, yn meinommen is. By de hifking fan de resultaten is Grutsk it útgongspunt. Wat hat it programma koste? Eksploitaasje Bedraggen x 1.000,- Realisaasje 2011 Begrutting 2012 nei wiziging Rekken 2012 Ferskil begrutting en rekken Baten 5.1 Belied natuer Belied lânskip Belied lânbou Yntegrale plattelânsûntwikkeling Baten mei-inoar Lesten 5.1 Belied natuer Belied lânskip Belied lânbou Yntegrale plattelânsûntwikkeling Lesten mei-inoar Resultaat foar mutaasje reserves Mutaasje reserves Resultaat nei mutaasje reserves

107 Taljochting Yn de begrutting 2012 binne de ynkomsten en de útjeften foar it ILG rûsd op grûn fan bestjoersakkoart dat yn 2007 mei it ryk ôfsletten is. Dêrtroch binne de begrutte bedraggen by in tal ûnderdielen te heech rûsd. By de 1 e berap 2013 wurdt dat foar de rest fan de perioade strikend makke mei it ûnderhannelingsakkoart (sjoch programmaûnderdiel 5.4). Beliedsfjild 5.1 Belied natuer Wat woene wy berikke? (begruttingstekst 2012) De wichtichste opjefte is it werombringen fan it bioferskaat en it keppeljen fan de kânsen fan natuer en ekonomy. Trends dêr t wy mei te krijen hawwe binne klimaatferoaring en romtedruk. Wy stribje yn Fryslân nei in goed wurkjend net fan natuergebieten om sa ynstean te kinnen foar it bioferskaat. Yn it ramt fan de ryksbesunigings wurdt wurke oan de werhifking fan de EHS. Yn 2012 sil de werhifke Fryske EHS fêststeld wêze moatte. Yn it Útfieringsprogramma hawwe wy opnommen dat wy natuer en lânskip mei provinsjiaal jild fuortsterkje sille. Salang t der gjin dúdlikens is oer de finansjele situaasje geane wy hjirûnder noch fan de besteande situaasje út. De Ekologyske Haadstruktuer (EHS) jout ûnder oare oan wêr t natuer ûntwikkele wurde sil. Yn de Oardering Romte is de kaart fan de EHS, de Ekologyske Ferbiningssônes (EVZ) dêryn begrepen, opnommen. It Streekplan jout ek oan hoe t yn planprosessen mei de EHS omgien wurde kin. Op grûn fan it eardere Koälysje-akkoart is foar de Robúste Wiete As (RNA) in eigen Frysk plan makke. Oan de ynfolling fan de EHS, dat wol sizze it begrinzjen, de oankeap (of it fergoedzjen fan partikulier behear), it ynrjochtsjen en it behear wurdt hurd wurke. Mei it projekt Natuer op e Kaart (NOK) kinne wy no op de Fryske kaart oanjaan hoefier t wy binne en wat noch dien wurde moat. Behear - en ynrochtingsplannen jouwe útfieringsplannen oan Yn it ramt fan it nije Subsydzjestelsel Natuer en Lânskip (SNL) is yn it Natuerbehearplan foar alle natuergebieten oanjûn wat de natuerdoelen binne (dêr t nei stribbe wurdt) en hokker subsydzje mooglik is. Dêrnjonken is yn it lanlike saneamde Mearjierreprogramma Ûntsnipeling oanjûn hokker barrières yn ryksdiken en provinsjale diken weinommen wurde moatte om de natuergebieten goed mei-inoar te ferbinen. Mei dat pakket fan plannen is foar de útfierders dúdlik wat de bedoeling is. Yn de útfiering wurdt natuer keppele oan oare doelen, lykas wetter of lânbou yn gebietsrjochte projekten. Ynstellings nimme foar in part de útfiering fan it natuerbelied op e noed: It Fryske Gea (IFG) foar natuerbehear, it IVN foar edukaasje. Spesjale natuergebieten: Natura2000 en Nasjonale Parken In part fan de EHS is troch de ryksoerheid oanwiisd as Natura2000-gebiet. Foar dy gebieten wurde behearplannen makke. Oanjûn wurdt hoe t de stelde natuerdoelen helle wurde kinne en hokker aktiviteiten sûnder fergunningferliening kinne. Ûnderdiel fan de behearplannen is in sosjaal-ekonomyske paragraaf. Salang t de behearplannen der noch net binne wurdt elke - mooglik tige yngripende - aktiviteit hifke oan de ynstânhâldingsdoelen fia fergunningferliening. Fan de tweintich behearplannen dy t der komme moatte foar ús tweintich Natura2000-gebieten meitsje wy der as provinsje seis. Wy meitsje as provinsje, yn e mande mei de Tsjinst Lanlik Gebiet (DLG) of mei Rykswettersteat, de rest. Yn 2012 moatte de plannen klear wêze. In part fan de EHS en Natura2000 is dêrnjonken oanwiisd as Nasjonaal Park. De tweintich parken mei-inoar jouwe in byld fan de Nederlânske natuer. Yn de parken wurde rekreaasje en natuer stipe. 105

108 Fryslân hat fjouwer parken: Skiermûntseach, de Âlde Feanen, Lauwersmar en Drintsk- Fryske Wâld. De provinsje hat in sit yn de oerlisorganen fan de parken. Natuerbelied bûten de EHS: greidefûgels, guozzen en griene wetten Wy wolle yn it lanlik gebiet as gehiel de greidefûgelstân wer op it âlde nivo werombringe, in goede opfang fan guozzen, reduksje fan stânguozzen en in goede ûntjouwing fan oare soarten. Yn it wurkplan greidefûgels en it plan leefgebieten soarten wurdt oanjûn hoe t wy dat berikke wolle. Foar de guozzen jildt oant ein 2013 it belied fan foerazjeargebieten. Yn dy gefallen dat de ekonomy (benammen de lânbou) skea hat fan fauna sette wy ûntheffingsferliening yn it ramt fan de Floara- en Faunawet (FFW) yn. Mei dat doel hawwe wy it Faunabehearplan fan de Faunabehearienheid (FBE) goedkard, op grûn fan troch ús fêststelde beliedsregels. Inkeld foar de FFW wurde spesjale plannen makke, lykas it maatwurkplan simmerguozzen In spesjale ûntheffing giet oer it ljipaaisykjen. De FBE krijt subsydzje foar de koördinaasje fan de útjefte fan ûntheffings FFW en de oanpak fan de simmerguozzen. Foar it ljipaaisykjen jildt in spesjale ûntheffing. By it natuerbelied bûten it EHS-belied is de werhifking en it tebekrinnen fan ryksjild ek oan e oarder. Wy sille jim útstellen dwaan foar nij belied. Ekology en ekonomy Foar hiel Fryslân stribje wy by eintsjebeslút nei in goede ôfstimming fan ekology en ekonomy. Bygelyks by it projekt Fryske Marren wurdt dy saneamde Eco2-oanpak ynset. By romtlike ûntjouwings, oanlis fan diken, peilbesluten, it sykjen nei gas en sâlt wurdt al betiid yn it proses advisearre oer goede ôfstimming, soks op grûn fan it Streekplan. Wêr t floara en fauna skeind driigje te wurden by romtlike ûntjouwings, set it ministearje fan EL&I de ûntheffingsferliening FFW yn. Yn it ramt fan de Boskwet stribje wy nei it behâld fan it areaal bosk yn Fryslân. By driigjende skea troch stikels of jabikskrúswoartel sette wy oarderings yn. By it waadrinnen soargje wy foar goed oplate gidsen, sadat ferantwurde waadrintochten mei groepen mooglik binne. Hawwe wy berikt wat wy berikke woene? (realisaasje doelen) Beliedsmêd 5.1 Belied natuer Leit de realisaasje fan de doelen op skema? Binne de ferlange resultaten helle? Binne de kosten binnen it budzjet bleaun? Taljochting Yn juny 2012 hawwe Provinsjale Steaten de Nota Natuer en lanlik gebiet, Mei-inoar fierder! fêststeld. Sadwaande binne de ramten foar it natuerbelied wer dúdlik. Foar greidefûgels is din koersnotysje opsteld dy t Provinsjale Steaten begjin 2013 behannelje sille. Oer de guozzeproblematyk is ein 2012 in akkoart berikt tusken de provinsjes en de G7. Dat wurdt fierder foar de Fryske situaasje útwurke. De besunigings op it beliedsmêd natuer troch it eardere kabinet en de tiid dy t bliken docht fanneden te wêzen foar it fêststellen fan de lanlik Programmatyske Oanpak (PAS) hawwe teweibrocht dat der noch gjin behearplannen Natura2000 fêststeld binne. It ôfrûne jier is mear dúdlik wurden oer de maatregels dy t fanneden binne yn de Natura2000-gebieten om de tebekgong fan de kwaliteit fan de natuer te kearen. Yn Nederlân hat dat ynsjoch yn de maatregelprogramma s laat ta oanpaste ôfspraken oer beskikbere middels foar dy natueropjefte. 106

109 Hawwe wy de ferlange resultaten berikt? Ferlange resultaten út begrutting 2012 Belied Tiid Jild Belied natuer 1. Yn ferbân mei de werhifking fan de EHS en de flinke besunigings sil der nij natuerbelied komme moatte. Wy sille mei in nota natuer komme. It belied oangeande greidefûgels wurdt nei de hifking fan 2011 wizige en sil foar fêststelling oan jim Steaten oanbean wurde, as ûnderdiel fan de nota Natuer. 2. De ekologyske advisearring by (de útwurking fan) provinsjale planprosessen (diken, bedriuweterreinen), gebietsprosessen (steds- en lanlik gebiet) sil fuortset wurde. 3. Dielplannen by de útwurking fan de Robúste Wiete As sille net Aksje/resultaat ferfallen útfierd wurde. 4. It ta stân bringen fan ekologyske doelen by ynfrastrukturele wurken, it projekt Fryske Marren en wetterskipswurken op grûn fan it prinsipe Eco2 (ekology en ekonomy tegearre op) giet troch. Natura2000-behearplannen / Nasjonale Parken 5. De behearplannen sille yn 2012 meastepart ôfsletten wurde, útsein de Rottige Meente en de Lauwersmar. Mei it útfieren fan maatregels dy t nedich binne foar it heljen fan de ynstânhâldingsdoelen is úteinset. 6. Nasjonale parken: meiwurke wurdt oan in nij BIP foar it Drintsk- Fryske Wâld (inisjatyf by de provinsje Drinte). De ynfiering fan de Ûntwikkelaginda Appelskea giet troch. Foar de Âlde Feanen en de Lauwersmar wurdt meiwurke oan de útfiering fan de BIP s. Griene wetten 7. Fergunnings, ûntheffings en de advizen foar de Nb-wet, de FFW, de Boskwet wurde binnen de wetlike terminen, sûnder foarmflaters en mei in goed genôch ynformearre doelgroep behannele. Troch goed foaroerlis oer inisjativen wurdt it goede inisjatyf op it goede plak nommen en wurdt kwaliteit tafoege. 8. Yn 2010 binne alle ûntheffings foar de FFW wer foar fiif jier takend. Yn 2012 wurde de juridyske prosedueres ôfhannele. Yn 2012 wurde dêrnjonken allinne spesjale ûntheffings takend. 9. Op grûn fan de lanlike Programmatyske Oanpak Stikstof (PAS), is yn 2011 foar allenatura2000-gebieten yn byld brocht hoe t it sit mei stikstofbelêsting en ynstânhâldingsdoelen. Yn 2012 ferwachtsje wy op grûn fan de PAS besluten nimme te kinnen oer útwreidings fan boerebedriuwen dy t no op in fergunning wachtsje. 10. Yn 2012 wurdt foar de measte behearplannen Natura2000 fêststeld. Dêrmei sil op termyn minder fergunningferliening fanneden wêze. Yn de begrutting 2012 is foarsjoen yn in tebekgong fan jild foar de fergunningferliening. 11. Op grûn fan de hifking (2010) wurdt gjin enerzjy mear stutsen yn Aksje/resultaat ferfallen de JKK-oardering. 12. Foar it waadrinnen sil in nije oardering opsteld wurde en oan jim Steaten foarlein wurde. 13. De útfiering fan de Mynbouwet wurdt fuortset troch it ministearje fan EL&I fan advizen te foarsjen. Wy sille meiwurkje oan it formalisearjen fan sâltwinning ûnder de Waadsee. 14. Oan it ta stân kommen fan in nije Natuerwet (it gearfoegjen fan de Nb-wet, de FFW en de Boskwet) en de desintralisaasje fan taken, ûnder oare it Faunafûns, wurdt meiwurke. (Budzjet)subsydzjeynstellings Natuer en Lânskipsbelied 15. Wy soargje foar adekwate ôfspraken foar de útfiering fan it belied foar natuer en lânskip mei ús budzjetsubsydzjeynstellings: It Fryske Gea, IVN, LBF en allyksa foar de ynstellings BoerenNatuur, BFVW, SANL en NFW. 16. Yn dat ramt fiere IFG,LBF en IVN ûnder oare de neikommende taken út: it behear fan natuergebieten, it fersoargjen fan 107

110 Ferlange resultaten út begrutting 2012 Belied Tiid Jild ynformaasje, foarljochting en edukaasje, it útfieren fan projekten en/of it begelieden fan oaren by de tarieding en útfiering fan projekten op it mêd fan lânskip. 17. Foar BoerenNatuur, BFFW giet it om it greidefûgelbelied en agraryske natuerbeheartaken en by SANL en NFW om agrarysk natuer- en lânskipsbehear. 1. Nota Natuer en lanlik gebiet Yn juny 2012 hawwe Provinsjale Steaten de Nota Natuer en lanlik gebiet, Mei-inoar fierder! fêststeld. Sadwaande binne de ramten foar it natuerbelied wer dúdlik. Yn dy nota is ek in wurkkaart foar de werhifke EHS opnommen. Yn it maitiidsakkoart en dêrnei it regearakkoart Rutte II komme der mear middels foar de EHS beskikber. Hoefier t dat ferbettere perspektyf rikt is lykwols noch net dúdlik. Der wurdt wurke oan nij belied foar greidefûgels en guozzen. Foar it greidefûgelbelied is foar dat doel in koersnotysje greidefûgels opsteld dy t Deputearre Steaten yn desimber 2012 fêststeld hawwe en dy t Provinsjale Steaten yn febrewaris 2013 behannelje sille. It nij op te stellen guozzebelied hat fertraging oprûn troch útrinnende ûnderhannelings tusken IPO en G7. 3. Robúste ferbinings Mei it sluten fan it dielakkoart natuer tusken ryk en provinsjes binne de robúste ferbinings ferfallen. Inkeld as dy needsaaklik binne om oan ynternasjonale ferplichtings foldwaan te kinnen, binne dy yn werhifke EHS opnommen. Yn Fryslân is dat net it gefal. Yn 2012 is om dy reden net mear wurke oan it ta stân bringen fan robúste ferbinings. It regearakkoart fan it kabinet Rutte II hat it no oer in plus op de werhifke EHS en oer ekologyske ferbinings. Oer de útwurking dêrfan binne IPO en it ryk noch yn petear. Mocht der oanlieding ta wêze om it ôfprate belied te wizigjen, dan sille wy dat oan Provinsjale Steaten foar beslútfoarming foarlizze. Yn it gefal fan knyppunten yn ryksynfrastruktuer dy t foarhinne yn de robúste ferbinings leine en dy t ûnderdiel binne fan it Mearjierreprogramma Ûntsnipeling (MJPO) is yn de (lanlike) stjoergroep ôfpraat om earst de definitive werhifking fan de EHS ôf te wachtsjen en dêrnei te sjen hoe t mei dy knyppunten omgien wurde moat. 5. Natura2000-gebieten De opstelling van de behearplannen foar de 20 Natura2000-gebieten hat oant 2012 fertraging oprûn. Dat wie ûnder oare it gefolch fan de nasjonale diskusje oer besunigings op it natuerbelied en de nasjonale ferplichtings. It liket der no op dat de prosessen hoeden útinoar lutsen wurde kinne. Soks meidat yn it regearakkoart fan ein 2012 genôch middels beskikber komme, sa t it liket. Wol is it mei it opstellen fan de behearplannen Natura 2000 yn 2012 in stik fierder kommen. Benammen sûnt de simmer is der in soad berikt. Mei de behearplanprosessen yn de Lauwersmar en de Rottige Meenthe is fan e hjerst úteinset. In rânebetingst foar it definityf fêststellen fan de behearplannen is de definitive publikaasje fan it oanwizingsbeslút troch it ministearje fan Ekonomyske Saken. Foarsafier t soks mooglik is wurdt al meiwurke oan it útfieren fan maatregels foar it heljen fan de ynstânhâldingsdoelen fan de Natura 2000-gebieten. 6. Nasjonale Parken De Nasjonale Parken binne dwaande om te besjen hoe t sy tenei fierder kinne sûnder de bydrage fan it ryk. Dêrby siket elk park nei de bêste organisaasjefoarm en nei hoe t de middels lokaal of oars oanfolle wurde kinne, soks strikend mei de eigen skaaimerken. Yn juny hawwe Provinsjale Steaten moasjes yntsjinne mei it fersyk oan Deputearre Steaten om mei in plan te kommen om de rekreative en toeristyske potinsjes fan de Nasjonale Parken te benuttigjen en de kearnwearden fan dy parken tichter by de minsken te bringen. De útwurking dêrfan is ûnderdiel fan de Nota Natuer en Lanlik Gebiet. 108

111 7. Fergunnings Natuerbeskermingswet Yn it ramt fan de no jildende Natuerbeskermingswet binne yn fergunnings takend. Dêr binne 43 fan takend foar útwreiding fan greidbuorkerijen; njoggen earder takende fergunnings binne ferlinge. It tal beoardielings is fan deselde oarder as fan ferline jier (60-70). Tsjin twa besluten is beswier oantekene. By de Rie fan Steat hawwe twa beropssaken tsjinne (Iselmarfiskerij en strânriden Skylge). Nei oanlieding fan in moasje fan de ChristenUnie is yn kaart brocht hoe t in stikstofoardering foar Fryslân de fergunningferliening ferbetterje kin. Dy analyze komt maitiid 2013 yn Provinsjale Steaten. Iselmarfiskerij De oanbelangjende oerheden (Ekonomyske Saken, I&M en de provinsjes Noard-Hollân en Flevolân), natuerorganisaasjes, sport- en beropsfiskerij bin ree fûn om ûnder lieding fan in bemiddeler te wurkjen oan in mearjierrich ramt foar fergunningferliening, net inkeld foar spjirringfiskerij, mar foar alle aktiviteiten dy t mei de beropsfiskerij anneks binne. Dat ramt moat ekonomyske en ekologyske fiskerij mooglik meitsje en de alle jierren weromkommende juridyske prosedueres tsjin ús fergunnings beëinigje. Strânriden Skylge Ein 2012 is in berop grûndearre ferklearre. Dêrtroch moatte Deputearre Steaten in nije beslissing nimme oer de eardere beslissing om it riden op in beskaat stik strân net ta te stean. REC Harns Yn 2012 hawwe de Waadferiening en oare partijen de striid tsjin de takende Nbwetfergunning opjûn. Hja binne net yn berop gien tsjin de beslissing op beswier dy t Deputearre Steaten nommen hawwe. Dêrmei is dy Nbwet-fergunning fêst kommen te stean. Bou en eksploitaasje RWE-sintrale yn de Iemshaven Om t de Rie fan Steat yn 2011 de Nbwet-fergunning ferneatige hat, moasten Grinslân, Drinte en Fryslân in nije Nbwet-fergunning ôfjaan. Dy is op 23 juny 2012 ôfjûn. Tsjin it takennen fan de fergunning is in tige grut tal beswieren ynbrocht. Yn 2012 is in soad tiid en enerzjy stutsen yn it ôfhanneljen fan de beswieren. Begjin 2013 sil de beslissing op beswier ôfjûn wurde. Tsjin dat beslút sil nei alle gedachten berop ynsteld wurde by de Rie fan Steat. Yn 2013 krijt it juridysk proses dan grif ek noch in ferfolch. 8. Ûntheffings Floara- en Faunawet De provinsje hat de juridyske prosedueres yn ferbân mei ûntheffings yn it ramt fan de Floara- en Faunawet safolle mooglik ôfhannele. Yn tsien gefallen hawwe de rjochters lykwols noch gjin beslissing nommen. Dy gefallen binne dus noch net ôfhannele, ek al hawwe wy dêr gjin ynfloed op. In spesjale FFwet-ûntheffing slacht op it ljipaaisykjen. Begjin 2012 hat de Rie fan Steat it heger berop fan de Faunabeskerming tsjin de yn 2008 takende ûntheffing ûnbegrûne ferklearre. Dy ûntheffing is yn 2012 ferrûn. Dêrom is ein 2012 in nije oanfraach foar de perioade yntsjinne. Begjin 2013 sil dêr in beslút oer nommen wurde. 9. Programmatyske Oanpak Stikstof (PAS) De definitive Programmatyske Oanpak Stikstof (PAS) is noch net fêststeld. Wol hat de fierdere ûntwikkeling fan dy oanpak yn 2012 súkses hân. Ferwachte wurdt dat de PAS begjin 2014 yngiet. It fêststellen fan de Natura2000-behearplannen foar de stikstofgefoelige gebieten wachtet dêrop. 10. Behearplannen Natura2000 In betingst foar it definityf fêststellen fan tolve fan de tweintich behearplannen bliuwt noch it fêststellen fan de Programmatyske Oanpak Stikstof. Salang t dy oanpak noch net definityf fêststeld is, is de formele fêststelling fan de behearplannen net mooglik. De 109

112 Twadde Keamer hat de lêste rige oanwizingsbesluten opholden yn ôfwachting fan dúdlikens oer de PAS. 12. Waadrinoardering Yn 2012 hawwe de earste petearen west mei de oanbelangjende partijen oer in nije Waadrinoardering en it dêryn opnommen stelsel fan fergunnings en ûntheffings. Besjoen wurdt oft folstien wurde kin mei in stelsel mei algemiene regels. By de waadrinorganisaasjes is der mar in bytsje draachflak foar sa n nij stelsel. Dêrom wurdt mei de organisaasjes oerlein. Dat ferget mear tiid as de ferwachting wie. It stribjen is om de nije Waadrinoardering yn 2013 klear te hawwen. Dy kin foar it waadrinseizoen 2014 yn útfiering nommen wurde (ûntheffings rinne oant ein waadrinseizoen 2013 troch). 14. Nije Natuerwet Op nasjonaal nivo is úteinset mei it opstellen fan de nije Natuerwet. Yn dy nije Wet Natuerbeskerming sille ûnder oare de besteande Natuerbeskermingswet 1998, de Floaraen Faunawet en de Boskwet opnommen wurde. In grut tal taken fan it ryk giet nei de provinsjes oer. Ein 2012 is de wet kontroversjeel ferklearre. Der sil in nij wetsútstel yntsjinne wurde. Op it stuit is de datum fan yngong noch net oan te jaan. Der wurdt noch hieltyd fan útgien dat de ôfspraken dy t makke binne foar 1 jannewaris útfierd wurde kinne. (Prestaasje)yndikators Ûnderwerp Yndikator Nulmjitting Doelwearden 2012 Natuer Natuer Natuer EHS realisaasje werhifking oankeap en ynrjochting Behearplannen Natura2000 opsteld Griene wetten op e tiid, sûnder foarmflaters Natuer op e Kaart jout alle jierren de stân fan saken Stân 2011 = 1 klear 95% stribjen sûnder ûnderbrekkings X 4 0 Realisaasje ha 95 om-ende-by 95 Taljochting It opstellen fan de behearplannen Natura2000 hat fertraging oprûn. Dat komt troch de nasjonale diskusje yn 2011 en 2012 oer besunigings op it natuerbelied en de nasjonale ferplichtings. Dêr spilet de fertraging fan de PAS ek in wichtige rol by. Dêrtroch binne der yn 2012 gjin behearplannen ôfsletten. It liket der no op dat de prosessen wer útinoar lutsen wurde kinne. 110

113 Wat hat it beliedsmêd koste? Eksploitaasje Bedraggen x 1.000,- Realisaasje 2011 Begrutting 2012 nei wiziging Rekken 2012 Ferskil begrutting en rekken Baten Strukturele budzjetten Tydlike budzjetten Oerrinnende passiva Baten mei-inoar Lesten Strukturele budzjetten Tydlike budzjetten Foarsjennings Oerrinnende passiva Bedriuwsfieringskosten Lesten mei-inoar Resultaat foar mutaasje reserves Mutaasje reserves Resultaat nei mutaasje reserves Tydlike budzjetten (baten) It giet hjir om in ûndersyk nei de effekten fan fiskerij op wetterfûgels. Foar dat doel is in bydrage ynkommen fan de provinsje Flevolân en fan it ministearje fan Ekonomyske Saken. By de earstkommende berap sit in útstel om dat bedrach (de bydrage fan de provinsje Fryslân dêryn begrepen) oan de begrutting 2013 ta te foegjen. Tydlike beliedsprogrammabudzjetten De foar Natura2000 rûsde kosten en baten binne leger útfallen. Dat is it gefolch fan fertraging by it opstellen fan de behearplannen Natura2000 en de PAS. Der is besocht om it kasritme foar 2012 oant en mei 2014 sa goed mooglik te rûzen. Dêrfoar is by de twadde berap 2012 in útstel foar budzjetoerheveling yntsjinne. Nettsjinsteande dat hat de fertraging ta in lytse ûnderbesteging op it budzjet fan 2012 laat. Balânspost foarsjennings Oersjoch en ferrin foarsjenning x 1.000,- Stân op Tafoeging Brûkt Stân op Boat It Fryske Gea (IFG) Beliedsfjild 5.2 Lânskipsbelied Wat woene wy berikke? (begruttingstekst 2012) De wichtichste opjefte is it yn stân hâlden en de fierdere ûntjouwing fan de Fryske lânskippen. De trends, it belied dêr t wy mei te krijen hawwe, binne mear ynset op romtlike kwaliteit, op oare enerzjyboarnen, op it kearen fan it fergriemen fan it lânskip en op de needsaak om mear partikulier jild te krijen om it lânskip yn âlde steat werom te bringen. 111

114 Wy stribje dernei om de lânskipseleminten yn ús beide Nasjonale Lânskippen en dêrbûten aktyf yn âlde steat werom te bringen. Dêrnjonken wurkje wy oan draachflak foar lânskip en oan finansieringsfoarmen foar it opknappen fan it lânskip. Wy ynvestearje yn lânskip, by foarkar yn yntegrale gebietsprojekten of yn oare foarmen fan yntegrale planfoarming. Wol sille dêr ek de útkomsten fan de diskusje mei it ryk ús earmslach bepale. It strategysk belied foar lânskip stiet yn it Streekplan beskreaun. Wat foar it lânskip yn Fryslân dien wurde moat, is in syklysk proses. Wy ûnderskiede yn it foarste plak: de beliedsline: kearnkwaliteiten fan it lânskip útwurkje. de advysline: op e tiid advisearje oer lanskiplike aspekten by planfoarming. de effektmjittingsline: it byhâlden fan de stân fan it lânskip. Betingst by it útfiere kinnen fan lânskipsbelied is draachflak en finansiering. Draachflak komt ta stân troch it brûken fan it lânskip troch minsken. Lânskip liket neat te kostjen, mar it op peil hâlden fan in fraai lânskip kostet wol jild. Dêrom wurde oan it wurkjen oan it lânskip noch taheakke: de partisipaasje-/draachflakline: it soargjen foar in goede wikselwurking tusken lânskip en minsken, draachflak ûnder de befolking foar it lânskip. It giet om it lânskip foar minsken, de tagonklikens fan it lânskip, de partisipaasje fan minsken yn it lânskip (frijwilligerwurk), de ekstra wearde dy t it lânskip hat foar it minsklik libben, ek as basis foar ekonomyske aktiviteiten. de finansieringsline: it sykjen nei (alternative) finansieringsboarnen foar it behâld en de ûntjouwing fan lânskip yn e mande mei partners (fûnsfoarming). By eintsjebeslút giet it by it lânskip primêr om de echte soarch foar it lânskip. De lêste line is dêrom: de subsydzjeline/projekteline: it behâld en de ûntjouwing troch projektútfiering konkreet meitsje (de skeppe de grûn yn). Landschapsbeheer Friesland fiert in part fan it belied út. Hawwe wy berikt wat wy berikke woene? (realisaasje fan doelen) Beliedsmêd 5.2 Belied lânskip Leit de realisaasje fan de doelen op skema? Binne de ferlange resultaten helle? Binne de kosten binnen it budzjet bleaun? Taljochting Deputearre Steaten hawwe Grutsk op e Romte yn e maitiid fan 2012 fêststeld. Dêrtroch binne ynhâldlike doelen foar it lânskip as ien kwalitatyf gehiel fêstlein. Der binne provinsjale lânskiplike prioriteiten beneamd. Dêrby binne de kultuerhistoaryske en stêdeboukundige aspekten meinommen. By hifking fan de resultaten is Grutsk it útgongspunt. Troch yntegraal te advisearjen út it eachweid fan romtlike kwaliteit binne de lânskiplike kearnkwaliteiten boarge. De koartings op de bydragen fan it ryk hawwe derta laat dat de doelen foar it lânskipsbehear net alhiel helle binne. De rûsde budzjetten foar ynvestearrings yn lânskip binne hast folslein brûkt. 112

115 Hawwe wy de ferlange resultaten berikt? Ferlange resultaten út begrutting 2012 Belied Tiid Jild 1. Yn de beliedsline wurkje wy oan de fêststelling fan de kearnkwaliteiten fan ús lânskippen. 2. Foar de Noardlike Fryske Wâlden sil in lânskipsbrede fisy útwurke wurde. 3. Yn 2012 wurdt it Wurkboek Lânskip, Kultuerhistoarje en Stêdebou (Grutsk op e Romte) fêststeld. Dat is ek bedoeld as boarne fan ynspiraasje foar de makkers fan romtlike plannen en ek foar nasjonale gebietsûntjouwingsprojekten. Grutsk sil dêrnei regionaal mei de gemeenten fierder útwurke wurde. 4. De aktiviteiten yn de advysline binne benammen rjochte op it advisearjen fan projektlieders fan de provinsje, de gemeente, DLG ensfh. It giet dan bygelyks om it projekt Fryske Marren, de ynpassing fan pleatsen, kaaiferhegings troch it Wetterskip. 5. Yn de effektmjittingsline is in nulmjitting fan lânskiplike eleminten plend, earst yn de Noardlike Fryske Wâlden. 6. Yn de draachflakline sil benammen Landschapsbeheer Friesland wurkje oan it stypjen fan aktive dielname fan minsken oan lânskipsaktiviteiten. 7. Foar de finansieringline wurdt fierder wurke oan gebietsfûnsen nei de start fan it earste gebietsfûns Moai Fryslân: Oranjewâld-Ketlik. 2. Noardlike Fryske Wâlden Yn twa stappen soe nei in lânskipsfisy foar de Noardlike Fryske Wâlden (NFW) tawurke wurde. De earste stap wie it meitsjen fan in lânskipsbiografy dêr t de skiednis fan it gebiet goed mei ferkend en fêstlein wurde koe. Yn de wurkgroep Kultuerhistoarje en Argeology fan it Nasjonaal Lânskip is soks taret en wurdt stipe troch de stjoergroep Nasjonaal Lânskip NFW. Dat hat noch hieltyd net laat ta in foldroegen plan fan oanpak mei folsleine stipe en partisipaasje fan gemeenten. Dat plan is fanneden foar stap twa, nammentlik om draachflak en genôch finansjele partisipaasje te krijen foar in goede mienskiplike fisy. De hegere subsydzjepersintaazjes fan it Nasjonaal Lânskip binne troch it weifallen fan ryksbudzjetten net mear fan tapassing. Dêrtroch kinne gemeenten minder maklik meidwaan. Mei in nije oriïntaasje op in nij Plan fan Oanpak foar de lânskipsbiografy is úteinset. 7. Gebietsfûnsen It proefprojekt Lânskipsfûns Oranjewâld-Ketlik rint en de earste kontrakten binne tekene. It sykjen nei brede finansiering fan lânskipsbehear bliuwt dreech. Ferkenning fan fûnsen ensfh. is wol dien, mar ien en oar is oant no ta op finansjeel-technyske grûnen ôfwiisd. Finansiering út it Mienskiplik Lânboubelied (troch blaugriene tsjinsten) kin in oplossing biede. Beslútfoarming dêroer hinget fan Europa ôf. Yn de NFW binne ferkennings dien nei de saneamde gebietsoffertes. Foar Súdeast-Fryslân wurde yn in breed opset proefprojekt alternative spoaren ferkend. (Prestaasje)yndikators Ûnderwerp Yndikator Nulmjitting Doelwearden 2012 Lânskip Lânskip Lânskipseleminten en steat ûnderhâld yn byld Draachflak lânskip by Fryske befolking Yn 2012 earste ûndersyk Noardlike Fryske Wâlden Yn 2012 docht Landschapsbeheer Friesland ûndersyk Kwaliteitsmjitting lânskipseleminten yn Nasj. Lânskip NFW p.m. Realisaasje % mjitting yn Nasj. Lânskip NFW p.m. Taljochting Der hat in mjitting fan it draachflak foar lânskip west yn it ramt fan de hifking fan it Streekplan, soks mei de meiwurking fan de Fryske Miljeufederaasje. 113

116 Wat hat it beliedsmêd koste? Eksploitaasje Bedraggen x 1.000,- Realisaasje 2011 Begrutting 2012 nei wiziging Rekken 2012 Ferskil begrutting en rekken Baten Strukturele budzjetten Baten mei-inoar Lesten Strukturele budzjetten Tydlike budzjetten Bedriuwsfieringskosten Lesten mei-inoar Resultaat foar mutaasje reserves Mutaasje reserves Resultaat nei mutaasje reserves Beliedsfjild 5.3 Belied lânbou Wat woene wy berikke? (begruttingstekst 2012) De wichtichste opjefte is it ta stân bringen fan optimale romtlike betingsten foar de agraryske sektor. De trends binne kennisûntwikkeling, klimaat, enerzjy, omtinken foar it wolwêzen fan bisten en foar produksjemetoaden. Foar de lânbou jildt dat der hieltyd minder boeren komme, mar dat it areaal net lytser wurdt. It gefolch dêrfan is skaalfergrutting. Hieltyd mear sil de boer op maatskiplik ferantwurde wize buorkje. Dêrby sil de konsumint liedend wêze. De lânbou yn Fryslân bliuwt tige wichtich en kin as hannelsprodukt ynset wurde. De ûntwikkeling fan kennis foar de greidbuorkerij (feehâlderij) yn Ljouwert (Dairy Campus / Nij Bosma Zathe) skept in unike mooglikheid om in lân fan kij te bliuwen troch kei in kennis te wurden. Doel is om de Fryske boer goede romtlike betingsten te bieden, sadanich dat de pleatsen romtlik goed ynpast binne. Dat is yn it Streekplan fêstlein. Wy stelle dêrby dus de ramten fêst. Yn de nota Sosjaal-Ekonomysk Lânboubelied is fêstlein dat wy stribje nei in duorsume Fryske lânbou dy t skjin en sûn is, breed en mei ferskaat, goed en effisjint ynrjochte is en grûn hat yn kennis. Foar dy doelen jildt dat wy mear neffens de aginda en stimulearjend hannelje, ûnder oare troch subsydzjes beskikber te stellen. Yn it ramt fan it mienskiplik lânboubelied fan de EU wurdt yn de takomst in part fan de middels út Brussel keppele oan de útfiering fan maatskiplike prestaasjes. Dat betsjut in op de merk rjochte beleanning foar maatskiplike prestaasjes (maatskiplike tsjinsten) levere troch agrariërs en plattelânsûndernimmers mei agraryske aktiviteiten. Wy sette yn op in sa breed mooglik pakket fan maatskiplike tsjinsten troch de agrariërs yn ús provinsje. Yn it ramt fan it programma Duorsumens wurkje wy oan doelen wêrby t de Fryske lânbou enerzjyleveransier is en de útstjit fan CO 2 sterk ferlege wurdt. De provinsje stelt 114

117 foarsjennings beskikber foar griene enerzjy. Op grûn fan it unike plak fan de Fryske lânbou hat de provinsje ek yn dat gefal in oanfiterjende funksje. Hawwe wy berikt wat wy berikke woene? (realisaasje doelen) Beliedsmêd 5.3 Belied lânbou Leit de realisaasje fan de doelen op skema? Binne de ferlange resultaten helle? Binne de kosten binnen it budzjet bleaun? Taljochting Mei it útfieren fan de Lânbouaginda lizze wy ridlik op skema. De ûntwikkeling fan nije blaugriene tsjinsten (bygelyks lânskipsbehear) bliuwe op de ambysjes benefter. Fanwegen it útbliuwen fan grûnútjefte bliuwe der soargen oer de ôfrin fan Waadglês. Mei de hifking fan de Lânbouaginda en it lânboustruktuerûndersyk is tarieding makke foar in nije planperioade. It wachtsjen is no op GLB-belied en mear dúdlikens oer Europeeske POP-middels mei yngong fan Hawwe wy de ferlange resultaten berikt? Ferlange resultaten út begrutting 2012 Belied Tiid Jild Lânbouaginda 1. Ferwurking fan moasjes en tasizzings yn definitive tekst, oanbieding oan Provinsjale Steaten 2. Útfiering nul- en effektmjiting Romtlike betingsten 3. Belied foar skaalfergrutting, yntinsive feehâlderij, ljochtemisje lisboksstâlen, klimaatoanpassing, it fersâltsjen en sâlte teelten, gentech. Sosjaal-ekonomysk 4. Ûntwikkeling fan maatskiplike tsjinsten 5. Lânboustruktuerûndersyk 6. Waadglês 7. Dairy Campus 8. Lânbou-enerzjyprojekten 9. Fersprieding fan kennis op it boerehiem 10. Kampanje bewustwurding 2. Hifkings fan it Streekplan en de Lânbouaginda Yn de tuskentiidske hifkings fan it Streekplan en de Lânbouaginda wurde foar in tal yndikators (skaalfergrutting, tal biologyske en ferbrede bedriuwen) de ûntjouwings yn sifers werjûn. Troch de beheinde kapasiteit en de foar in part oare prioriteiten hat der gjin nul- en effektmjitting west. Yn 2013 sil, ek om in nij POP-programma ta te rieden, nei mear yndikators sjoen wurde. Troch it fergrutsjen fan de personielsformaasje wurdt ek de nulmjitting oppakt. 3. Skaalfergrutting greidbuorkerij Yn desimber 2011 hawwe Provinsjale Steaten belied fêststeld foar skaalfergrutting fan de greidbuorkerij. In neier útwurke útstel dêrfan is yn oktober 2012 oan Provinsjale Steaten oanbean. Yn septimber 2012 hat der foar Provinsjale Steaten in moeting fan saakkundigen west oer it ferbouwen fan genetysk modifisearre gewaaksen. Ein 2012 is úteinset mei in notysje oer ferskate beliedsopsjes. Dat jildt ek foar fersâlting en sâltige teelten. Foar de yntinsive greidbuorkerij wachtsje wy op it stânpunt fan it ryk. Meidat it advys fan de Rie foar de Folkssûnens no beskikber is, wurdt dat stânpunt yn e maitiid 115

118 fan 2013 ferwachte. Foar ljochtemisje út lisboksstâlen wachtsje wy de resultaten ôf fan de proefprojekten fan de gemeente Tytsjerksteradiel en fan LTO en de miljeufederaasje Maatskiplike tsjinsten ELAN, it gearwurkingsferbân fan agraryske natuerferienings yn Súdeast-Fryslân, riedt yn e mande mei Wetterskip Fryslân proefprojekten mei wettertsjinsten foar. Skriezekrite Idzegea hat in plan opsteld foar yngeander greidefûgelbehear. De ûntjouwing fan oare nije maatskiplike tsjinsten stûket fanwegen ryksbesunigings, ûndúdlikens oer nij Europeeske middels en oer de ferdieling fan ferantwurdlikheden oer ryk en provinsje. In algemien probleem is de finansiering fan nije maatskiplike tsjinsten. 5. Ferkaveling Fryske lânbougrûnen De stân fan saken fan de ferkaveling fan Fryske lânbougrûnen is yn juny 2012 oan Provinsjale Steaten oanbean. Yn oktober is dat folge troch in Steateútstel mei beliedsopsjes oer fierder stipe wurde kin. Provinsjale Steaten hawwe behanneling fan it kavelruilútstel útsteld yn ôfwachting fan beslútfoarming oer it al as net beskikber kommen fan Europeeske POP-middels foar kavelruil. Sûnder Europeesk beslút oer oanfoljende middels mei yngong fan 2014 foar kavelruil kin it besteande kavelruilbelied net fuortset wurde. 6. Waadglês It jier 2012 is foar de glêstúnbou út finansjeel eachpunt better ferrûn as yn de jierren dêrfoar. Nettsjinsteande dat is de ferkeap fan grûn yn it glêstúnbouûntwikkelingsprojekt Waadglês wer útbleaun. It plan om besteande en nije kassen yn Seisbierrum te ferwaarmjen mei restwaarmte fan Omrin is net útfierd. Der wurdt no wurke oan it brûken fan ierdwaarmte, ek in duorsume foarm fan enerzjy. (Prestaasje)yndikators Ûnderwerp Yndikator Nulmjitting Doelwearden 2012 Lânbou Lânbou Tal boeren, oanpart biologyske lânbou, oanpart ferbrede boeren Tal kennisprojekten Dairy Campus Fryslân Yn 2012 nulmjitting Yn 2012 nulmjitting p.m. p.m. Realisaasje 2012 Sjoch taljochting fiif projekten ôfsletten; der rinne fyftjin projekten Taljochting It tal biologyske bedriuwen leit tusken 2004 en 2011 tusken de 120 en 130. It tal ferbrede bedriuwen nimt, nei in tebekfal om 2009 hinne, stadichoan wer ta. It sifermateriaal lit sjen dat it tal bedriuwen mei njonkenaktiviteiten dúdlik tanimt. Neffens it Sintraal Buro foar de Statistyk diene bedriuwen oan agrarysk natuer- en lânskipsbehear en bedriuwen oan in oare tûke fan ferbreding (leanwurk, toerisme, stalling en ferkeap oan hûs). Yn 2007 wiene dat resp en 710 bedriuwen. De hifking fan it Streekplan en de Lânbouaginda sil dat dúdliker meitsje. 116

119 Wat hat it beliedsmêd koste? Eksploitaasje Bedraggen x 1.000,- Realisaasje 2011 Begrutting 2012 nei wiziging Rekken 2012 Ferskil begrutting en rekken Baten Strukturele budzjetten Tydlike budzjetten Oerrinnende passiva Baten mei-inoar Lesten Strukturele budzjetten Tydlike budzjetten Bedriuwsfieringskosten Lesten mei-inoar Resultaat foar mutaasje reserves Mutaasje reserves Resultaat nei mutaasje reserves Tydlike beliedsprogrammabudzjetten De nota Natuer en Lanlik Gebiet is ein juny yn Provinsjale Steaten fêststeld. Dêrtroch wie it oant de simmer ta net dúdlik oft de begrutte middels foar kavelruil ( ) ek konkreet op kavelruil ynset wurde koene. De regeling koe earst yn septimber iepensteld wurde. Mei de 2e berap is nei 2013 trochskood. De oerbliuwende tiid wie te koart om de oprûne efterstân yn te heljen en it oerbliuwende budzjet te besteegjen, wêrtroch t it restantbedrach frijfallen is. Beliedsfjild 5.4 Yntegrale plattelânsûntwikkeling Wat woene wy berikke? (begruttingstekst 2012) De wichtichste opjefte is in leefber en fitaal plattelân. Ús doel is om it plattelân(sbelied) in goed plak te jaan yn alle domeinen fan it provinsjale belied, wêrby t de leefberens en de sosjaal-ekonomyske ûntjouwing fan it plattelân optimaal befoardere wurdt. Wy stribje dêrom nei in bliuwend en goed takomstperspektyf foar bewenners fan it plattelân mei it each op berikber wurk (wurkje), berikbere foarsjennings (libje), in bloeiend mienskipslibben mei goede romtlike kondysjes en kwaliteit (belibje en wenje). De doarpsmienskippen ferskille, ek as it om de befolkingsopbou giet, frijwat faninoar, wurkje aktyf oan harren takomst as doarpsmienskip (organisaasjekrêft yntern), bystien troch oerheden en (maatskiplike) organisaasjes (organisaasjekrêft ekstern). In fitaal plattelân is de earste soarch fan de ynwenners, de gemeenten, de maatskiplike ynstellings en de wenningboukorporaasjes. Wy as provinsje wurkje, ek op grûn fan de spesifyk Fryske situaasje, mei in protte lytse doarpen, dy t wy as Frysk eigen yn stân hâlde wolle. Ús rol is dy fan boppelokale kennismakelder of fasilitator. De taakferdieling yn it plattelânsbelied sil dêrmei de kommende jierren oars wêze as oant no ta: de gemeenten nimme de foarstap, de provinsje follet oan. Wêr t wy ús fysyk romtlike opjeften yn gebietsûntjouwing of mooglik mei streekaginda s oanpakke, wurdt it aspekt 117

120 fan leefberens en mei yngong fan dizze bestjoersperioade ek wolwêzen hieltiten ek as útgongspunt nommen, yn e mande mei de Tsjinst Lanlik Gebiet en de gemeenten. Doarpswurk wurket as budzjetsubsydzjeynstelling oan plattelânsbelied. Dêrnjonken lûkt Plattelânsprojekten fan ûnderen op projekten oan. It omtinken foar plattelânsûntjouwing is grut. De metoade yn Fryslân, wêrby t minsken sels oan de slach geane foar it eigen doarp en werby t oerheden de ûntjouwing fan de doarpen stimulearje is in eksportprodukt. De nije Aginda Leefber Plattelân moat fan 2012 ôf útfierd wurde. In wichtige stap op dat stik fan saken is dat in grut part fan de útjeften dy t oant no ta tydlik begrutte waarden no ek struktureel fêstlein wurdt. Dêrmei jouwe wy ús plattelânsbelied in sterkere basis. Yn ferbân mei de finansjele situaasje meitsje wy dy basis wol smeller neffens de foargeande jierren, nammentlik foar dy saken dy t wy echt it wichtichst fine, en dat binne benammen de boppelokale saken. De nije aginda sil ein 2011 oan jimme Steaten oanbean wurde. Útsteld wurdt om dêr in bedrach fan 3 mln. foar beskikber te stellen. Der binne trije wichtige gebietsûntjouwingsplannen makke, nammentlik de Sintrale As, de N381 en Frjentsjerteradiel-Harns. Dêrby is mei de streek sjoen hoe t der op it gebiet in plus set wurde kin. Wylst de plannen makke waarden, waard derfan útgien dat der jild út it ILG en in eventuele opfolger fan it ILG brûkt wurde kinne soe. Dat is mei de oansteande desintralisaasjeplannen en de besunigings fan it ryk no tige ûnwis. Ôfhinklik fan de útkomst fan de ûnderhannelings mei it ryk sille wy in útstel dwaan om dy gebietsûntjouwings mei Nuon-jild te finansierjen. Hawwe wy berikt wat wy berikke woene? (realisaasje doelen) Beliedsmêd 5.4 Yntegrale plattelânsûntwikkeling Leit de realisaasje fan de doelen op skema? Binne de ferlange resultaten helle? Binne de kosten binnen it budzjet bleaun? Taljochting De neamde punten binne útgongspunten foar it nije plattelânsbelied. Ûnderwilen is de Aginda Leefber Plattelân (ALP) omdoopt yn Beliedsnota Plattelân (BNP). De BNP is op 17 oktober 2012 troch Provinsjale Steaten fêststeld. By it fêststellen fan it koälysje-akkoart waard it útstel dien om de middels foar plattelânsbelied struktureel te meitsjen. Mei de yngrepen fan steatssiktaris Bleker yn it jild foar natuer is it strukturele jild foar plattelânsbelied nei de nota Natuer oerhevele. Ûnderwilen is fia de Ramtnota en de begrutting 2014 jild beskikber steld foar de perioade foar de útfiering fan de BNP. It giet om 3 mln. jiers. Foar de trije grutte gebietsûntwikkelingsprojekten N381, Sintrale As en Frjentsjerteradiel-Harns is yn de begrutting 2013 jild beskikber steld. Wy wurkje no oan de tarieding fan de útfiering fan dy projekten. Sjoch ek paragraaf 9 Grutte projekten. 118

121 Hawwe wy de ferlange resultaten berikt? Ferlange resultaten út begrutting 2012 Belied Tiid Jild Aginda Leefber Plattelân 1. Yn 2012 sette wy útein mei de útfiering fan de nije Aginda Leefber Plattelân. It jild dêrfoar is mei yngong fan 2014 net mear opnommen yn it pmjp, mar is in nij budzjet. 2. Der wurde yn 2012 projekten ûntwikkele dy t liede ta fernijing fan de plattelânsûntjouwing. Spearpunten binne it omgean mei krimp, duorsumens, lytse wurkgelegenheid, streekprodukten, stipe oan fiskerijmienskippen. 3. Yn 2012 wurdt ek yn it ramt fan de yntegrale Beliedsaginda Befolkingsûntjouwing Fryslân ekstra ynset op de leefberens fan de doarpen. 4. Yn 2012 wurkje wy it Waarglês, de beliedsmonitor leefber plattelân fierder út, in nulmjitting fan it doarp, it gebiet en hiel Fryslân dêryn begrepen. De yndikator út it Útfieringsprogramma belibbing fan it foarsjenningsnivo sille wy dêryn behelje. 5. Foar it plattelânsgebiet meitsje wy op basis fan it Waarglês in gebietsanalyze, ek nei oanlieding fan de oanbefellings fan de Noardlike Rekkenkeamer oer ús plattelânsbelied. Budzjetsubsydzjeynstelling 6. Wy soargje foar adekwate ôfspraken oer it stypjen fan doarpsbelangen en oare groepen op it Fryske plattelân by it befoarderjen fan de leefberens. 7. Doarpswurk wurdt subsidiearre om sokke stipe te jaan. Ien fan de provinsjale spearpunten dêr t Doarpswurk yn 2012 oan wurket is duorsumens en doarpen. Plattelânsprojekten 8. Plattelânsprojekten hâldt him dwaande mei de akwisysje fan projekten dy t ûnder oare bydrage oan it ferwêzentlikjen fan de doelen fan it pmjp. Boppedat drage de projekten by oan it ferwêzentlikjen fan oar provinsjaal belied, lykas formulearre yn haadstik 6 Ekonomy, Rekreaasje en Toerisme, haadstik 7 Sosjaal belied en Soarch, haadstik 8 Kultuer, Taal en Ûnderwiis, haadstik 9 Romte en Wenjen (krimp) en oan it programma Duorsume Enerzjy. 9. Wy geane fierder mei de besteande, deeglike en súksesfolle wurkwize. Wat de keazen doelen oangiet wurdt benammen ynset op it benuttigjen fan POP-jild, oanfolle mei provinsjale kofinansiering. 1. en 2. Aginda Leefber Plattelân De beliedsnota Plattelân is op 17 oktober 2012 troch Provinsjale Steaten fêststeld. Dat wie wat letter as plend wie. Dochs binne der genôch projekten ta stân brocht yn it ramt fan plattelânsfernijing. Yn it ramt fan it pmjp wie der noch jild beskikber foar projekten op it mêd fan plattelânsfernijing. De beliedsbasis foar dy projekten wie de Aginda Leefber Plattelân. 5. Gebietsanalyze plattelânsgebiet Der wurdt noch oan de gebietsanalyzes wurke. Foar elk gebiet wurde de sterke punten, de swakke punten, de kânsen en de bedrigings yn kaart brocht. Dy analyzes wurde brûkt by it opstellen fan de streekaginda s. (Prestaasje)yndikators Provinsjaal Mearjierreplan Lanlik Gebiet (pmjp) Yn de ûndersteande tabel wurdt ferslach dien oer de prestaasjes dy t yn it ramt fan it pmjp oer it jier 2012 levere binne. Út de tabel docht bliken dat de te heljen prestaasjes meastepart helle binne. Der hawwe lykwols wol in pear tafallers en ôffallers west. Om dy reden sille Deputearre Steaten begjin 2013 besjen hokker oanpassings yn it Jierprogramma fanneden binne om dy tafallers en ôffallers op te heinen. 119

122 (Prestaasje)yndikators Ûnderwerp Yndikator Doelwearden 2012 Grûnôfhinklike lânbou Duorsum ûndernimme/kennis en ynnovaasje en fuortsterkjen fan de lânbou/lânbouaginda Realisaasje EHS Natuer, oars Miljeukwaliteit EHS/ Fûgel- en Habitatrjochtline/Nb-wet Nasjonale Parken Skiermûntseach en Âlde Feanen De te leverjen prestaasjes binne ôfhinklik fan de fuortgong fan de ûnderhannelings mei Bleker. Oft en hoefolle prestaasjes wy yn 2012 leverje sille, wurdt opnommen yn it jierplan Wy sille yn 2012 in stik as fjouwer projekten útfiere dy t rjochte binne op it duorsum omgean mei natuerlike helpboarnen, finansiere út FYLG en POP. Dêr falle ek projekten foar de biologyske lânbou ûnder. Boppedat wurde fiif oant tsien inisjativen fan de lânbou foar enerzjybesparring, gebrûk en produksje fan duorsume enerzjy stipe mei FYLG, POP.NU en enerzjymiddels fan de provinsje. Yn 2012 sille wy allinne grûn keapje binnen de werhifke EHSopjefte. It hinget ek ôf fan wat de ûnderhannelings mei Bleker opsmite sille. Boppedat wurdt it behear troch natuerbehearorganisaasjes, partikuliere natuerbehearders en troch agrarysk natuerbehear út it ILG betelle en is ûnderwerp fan de ûnderhannelings. It behear troch Staatsbosbeheer foel foarhinne bûten it ramt fan pmjp. Dat komt yn it ramt fan de ûnderhannelings mei Bleker oan e oarder. Yn 2012 wurdt it wurkplan greidefûgels fierder útfierd. Dit doel giet oer de kwaliteitsferbettering fan de besteande natuer (dêrûnder ek de Europeeske Natura gebieten ). Ôfhinklik fan de ûnderhannelings mei Bleker sille de prestaasjes yn it jierplan 2012 formulearre wurde. Yn de beide Nasjonale Parken yn Fryslân wurdt it belied fan ûntwikkeling en behear fan de natuer fuortset. Basis foar de útfiering binne de fêststelde Behear- en Ynrjochtingsplannen (BIP), mei romte foar projekten foar foarljochting en edukaasje, op de natuer rjochte rekreaasje en ûndersyk en effektmjitting oangeande de natuer yn dy parken. Fanwegen de ûndúdlikens yn de ûnderhannelings oer it ILG- p.m. 4 projekten 5-10 projekten p.m. Útfiering 1 wurkplan p.m. Útfiering 2 Behear- en Ynrjochtingsplannen Realisaasje ha Dizze prestaasjes binne helle troch it ôfsluten fan de 3 e faze Baarderadiel, en troch twa kavelruilen 10 FYLGprojekten / Lânbouaginda FYLG Foar ynhâldlike taljochting: sjoch paragraaf 5.3 lânbou 52 ha EHS ynrjochte Dat is dien yn it ramt fan rinnende lânynrjochtingspr ojekten neffens plenning 5 projekten neffens plenning 120

123 (Prestaasje)yndikators Ûnderwerp Yndikator Doelwearden 2012 jild is allinne it FYLG foarearst beskikber foar projekten. Beskerming fan soarten Regionale wettersystemen Wetterkwaliteit Duorsum boaiemgebrûk Rekreaasjegrien Tagonklikens ûntwikkelje en fuortsterkje (rûtenetwurken) Yn de pmjp-perioade wurde foar spesifike, beskerme soarten bisten en planten foarsjennings troffen. Ôfhinklik fan de ûnderhannelings mei Bleker sille de prestaasjes yn it jierplan 2012 formulearre wurde. Yn kombinaasje mei de oanpak fan Wâlen en Kaaien troch Wetterskip Fryslân wurde trije yntegrale projekten útfierd op it mêd fan natuer, rekreaasje en mooglik doarpsfernijing. Yn de pmjp-perioade wurde projekten stimulearre om de ekologyske en gemyske kwaliteit fan it oerflaktewetter te ferbetterjen, soks troch it selssuverjend fermogen fan it wetter op in heger nivo te krijen. Alhoewol t de ûnderhannelings mei Bleker noch geande binne, is ûnderwilen dúdlik dat de synergydoelen foar de KRW noch wol neistribbe wurde moatte. Ryksjild is beskikber yn de foarm fan it saneamde synergyjild as ûnderdiel fan it ILG, soks om de Ramtrjochtline Wetter útfiere te kinnen. Der sille op syn minst 2 synergyprojekten taret wurde. De Boaiemfisy is yn 2010 opsteld en wurdt de kommende jierren útfierd. Wy ferwachtsje, ek mei it each op de ûnderhannelings mei Bleker, gjin nije ferplichtings mear oan te gean. Yn 2012 sille wy fjouwer ha grûn foar deirekreaasjefoarsjennings yn eigendom krigen hawwe en ynrjochtsje yn de neiste omkriten fan stêden en doarpen. Ôfhinklik fan de ûnderhannelings mei Bleker sille wy yn it jierplan 2012 de nei te stribjen prestaasjes foar de lanlike rûtenetwurken oanpasse. Wy stribje dernei om 35 km provinsjale rûtenetwurken te p.m. Realisaasje projekten 3 projekten 4 projekten 2 synergyprojekten 7 projekten Útfiering Boaiemfisy 4 ha 4 ha 0 km lanlike rûtenetwurken De tarieding troch it Wetterskip fan de noch út te fieren projekten wurdt yn oerlis yntinsivearre. Yn 2013 moatte alle projekten beskikt wêze. Yn it ûnderhannelingsa kkoart is in koarting tapast op de KRWmiddels fan likernôch 1,4 mln. By de wiziging fan it jierplan pmjp wurdt besjoen oft dat tekoart opheind wurde kin. Neffens plenning Gjin nije prestaasjes lanlike prestaasjes lanlike rûtenetwurken 121

124 (Prestaasje)yndikators Ûnderwerp Yndikator Doelwearden 2012 ûntwikkeljen en te ferbetterjen. 35 km provinciale routenetwerken Kwaliteit fan it nivo fan toeristyske foarsjennings fuortsterkje en ferbetterje Lânskip (generyk) Argeology Yn 2012 wurdt it nivo fan toeristyske foarsjennings fan it lanlik gebiet fierder fuortsterke mei projekten dy t út de mienskip komme. Neffens de basisprogrammearring ferwachtsje wy njoggentjin projekten te ferwêzentlikjen. Mei doelmjittige projekten wurde de natuerlike, kultuerhistoaryske en karakteristike kwaliteiten fan it Fryske lânskip beholden en/of fuortsterke. Yn it Jierplan pmjp 2012 wurde de prestaasjes op en nij formulearre. Yn 2011 wurdt ien argeologysk objekt feilich steld en ien argeologysk stipepunt ynrjochte. Realisaasje /- 35 kilometer provinsjale rûtenetwurken 19 projekten 14 projekten p.m. 1 argeologysk objekt 12 projekten Dêrby is ûnder oare twa km elzesingel oanlein 1 projekt Yn dat projekt is ûndersyk dien by trije terpsoallen Stichting Landschapsbeheer Friesland (LBF) Leefberens plattelânsgebieten ferbetterje De plattelânsekonomy stimulearje en ferbreedzje Erfgoed en monumintesoarch Wy stelle alle jierren in subsydzjebudzjet beskikber oan de Stichting Landschapsbeheer Friesland. Dêr wurdt in koarting fan 5% op tapast yn ferbân mei provinsjale besunigings (sjoch by belied lânskip). Dêrnjonken krijt LBF alle jierren in doelútkearing van ,- ut it ILG wei. It is noch net dúdlik hoe t de besuniging fan Bleker stal krije sil en hokker finansjeel effekt dat jout op de jierbydrage út it ILG. Yn e rin fan 2011 wurdt it nije plattelânsbelied oan Provinsjale Steaten foarlein. Nei oanlieding dêrfan wurde de te ferwêzentlikjen prestaasjes ek op en nij formulearre. Dat sil sa syn gefolgen hawwe foar it Jierplan pmjp Yn de pmjp-perioade wurdt de plattelânsekonomy mei ferskate projekten stimulearre en ferbrede. Foar 2012 hoopje wy op 20 projekten mei in bydrage fan de provinsje fan 0,5 mln. en in POP-bydrage fan 0,5 mln. De hichte fan de bydrage út it pmjp is op syn meast ,- foar ien projekt. Mei it each op de besuniging op dat pmjp-ûnderdiel is yn argeologysk stipepunt 1 argeologysk stipepunt wurdt taret 1 doelútkearing neffens plenning p.m. doarpshuzen: 10 projekten lokaal: 44 projekten regionaal: 12 projekten provinsjaal: 3 projekten 20 projekten 26 projekten 2 projekten 10 projekten 122

125 (Prestaasje)yndikators Ûnderwerp Yndikator Doelwearden 2012 allinne subsidiearring fan POPprojekten mooglik. It liket derop dat it POP-jild ek op is. Faaks is der noch frijfal te ferwachtsjen. It is ús ambysje om noch twa projekten te ferwêzentlikjen. Kultuer It is ús ambysje om yn 2012 by te dragen oan fiif projekten foar de promoasje en it fuortsterkjen fan de streekeigen en Fryske kultuer. Plattelânsprojekten, LEADER It EU-Plattelânsûntwikkelingsprogramma (POP) is yn ús pmjp opnommen. Wy passe de Leadersystematyk yn de fiif Fryske plattelânsgebieten ta. Realisaasje projekten 7 projekten p.m. neffens plenning Yn 2012 binne der neffens de Leadersystematyk 12 projekten beskikt en noch 8 yn behanneling Ryksmiddels Ynvestearringsbudzjet Lanlik Gebiet (ILG) Op 23 novimber hawwe de steatsiktaris en de provinsjes de Ôfslutingsoerienkomst ILG ûndertekene. Dêr binne finansjele en juridyske ôfspraken yn makke oer it ôfsluten fan it ILG. Provinsjale Steaten binne skriftlik ynformearre oer alle bysûnderheden fan dy ôfslutingsoerienkomst. Op grûn fan dy ôfspraken krijt de provinsje in desintralisaasjeútkearing. Dêrmei kin de provinsje de útjeften dwaan dêr t yn it ramt fan de Bestjoersoerienkomst ILG al foar 20 oktober 2010 ferplichtings foar oangien wiene. Útsûndering binne de betellings foar oankeap en ynrjochting fan de EHS. Dy moatte betelle wurde út de ferkeap fan grûnen fia it saneamde grûn-foar-grûnprinsipe. As provinsje sille wy earst op syn meast 22,5 mln. foarfinansierje moatte, dêr t in part al fan ta stân brocht is. Ein 2012 is dêr in foarfinansieringsfoarsjenning foar ynsteld. Provinsjale Steaten binne dêr by brief oer ynformearre. Fanwegen it weifallen fan ryksfinansiering en de ûndúdlikens oer de te heljen doelen is der flinke stilstân ûntstien yn de útfiering fan it oarspronklike pmjp. Dat jildt benammen foar de oankeap fan grûn en de ynrjochting fan natuergebieten. De stilstân wurdt noch slimmer troch de ûndúdlikens by it trochleverjen fan grûnen. Op grûn fan de steatsstiperegels moatte terreinbehearende organisaasjes (tbo s) en partikulieren op deselde wize behannele wurde. De gefolgen dêrfan wurde no yn IPO-ferbân yn kaart brocht en der wurdt oan in oplossing wurke. Jierprogramma pmjp It provinsjaal Mearjierreprogramma Lanlik Gebiet (pmjp) is in sânjierrich programma dêr t ferskate maatregels of prestaasjes yn opnommen binne. De lêste jierskiven fan dat programma binne yn it Jierprogramma pmjp útwurke. Dêr is it ILG as finansieringsboarne foar nije finansiering út weifallen. Foar in tal ûnderdielen binne dêrom gjin nije aktiviteiten foar 2012 en 2013 mear plend. It Jierprogramma giet, wat de nije aktiviteiten oanbelanget, om dy reden allinne oer de provinsjale doelen en middels. Út it boppesteande docht bliken dat de útfiering foar it grutste part op skema leit. Der binne lykwols in pear tafallers en ôffallers. Begjin 2013 sille Deputearre Steaten dêrom besjen hokker oanpassings yn it Jierprogramma fanneden binne om dy tafallers en ôffallers op te heinen. 123

126 Wat hat it beliedsmêd koste? Eksploitaasje Bedraggen x 1.000,- Realisaasje 2011 Begrutting 2012 nei wiziging Rekken 2012 Ferskil begrutting en rekken Baten Strukturele budzjetten Tydlike budzjetten Foarsjennings Oerrinnende passiva Baten mei-inoar Lesten Strukturele budzjetten Tydlike budzjetten Reserves Foarsjennings Oerrinnende passiva Bedriuwsfieringskosten Lesten mei-inoar Resultaat foar mutaasje reserves Mutaasje reserves Resultaat nei mutaasje reserves Tydlike beliedsprogrammabudzjetten Yn de begrutting 2012 binne de ynkomsten en útjeften foar it ILG rûsd op grûn fan it bestjoersakkoart fan 2007 mei it ryk. Yn dy rûzing binne foar it ûnderdiel realisaasje EHS ek de betellings foar oankeap fan grûn en ynrjochting EHS meinommen. As gefolch fan it ûnderhannelingsakkoart wurde de kosten fan oankeap fan grûn en ynrjochting net mear troch it ryk finansiere. Dêrtroch is der foar mear jierren in te hege rûzing yn de begrutting opnommen. By oare ûnderdielen strike de begrutte bedraggen ek noch net mei de útkomsten fan it ûnderhannelingsakkoart. By de 1 e berap 2013 sille wy dat foar de rest fan de perioade noch lykstrike. Foarsjenning By it bedrach fan 1,476 mln. oan de lestekant giet it om de yn 2012 ynstelde foarsjenning foar it Greidefûgelkompensaasjefûns. Dy middels wiene yn it FYLG opnommen, mar dat strykt net mei de langjierrige kontrakten dy t mei boeren ôfsletten wurde. By de 0,374 mln. oan de bate- en lestekant giet it om frijfal as gefolch fan de ferkeap fan grûnen yn it IKG. Oerrinnende passiva It giet hjir om de ynkomsten en útjeften fan de projekten Technyske Help Leaderprojekten. Troch begruttingstechnyske wizigings binne de bestegings fan de jierren dêrfoar net sichtber en dat jout gjin dúdlike ôfspegeling. Allinne de bestegings fan 2012 binne yn dit oersjoch opnommen. 124

127 Ynvestearrings Bedraggen x 1.000,- Stân op Fermearderings Ferminderings Stân op Oplevere wurk Taljochting By de Oplevere Wurk giet it om it saldo fan it Ynvestearringskredyt Grûn (IKG). Yn 2012 hat der in tal ferkeapen west. Dêrtroch is de wearde fan de grûnfoarrie yn it IKG no mei hast 9 mln. fermindere. Yn 2012 binne alle IKG-grûnen taksearre en/of op merkwearde wurdearre. Ein 2012 bedraacht de boekwearde fan de IKG-grûnen om-ende-by 32 mln. Op grûn fan de taksaasjes/weardebepalings wurdt de merkwearde fan de grûnen op likernôch 27,5 mln. rûsd. De foarsjenning, dy t foarhinne op 20% fan de boekwearde oanholden waard, is ein 2012 om dy reden op 4,5 mln. fêststeld. Neffens it âlde persintaazje (20) is der om-ende-by 2,0 mln. fan de foarsjenning nei de reserve ILG/FYLG weromgien. Balânspost foarsjennings Oersjoch en ferrin foarsjenning x 1.000,- Risikofoarsjenning grûnoankeapen IKG Greidefûgelkompensaasje Stân op Tafoeging Brûkt Stân op

128 Stân fan it Ynvestearringskredyt Grûn (IKG) op Jierlikse foarrie yn trochsneed yn hannen neffens PS-beslút Tal ha. Oankeap/ ferkeap Lânbou + EHS yn it ramt fan gebietsûntwikkeling Bedrach Ûnderdiel Oankeap 719,9 28,9 mln. Grûn 5,5 mln. Gebouwen Ferkeap 231,6 10,08 mln. Grûn 2.6 mln. Gebouwen ,3 EHS Oankeap ,1 9,2 mln. Grûn 0,43 mln. Gebouwen Ferkeap ,5 mln. Grûn 0,43 mln. Gebouwen ,5 Kavelruil Oankeap ,1 3,8 mln. Grûn 0,50 mln. Gebouwen Ferkeap 87 3 mln. Grûn Foarútrinnend ,1 0,50 mln. Gebouwen Oankeap ,7 5,7 mln. Grûn én gebouwen Ferkeap 13 0,36 mln. Grûn ,8 Mei-inoar ,7 126

129 3.6 Programma 6 Economie, toerisme en recreatie Portefeuillehouders: de heer J.H.J. Konst, mevrouw J.A. de Vries, mevrouw S.A.E. Poepjes, mevrouw C. Schokker-Strampel en de heer J.A. Jorritsma Wat wilden we bereiken met dit programma? (begrotingstekst 2012) Doel van dit beleidsprogramma is het bereiken van een duurzame economische ontwikkeling van de provincie Fryslân, waarbij nadrukkelijk wordt ingezet op een transitie naar een op kennis en innovatie gebaseerde economie. Het economisch beleid van de provincie kent een generiek deel en een specifiek deel. Het specifieke economische beleid is gefocust op zes speerpunten en belangrijke sectoren van de Friese economie: watertechnologie, agrofood, metaal, zorgeconomie, toerisme (waaronder het Friese Merenproject) en duurzame energie. Hebben we bereikt wat we wilden bereiken? (doelrealisatie) Beleidsvelden 6.1 Bedrijvigheid Ligt de doelrealisatie op schema? Zijn de gewenste resultaten gehaald? Zijn de kosten binnen het budget gebleven? 6.2 Toerisme en recreatie 6.3 Duurzame energie 6.1 Bedrijvigheid Bedrijvigheid is de koepelnaam voor onze inzet op vier van de zes speerpunten uit 2012 (watertechnologie, agrofood, metaal en zorgeconomie) en voor onze inzet op het generieke economische beleid. Het is lastig om over al deze onderwerpen aan te geven of we hebben bereikt wat we wilden bereiken. In zijn algemeenheid kunnen we constateren dat de economie van Fryslân in een crisis verkeert. Dit uit zich in een veelheid aan faillissementen en een hoog werkloosheidspercentage van 8,7% (landelijk is dit 6,9%). Positieve uitschieter is de sector watertechnologie. In deze sector wordt ook in deze economisch moeilijke tijden vooruitgang geboekt. In watertechnologie zijn in Fryslân inmiddels 110 private bedrijven actief. Deze bedrijven bieden werk aan mensen en zorgen voor een omzet van 700 mln. Economische beleidsvisie In september 2012 hebben Provinciale Staten de economische beleidsvisie Groen, slim en grensverleggend vastgesteld. In deze beleidsvisie zijn vijf speerpunten benoemd: agrofood, duurzame energie, recreatie & toerisme, watertechnologie en zorgeconomie. Metaal is opnieuw niet als apart speerpunt benoemd. Deze sector wordt meer als toeleverend gezien. In de economische beleidsvisie is ook het bevorderen van de aansluiting tussen economie en arbeidsmarkt een belangrijk thema. Over de activiteiten op dit terrein hebben Provinciale Staten eind 2012 een actieplan ontvangen. 6.2 Toerisme en recreatie De meerjarige doelstellingen voor de werkgelegenheidsgroei en de bestedingen in de Friese toeristische sector staan zwaar onder druk door de economische omstandigheden. Hierdoor is de kans groot dat de doelstellingen op genoemde punten niet zullen worden 127

130 behaald. In het kader van het Friese Merenproject zal in 2013 een midterm review worden uitgevoerd. De uitkomsten hiervan worden in het najaar van 2013 aan Provinciale Staten voorgelegd. 6.3 Duurzame energie Door de huidige economische situatie blijkt het in de praktijk lastig om de businesscases voor zowel grootschalige als kleinschalige projecten rond te krijgen. Ook is er (nog) te weinig slagkracht en creativiteit in de samenwerking tussen bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheden om innovatieve projecten van de grond te trekken. Daarnaast is grijze stroom nog goedkoper dan groene stroom. Hierdoor is er sprake van vertraging op duurzame energie, vooral op de thema s duurzame mobiliteit en opwekking duurzame energie. Fûns Skjinne Fryske Enerzjy Er zijn wel positieve signalen op rijksniveau: uit het nieuwe regeerakkoord spreekt bijvoorbeeld een verhoogde ambitie. Op projectniveau is in Fryslân behoefte aan ondersteuning aan lokale initiatieven om businesscases rond te krijgen. Deze ondersteuning kan naast het inbrengen van kennis en (internationale) netwerken ook financieel (handgeld) zijn. Een consistent financieel instrumentarium is nodig, voor zowel grootschalige als kleinschalige initiatieven. Het is op deze punten dat de provincie meerwaarde heeft voor de Mienskip. Daarom werken we aan de oprichting van het Fûns Skjinne Fryske Enerzjy die tegemoet gaat komen aan de vraag vanuit de maatschappij. Wat heeft het programma gekost? Exploitatie Bedragen x 1.000,- Realisatie 2011 Begroting 2012 na wijziging Rekening 2012 Verschil begroting en rekening Baten 6.1 Bedrijvigheid Toerisme en recreatie Duurzame energie Totaal baten Lasten 6.1 Bedrijvigheid Toerisme en recreatie Duurzame energie Totaal lasten Resultaat voor mutatie reserves Mutatie reserves Resultaat na mutatie reserves

131 Beleidsveld 6.1 Bedrijvigheid Wat wilden we bereiken? (begrotingstekst 2012) Projecten verwerven binnen de verschillende speerpunten (watertechnologie, energie, toerisme, metaal, zorgeconomie, agrofood) om een bijdrage te leveren aan de transitie naar een op kennis gebaseerde economie; Nieuw extern geld voor Friese speerpunten en projecten genereren, zowel nationale als EU-middelen; Goede samenwerking met bedrijven, kennisinstellingen en gemeenten om gezamenlijk projecten te ontwikkelen; Een goede aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt; Een goede samenwerking met andere Europese regio s om met Europese programma s, zoals Europa 2020 en Interreg, ons eigen beleid te realiseren; Een breedbandinfrastructuur in onze provincie met hoge snelheid realiseren; Zorgen dat onze provincie op internet bereikbaar is onder een eigen domeinnaam. Hebben we bereikt wat we wilden bereiken? (doelrealisatie) Beleidsveld 6.1. Bedrijvigheid Ligt de doelrealisatie op schema? Zijn de gewenste resultaten gehaald? Zijn de kosten binnen het budget gebleven? Toelichting Nog niet alle doelen zijn in 2012 bereikt. Een aantal van deze doelen kent een langere tijdshorizon, zoals de breedbandinfrastructuur. De andere doelen zijn doelen waar we ons continu voor inzetten, zoals betere aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt. Hebben we de gewenste resultaten bereikt? Gewenste resultaten uit begroting 2012 Beleid Tijd Geld 1. Projecten verwerven en financieren In 2012 gaan we verder met het ontwikkelen van innovatieclusters binnen de speerpunten watertechnologie, agrofood, metaal en zorgeconomie 2. Lobby voor nieuw geld Er is in 2012 meer duidelijkheid over de Europese gelden 3. Samenwerking 3.1 Het rapport van de F4 is in 2012 gereed, evenals de nieuwe economische beleidsvisie van de provincie. Beide documenten zijn de basis voor een hernieuwde samenwerking op economisch terrein 3.2 In 2012 is de samenwerking binnen Projectbureau Economie (A7 en Westergo) geëvalueerd. Op basis daarvan wordt beoordeeld of en in welke constructie we na 2012 verder gaan 3.3 Binnen het Ondernemersplein wordt in 2012 richting gegeven aan de samenwerking tussen de vier partners op basis van een op te stellen Plan van Aanpak. De provincie is één van de vier partners (naast de KvK, de NOM en Syntens) en is niet meer leadpartner 4. Economische structuurversterking 4.1 In 2012 willen we twee nieuwe financiële instrumenten instellen, te weten het Fûns Skjinne Fryske Enerzjy (FSFE) en het Doefonds. Wij werken de opzet en invulling van beide fondsen verder uit en leggen het resultaat separaat ter besluitvorming voor aan Provinciale Staten 129

132 Gewenste resultaten uit begroting 2012 Beleid Tijd Geld 4.2 Binnen onderwijs en arbeidsmarkt richten we ons in 2012 op: - het geven van invulling aan het strategisch platform - het oprichten van het bestuurlijk platform Arbeidsmarkt Fryslân - het versterken van de structuur van de Technetkringen 1. Projecten verwerven en financieren Speerpunt watertechnologie In de economische beleidsvisie is vastgelegd dat wij er naar streven om de Europese hub voor watertechnologie in Fryslân te realiseren. Dit is een doorlopend proces, waaraan ook in 2012 is gewerkt. De langjarige financiering van Wetsus is hierbij een belangrijk onderdeel. Zie ook paragraaf 9 Grote projecten. In 2012 zijn door verschillende partijen in de Friese watersector activiteiten ondernomen en projecten ontwikkeld die de centrumpositie van Fryslân op het gebied van watertechnologie verder versterken. Wetsus Wetsus is leadpartner geworden in twee Europese projecten. Het eerste project is een onderzoeksproject bij het Wetterskip waar een pilot wordt uitgevoerd door energie te winnen uit urine. Daarnaast leidt Wetsus een project, waarin Duitse en Nederlandse partners (onder wie negen uit Fryslân) samenwerken op de thema s ziekenhuiswater en riothermie (energie uit rioolwater). Vitens Vitens heeft haar distributienetwerk in Noordoost-Fryslân aangewezen als proeftuin voor experimenten met intelligente watervoorziening. Vanuit de tender van Koers Noord is het project OPRISMA Fryslân gehonoreerd dat in deze proeftuin wordt uitgevoerd. Een consortium van bedrijven met onder andere Vitens en Aqua Explorer uit Leeuwarden ontwikkelt en demonstreert een systeem voor realtime management in het drinkwaterdistributiesysteem. Fryslân Fernyt III Vanuit het innovatieprogramma Fryslân Fernyt III zijn zes samenwerkingsprojecten van consortia van watertechnologiebedrijven gehonoreerd. Het betreffen projecten op het gebied van (kleinschalige) afvalwaterzuivering, behandeling van pekelwater, visvoer uit reststromen, on line legionellapreventie en het wasproces van pootaardappelen. Ook is een samenwerkingsproject op het gebied van ballastwaterbehandeling gehonoreerd. In januari 2012 is het nationale Centre of Expertise Watertechnologie (CEW) in Leeuwarden officieel geopend. Het CEW beoogt het opleiden van meer bèta/technisch talent voor de topsector water. Daarnaast helpt het CEW ondernemers bij innovaties door het uitvoeren van toegepast onderzoek. Het CEW is een initiatief van de Noordelijke Hogeschool en Van Hall Larenstein. Green Deal In september 2012 hebben het rijk, de Friese waterketenpartners, Wetsus, Wateralliance en Centre of Expertise Water Technology een Green Deal voor de waterketen getekend. Met deze deal slaan zij de handen ineen om innovaties in de Friese waterketen toe te passen. Dit moet gaan leiden tot het verminderen van water- en energieverbruik, hergebruik van afvalwater, grootschalig gebruik van regenwater en een veiliger en schoner oppervlaktewater. In december 2012 is bekendgemaakt dat het Centrum voor Innovatief Vakmanschap (CIV) voor de topsector Water aan het Friesland College en het Nordwin College in Leeuwarden is toegekend. In het CIV werken bedrijven en onderwijsinstellingen samen om er voor te zorgen dat nu en in de toekomst aan de vraag naar voldoende goed opgeleide (bèta)technische en technologische werknemers op mbo-niveau wordt voldaan. In Leeuwarden is door deze initiatieven in samenhang met de activiteiten van Wetsus 130

133 een unieke doorlopende leerlijn watertechnologie ontstaan. Dat houdt in dat studenten op alle niveaus (mbo, hbo, universitair en PhD) kunnen in- en doorstromen in de watertechnologische opleidingen. Speerpunt agrofood In 2012 is de speerpunt agrofood officieel verankerd in de economische beleidsvisie. Er was al lange tijd landbouwbeleid, maar voor food was er nog geen vastgesteld beleid. Er is steeds meer aandacht voor het denken vanuit de hele keten. Daarom kunnen de agro (primaire sector) en de food (verwerkende industrie) niet meer los van elkaar worden gezien. Biobased economie De drie noordelijke provincies willen samenwerken in hun streven naar een biobased economie, waarvoor de agrosector een belangrijke sector is. In juli 2012 is de Roadmap Biobased Economy vastgesteld. Aan de NOM is de opdracht verstrekt om een projectplan te schrijven. Noordelijke Agrodeal Het afgelopen jaar heeft ook in het teken gestaan van de vormgeving van de noordelijke Agrodeal. Deze deal moet de komende jaren resulteren in innovatieve duurzame projecten. MKB-valorisatiefonds agrofood sector In het kader van het Topsectorenbeleid is in het najaar het MKB-valorisatiefonds voor de agrofood sector opengesteld. Voor Fryslân is één haalbaarheidsproject gehonoreerd. Dit betreft een onderzoek naar het gebruik van aardappelvezels. Food Circle Het in 2011 gestarte project Food Circle is in 2012 verder uitgevoerd. Binnen dit project worden ontwikkelingen op het gebied van voeding omgezet in toepasbare kennis en kunde. Food Circle wil opereren als een regionaal platform waarin bedrijven, kennisinstellingen en experts samenwerken. In 2012 is een netwerkbrooker benoemd die actief het bedrijfsleven benadert en activeert. Naast de organisatie van informatiebijeenkomsten voor het bedrijfsleven heeft Food Circle 14 onderzoeksvoorstellen opgesteld voor bedrijven. Ook hebben zeven adviestrajecten plaatsgevonden. Dairy Campus De werkzaamheden rond de Dairy Campus hebben in het teken gestaan van het verkrijgen van de definitieve beschikking van het rijk. Eind 2012 is deze beschikking ondertekend. Hiermee kan een grote stap voorwaarts worden gezet. In 2012 organiseerde de Dairy Campus netwerkbijeenkomsten, deed onderzoek en faciliteerde projecten. Bijvoorbeeld het mestraffinageproject dat onder meer door een subsidie uit Fryslân Fernijt III is gerealiseerd. De provincie heeft de gemeente Heerenveen ondersteund bij het binnenhalen van de kaas- en weifabriek Aware/Fonterra. Met de komst van deze fabrieken en de uitbreidingsplannen van Friesland Campina blijkt de aanwezigheid van goed gekwalificeerd personeel een belangrijk aandachtspunt voor de komende jaren. Tot slot is vermeldenswaardig de haalbaarheidsstudie naar de valorisatie van het restafval van tomaat en paprika. Een ander project betreft een onderzoek naar eiwit uit gras (Grassa) en de winning van eiwit uit eendenkroos. Speerpunt metaal In 2012 heeft de provincie samen met het innovatiecluster in Drachten en de gemeente Smallingerland een eerste aanzet gegeven tot de ontwikkeling van een ecosysteem 131

134 (Technocampus) in Drachten. Hiervoor is een onderzoek uitgevoerd naar de haalbaarheid en het draagvlak. Dit rapport is in november 2012 opgeleverd en dient als basis voor de vervolgstappen in In de eerste helft van 2013 wordt Provinciale Staten gevraagd het traject om tot een ecosysteem te komen, mede te financieren. Zie ook de paragraaf Grote projecten. Het project om de roestvaststaalsector nationaal en internationaal beter te positioneren, is niet geslaagd. Het draagvlak onder de rvs-bedrijven is onvoldoende om een project te realiseren. Speerpunt zorgeconomie Bij de behandeling van de economische beleidsvisie hebben Gedeputeerde Staten een motie overgenomen met het verzoek om het voortouw te nemen om samen met zorginstellingen, scholingsinstituten, zorgverzekeraars, gemeenten en belangenorganisaties een Friese strategische zorgagenda te ontwikkelen, waarbij Fryslân als landelijk voorbeeld en proeftuin functioneert. In 2013 wordt hierop teruggekomen. In het kader van het subsidieprogramma Fryslân Fernijt III is één nieuw innovatief demonstratieproject begeleid. Daarnaast zijn andere projecten gemonitord. Het gaat ten eerste om het project van de Hoofdpijnkliniek van ziekenhuis de Sionsberg in Dokkum. Het project behelst de ontwikkeling van een kenniscluster en zorgtoeristische arrangementen op het gebied van (hoofd)pijnbestrijding. Daarnaast is er een project waarin een serious game wordt ontwikkeld om chirurgen te trainen in het uitvoeren van laparoscopische ingrepen. 2. Lobby voor nieuw geld In 2012 zijn voorbereidingen getroffen om ook voor de nieuwe EU-periode weer een beroep op nieuw Europees geld (onder meer EFRO, POP) te kunnen doen. Hierover zijn Provinciale Staten begin oktober 2012 geïnformeerd. Omdat in 2012 nog geen concrete duidelijkheid is verkregen, is aan dit gewenste resultaat de kleur geel toegekend. Hieronder wordt een overzicht gegeven van de verschillende budgetten waaruit projecten zijn gefinancierd. Landelijk pieken/transitiebudget In 2012 zijn er twee beschikkingen afgegeven aan Friese projecten die zijn gehonoreerd in het kader van de najaarstender van het landelijke pieken/transitiebudget. Aan het watertechnologisch project OPRISMA Fryslân werd een provinciale cofinancieringsbijdrage van ,- toegekend. Aan het project Nieuwe verwaarding van algenbiomassa is een provinciale cofinancieringsbijdrage van ,- toegekend. Eind 2012 is door het dagelijks bestuur van het SNN besloten het restant van de zogenoemde piekenmiddelen in te zetten voor: Twee tenders van een omvang van elk 5 mln. gericht op de noordelijke speerpuntsectoren. 8 mln. voor de voortzetting van de SNN-regeling NIOF (noordelijke innovatie en ondersteuningsfaciliteit) 9 mln. voor grootschalige projecten vanuit de provinciale pijplijn; hiervan is 2,7 mln. gereserveerd voor Friese projecten. Europees Fond Regionale Ontwikkeling (EFRO) Omdat het noordelijk EFRO-budget is uitgeput zijn er in 2012 geen beschikkingen afgegeven vanuit het cofinancieringbudget EFRO. De aandacht richt zich nu op het afrekenen van projecten. In 2012 zijn er twee projecten afgerekend: Keramiek en 132

135 Publiek van Museum Princessehof en Fryslân Topattractie van Nederland. De vrijval van ruim ,- is toegevoegd aan het overcommitteringsbudget. Waddenfonds Sinds 1 oktober 2011 is de decentrale uitvoering van het Waddenfonds een feit. De gemeenschappelijke regeling van het Waddenfonds is op 1 oktober 2012 opgericht. Er zijn in het kader van de provinciale cofinanciering in 2012 geen aanvragen ingediend. Ook zijn er geen projecten afgerekend. Regionaal Economisch programma (REP) In 2012 is vanuit het rijksdeel van het REP aan twee projecten een bijdrage verleend. Wetsus ontvangt een rijksbijdrage van 19 mln. voor de periode Eenzelfde bijdrage voor de periode is gereserveerd. In 2013 wordt een aanvraag voor 13 mln. vanuit het regionale deel van het REP ingediend. Deze aanvraag wordt nog aan Provinciale Staten voorgelegd. Aan het project Dairy Campus is vanuit het rijksdeel-rep een bijdrage van 15 mln. toegekend. Ook is er 2,5 mln. aan REP-cofinanciering (voorwaardelijk) beschikbaar gesteld. Met deze twee projecten is het Friese aandeel in het rijksdeel van het REP (totaal 57 mln.) bijna belegd. Op 21 maart 2012 hebben Provinciale Staten 20 mln. aan REP-middelen beschikbaar gesteld voor de financiering van de programmalijn bestedingen aan de wal als onderdeel van het Uitvoeringsprogramma Friese Merenproject Eerder is al 4,6 mln. uit het regionale deel van het REP voorwaardelijk beschikbaar gesteld voor het Friese Merenproject tweede fase gemeente Wymbritseradiel. Het totaal aan beschikbaar gestelde REP-middelen aan Friese Merenprojecten komt hiermee op 24,6 mln. Na verwerking van bovengenoemde bedragen (inclusief de zachte bedragen voor Wetsus voor de periode ) is ultimo 2012 de stand van de budgetten (restant) als volgt: Rijksdeel REP ( 57 mln.): 4 mln. REP-regio ( 48 mln.): 20,4 mln. REP-cofinanciering ( 32.4 mln.): 19,9 mln. Convenantsmiddelen A7/Westergo In 2012 is ten laste van de convenantsmiddelen een extra provinciale bijdrage van 1,3 mln. toegezegd voor het uitgraven van de Drachtstervaart. Voor het project The Tall Ships Races Harlingen is een bijdrage van ,- beschikbaar gesteld. Het college heeft in 2012 een uitvoeringsregeling vastgesteld die specifiek van toepassing is bij de subsidiëring van projecten in het kader van de convenanten A7 en Westergo. Gelijktijdig met het vaststellen van de uitvoeringregeling is een hieraan gekoppeld subsidieplafond vastgesteld van 6,5 mln. Binnen het subsidieplafond is een bedrag van 1 mln. gereserveerd dat zal worden ingezet voor de uitvoering van het project Herontwikkeling Molenplein in Heerenveen. Het bedrijf Bright Spark heeft voor de uitvoering van het project Ballastwater Treatment een subsidiebijdrage van ,- toegezegd gekregen. Tot slot is een bedrag van ,- gereserveerd voor de uitvoering van tien projecten. Hierbij het gaat om innovatieve projecten, om projecten die zijn gericht op een betere aansluiting tussen onderwijs en bedrijfsleven en om projecten die zijn gericht op het bevorderen van internationale contacten tussen bedrijven uit de kernzones en buitenlandse bedrijven. Fryslân Fernijt III Fryslân Fernijt III is het subsidieprogramma voor innovatie voor de periode Voor de thema s duurzame energie, water, recreatie & toerisme en gezond ouder worden konden tot 1 april 2012 projecten worden ingediend. In totaal zijn er 46 subsidieaanvragen ingediend, waarvan 24 projecten beschikt zijn. Elf projecten voor het 133

136 thema duurzame energie, zeven projecten voor het thema water, twee projecten voor het thema recreatie en toerisme en vier projecten voor het thema gezond ouder worden. De totale omvang van de projecten bedraagt ,-. De projecten ontvangen voor een bedrag van ,- aan financiële steun van de provincie Fryslân, de Europese Commissie en het ministerie van Economische Zaken. Interreg In 2012 is verdere uitvoering gegeven aan verschillende internationale samenwerkingsprojecten in het kader van het Europese fonds Interreg. De provincie is actief in een aantal projecten. In enkele daarvan neemt de provincie het voortouw als leadpartner. In andere gevallen is ze partner of zorgt ze alleen voor cofinanciering zodat het Friese MKB optimaal kan profiteren van deze EU-middelen. In 2012 is het project SAIL goedgekeurd. Samen met partners uit zeven andere landen rond de Noordzee is het project SAIL gestart. De initiatiefnemers willen daarmee innovatieve en efficiënte oplossingen ontwikkelen voor duurzaam varen. In de komende drie jaar gaan ze op zoek naar mogelijkheden om de scheepvaartindustrie te verduurzamen. Momenteel wordt hard gewerkt aan de invulling van de nieuwe programma s. Een aandachtspunt is, naast de inhoud, ook de vereenvoudiging van regelgeving. Vooral in de samenwerking met Duitsland worden hier goede vorderingen gemaakt. 3. Samenwerking 3.1 Samenwerking F4 In 2012 hebben de vier grote gemeenten in Fryslân hun rapport over de economische samenwerking opgeleverd. Dit rapport is gebruikt bij de economische beleidsvisie die Provinciale Staten op 19 september heeft vastgesteld. Ook in 2013 zal de provincie deze samenwerking met de vier grote gemeenten intensiveren. Zij worden betrokken bij de uitwerking van de in de economische beleidsvisie genoemde speerpunten. 3.2 Projectbureau A7/Westergo Op basis van de evaluatie A7Westergo heeft de stuurgroep A7Westergo in 2012 besloten het convenant na 2013 niet te verlengen. Uit de evaluatie kwam naar voren dat vooral de verbindende rol van het projectbureau tussen ondernemers en overheid, de kennis over ondernemerszaken en het uitgebreide netwerk kwaliteiten zijn die niet verloren mogen gaan. In één van de uitvoeringsprogramma s van de economische beleidsvisie zal worden aangegeven of en in welke vorm een en ander wordt voortgezet. Dit uitvoeringsprogramma is gepland voor de vergadering van Provinciale Staten in mei Ondernemersplein Fan Fryslân In 2012 hebben de partners in het Ondernemersplein, bestaande uit de Kamer van Koophandel, Syntens, NOM en de provincie, een ondernemersloket gerealiseerd. Hier kunnen bedrijven zich melden met specifieke vragen over onder meer innovatie, export en investeringen. Hiervoor hebben de partners een centraal telefoonnummer en een website gelanceerd dat is gepresenteerd op de bedrijvencontactdagen in maart van Daarmee is in 2012 aan de primaire doelstelling van het ondernemersplein invulling gegeven. 4. Economische structuurversterking 4.1 Doefonds en Fûns Skjinne Fryske Enerzjy (FSFE) Zie voor het FSFE beleidsveld 6.3 Duurzame energie. Het Doefonds wordt behandeld in paragraaf 9 Grote projecten. 134

137 4.2 Aansluiting economie en onderwijs De provincie richtte zich in 2012 op de volgende drie doelen: Strategisch platform In 2012 heeft de provincie een start gemaakt met het oprichten van een strategisch platform Verbetering aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt. Doel van het platform is de doelmatigheid van het onderwijs te versterken. De samenstelling van het platform is gerealiseerd en bestaat uit de voorzitters van colleges van bestuur van de drie mboinstellingen in Fryslân en vijf stakeholders uit het bedrijfsleven. Bestuurlijk platform Arbeidsmarkt Fryslân De gemeente Leeuwarden en de provincie hebben samen vastgesteld dat er meer moet worden samengewerkt om de regionale economie te versterken. Er is een bestuurlijk platform geformeerd met vertegenwoordigers uit onderwijsveld, bedrijfsleven, UWV, gemeenten en vakbonden. Vanuit het bestuurlijk platform kunnen er via het uitvoerende coördinerende platform concrete activiteiten worden opgezet. In 2012 zijn er enkele bijeenkomsten van beide platforms geweest en de eerste contouren van samenwerking worden zichtbaar. Technetkringen De Technetkringen zijn opgericht met ondersteuning van de provincie en ondergebracht in het project Technisch Beroepsonderwijs in Fryslân. Hiermee is de continuering van het project voor de komende drie jaar geborgd en kunnen de activiteiten worden voortgezet. (Prestatie)indicatoren Onderwerp Indicator De Friese economie is over de volle breedte versterkt Werkgelegenheid Aantal banen 1 april : Versterking van de concurrentiepositie van het Friese bedrijfsleven Bedrijvigheid Regionaal economische groei Aantal bedrijven/instellingen 1,1% in In 2012 wordt een groei van -0,8% verwacht Per 1 april : Toelichting Er is een aantal indicatoren dat een beeld geeft van de Friese economie. Dat zijn onder meer de stand van de werkgelegenheid, de economische groei en het aantal bedrijven. Voor deze indicatoren geldt dat de directe bijdrage van de provincie moeilijk kan worden gemeten en externe invloeden de waarden van deze indicatoren bepalen. Daarom worden op basis van de nieuwe economische beleidsvisie geschiktere indicatoren bepaald. 1 Bron: Werkgelegenheidsregister provincie Fryslân (banen > 15 uur per week) 2 Bron: ING Economisch Bureau 3 Bron: Werkgelegenheidsregister provincie Fryslân 135

138 Wat heeft het gekost? Exploitatie Bedragen x 1.000,- Realisatie 2011 Begroting 2012 na wijziging Rekening 2012 Verschil begroting en rekening Baten Structurele budgetten Tijdelijke budgetten Overlopende passiva Totaal baten Lasten Structurele budgetten Tijdelijke budgetten Overlopende passiva Bedrijfsvoeringskosten Totaal lasten Resultaat voor mutatie reserves Mutatie reserves Resultaat na mutatie reserves Structurele budgetten Op de structurele budgetten is er in 2012 sprake van een onderbesteding van ,- bij het budget Agenda Economie. Deze onderbesteding is vooral het gevolg van vertraging bij de uitvoering van een aantal projecten en onderzoeken. Tijdelijke budgetten (lasten) De doorbetaling aan de gemeenschappelijke regeling Waddenfonds is op dit beleidsveld verantwoord. Dat verklaart het verschil ten opzichte van de jaarrekening Op de tijdelijke budgetten is een bedrag van bijna ,- overschreden. Dit betreft projecten die zijn gefinancierd uit cofinancieringsbudgetten EFRO/EZ Interreg/EFRO/Waddenfonds. Deze overschrijdingen worden gedekt door de budgetten voor 2013 en verdere jaren via de mutatie reserves naar voren te halen. Daarnaast is er bij de categorie B-budgetten nog sprake van een vrijval van ,-. Dit betreft voornamelijk de onderbesteding bij het project Internetextensie.frl. Tijdelijke budgetten (baten) Hier is voor een bedrag van ,- meer ontvangen dan geraamd. Deze hogere baten hebben betrekking op Interreg-projecten. De projecten liggen goed op schema, waardoor er extra middelen van de EU binnenkomen die direct weer ingezet kunnen worden. Deze middelen zijn gereserveerd voor besteding in volgende jaren. Overlopende passiva De overlopende passiva hebben betrekking op het project Fryslân Fernijt. 136

139 Beleidsveld 6.2 Toerisme en recreatie Wat wilden we bereiken? (begrotingstekst 2012) Toerisme en recreatie Onze provincie bezit een groot aantal kernkwaliteiten die de potentie hebben Fryslân uit te laten groeien tot één van de toeristische topgebieden in Nederland. De sterke punten (Unique Selling Points, USP s) zijn het Friese Waddengebied, de watersportmogelijkheden (de Friese meren, IJsselmeer en Waddenzee) en de Elfsteden. Het beleid is geconcentreerd op versterking en internationalisering van deze speerpunten met als doel recreatie en toerisme in en naar Fryslân te laten toenemen. De uitvoering van het geformuleerde beleid vindt plaats via een tweetal uitvoeringsprogramma s, te weten Toeristische Topattractie (Wadden, Elfsteden) en Het Friese Merenproject (grenzeloos varen). In februari 2011 is de Uitvoeringsagenda Fryslân Toeristische topattractie vastgesteld, naast de USP Wadden, Elfsteden en Grenzeloos varen zijn de Friese Wouden toegevoegd als subprogramma. Deze lijnen gelden als kapstok voor projecten die wij steunen. Fryslân Marketing zet Fryslân op de kaart via de merken Fryslân en de Wadden. Onder deze merken kan de toerist zich verder oriënteren op bijvoorbeeld watersport, Friese Wouden, etc. Versterken imago van Fryslân Onder de noemer van Fan Fryslân is een Fries merkconcept ontwikkeld met als doel versterking van het beeld van Fryslân, zowel binnen als buiten Fryslân. We willen graag een eigentijds beeld van Fryslân waar bij ook oog is voor de economisch vernieuwende activiteiten van Fryslân en de Friese cultuur. Dit beleidsveld is vormgegeven via een tweetal uitvoeringslijnen: Programma Toeristische Topattractie en Programma Friese Meren. Daarnaast is sprake van het programma Fan Fryslân dat door Fryslân Marketing uitgevoerd wordt. 1. Programma Toeristische Topattractie Wij zetten de ingeslagen beleidslijn voort om Fryslân te profileren als topattractie in Nederland. Voor de periode gelden de volgende doelen: - Handhaving van het bestedingsniveau boven het nationale gemiddelde - Groei van het werkgelegenheidsaandeel in de Friese toerisme sector - Kwaliteitsverhoging van recreatieve voorzieningen op basis van diversiteit van het aanbod, hogere bezettingsgraden en waardering van toeristen en eigen bevolking. Op middellange termijn streven wij de volgende ambities na: in 2013 is toegankelijkheidsinformatie over toeristisch-recreatieve voorzieningen in heel Fryslân optimaal beschikbaar. In samenwerking met de toerisme sector is een optimale en efficiënte digitale toeristische informatiestructuur gerealiseerd. 2. Het Friese Merenproject Door uitvoering van het project willen we de volgende beleidsdoelen bereiken: Versterking van de marktpositie van de sector toerisme en recreatie in het Friese merengebied. Verbeteren van de kwaliteit van natuur, landschap en water. Vergroten en verbeteren van het vaargebied. De prestaties van dit beleid zijn als volgt geformuleerd: Een werkgelegenheidsgroei van 30% in de Friese watersport gedurende de looptijd van het Friese merenproject. 137

140 Een bestedingsgroei (per persoon per dag) van 150% in de Friese watersport aan het einde van de looptijd. Groei watertoerisme die minstens zo groot is als de Duitse watersportgebieden. Om de beschreven doelen te realiseren binnen de programmaperiode (2015), de door PS vastgestelde financiële kaders en de beschikbare financiële middelen zal in de laatste 5 jaar van Het Friese Merenproject worden ingezet op: Het versoberen binnen vooral het infrastructurele deel van het programma; Het investeren in de restopgave van het programma in zowel economie als ecologie; Het verzilveren van de kwaliteitsverbetering door in te zetten op rendement; Het borgen van het beheer van basisvoorzieningen voor de lange termijn. De nadere uitwerking van deze aanpak is neergelegd in het uitvoeringsprogramma Friese Merenproject en wordt eind 2011 aan uw Staten ter besluitvorming voorgelegd. Een concept versie hiervan is besproken in de Statenvergadering van 9 februari 2011, samen met de evaluatie van het programma Friese Meren over de periode Fan Fryslân De doelen van Fan Fryslân zijn: meer effect sorteren met de regiomarketing van Fryslân en een breder en sterker imago van Fryslân, zowel binnen als buiten Fryslân. De aanleiding om te werken aan het Merk Fryslân komt voort uit Fryske Fiersichten. Bij die gelegenheid zijn ideeën aangeleverd om het Merk Fryslân beter te benutten. We hebben op grond van onderzoek geconstateerd dat het imago van Fryslân goed is maar smal en sterk op traditionele beelden geënt. We willen graag een eigentijds beeld van Fryslân, waarbij ook oog is voor de economisch vernieuwende activiteiten van Fryslân en de Friese cultuur. Bovendien heeft Fryslân te kampen met concurrerende regio s, waardoor meer aandacht besteed moet worden aan marketing. Een goed doordacht systeem van integrale regiomarketing levert ook een stimulans op voor de Friese economie. Ten slotte: er gebeurt al heel veel aan Fryslânpromotie maar de activiteiten op dit terrein zijn versnipperd. Er ontbreekt een verbindende schakel. Met een Fries merkconcept, zoals ontwikkeld met Fan Fryslân hebben we een uitgelezen kans om de krachten te bundelen. Het programma Fan Fryslân wordt uitgevoerd door Fryslan Marketing. Hebben we bereikt wat we wilden bereiken? (doelrealisatie) Beleidsveld 6.2. Toerisme en recreatie Ligt de doelrealisatie op schema? Zijn de gewenste resultaten gehaald? Zijn de kosten binnen het budget gebleven? Toelichting De meerjarige doelstellingen voor werkgelegenheidsgroei en bestedingen in de Friese toerismesector staan zwaar onder druk als gevolg van de recessie. Hierdoor is de kans groot dat de doelstellingen voor deze onderwerpen niet worden gehaald. In het kader van het Friese Merenproject wordt in 2013 een midterm review uitgevoerd. De uitkomsten hiervan worden in het najaar van 2013 aan Provinciale Staten voorgelegd. 138

141 Hebben we de gewenste resultaten bereikt? Gewenste resultaten uit begroting 2012 Beleid Tijd Geld 1. Programma Toeristische Topattractie 1.1 Toeristische organisatiestructuur Verstevigen toeristische organisatiestructuur in Fryslân in nauwe samenwerking met de vier O s: onderzoek, onderwijs, onderneming en overheid Via Fryslân Marketing, investeren in de (internationale) toeristische promotie van Fryslân en het Waddengebied 1.2 Projecten verwerven en financieren Projecten ontwikkelen voor seizoensverbreding, kwaliteitsverbeteringen en slimme arrangementen Innovatiebevordering in het toeristisch aanbod en stimulering grensoverschrijdend toerisme in samenwerking met Duitse regio s Via de database/website van Fryslân Marketing wordt toerisme met zorg verder uitgevoerd, waardoor toegankelijkheidsinformatie voor veel meer voorzieningen en regio s gegeven wordt In samenspraak met de Friese gemeenten onderzoeken of de focus in het huidige accommodatie beleid niet moet worden verlegd van nieuwe recreatieparken en accommodaties naar herstructurering van bestaand gebied 2. Het Friese Merenproject (FMP) Beleid Tijd Geld 2.1 Grenzeloos varen Uitbreiden vaarnetwerk. In 2012 worden, na instemming door uw Staten, de werkzaamheden voor de heropening van het Polderhoofdkanaal en de aanvullende natuurmaatregelen hervat. De laatste fase van het opwaarderen van de Noordelijke ElfstedenvaarRoute (NER) wordt in uitvoering genomen. De werkzaamheden voor het opwaarderen van het Lutscomplex worden voortgezet. De Wellebrug bij Woudsend wordt opgeleverd, evenals het fietspad langs de Swette Verbeteren toegangspoorten. De drempelverlaging van de sluis in Workum en de capaciteitsuitbreiding van de Johan Friso sluis in Stavoren worden in uitvoering genomen Verruimen bestaand vaarnetwerk en voorzieningen. De gemeente Opsterland start met de aanleg van toeristische overstappunten in de Turfroute. Indien de gemeentelijke bijdrage rond komt, volgt de realisatie in Ooststellingwerf. We beginnen met de voorbereiding van de verhoging van de brug in Jirnsum. De aanleg van zogenoemde wachtverzachters (maatregelen die het wachten aangenamer maken) en het instellen van een betere regeling voor de brugbediening in de stad Leeuwarden vinden in 2012 plaats. We ondersteunen de gemeente Leeuwarden met de opwaardering van de Wurdumerfeart tussen Leeuwarden en Wirdum (sloepenroute) Uitbreiding brug- en sluisbedieningstijden. Aansluitend op een onderzoek naar de bedrijfsvoering van de provinciale brug- en sluisbediening wordt in 2011 onderzocht in hoeverre het mogelijk is de bedieningstijden te verruimen door gemeentelijke bruggen aan te laten haken bij de provinciale bedieningsorganisatie. Samen met gemeenten zal gekeken worden naar de mogelijkheid van verruiming van de brugbediening door het inzetten van extra tijdelijk personeel. In 2012 wordt gestart met de eerste uitvoeringsmaatregelen Baggeren bestaand netwerk. Naast de uitvoering van een aantal gemeentelijke baggerprojecten op basis van de provinciale subsidieregeling Versnelling onderhoudsbaggeren, voeren wij de eerder aangekondigde nieuwe werkwijze uit door vanuit de provincie meer regie te nemen om de baggerachterstand weg te werken. Wij nemen het initiatief om samen met gemeenten de komen tot een integrale aanpak, samenwerking en gezamenlijke financiering. De eerste resultaten hiervan worden in 2012 zichtbaar 139

142 2.2 Stimuleren bestedingen aan de wal Masterplannen en versterkingsplannen. In het kader van de masterplannen Earnewâld, Heeg, Woudsend, IJlst, Langweer (tweede fase Stevenshoek) en Grou (tweede fase waterfront) worden werken uitgevoerd voor de versterking van de watersportkernen Start uitvoering van ten minste vier masterplannen (Franeker, Balk, Joure, Dokkum) Samen met de gemeente Leeuwarden wordt het tiende masterplan Ruimtelijke Kwaliteit watersportkern opgesteld Begin van uitvoering van drie versterkingsplannen (Harlingen, Lemmer, Zuidoever Tjeukemeer) Voor drie toegangspoorten (Stavoren, Workum, Lauwersoog) worden de versterkingsplannen afgerond Over de uitvoering van de masterplannen voor de Toegangspoorten Stavoren, Workum, Makkum en de Watersportkern Bolsward wordt begin 2012 door de gemeente Súdwest Fryslân via een integrale afweging een priortering vastgesteld. Dit gebeurt in overleg met de provincie en kan er toe leiden dat enkele van deze vier plannen niet, of op een later tijdstip, worden uitgevoerd 2.3 Ecologie en Duurzaamheid Mitigatie ecologie In samenwerking met de terreinbeherende instanties als SBB en JFG wordt een start gemaakt met projecten ter versterking van de kwaliteit van de bestaande natuurgebieden rondom Snitsermar en Fluezen Wetterskip en provincie werken intensief samen bij planvorming en uitvoering met een projectorganisatie voor het merengebied Elektrisch varen Het elektrisch varen wordt in samenwerking met de SEFF gestimuleerd. Door middel van een geïntegreerde aanpak gericht op het consumentengedrag, de uitbreiding van laadinfrastuctuur, certificering, innovatie en vaarinfrastructuur wordt samen met de partners gewerkt aan (verdere) uitvoering van het beleid Er vinden (beurs)presentaties en promotieacties plaats Er worden circa 125 oplaadpunten gerealiseerd binnen het basisnetwerk Er wordt begonnen met een nadere uitwerking van kansrijke electric only routes en vaargebieden Duurzaamheid (Her)gebruik van duurzame materialen, beperking van energiegebruik en oog voor het landschap en ruimtelijke kwaliteit zijn voorbeelden van duurzaamheid die bij de uitvoering van masterplannen in de praktijk gebracht worden 3. Fan Fryslân Beleid Tijd Geld 3.1 Er wordt in 2012 buiten de provincie draagvlak gezocht 3.2 Bestaande initiatieven en organisaties (o.a. Fan Fryslân, Fryslân Ferbynt en Fryslân Marketing) die zich bezighouden met de ontwikkeling van de promotie van Fryslân worden samengevoegd dan wel in nauwe samenspraak uitgevoerd 1. Programma Toeristische Topattractie 1.1 Toeristische organisatiestructuur Digitale informatievoorziening Het project Digitale toeristische informatievoorziening is aanbesteed. Alle binnen de provincie beschikbare relevante toeristisch data worden in een overkoepelende database ondergebracht en ontsloten voor de toeristische driehoek Tourist Info Fryslân, Beleef Friesland en Marrekrite en ondernemers Marketing en promotie Door het uitblijven van voldoende marktbijdragen in het SNN-project Fryslân Topattractie is Fryslân Marketing in financiële problemen geraakt. Inmiddels zijn met alle schuldeisers 140

143 afspraken gemaakt en is besloten de Stichting Fryslân Marketing op te heffen. Voor de gewenste beleidscontinuïteit is gekozen voor het opzetten van een tijdelijke stichting Beleef Friesland. Er wordt het komend jaar gewerkt aan een voorstel om de activiteiten op het gebied van (regio)marketing en promotie en toeristische informatievoorziening verder te integreren. Daarbij gaat het om activiteiten in het kader van Fan Fryslân, Tourist Info Fryslân (TIF) en de stichting Beleef Friesland. Dit moet voor 1 januari 2014 gerealiseerd te zijn. In maart 2013 wordt een informerende bijeenkomst voor Provinciale Staten georganiseerd. De online marketingactiviteiten lopen gewoon door. Voor 1 april 2013 wordt de integratie met de websites van Tourist Info Fryslân en Beleef Friesland gerealiseerd. Ook de database voor toerisme met zorg is hierin opgenomen. Ondernemers kunnen via een login-formule zelf opgeven in welke mate hun accommodatie geschikt is voor mensen met een beperking. Via de website en speciale arrangementen wordt de toegankelijkheidsinformatie openbaar gemaakt. 1.2 Projecten verwerven en financieren Kwaliteitsverbetering en seizoensverlenging Via het beëindigde budget bezinningstoerisme zijn elf projecten gesteund. Ook via het PMJP zijn projecten voor kwaliteitsverbetering en seizoensverlenging gesteund. De regioaanjagers van het TIF hebben zich samen met ondernemers ingezet voor de ontwikkeling van arrangementen. Het uitwerken van de speerpunten Wadden, Elfsteden en Wouden heeft in 2012 prioriteit gekregen. Voor het speerpunt Wadden is gestart met het opstellen van een toeristisch programma Wadden door Provincie en Friese Waddengemeenten (Waddeneilanden en Kust). Dit programma is in overleg met andere stakeholders opgesteld en wordt halverwege 2013 opgeleverd. Ook voor de speerpunten Elfsteden en Wouden is de focus bepaald. Elfsteden wordt vooral via marketing verder uitgewerkt, Wouden van onderop samen met de streek Toegankelijkheidsinformatie De toegankelijkheidsgegevens van toeristische voorzieningen worden in de gezamenlijke database van de nieuwe toeristische organisatie opgenomen en dus niet in de database van Fryslân Marketing. Hierbij is enige vertraging opgelopen Accommodatiebeleid De planning is dat het onderzoek uiterlijk medio maart 2013 is. In februari 2013 zullen de deelresultaten plenair besproken worden met de Friese gemeenten. Hierdoor is het onderzoek iets later gereed dan gepland. 2. Friese Merenproject 2.1 Grenzeloos varen Uitbreiden vaarnetwerk Door de rechtbank te Leeuwarden is de verleende ontheffing Flora- en faunawet voor het Polderhoofdkanaal vernietigd. Zonder ontheffing kan het project niet gerealiseerd worden. De gemeente Opsterland en het ministerie van Economische Zaken (de vergunningverlener) gaan de vernietiging aanvechten in hoger beroep bij de Raad van State. Daardoor loopt het project minimaal een jaar vertraging op. Als de Raad van State het oordeel van de rechtbank volgt, kan het project niet worden gerealiseerd. De derde fase van het Fietspad langs de Swette wordt in 2013 uitgevoerd doordat asbest is aangetroffen en onderhandelingen over grondaankoop langer duren dan verwacht. De gevolgen hiervan zijn niet onoverkomelijk, maar er is wel meer tijd nodig. Door de langere uitvoeringsduur blijven de bestedingen achter. 141

144 2.1.2 Verbeteren Toegangspoorten De drempelverlaging Sluis Workum is doorgeschoven naar einde vaarseizoen 2013 opdat de sluis niet in het vaarseizoen wordt gestremd Baggeren bestaand netwerk Een deel van de baggerinzet in de boezem wordt verschoven naar baggerinzet in de Turfroute. Die wijziging koste meer voorbereidingstijd waardoor een deel van de inzet en bestedingen doorschuiven naar Stimuleren bestedingen aan de wal Master- en versterkingsplannen Voor de uitwerking van de masterplannen in Heeg, Woudsend en IJlst heeft de gemeente Súdwest Fryslân twee maanden extra tijd nodig gehad. Inmiddels is deze uitwerking gereed en kan beoordeeld worden of deze voldoet aan de voorwaarden om in aanmerking te komen voor de gereserveerde REP-bijdrage (PS december 2010). Begin 2013 kan de beschikking voor de benodigde medefinanciering worden afgegeven. Daarna kan gestart worden met de uitvoering Uitvoering masterplannen Voor Balk en Joure zijn op basis van masterplannen bestuursovereenkomsten opgesteld tussen provincie en gemeente. De uitvoering is in deze plaatsen gestart. De masterplannen voor Franeker en Dokkum zijn klaar. Het sluiten van een bestuursovereenkomst vergt echter meer tijd in deze steden. Het masterplan hangt in Franeker samen met de vervanging van de Stationsbrug en de bochtverruiming van het Van Harinxmakanaal en in Dokkum met het bevaarbaar maken van de Súd Ie. Omdat de plannen in beide plaatsen in aanmerking kunnen komen voor een bijdrage vanuit het Waddenfonds is meer tijd nodig voor een Waddenfondsaanvraag en bestuursovereenkomst. Begin 2013 wordt voor beide plaatsen zowel een Waddenfondsaanvraag als een bestuursovereenkomst gemaakt Watersportkern Leeuwarden Vanwege de aard en schaal van de watersportkern Leeuwarden ambieert de gemeente geen instrument masterplan zoals voor de andere watersportkernen en toegangspoorten is gebruikt. In 2013 wordt bepaald of, en zo ja, op welke wijze invulling wordt gegeven aan de verbetering van de watersportkern Leeuwarden Uitvoering drie versterkingsplannen De uitvoering van de plannen in Delfstrahuizen (Zuidoever Tjeukemeer) en Harlingen is in volle gang. Het plan voor Lemmer is nog onderwerp van een herijking met inachtneming van de financiële positie van de fusiegemeenten Afronding versterkingsplannen Het masterplan voor de toegangspoort Lauwersmeer wordt in 2013 afgerond Masterplannen Workum, Stavoren, Makkum en Bolsward Eind 2012 heeft de gemeenteraad de masterplannen Workum, Stavoren, Makkum en Bolsward vastgesteld en middelen beschikbaar gesteld voor de uitvoering. Bij de uitvoering ligt de focus in eerste instantie op de plannen voor Stavoren en Workum. Ook Makkum en Bolsward worden nog gedurende de looptijd van Het Friese Merenproject opgewaardeerd. 2.3 Ecologie en Duurzaamheid Versterking bestaande natuurgebieden In 2012 is een belangrijke stap vooruit gezet door de aankoop van drie percelen aan de noordoever van het Snitser Mar. Daarmee is het mogelijk geworden om een gebied van 70 hectare optimaal voor de natuur in te gaan richten. Met de voorbereiding is gestart. 142

145 Realisatie oplaadpunten Het aantal aanvragen voor oplaadpunten blijft achter. In 2013 wordt de regeling extra gepromoot. 3. Fan Fryslân 3.2 Samenvoegen bestaande initiatieven en organisaties De organisatorische onzekerheid bij Fryslân Marketing heeft de feitelijke integratie in de weg gestaan. De integratie zou in april 2012 plaatsvinden. De financiële situatie van Fryslân Marketing maakte een verdere aanpassing van de dienstverlening niet mogelijk. In de tweede helft van het jaar is prioriteit gegeven aan het beperken van verdere risico s en het op orde brengen van de financiële situatie van Fryslân Marketing. Bij het inzetten van het vermogen van Fryslân Marketing voor de schuldeisers, is hier ook een gedeelte van de bijdragen van Fan Fryslân aan Fryslân Marketing opgegaan. Dit is een onwenselijke situatie, waardoor in het laatste kwartaal van 2012 Fan Fryslân geen verdere activiteiten met derden kon uitvoeren. (Prestatie)indicatoren Onderwerp Indicator Nulmeting Realisatie 2012 Toeristische organisatiestructuur Duidelijk afsprakenkader binnen de toeristische organisatiestructuur n.v.t Is gereed Fryslân Topattractie Waddengebied Handhaving bestedingsniveau boven het nationaal gemiddelde Groei van het werkgelegenheidsaandeel in de Friese toerismesector Totstandkoming van een Duurzame Toerisme strategie Wadden Werelderfgoed als kaderstellende richtlijn 42 per toerist per dag 6,8% n.v.t. Zie toelichting 6,6% Programma gereed Toerisme met zorg Toegankelijkheidsinformatie op website VVV n.v.t. Gereed Kwaliteit recreatieve Toename waardering door toeristen en 7,7 7,8 voorzieningen eigen bevolking Friese Merenproject Vier in uitvoering genomen masterplannen 0 4 voor watersportkernen Drie in uitvoering genomen 0 2 versterkingsplannen voor toegangspoorten 125 oplaadpunten voor elektrische varen gerealiseerd in 2012 Fan Fryslân Er zijn 50 partners/donateurs verbonden 0 Geslaagd aan Fan Fryslân en staan er meer dan 50 organisaties/ bedrijven/instellingen geregistreerd als afnemer c.q. gebruiker van producten en diensten van Fan Fryslân Er wordt minimaal vijftien keer gebruik gemaakt van het merkconcept 0 Ruim geslaagd Er worden ten minste drie marketingcampagnes uitgevoerd, gericht op de ontwikkeling van en koppeling aan concrete producten in Fryslân. Aan het eind van het jaar is er sprake van een regiomarketingorganisatie voor Fryslân 0 3 Fryslân Topattractie Het bestedingsniveau wordt gemeten op basis van driejaarlijks consumentenonderzoek. Het eerstvolgende onderzoek wordt in 2013 uitgevoerd. Fan Fryslân Er zijn in 2012 drie grote campagnes uitgevoerd: samenwerking met sc Heerenveen, campagne Van bezoekers naar fans en de campagne Zakendoen met Fryslân. 143

146 Wat heeft het gekost? Exploitatie Bedragen x 1.000,- Realisatie 2011 Begroting 2012 na wijziging Rekening 2012 Verschil begroting en rekening Baten Structurele budgetten Tijdelijke budgetten Overlopende passiva Totaal baten Lasten Structurele budgetten Tijdelijke budgetten Overlopende passiva Bedrijfsvoeringskosten Totaal lasten Resultaat voor mutatie reserves Mutatie reserves Resultaat na mutatie reserves Toelichting Per saldo is sprake van een onderbesteding van 1,3 mln. Dit doet zich vooral voor bij de tijdelijke programmabudgetten. Door de problemen bij Fryslân Marketing moest het SNN-project Fryslân Topattractie vroegtijdig worden beëindigd. Hierdoor is circa 0,6 mln. minder afgerekend en vrijgevallen. Door vertragingen binnen het Friese Merenproject is in 2012 een bedrag van circa 0,5 mln. niet tot besteding gekomen. Investeringen Bedragen x 1.000,- Stand per Vermeerderingen Verminderingen Stand per Afgerekende werken Opgeleverde werken Onderhanden werken Totaal Sluis Stavoren Door het aantreffen van vervuiling heeft de bouw enige tijd stilgelegen en kost de sanering extra tijd. Ook heeft het opstellen van de vergunningaanvragen meer tijd gekost dan verwacht. Hierdoor is de bouw vertraagd. Brug en sluisbediening Het project afstandsbediening Rochsleat te Warten is gestart. Met de gemeenten Leeuwarden en Boarnsterhim wordt overlegd over de integratie van de bediening van de bruggen in Leeuwarden Zuid en Boarnsterhim-Noord. Met de gemeente Súdwest Fryslân wordt overlegd over het nader invullen van de gastvrijheidsdoelstellingen met behulp van afstandsbediening. Voor de ontwikkeling van de visie waterrecreatie Noordoost-Fryslân wordt onderzoek gedaan naar de integratie van de afstandsbediening op de Dokkumer Ee en het Dokkumer Grootdiep. Stoomtrein Sneek-Stavoren Het onderzoek van een extern bureau is afgerond. Zonder een substantiële exploitatiebijdrage van de overheid is een regulier rijdende stoomtrein niet rendabel. Een andersoortige reguliere toeristische treindienst is alleen haalbaar in samenwerking met 144

147 Arriva. Gemeente en provincie zijn in gesprek met Arriva over de haalbaarheid van een toeristisch treinconcept en de daarvoor benodigde voorzieningen en spoorinfrastructuur. Pas als deze gesprekken resultaat opleveren, kan worden besloten of de half aangelegde spoorinfrastructuur nog moet worden aangelegd, of dat het project moet worden stopgezet. Brug Rochsleat Warten De brug over de Rochsleat bij de rondweg in Warten wordt gerenoveerd. De bediening wordt geïntegreerd met de gemeentelijke brug in de Hoofdstraat. Hiermee is eind 2012 begonnen. Beleidsveld 6.3 Duurzame energie Wat wilden we bereiken? (begrotingstekst 2012) Fryslân geeft energie. Fryslân produceert op diverse manieren een substantiële hoeveelheid schone energie. Daarnaast zetten we forse stappen in de verbetering en verduurzaming van de bestaande woningvoorraad. Door de energievraag zo veel mogelijk te beperken en door het (decentraal) opwekken en produceren van duurzame energie kunnen wij op termijn onafhankelijk worden van fossiele brandstoffen. Fryslân geeft energie betekent een vrije keuze kunnen maken in Fryslân voor duurzame energie. Volop groene warmte, groene stroom en groen gas. Thuis, in de auto en op het werk, op school en in de vrije tijd. Fryslân stapt oer! In een breder kader wil Fryslân samen met de Noord-Nederlandse partnerprovincies in het Energy Valleygebied koploper en natuurlijk laboratorium zijn en blijven in de energietransitie. Wij zetten in op meer en betere projecten in Fryslân en op meer externe middelen. Dit beleidsveld kent drie thema's: 1. Energiebesparing gebouwde omgeving De uitwerking van het thema energiebesparing in de gebouwde omgeving loopt via twee sporen. Het eerste spoor is nieuwbouw ( stuks tot 2015). De provincie speelt een belangrijke rol in het bevorderen van innovaties in de bouw. Het tweede spoor betreft de bestaande bouw ( stuks tot 2015). Bij herstructurering of renovatie wordt de energieprestatie van bestaande woningen (zowel corporatiebezit als particulier eigendom) met minimaal twee labels verbeterd, met als ondergrens energielabel C. Dit thema heeft raakvlakken met programma 9, waarin acties zijn genoemd voor de verbetering van de verduurzaming van de bestaande woningvoorraad. 2. Opwekking duurzame energie De transitie van een maatschappij die draait op fossiele brandstof naar een daadwerkelijk duurzame samenleving die enkel duurzame, hernieuwbare energie gebruikt kan nu worden ingezet. Ons doel is dat de Friese burger op termijn voor alle varianten van zijn energiebehoefte (warmte, elektriciteit en voortbewegen) een betaalbaar duurzaam alternatief voor handen heeft. Het gebruik van restwarmte wordt in hoog tempo een steeds belangrijker onderwerp. 3. Duurzame mobiliteit Wij zetten in Fryslân in op twee sporen: op transitie en besparing. De ambitie in Fryslân is met het transitiespoor circa 1,5 petajoule (PJ, 1 PJ = J) aan fossiel brandstofgebruik te vervangen door duurzaam opgewekte brandstoffen. Dit komt overeen met het brandstofgebruik van circa voertuigen. Eind 2012 rijden er 500 elektrische auto s en varen er 700 elektrische boten in Fryslân. Er zijn dan 85 arbeidsplaatsen in deze sector en er zijn 800 oplaadpunten geplaatst. De ambitie via het 145

148 besparingsspoor is om het energiegebruik als gevolg van mobiliteit niet verder te laten groeien. Hebben we bereikt wat we wilden bereiken? (doelrealisatie) Beleidsveld 6.3. Duurzame energie Ligt de doelrealisatie op schema? Zijn de gewenste resultaten gehaald? Zijn de kosten binnen het budget gebleven? Toelichting Nederland doet het internationaal gezien niet goed als het gaat om duurzame energie, daarin is Fryslân dus niet uniek. In Fryslân is sprake van vertraging op de thema s duurzame mobiliteit (uitrol groen gas voertuigen en elektrische auto s) en de opwekking van duurzame energie (vooral productie biogas). Dit komt vooral door de recessie, waardoor businesscases, voor zowel grootschalige als kleinschalige projecten, minder goed van de grond komen. Daarnaast is het vaak nog zo dat grijze stroom goedkoper is dan groene stroom; zeker voor de grootverbruikers van energie. Het ongunstige fiscale regiem en de vertraagde marktintroductie van voertuigen op de markt, zorgen voor vertraging bij de uitrol van groengasvoertuigen en elektrische auto s. De ontoereikende rijkssubsidie en de prijsstijging van covergisting materiaal vertragen de uitrol van de productie van biogas. Bovendien is er te weinig slagkracht en creativiteit in de samenwerking tussen bedrijfsleven (MKB), kennisinstellingen en overheden om innovatieve projecten van de grond te krijgen. Er moet meer gedeelde urgentie op dit onderwerp ontstaan; bij overheden, bedrijfsleven en kennisinstellingen. De provincie investeert in het bij elkaar brengen van relevante netwerken. Een gedeelde agenda kan en mag voor alle partijen niet vrijblijvend zijn. It is mei sizzen net te dwaan. Positieve signalen Er zijn positieve signalen op rijksniveau. Uit het nieuwe regeerakkoord spreekt een verhoogde ambitie en ook de Sociaal-Economische Raad (SER) houdt zich bezig met de vertaalslag van die ambitie naar de praktijk. Op projectniveau in Fryslân is behoefte aan ondersteuning aan lokale initiatieven (op dorpsniveau, kooperaasjes) om businesscases rond te krijgen. Deze ondersteuning kan naast het inbrengen van kennis en (internationale) netwerken ook financieel van aard zijn (handgeld). Ook is een consistent financieel instrumentarium nodig, voor zowel grootschalige als kleinschalige initiatieven. Daarom wordt gewerkt aan de oprichting van het Fûns Skjinne Fryske Enerzjy (FSFE) die tegemoet komt aan de vraag vanuit de mienskip. Op basis van de nieuwe Nota Economie is gestart met de voorbereiding voor een uitvoeringsprogramma Duurzame Energie. Hebben we de gewenste resultaten bereikt? Gewenste resultaten uit begroting 2012 Beleid Tijd Geld 1. Energiebesparing gebouwde omgeving 1.1 We stimuleren dat de energie-index van bestaande woningen met minimaal twee stappen verbetert: jaarlijks corporatiewoningen en particuliere woningen. Jaarlijks voldoen nieuwe woningen minimaal aan de landelijke energieprestatienorm 2. Duurzame mobiliteit 2.1 Samen met marktpartijen geven we een verdere impuls aan de opschaling van mobiliteit op groen gas, een uitbreiding van het aantal aardgasvulpunten en voertuigen op groen gas 2.2 Wij blijven participeren in het projectbureau Drive4Electric met projectontwikkeling die is gericht op de aanschaf van elektrische 146

149 Gewenste resultaten uit begroting 2012 Beleid Tijd Geld auto s en vaartuigen, aanleg van infrastructuur en acties met proefritten 3. Opwekking duurzame energie 3.1 We werken aan de oprichting van het Fûns Skjinne Fryske Enerzjy ter stimulering van het produceren van duurzame en betaalbare energie 3.2 We stimuleren lokale/regionale energieketens voor duurzame energieopwekking in de landbouw 3.3 We werken verder aan de totstandkoming van een distributiestructuur (groen gas hubs) voor distributie en verwerking van lokaal geproduceerd biogas 3.4 In samenwerking met gemeenten en energiebedrijven wordt gewerkt aan de ontwikkeling van warmtenetten 3.5 Ook wordt ingezet op de realisatie van zonnestroom in de gebouwde omgeving en in de agrarische sector 3.6 De komst van een pilot blue energy langs de Afsluitdijk wordt gefaciliteerd 1. Energiebesparing gebouwde omgeving 1.1 Stimuleren energie-index bestaande woningen Ook in 2012 zijn behulp van het Noordelijk Energie besparingsfonds corporaties en particulieren gestimuleerd met subsidie. 300 particuliere woningeigenaren en drie corporaties maakten gebruik van de regeling. In totaal worden hiermee ruim 400 woningen minimaal twee labels energiezuiniger gemaakt en zes woningen energieneutraal gerenoveerd. In Noordelijk verband participeerde de provincie in het project SLIM Wonen met Energie. Vijf Friese consortia hebben vernieuwende energiebesparingsconcepten in de markt gezet. De website is gelanceerd en een campagne is gestart met behulp van social media. De resultaten zijn op dit moment nog niet bekend. Naar verwachting is het doel (3.000 woningen) gehaald. 2. Duurzame mobiliteit 2.1 Groen gas In Joure is een groengasvulstation geplaatst. Door de aanbesteding van het openbaar vervoer in het concessiegebied Noord- en Zuidwest-Fryslân en Schiermonnikoog zijn er twintig groengasbussen bij gekomen in onze provincie. Landelijk is een greendeal LNG (Liquid Natural Gas) afgesloten, waardoor de focus meer komt te liggen op het zwaardere wegtransport en de (binnen)vaart. Voor de particulier blijven de fiscale randvoorwaarden minder gunstig voor groengas dan voor elektrisch vervoer. Daardoor is het moeilijk om een grote groei te realiseren. 2.2 Drive4Electric Het projectbureau Drive4Electric heeft verder gewerkt aan de ontwikkeling van elektrische mobiliteit in Fryslân. Onder meer door promotionele activiteiten voor burgers en bedrijven, de inzet van een twitterauto en een website. De kortingsregeling voor laadpalen in het kader van elektrisch varen gaat door. Op 31 december eindigde het projectbureau Drive4Electric. In de in 2011 met het rijk afgesloten Green Deal is Fryslân aangemerkt als één van de drie focusgebieden op het terrein van elektrische mobiliteit. Dit is vooral te danken aan onze inzet en successen op het terrein van elektrisch varen. De provincie participeert in het focus gebiedenoverleg voor voorlopers op het gebied van elektrische mobiliteit. Hieruit is ook onze participatie in het Europese Hyer-netwerk voortgekomen. 3. Opwekking duurzame energie 3.1 Fûns Skjinne Fryske Enerzjy (FSFE) In juli 2012 is de marktverkenning van het FSFE aan Provinciale Staten voorgelegd. In december 2012 is het beslisdocument over het FSFE ter vaststelling aan Provinciale Staten voorgelegd. 147

150 3.2 Duurzame energieopwekking landbouw De lokale en regionale energieketens komen moeizaam van de grond, doordat wet- en regelgeving belemmerend werken. Ook de businesscase biedt onvoldoende perspectief. Zo zijn er verschillende initiatieven waarbij boeren zonnestroom willen produceren voor particulieren. Het vorige kabinet wilde hiervoor een aantal pilots starten met verruimde regelgeving. Het huidige regeerakkoord spreekt van saldering in de nabijheid. Dit zal eerst in regelgeving omgezet moeten zijn, willen lokale (zonnestroom)ketens van de grond komen. Naast energieproductie is ook ingezet op energiebesparing in de landbouw. 3.3 Groen Gas Hubs Groen Gas Hubs zijn alleen haalbaar bij voldoende subsidie. In 2012 zat de SDE-subsidie (Stimuleringsregeling duurzame energieproductie) nog op een te laag niveau. Dit is voor meerdere projecten in de ontwikkelfase reden om verder te zoeken naar andere wegen. Hoewel de vraag vanwege fiscale redenen nog tegenvalt, biedt de route van biogas naar transportbrandstof meer perspectief. Er zijn meerdere projecten die deze route met de steun van de in Leeuwarden gevestigde Stichting Groen Gas.nl, verkennen. In 2012 is er geen verbetering opgetreden in de marktomstandigheden van mest(co)vergisting. Binnen de landbouw wacht men af of mono-vergisting en/of mestraffinage meer perspectief bieden. Een aantal systemen bevindt zich in de ontwikkelfase, onder meer de MANURE op de Dairy Campus. Deze zijn op zijn vroegst in 2015 praktijkrijp. Er zijn in 2012 wel enkele SDE-beschikkingen voor grootschalige biogasprojecten afgegeven, ondermeer voor OMRIN en Orgaworld. Met marktpartijen, Wetterskip Fryslân, Groen Gas.nl en kennisinstituten (WUR, VHL, RUG) wordt onderzocht waar en hoe biogasproductie uit biomassa verbeterd kan worden. Een voorbeeld is het met enzymen verhogen van de biogasproductie. In 2012 is subsidie toegekend voor een praktijktest van een dergelijke installatie (Greenstep). Studenten van VHL zijn betrokken bij de validatie van deze techniek. Met enkele initiatiefnemers zijn contacten gelegd voor nieuwe projecten welke naar verwachting in 2013 concreet worden. 3.4 Ontwikkeling warmtenetten Samen met Energy Valley en de gemeente Leeuwarden wordt gewerkt aan een warmtevisie voor die gemeente. Op grond van deze visie kan de gemeente de verschillende potentiële warmteprojecten op haar merites beoordelen. Deze visie is naar verwachting voorjaar 2013 gereed. Binnen de provincie is er inmiddels een aantal concrete plannen voor geothermie. 3.5 Zonnestroom In het voorjaar van 2012 is de notitie Sinnestroom aan Provinciale Staten aangeboden. De afzet en installatie van Photovoltaic-systemen is in 2012 verdubbeld ten opzichte van Er is een sprong gemaakt van vijf MW in 2011 naar tien MW in Een belangrijk deel daarvan was bij particuliere woningeigenaren en boeren. Er is gestart met de uitvoering van een communicatieplan. Binnen de agrarische sector is een groeiend animo voor zonnestroompanelen. Met Zorggroep Tellens is in juli 2012 een Grien Deal gesloten, waarin naast andere duurzame acties ook PV is opgenomen. Uitvoering vindt plaats in Met de beide ROC s in Leeuwarden is zomer 2012 een Fries certificaat voor een kwalitatief goede installatie van PV van start gegaan. Hierin is Fryslân koploper. In 2013 zal dit landelijk een vervolg krijgen. Fryslân ondersteunde voorlichtingbijeenkomsten en een project in de Noardlike Fryske Walden. Met LTO-Fryslân is eind 2012 gewerkt aan een Samenwerkingsagenda Duurzame Energie waarbij Zonnestroom en Energiebesparing speerpunten zijn. Het IPO tekende in oktober 2012 namens de provincies een convenant met I&M voor een subsidieregeling Asbest eraf-zonnepanelen erop. Deze regeling wordt naar verwachting 148

151 in mei 2013 opengesteld en neemt daarmee een drempel weg voor installatie van zonnepanelen bij agrariërs. 3.6 Blue Energy Op 2 juli 2012 is de pilot Blue Energy met een stakeholdersbijeenkomst in Leeuwarden formeel van start gegaan. De publieke en private financiering is in juni 2012 rond gekomen. De uitvoering vindt plaats in de periode (Prestatie)indicatoren Onderwerp Indicator Nulmeting Realisatie 2012 Emissiereductie CO2 Besparing CO 2 in ton per jaar In 2011 bedroeg [1] uitstoot 3,8 ton CO 2 Uitstoot 3,6 ton CO 2 in 2012 Werkgelegenheid duurzame energiesector Energiezuinige woningen Productie duurzame energie (PJ) Duurzame mobiliteit Duurzame infrastructuur Aantal werkzame personen in de duurzame energie sector Label A,B,C zijn energiezuinige woningen. Aantallen A, B, C labels in Fryslân Duurzame energieproductie in PJ per jaar Aantal voertuigen elektrisch Aantal voertuigen groen gas Aantal elektrische vaartuigen Aantal aardgas vulpunten en/of elektrische oplaadpunten voor voertuigen en vaartuigen Laatste gegevens uit 2007 [2] : werkzame personen A [3] : B: C: In 2010: Gegevens nog niet beschikbaar bij het CBS 2,2 PJ per jaar [4] 4,8 PJ in [5] Aardgas voertuig: 7 Elek. voertuig: 25 Elek. vaartuig: Emissiereductie CO2 De provincie volgt het Europese en nationale doel voor CO 2 -reductie. Dit houdt een besparing in van 20% voor de periode In 1990 bedroeg de CO2-uitstoot 4,4 mln. ton per jaar. Het doel is om in 2020 slechts 3,5 mln. ton per jaar uit te stoten. Met een uitstoot van 3,6 mln. ton in 2012 liggen we ruim op schema (bron: emissieregistratie/cbs). Arbeidsplaatsen duurzame energiesector Uit het onlangs verschenen rapport van de Energy Valley-monitor blijkt dat de totale werkgelegenheid in 2010 in Fryslân personen is. Het betreft hier banen in de energiebranche, gerelateerd aan energieopwekking. Energiezuinige woningen Van de circa woningen in Fryslan heeft ruim 30% een energielabel. Het gros van de gelabelde woningen heeft een slecht label (G,F,E,D). G is een zeer slechte energieprestatie, A een goede. Het doel van het woningenplan is jaarlijks 3000 woningen naar minimaal label C te verbeteren. In 2011 waren er label A woningen, label B woningen en label C woningen. De gegevens over 2012 zijn nu nog niet bekend. Naar verwachting zijn er woningen in de categorie label A-C bij gekomen. De cijfers worden door het Agentschap.NL bijgehouden. [1] Bron: CO2 Monitor [2] Bron: Energy Valley monitor [3] Bron: Klimaatmonitor, meting 2010 [4] Bron: Duorsume Enerzjy, KNN rapport [5] Bron: RDW Rijksdienst Weg Verkeer, januari

152 Productie duurzame energie (PJ) naar energiebron Ons doel is om 16% van de totale energieproductie in 2020 duurzaam op te wekken. Dit betekent dat er volgens de huidige inzichten 9,9 PJ aan duurzame energie in 2020 geproduceerd moet worden. In 2012 is de productie 4,8 PJ, de nulmeting over 2011 bedroeg 2,2 PJ. Er moet in totaal nog 5,1 PJ extra duurzame energie bij geproduceerd worden. Duurzame mobiliteit Elektrische voertuigen In de periode van januari t/m december 2012 is het aantal elektrische voertuigen toegenomen met 22 % van 869 naar voertuigen (bron: RDW). Dit betreft alle elektrische voertuigen die geteld worden door de RDW, dus inclusief elektrische bromfietsen. In de nulmeting van 2011 zijn alleen de elektrische auto s meegenomen. Het aantal hybride voertuigen is in de periode van januari t/m december 2012 toegenomen met 22% van naar voertuigen (bron: RDW). Groengasvoertuigen In de periode van januari t/m december 2012 is het aantal groengasvoertuigen toegenomen met 43%: van 738 naar (bron RDW). Elektrische vaartuigen Het aantal elektrische boten is in de periode juni 2011-december 2012 met circa 28% toegenomen: van 440 naar 560. Duurzame infrastructuur Aardgasvulpunten voor voertuigen In de periode van 2011 t/m december 2012 is het aantal aardgas/groengasvulpunten toegenomen van zeven naar elf. Elektrische oplaadpunten voor voertuigen en vaartuigen Het aantal elektrische oplaadpunten voor voertuigen is in de periode van 2011 t/m december 2012 toegenomen van 25 naar 87 en het aantal (openbare) oplaadpunten voor vaartuigen van 70 naar

153 Wat heeft het gekost? Exploitatie Bedragen x 1.000,- Realisatie 2011 Begroting 2012 na wijziging Rekening 2012 Verschil begroting en rekening Baten Tijdelijke budgetten Overlopende passiva Totaal baten Lasten Tijdelijke budgetten Overlopende passiva Bedrijfsvoeringskosten Totaal lasten Resultaat voor mutatie reserves Mutatie reserves Resultaat na mutatie reserves Toelichting De overlopende passiva betreffen de post elektrisch voortbewegen. 151

154 152

155 3.7 Programma 7 Sociaal beleid en zorg Portefeuillehouder: mevrouw C. Schokker-Strampel Wat wilden we bereiken met dit programma? (begrotingstekst 2012) Dit beleidsprogramma is gericht op het welzijn en welbevinden van alle inwoners van Fryslân. Wij gaan daarbij uit van de menselijke maat, met aandacht voor de individuele behoeften en vanuit een sociale en culturele samenhang. Om deze doelstelling uit het coalitieakkoord te bereiken, voeren we een aantal wettelijke taken uit en is autonoom beleid vastgesteld. Wettelijke taken hebben betrekking op Jeugdzorg, Steunfunctiebeleid (Partoer CMO Fryslân en SPORT Fryslân) en de Wet op de lijkbezorging. Autonoom beleid behelst Sociaal beleid en Sport. Hebben we bereikt wat we wilden bereiken? (doelrealisatie) Beleidsveld 7.1 Sociaal Beleid Ligt de doelrealisatie op schema? Zijn de gewenste resultaten gehaald? Zijn de kosten binnen het budget gebleven? 7.2 Jeugdzorg 7.3 Sport Toelichting De beleidsdoelen voor het programma zijn opgenomen in de Sociale Agenda , de Sportnota en het Beleidskader Jeugdzorg Conform het coalitieakkoord is er geen nieuw sociaal beleid en zorgbeleid geformuleerd. 153

156 Wat heeft het programma gekost? Exploitatie Bedragen x 1.000,- Realisatie 2011 Begroting 2012 na wijziging Rekening 2012 Verschil begroting en rekening Baten 7.1 Sociaal Beleid Jeugdzorg Sport Totaal baten Lasten 7.1 Sociaal Beleid Jeugdzorg Sport Totaal lasten Resultaat voor mutatie reserves Mutatie reserves Resultaat na mutatie reserves Voor de toelichting wordt verwezen naar de betreffende beleidsvelden. Beleidsveld 7.1 Sociaal beleid Wat wilden we bereiken? (begrotingstekst 2012) Het provinciale sociaal beleid en het zorgbeleid integreren we de komende jaren (transitieproces ) in andere beleidsterreinen, zoals verkeer en vervoer, plattelandsbeleid, ruimte en wonen (krimp), kennis,economie en innovatie (DAF). Qua uitvoering willen we het sociaal beleid en het zorgbeleid een volwaardige plek geven in de streekagenda s. Jeugd en gezin Het kabinet heeft bepaald dat alle jeugdzorg moet worden gedecentraliseerd naar de gemeenten. In dit decentralisatieproces ( ) focust de provincie op het versterken en borgen van de behaalde resultaten. Het jaar 2012 staat in het teken van kennisdeling met gemeenten op het terrein van de jeugdzorg, gebruik van beleids- en sturingsinformatie en databanken, starten van de transitie van de geïndiceerde jeugdzorg naar gemeenten en verdere implementatie van evidence based methodieken (GROEI en Eigen Kracht). Maatschappelijke participatie Meedoen en uitgaan van eigen kracht van de burger staan centraal in de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). De gemeenten zijn verantwoordelijk voor de uitvoering van de Wmo. Bij gemeenteoverstijgende problematiek en/of een problematiek die moeilijk te doorbreken is, levert de provincie een bijdrage om meer mensen uit de meest kwetsbare groepen deel te laten nemen aan het maatschappelijk en economisch verkeer. Doel is het zelfoplossend vermogen van en de kansen voor kwetsbare groepen te vergroten. 154

157 Zorg en welzijn in een leefbare omgeving Doelen zijn een goede spreiding, bereikbaarheid en toegankelijkheid van welzijns- en zorgvoorzieningen en, binnen een passende woon- en leefomgeving. Alle inwoners moeten in de gelegenheid zijn in sociale verbanden te leven en deel te nemen aan de samenleving. Zorg Doel is de integrale samenwerking tussen cure, care en aanpalende terreinen te verbeteren. Voor alle inwoners van Fryslân moet er voldoende en bereikbare basiszorg zijn. Hierbij is vraagsturing vanzelfsprekend. Randvoorwaarden zijn voldoende en kwalitatief goed personeel en creatieve oplossingen om zorg en welzijn te blijven bieden. Hebben we bereikt wat we wilden bereiken? (doelrealisatie) Beleidsveld 7.1 Sociaal beleid Ligt de doelrealisatie op schema? Zijn de gewenste resultaten gehaald? Zijn de kosten binnen het budget gebleven? Toelichting Het plan van aanpak Transitie Sociaal Beleid en Zorg is voor 1 april 2012 aan Provinciale Staten aangeboden. Naar aanleiding van de commissie B&M van 6 juni 2012 zijn aanpassingen voorgesteld en verwerkt. De aangepaste versie wordt in 2013 door Provinciale Staten behandeld. Zowel kennisdeling als de implementatie van methodieken op het thema Jeugd en gezin verlopen conform planning. Bij het thema maatschappelijke participatie vraagt het versterken van zelfoplossend vermogen en vooral het participeren van kwetsbare groepen extra inspanning en creativiteit. Deelname aan de ontwikkeling van de streekagenda draagt bij aan een goede spreiding van voorzieningen op het terrein van zorg, welzijn en onderwijs. Producten en inzet van Partoer leveren daarbij een nuttige bijdrage. Het ministerie van VWS heeft het experiment Frieslab verlengd. Dit vanwege de belangrijke bijdrage aan het verbeteren van integrale samenwerking tussen cure, care en aanpalende terreinen. 155

158 Hebben we de gewenste resultaten bereikt? Gewenste resultaten uit begroting 2012 Beleid Tijd Geld 1. Transitie Sociaal beleid en zorg Om zorg te dragen voor een goede borging van sociaal beleid en zorg zal via integrale projecten met verschillende beleidsterreinen sociaal beleid en zorg zichtbaar worden gemaakt 2. Jeugd en gezin In het kader van jeugdinterventies van signaleringsmethode achterstanden (GROEI) wordt de implementatie in de voor- en vroegtijdse periode verder uitgewerkt 3. Maatschappelijke participatie (inclusief armoedebestrijding) De inzet van maatschappelijke organisaties gericht op diverse groepen in Fryslân die om verschillende redenen onvoldoende betrokken zijn bij de Friese samenleving 4. Zorg en welzijn in een leefbare omgeving Maatschappelijke organisaties worden ingezet om de betrokkenheid van burgers bij hun medemens en omgeving te bevorderen 5. Zorg Verbeteren van integrale samenwerking tussen cure, care en aanpalende terreinen Algemeen De vakjes onder Beleid zijn geel gekleurd omdat er geen zelfstandig sociaal beleid meer is. 1. Transitie Sociaal beleid Provinciale Staten hebben het plan van aanpak Transitie Sociaal beleid en zorg nog niet vastgesteld. De behandeling is uitgesteld in verband met de takendiscussie in januari Dit betekent dat de realisatie en voltooiing van de transitie en het implementeren van de sociale en zorgcomponent vertraagt. In 2012 is de laatste tender van het Sociaal Investeringsfonds uitgevoerd. Er zijn 38 projecten gehonoreerd voor ongeveer 2 mln. Deze projecten zijn uitgevoerd in het kader van de vier thema s. 2. Signalering achterstanden De pilots in Smallingerland, Leeuwarden en Terschelling in het kader van jeugdinterventies van signaleringsmethode achterstanden (GROEI) zijn afgerond. De resultaten zijn verwerkt in een onderzoeksrapport dat de basis vormt voor een promotie in Daardoor is het nog niet gepubliceerd. Een publieksversie van het onderzoeksverslag is in juni 2012 aan de Friese gemeenten gepresenteerd. Voor implementatie van GROEI hebben de gemeenten Zuidwest, Leeuwarden, Smallingerland, Ameland en Terschelling een subsidieverzoek ingediend in het kader van het Sociaal Investeringsfonds (SIF), tender Dat verzoek is gehonoreerd. Partoer fungeert daarbij als projectleider. De methode wordt in 2013 en 2014 geïmplementeerd in genoemde gemeenten. 3. Maatschappelijke organisaties De Task Force heeft haar inzet voor de borging van behaalde resultaten afgerond. De ontwikkelingen in de aandachtsgebieden zijn volop aan de gang. Het eerste boekje over de gebruikte methodiek is geschreven. Het project integrale eenzaamheidsbestrijding verkeert in de derde fase en verloopt voorspoedig. Het project wordt uitgevoerd in vijf gemeenten, waaronder: Opsterland, Franekeradeel, Smallingerland, Skarsterlân en Harlingen. Het project is gericht op de versterking van zelfregie en de eigen kracht om eenzaamheid te verminderen. 156

159 5. Integrale samenwerking in de zorg Projecten in het kader van Frieslab 2 (de verlenging met een periode van twee jaar van het experiment Frieslab) leveren een bijdrage aan het verbeteren van integrale samenwerking tussen cure, care en aanpalende terreinen. Het gaat hierbij om projecten op de scheidslijn van verschillende wetten zoals de AWBZ, Zorgverzekeringswet, Wet op de jeugdzorg en Wet werken naar vermogen. Concrete projecten zijn onder meer Skillslab, Handen in één, Wat kan en wil een Wajongere en Pgb voor jeugd. Daarnaast zijn uit het SIF aanvragen gesubsidieerd die de integrale samenwerking verbeteren. Nieuwe projecten Een voorbeeld is een project waarbij onder andere de methodiek gebiedsgerichte zorg vanuit het perspectief van de patiënt onder leiding van Zorgbelang wordt bezien: het project e-health, gecombineerd met anderhalvelijnszorg in Drachten. Met het Anderhalvelijns Centrum (AHC) wordt beoogd de grens tussen eerstelijnszorg en de duurdere tweedelijnszorg op te schuiven. Hierdoor kan de tweedelijnszorg (deels) ontzien worden. Een volledig nieuw zorgconcept, waarbij diagnose en expertise wordt geboden, specifiek gericht op ouderen. Zelfregie en zelfmanagement van de cliënten en de bezoekers van het centrum staan centraal en de huisarts krijgt een belangrijke functie. Eén van de projecten die binnen het AHC wordt opgepakt is een e-health-project. Bij dit project worden verschillende pilots met e-health- en domotica-toepassingen gestart en onderzocht. Door de e-health-toepassingen kunnen de huisartsen weer een kernfunctie in de regio krijgen. Zij worden de spil in een systeem waarin de zorg dichtbij huis wordt georganiseerd. Hierdoor kunnen mensen langer thuis blijven wonen. Bijdragen zijn geleverd aan startdocumenten van de anticipeerregio s Noordoost en Noordwest en voor het opstellen van streekagenda s. Partoer heeft verschillende producten uitgevoerd op het terrein van integrale samenwerking. Partoer heeft de vertraging opgelost door 500 uur door te schuiven naar 2013, zodat er dan extra inzet kan worden gepleegd. Bereikbaarheid en toegankelijkheid zorg In 2012 is door ontwikkelingen rondom het ziekenhuis de Sionsberg het accent komen te liggen op het behouden van de bereikbaarheid en toegankelijkheid van (basis)zorg. Er zijn verschillende (bestuurlijke en ambtelijke) gesprekken gevoerd met betrokken partijen zoals de zorgverzekeraar, de gemeente Dongeradeel en het actiecomité Red de Sionsberg. Verder zijn er - mede naar aanleiding van signalen en moties van Provinciale Staten - lobbydocumenten opgesteld en aangedragen voor besprekingen rond dit thema in de Tweede Kamer. Tot slot hebben Provinciale Staten op 23 mei en 19 september twee moties aangenomen rond het zorglandschap en het verzoek te komen met een visie/zorgagenda. De voorstellen hiervoor zijn in voorbereiding en worden in 2013 aan Provinciale Staten voorgelegd. De Tijdelijke wet ambulancezorg (Twaz) is vanaf 1 januari 2013 in werking getreden. Met de inwerkingtreding is de verdeling van de bestuurlijke verantwoordelijkheden veranderd. Per 1 januari 2013 zijn de wettelijke taken van de provincie op de grond van de Wet ambulancevervoer (Wav) vervallen. 157

160 (Prestatie)indicatoren Onderwerp Indicator Doelwaarden 2012 Realisatie 2012 Jeugd en gezin Aantal info- en kennisbijeenkomsten. 4 4 Aantal gemeenten waar evidence based methodieken in gebruik zijn: resp. Groei Eigen Kracht: 6 Groei: 3 EK: 12 Groei: 3 en Eigen Kracht (EK) Maatschappelijke Aantal pilots voor kwetsbare mensen participatie Aantal projecten ter verbetering van de 4 11 sociaal-economische en fysieke omgeving van mensen in een achterstandssituatie in de Stellingwerven Zorg, welzijn en een leefbare omgeving Aantal voorzieningenspreidingsplannen. Aantal innovatie en creatieve projecten in verband met demografische ontwikkelingen Aantal gemeenten die Geryflik wenjen 2 1 invoeren Aantal vervoerpilots 1 3 Aantal projecten in het kader van 1 1 digitalisering Zorg Aantal projecten 3 9 Jeugd en gezin Er is ,- beschikbaar gesteld voor EKc aan JGZ/AMW. Het bedrag is besteed aan investeringskosten, scholing en coördinatie bij JGZ en AMW (ad ,-) en aan uitvoering van conferenties (ad ,-). De projectpartners achten deze burgerschapsbenadering wenselijk en hebben gezamenlijk een notitie geschreven die tijdens een portefeuillehouderoverleg van de VFG met de Friese wethouders in het najaar van 2012 is besproken. CMO Partoer heeft in opdracht van de provincie de verschillende manieren waarop in Fryslân gewerkt wordt met inzet van Eigen kracht gebundeld in een Eigen Kracht-wijzer. Na een moeizame start zijn er uiteindelijk meer gemeenten actief geworden met Eigen Kracht-projecten dan aanvankelijk verwacht. Maatschappelijke participatie Dit thema laat een grote diversiteit van Sif-projecten (tien) zien met een looptijd variërend van 2012 tot en met De projecten variëren van netwerkversterking van mensen met een verstandelijke beperking, sport als middel om zelfvertrouwen en zelfbeeld te versterken tot het project Onderweg naar werk voor vluchtelingen. In de aandachtsgebieden zijn elf projecten gehonoreerd die aansluiten bij de integrale aanpak op de domeinen sociaal, economisch en fysiek. Gemeenten hebben uiteindelijk meerdere projecten ingediend. Deze zijn gehonoreerd. De looptijd van deze projecten varieert van één tot vier jaar. Zorg, welzijn en een leefbare omgeving Op basis van urgentie zijn er vijf spreidingsplannen voor onderwijs opgesteld, in plaats van één voorzieningenspreidingsplan in een regio. Voor de vervoerspilot zijn in drie regio s alternatieve vervoersvormen geïnventariseerd. Deze inventarisaties zijn input voor mogelijke toekomstige pilots. Zorg Bij dit thema zijn negen aanvragen uit het Sociaal Investeringsfonds 2012 (SIF) gesubsidieerd. Het gaat om aanvragen die een bijdrage leveren aan continuïteit van de zorg, specifiek gericht op het reduceren van personeelskrapte en/of het spreiden van (basis)zorgvoorzieningen en ontschotting door integrale samenwerking op het terrein van cure, care en aanpalende terreinen. Zorgorganisaties hebben maximaal gebruikgemaakt van de laatste Sif-tender in oktober

161 Wat heeft het gekost? Exploitatie Bedragen x 1.000,- Realisatie 2011 Begroting 2012 na wijziging Rekening 2012 Verschil begroting en rekening Baten Structurele budgetten Tijdelijke budgetten Totaal baten Lasten Structurele budgetten Tijdelijke budgetten Bedrijfsvoeringskosten Totaal lasten Resultaat voor mutatie reserves Mutatie reserves Resultaat na mutatie reserves Beleidsveld 7.2 Jeugdzorg Wat wilden we bereiken? (begrotingstekst 2012) Jeugdigen in Fryslân groeien in een goede en veilige leef- en leeromgeving op tot sociale en zelfredzame burgers. De kerndoelen zijn: De hulpvragen van cliënten zijn beantwoord; De autonomie van cliënten is versterkt; De veiligheid van de jeugdige is hersteld; De jeugdige vormt geen bedreiging voor de veiligheid van de samenleving. Wij willen deze kerndoelen realiseren door ons te richten op de volgende thema s: Snellere Ketens Cliënten krijgen snel de hulp die nodig is. De provincie is daarin wettelijk verantwoordelijk voor de indicatiestelling door Bureau Jeugdzorg en de beschikbaarheid van voldoende provinciaal gefinancierde jeugdzorg. Als regisseur in de keten van jeugdzorg is het van belang dat er zicht bestaat op de cliëntstromen in de hele keten van jeugdzorg. 159

162 Zorg die werkt Friese jongeren krijgen zorg die effectief is. Voor cliënten, maar ook de organisaties en de provincie als subsidieverlener, is het belangrijk dat de geleverde jeugdzorg effectief is. Om dit te bereiken zijn prestatie-indicatoren nodig en de beschikbaarheid van effectieve methodieken. Minder bureaucratie Onnodige bureaucratie moet verdwijnen in Fryslân. Bureaucratie is nodig om de jeugdzorg goed te organiseren. Nieuwe financieringssystematiek Doel is een nieuwe financieringssystematiek voor een toereikende Doeluitkering jeugdzorg, gebaseerd op de reële vraag naar jeugdzorg in Fryslân. De huidige Doeluitkering jeugdzorg is historisch gegroeid. Voor Fryslân is deze niet meer toereikend. Uitvoeringsprogramma :de jeugdzorg is verder verbeterd en klaar voor een verantwoorde overdracht aan gemeenten. Hebben we bereikt wat we wilden bereiken? (doelrealisatie) Beleidsveld 7.2 Jeugdzorg Ligt de doelrealisatie op schema? Zijn de gewenste resultaten gehaald? Zijn de kosten binnen het budget gebleven? Toelichting In 2012 is stevig ingezet op de transitie van de jeugdzorg per 31 december 2014 naar de gemeenten. Zeker nadat in het regeerakkoord 2012 (Bruggen slaan) dit voornemen door de nieuwe regering werd herbevestigd. De provinciale koers is om samen met de gemeenten de geïndiceerde jeugdzorg klaar te maken voor een verantwoorde overdracht. Daarbij is het uitgangspunt: mei-inoar stean foar ús bern. De provincie en de gemeenten trokken in 2012 constructief op voor de transitie. Dat wordt in 2013 voortgezet. De Friese gemeenten hebben een procesplan opgesteld en een kwartiermaker aangenomen. Daarnaast is de stuurgroep CJG omgevormd naar een stuurgroep Zorg voor Jeugd. Hebben we de gewenste resultaten bereikt? Gewenste resultaten uit begroting 2012 Beleid Tijd Geld 1. Snellere ketens Cliënten krijgen snel de hulp die nodig is 2. De zorg die werkt Friese jongeren krijgen zorg die effectief is 3. Minder bureaucratie In het kader van het traject Beter, Anders, Minder de regeldruk met 25% verminderen bij de uitvoering van het Friese plan van aanpak 4. Nieuwe financieringssystematiek Het realiseren van een nieuwe financieringssystematiek voor een toereikende Doeluitkering jeugdzorg, gebaseerd op de reële vraag naar jeugdzorg in Fryslân 1. Snellere ketens De databanken vrijwillige jeugdzorg, jeugdbeschermingsketen en jeugdstrafrechtketen vormen één vindplaats voor de gegevens van de verschillende jeugdketens. In de eerste 160

163 helft van 2012 zijn de databanken opnieuw ingedeeld. Bedoeling is de doelstellingen van de databanken voldoende transitieproof te realiseren. Voor de spoedeisende zorg is in 2012 gestart met één loket voor de spoedeisende zorg: SPOED4Jeugd. Het project Kind in Fryslân is in 2012 met een goed bezocht symposium afgerond. Er zijn aanbevelingen gegeven en er is onder meer een ordeningsprincipe ontwikkeld. Dit is een instrument om in de praktijk handen en voeten te geven aan een betere samenwerking tussen eerste en tweede lijn. 2. De zorg die werkt In verband met de transitie wordt de landelijke invoering van de prestatie-indicatoren losgelaten. De afzonderlijke provincies mogen nu zelf bepalen of zij doorgaan met de invoering. Omdat het belangrijk is om te weten of geboden zorg werkt, wordt doorgegaan met de invoering van de indicatoren. Zes van de negen indicatoren zijn ingevoerd. In 2011 waren dit er nog drie. Het programma Signs of Safety is een benadering om te komen tot een constructieve samenwerkingsrelatie met de cliënt. De veiligheid van de kinderen staat hierbij centraal. In 2012 hebben Bureau Jeugdzorg (BJZ) en Jeugd Hulpverlening (JHF) het programma Signs of Safety integraal geïmplementeerd in hun primair proces. 3. Minder bureaucratie In 2011 en 2012 zijn er projecten gestart ter vermindering van de bureaucratie, zoals de invulling van de experimenteerruimte. Dit houdt in dat het mogelijk wordt om voor licht ambulante hulp zorg te bieden zonder dat hiervoor een indicatie van BJZ nodig is. Voorwaarde is wel dat de tussenkomst van BJZ goed geregeld is. Dit is in 2012 afgerond en ingevoerd. In 2012 vond er een onderzoek plaats om tot een verregaande samenwerking tussen de frontoffice van AMK (Advies- en Meldpunt Kindermishandeling) en de frontoffice van het Steunpunt Huiselijk Geweld te komen. De resultaten van dit onderzoek worden begin 2013 verwacht. De wettelijke taak voor het volgen en toetsen van BJZ is in 2012 efficiënter ingevuld waarbij nog steeds aan het wettelijk kader wordt voldaan. Het project Handtekeningenbeleid is in 2012 afgerond. Dit heeft geleid tot een reductie van de administratieve lasten zodat er meer tijd overblijft voor het directe contact met de cliënt. 4. Nieuwe financieringssystematiek De provincie ontvangt van het rijk een doeluitkering voor het uitvoeren van de wettelijke taken op het gebied van de jeugdzorg. Over de hoogte van de doeluitkering ontving de provincie medio 2012 van het ministerie van VWS een beschikking. Daaruit bleek een budgettaire korting van 2,65% op de doeluitkering jeugdzorg vanaf Dit gaat om een bedrag van ruim 1,2 mln. Tegen deze beschikking is bezwaar aangetekend. Gedurende meerdere jaren zet de provincie, naast de rijksmiddelen, autonome middelen in. Deze middelen worden ingezet om de stijgende vraag naar jeugdzorg op te vangen. De middelen worden eveneens ingezet om te voldoen aan de doelstelling dat jongeren niet langer dan maximaal negen weken na indicatiestelling adequate hulp krijgen. 161

164 (Prestatie)indicatoren Onderwerp Indicator Nulmeting Doelwaarden 2012 Voldoende aanbod aan provinciaal gefinancierde geïndiceerde jeugdzorg Geen wachtlijsten bij het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling Geen jongeren wachten onverantwoord langer dan 9 weken op provinciaal gefinancierde jeugdzorg Het aantal jongeren waarbij niet binnen vijf dagen na de melding is vastgesteld of de melding in onderzoek moet worden genomen en waarbij het onderzoek niet na die vijf dagen is gestart. *een streefwaarde van 0 staat in de praktijk gelijk aan januari 2009: 54 4 e kwartaal 2008: 0 Realisatie * 0 0* 0 Provinciaal gefinancierde geïndiceerde jeugdzorg Door extra inzet van provinciale middelen is in de loop van 2012 de oplopende vraag naar jeugdzorg gekeerd. Deze vraag en de daardoor ontstane wachtlijst per 31 december 2012 is in zijn geheel weggewerkt. Dit is mede te danken aan het vrijmaken van extra capaciteit bij Jeugdhulp Friesland. Advies- en Meldpunt Kindermishandeling Voor het eerst sinds jaren is het aantal meldingen bij het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK) niet gegroeid. Daarnaast is het aantal AMK-onderzoeken in 2012 licht afgenomen. Wat heeft het gekost? Exploitatie Bedragen x 1.000,- Realisatie 2011 Begroting 2012 na wijziging Rekening 2012 Verschil begroting en rekening Baten Tijdelijke budgetten Voorzieningen Overlopende passiva Totaal baten Lasten Tijdelijke budgetten Voorzieningen Overlopende passiva Bedrijfsvoeringskosten Totaal lasten Resultaat voor mutatie reserves Mutatie reserves Resultaat na mutatie reserves Toelichting Bij de tijdelijke budgetten doet zich per saldo een vrijval van circa 1,3 mln. voor. Eind december 2012 heeft de provincie nog een fors bedrag van het rijk ontvangen voor de loonkostenontwikkeling. De instellingen hebben de ontvangen financiële middelen efficiënt ingezet. Dit heeft geleid tot een lagere inzet van autonome middelen, zonder wachtlijsten. De combinatie, minder inzet van autonome middelen en geen wachtlijsten, 162

165 is van belang voor de transitie, waarbij de gemeenten met een fors lager budget de jeugdzorg moeten uitvoeren. Balanspost voorzieningen Overzicht en verloop Stand per voorziening x 1.000, Verzameluitkering beleidsthema Zorg Toevoeging Aanwending Stand per Beleidsveld 7.3 Sport Wat wilden we bereiken? (begrotingstekst 2012) Een goed sportklimaat in Fryslân, waarbij alle inwoners in de gelegenheid zijn om op een passende manier te sporten en te bewegen (breedtesport). In dit sportklimaat zullen de Fryske sporten als cultureel erfgoed een belangrijke plaats in nemen. Het sportbeleid voor de komende jaren wordt vormgegeven binnen het Olympisch plan Fryslan. Dit is een uitwerking van het landelijk Olympisch Plan, waarbij het doel is om Fryslân (en Nederland) op Olympisch niveau te brengen. Het Olympisch plan is niet zozeer iets nieuws als wel het anders labelen van doelstellingen en het bundelen van partijen. Hebben we bereikt wat we wilden bereiken? (doelrealisatie) Beleidsveld 7.3 Sport Ligt de doelrealisatie op schema? Zijn de gewenste resultaten gehaald? Zijn de kosten binnen het budget gebleven? Toelichting In 2012 zijn de beleidsdoelen op het gebied van sport gerealiseerd. Het sportbeleid voor de komende jaren is vastgelegd in het Olympisch plan Fryslân Fryslân giet foar goud Bij de Fryske sporten is sprake is van een toename van leden. Tot voor kort namen de ledentallen nog af. Op het gebied van de breedtesport is gestart met de organisatie van de Special Olympics Nationale spelen 2014 in Fryslân. Hebben we de gewenste resultaten bereikt? Gewenste resultaten uit begroting 2012 Beleid Tijd Geld Breedtesport 1. Het bieden van professionele ondersteuning aan partijen op het gebied van sport, vanuit expertisecentrum Sport Fryslân Fryske Sporten 2. Ondersteuning van de Friese sportbonden 3. Verankering van Friese sporten binnen het onderwijs, te beginnen met het kaatsen en het fierljeppen 4. Stimuleren evenementen en clinics op het gebied van de Friese sporten Olympisch plan Fryslân 5. Opstellen van een Olympisch Plan Fryslân 6. Afstemming Olympisch Plan in Noordelijk verband (met Groningen 163

166 Gewenste resultaten uit begroting 2012 Beleid Tijd Geld en Drenthe) 7. Versterken kernsporten en talentontwikkeling vanuit Topsport Noord 8. Ondersteunen Fries sportgala 9. Stimuleren grootschalige sportevenementen 3. Friese sporten in het onderwijs De Kaatssport is een vast onderdeel binnen het CIOS-programma geworden. Het project Fierljeppen wordt actief opgepakt. 4. Evenementen en clinics Met ingang van 1 april 2012 is er een subsidieregeling voor bovenlokale evenementen en clinics voor de Friese sporten. Gesubsidieerd zijn onder andere de gezamenlijke concoursen Fryslân en het NK Fierljeppen. 5. Olympisch Plan Fryslân Het Olympisch plan Fryslân Fryslân giet foar goud is in 2012 aan Provinciale Staten voorgelegd. 6. Olympisch Plan in Noordelijk verband. De afstemming Olympisch Plan in Noordelijk verband (met Groningen en Drenthe) is in gang gezet. In 2012 is een ambitieus Noordelijk plan opgesteld, waarvoor onvoldoende draagvlak binnen de provincies bleek. Dit plan wordt nu bijgesteld en wordt mogelijk in 2013 door de provincies onderschreven. 9. Stimuleren grootschalige sportevenementen Gesubsidieerd zijn onder meer Gymnastic Tournament Heerenveen, Remco Haite schaaktoernooi, Fryslân Trophy (waterpolo) Drachten, WK IJshockey en het Internationaal Concours Noord Nederland. (Prestatie)indicatoren Onderwerp Indicator Nulmeting Doelwaarden 2012 Stabilisatie van Sportdeelname: 2008: sportdeelname 6-12 jaar 06-12: 97% door inwoners jaar 97% 92% van Fryslân jaar 13-18: 74% 92% 18-24: 74% Stabilisatie of toename van sportdeelname aan Fryske sporten Aantal leden Fryske Sporten: Skûtsjesilen Damjen Fierljeppen Keatsen 2009: Realisatie 2012 Cijfers 2010: 06-11: 94% 12-18: 92% 19-64: 66% 65 eo: 41% Toelichting In de laatste kolom zijn cijfers voor 2010 opgenomen omdat de cijfers voor 2012 nog niet bekend zijn. In 2012 heeft de GGD een uitgebreid gezondheidsonderzoek gedaan waarbij ook gekeken is naar de sportdeelname van verschillende bevolkingsgroepen. De resultaten van dit onderzoek worden begin 2013 gepresenteerd. Het aantal leden van de SKS (skûtsjesilen) is constant en bedraagt 51. Het aantal leden van de IFKS (skûtsjesilen) is de laatste jaren gestegen tot een aantal van 865. Het ledenaantal Damjen is ten opzichte van eind 2011 met ongeveer 10% gestegen. Bij het Keatsen is er sinds 2011 weer een stijging van het aantal leden. Deze stijging heeft zich voortgezet in

167 Wat heeft het gekost? Exploitatie Bedragen x 1.000,- Realisatie 2011 Begroting 2012 na wijziging Rekening 2012 Verschil begroting en rekening Baten Structurele budgetten Totaal baten Lasten Structurele budgetten Tijdelijke budgetten Bedrijfsvoeringskosten Totaal lasten Resultaat voor mutatie reserves Mutatie reserves Resultaat na mutatie reserves Structurele budgetten Hier is sprake van een onderbesteding van ,-. Voor grootschalige sportevenementen zijn minder aanvragen binnengekomen die voldoen aan de provinciale voorwaarden. Hierdoor is budget niet volledig besteed. 165

168 166

169 3.8 Programma 8 Kultuer, taal en ûnderwiis Portefúljehâlder: mefrou J.A. de Vries Wat woene wy mei dit programma berikke? (begruttingstekst 2012) De ôfrûne jierren hat de provinsjale oerheid him hieltyd ynsetten as katalysator fan de Fryske ekonomy en foar it befoarderjen fan kohesy en fersterking fan it kulturele bewustwêzen yn de Fryske maatskippij. Wy hawwe ferskillende lytsskalige, mar ek grutte inisjativen realisearre en mear fokus oanbrocht yn it kultuer-, taal-, erfgoed- en ûnderwiisbelied. Dat mei as doel it yn stân hâlden fan lytsskalige en libbene mienskippen yn plattelânsgebieten, it spegeljen fan ûntwikkelings yn de maatskippij en ynnovaasje te befoarderjen yn alle sektoaren fan de Fryske maatskippij. Wy hawwe de ôfrûne jierren al in soad dien om boppesteande doelstellings te heljen. Fryslân, ít bêste lân fan d ierde. Dat jildt net yn it lêste plak foar de mêden keunst en kultuer yn Fryslân, de talen yn Fryslân en de kwaliteit fan it ûnderwiis mei in goed plak foar it Frysk yn dat ûnderwiis en it ferhaal fan Fryslân. It steande belied rjochtet him op it neikommende: útfiering fan it kultuerbelied Fryslân Kulturele Haadstêd yn 2018 it behâlden en it fuortsterkjen fan it brûken fan de Fryske taal en de beide streektalen: it Biltsk en it Stellingwerfsk. it behâlden en fuortsterkjen fan Fryske monumintale, kultuerhistoaryske en argeologyske eleminten, patroanen en struktueren. in goed stelsel fan biblioteken en in duorsum, goed tagonklik argyfbestel. in goed en goed spraat, tagonklik, folslein en gearhingjend oanbod fan ûnderwiis dat op syn minst it nasjonaal gemiddelde hellet, optimale skoallearpaden (dêr t it yntegraal taalbelied goed yn ferfrissele is) foar de Fryske learlingen. goed hbû-ûnderwiis en in trochgeande learline nei in universitêre top, mei de ûntwikkeling fan akademyske masters op it mêd fan de Fryske kennishotspots troch de realisaasje fan in University Campus Fryslân. Yn it ramt fan it boppeneamde belied wolle wy ús it kommende jier, mei it each op it koälysje-akkoart, benammen rjochtsje op de ûndersteande spearpunten: Fryslân Kulturele Haadstêd Europa 2018 University Campus Fryslân Nije bestimming karakteristike gebouwen Oar gebrûk en oare funksje fan karakteristike gebouwen Terpeprojekt Fersaakliking ferhâlding provinsje kulturele ynstellings Ymplemintaasje advys Kommisje Hoekstra 167

170 Hoe stiet it mei de doelstellings fan de beliedsmêden? Beliedsmêden 8.1 Kultuer Leit de realisaasje fan de doelen op skema? Binne de ferlange resultaten helle? Binne de kosten binnen it budzjet bleaun? 8.2 Erfgoed 8.3 Taal, Media en Letteren 8.4 Ûnderwiis en Wittenskippen Taljochting De beliedsdoelen foar it programma binne opnommen yn de Kultuernota Finsters Iepen!, Nota Erfgoed , Taalnota Fan Rjocht nei Praktyk: Frysk yn Fryslân, Streektalenotysje (2007), Notysje Frysk Skreaune Media (2007), Notysje Letteren (1998) en de ûnderwiisnotysje Boppeslach (2007). Om ta in bettere ôfstimming te kommen, binne de ûnderskate beliedsdoelen fan alle ûnderskate beliedsmêden yn ien nota foar kultuer, taal en ûnderwiis mei de namme Grinzen oer ûnderbrocht. Yn it koälysje-akkoart Nije enerzjy foar Fryslân is oanjûn dat taal en kultuer wêzentlike eigenskippen binne dy t bydrage oan de eigen identiteit en dêrmei oan it wolwêzen fan minsken. Dêrom wurdt ek ynset op it fuortsterkjen en sichtberder meitsjen fan de Fryske identiteit. It stimulearjen fan de Fryske taal en kultuer wurdt as in kearntaak fan de provinsje sjoen. Foar de útfiering en realisaasje fan it belied op it mêd fan kultuer, taal en ûnderwiis wurde sawol op strukturele as op ynsidintele basis budzjetsubsydzjes oan sa n 70 organisaasjes takend. Yn 2012 binne neist de realisaasje fan it rinnende belied ek in pear mear yn it each springende resultaten en ûntjouwings te neamen: De sjuery hat op 30 novimber 2012 Ljouwert - mei Eindhoven en Maasticht trochgean litten nei de twadde en lêste faze. It opstellen fan in wetsútstel Wet gebrûk Fryske taal. Mercator hat him yn 2012 fierder ûntwikkele as ynternasjonaal ekspertizesintrum op it mêd fan meartaligens yn brede sin. It is Omrop Fryslân yn 2012 slagge om in folsleine en brede Frysktalige programmearring ta stân te bringen. Yn it projekt Boppeslach partisipearje sa n 240 skoallen út it primêr ûnderwiis. Ûnder oare troch de ynset fan Boppeslach is it tal swakke en tige swakke skoallen al yn 2012 stykjen bleaun op it nivo dat wy ús yn it kwaliteitsakkoart mei it ryk en de skoalbestjoeren steld hawwe. 168

171 Wat hat it programma koste? Eksploitaasje Bedraggen x 1.000,- Realisaasje 2011 Begrutting 2012 nei wiziging Rekken 2012 Ferskil begrutting en rekken Baten 8.1 Kultuer Erfgoed Taal, Media en Letteren Ûnderwiis en Wittenskippen Baten mei-inoar Lesten 8.1 Kultuer Erfgoed Taal, Media en Letteren Ûnderwiis en Wittenskippen Lesten mei-inoar Resultaat foar mutaasje reserves Mutaasje reserves Resultaat nei mutaasje reserves Taljochting Op it nivo fan it folsleine programma giet it by de lesten om in oerbesteging fan likernôch ,-. Dat is 2% fan de begrutting. Hjirnei wurdt nei beliedsmêd fierder op de finansjele ôfwikings yngien. Beliedsfjild 8.1 Kultuer Wat woene wy berikke? (begruttingstekst 2012) De besteande kultuernota Finsters iepen! giet yn 2012 syn lêste jier yn. De Taalnota en it budzjet Frysk Skreaune Media wurde mei in jier ferlingd (2012). It doel is om tenei mei ien beliedsaginda foar it hiele programma te wurkjen. It giet dêrby om it belied lykas no beskreaun yn de Kultuernota, de Taalnota, de notysje Streektalen, de Nota Frysk Skreaune Media, de Notysje Letteren en de Ûnderwiisnota. Dy beliedsaginda wurdt yn de rin fan 2011 en 2012 fierder útwurke. It programma Fryslân Kulturele Haadstêd 2018 docht yn 2012 en dêrnei tsjinst as motor foar it kultuerbelied. Yn 2012 sille wy fierder mei it fuortsterkjen fan it kulturele bewustwêzen fan ynwenners fan Fryslân mei help fan it materiële en ymmateriële Fryske erfgoed. Dat dogge wy yn oparbeidzjen mei de fjouwer provinsjale musea, de Museumfederaasje en stipe foar oankeapen fan moderne byldzjende keunst troch it Frysk Museum, soks te hifkjen oan de jierlikse rapportaazje oer útstallings en tallen besikers. Wat it yn dy beliedsaginda te beskriuwen kultuerbelied oanbelanget, kinne de provinsjale ynspannings rjochte wêze op it stimulearjen fan it kreative fermogen fan de maatskippij, op in sterkere ynteraksje tusken kreativiteit en ekonomy, rjochte op kreative yndustry, wêrby t keunst en kultuer as change agent tsjinst docht as it giet om maatskiplike 169

172 digitalisearring en regioprofilearring. Kulturele festivals en eveneminten wurde yntegraal meinommen yn it kultuerbelied. Dêrneist is it fan belang om de Fryske kulturele basisynfrastruktuer yn stân te hâlden. Dat betsjut dat dy ynstellings dy t ta dy basis hearre, mar no noch (foar in part) tydlik finansiere wurde, safolle mooglik in strukturele dekking krije sille. Hawwe wy berikt wat wy berikke woene? (realisaasje doelen) Beliedsmêden 8.1 Kultuer Leit de realisaasje fan de doelen op skema? Binne de ferlange resultaten helle? Binne de kosten binnen it budzjet bleaun? Taljochting De beliedsdoelen foar dit programma wiene opnommen yn de Kultuernota Finsters Iepen!, Taalnota Fan Rjocht nei Praktyk: Frysk yn Fryslân, Notysje Streektalen (2007), Notysje Frysk Skreaune Media (2007), Notysje Letteren (1998) en de ûnderwiisnotysje Boppeslach (2007). Om ta in bettere ôfstimming fan de ûnderskate beliedsdoelen te kommen hawwe wy de winsk útsprutsen om alle beliedsmêden binnen dit program yn ien nota ûnder te bringen. Fan 2013 ôf wurkje wy mei de yntegrale nota Grinzen Oer. Yn it koälysje-akkoart Nije enerzjy foar Fryslân is oanjûn dat taal en kultuer wêzentlike eigenskippen binne, dy t bydrage oan de eigen identiteit en dêrmei oan it wolwêzen fan minsken. Dêrom is ynset op it fuortsterkjen en sichtberder meitsjen fan de Fryske identiteit. Om dat ta stân te bringen hawwe wy wurke oan it fuortsterkjen fan de Fryske kulturele basisynfrastruktuer. Wy hawwe derfoar soarge dat dy ynstellings dy t ta dy basis hearre, mar no noch (foar in part) tydlik finansiere wurde, safolle mooglik in strukturele dekking krigen hawwe. Yn 2012 is mei help fan it materiële en ymmaterële Fryske erfgoed ek besocht om it kulturele bewustwêzen fan ynwenners fan Fryslân fierder fuort te sterkjen. De fjouwer provinsjale musea en de Museumfederaasje hawwe dêr in rol yn spile. It stimulearjen fan de Fryske taal en kultuer wurdt as in kearntaak fan de provinsje sjoen. De provinsjale ynspannings binne rjochte op it stimulearjen fan it kreative fermogen fan de maatskippij, op in sterkere ynteraksje tusken kreativiteit en ekonomy, rjochte op kreative yndustry, wêrby t keunst en kultuer as change agent tsjinst docht as it giet om maatskiplike digitalisearring en regioprofilearring. It programma Fryslân Kulturele Haadstêd 2018 is dêrmei de motor foar it kultuerbelied. Yn it part Kultuer wurde alle taken autonoom útfierd, útsein de Argyfynspeksje dy t yn it ramt fan de Argyfwet de gemeentlike en wetterskipsargiven kontrolearret. It programma Kultuerpartisipaasje wurdt yn oparbeidzjen mei it lanlik Fûns Kultuerpartisipaasje útfierd. 170

173 Hawwe wy de ferlange resultaten helle? Ferlange resultaten út begrutting 2012 Belied Tiid Jild 1. It yn stân hâlden fan de Fryske kulturele basisynfrastruktuer yn Fryslân. 2. Ôfspraken meitsje mei de 6 kultuerkearnen, Ljouwert, It Hearrenfean, Drachten, Snits, Frjentsjer en Dokkum oer regionaal foarsjenninsnivo foar taal en kultuer. 3. Kandidaatstelling Fryslân Kulturele Haadstêd It ta stân bringen fan in koöperaasje mei gemeenten yn ferbân mei de mienskiplike ynspannings foar stipe fan de ambysje Kulturele Haadstêd Ferbreding fan draachflak by de befolking foar Kulturele Haadstêd Realisaasje van it nije Frysk museum. 7. Realisaasje van it nije depot Fryslân. 8. Ynfiering fan it nije beleid foar de kulturele prizen. 1. Fryske kulturele basisynfrastruktuer Der is ynvestearre yn ús kulturele ynfrastruktuer en kultuere ûntjouwing. Dêrby wie it fan belang dat ûnder oare de produksjehûzen foar pop en jongereinteater, wurkpleatsen en talintfoarsjennings op it mêd fan muzyk en dûns om produksjes, oer fasiliteiten beskikke koene. Benammen yn it fuortsterkjen fan it produksjeklimaat yn Fryslân wurde Opera Spanga, Kunstmaand Ameland en Noorderlicht ek bûten Fryslân faker opmurken. De eksperimintele inisjativen (brûsplakken) mei cross-overs dy t in útwikseling binne fan ferskate sektoaren, bedriuwslibben, wittenskip en keunst, binne op gleed. Njonken de fêste brûsplakken dy t yn de mearjierreplannen fan Oerol, Stichting Ark en Tryater beskreaun steane, binne trije nije brûsplakken ta stân brocht. Yn it programma kultuerpartisipaasje is de útfiering fan de projekten, dy t oer it generaal in yntegraal karakter hawwe, op gleed. Foarbylden dêrfan binne Simmerdeis en de ferskate iepenloftspullen. 2. Kultuerkearnen Op 1 novimber 2012 hat de Keninginne it teater Snits feestlik iepene. Ein 2012 koe it teater al de e besiker registrearje. It kolleezje fan Smellingerlân is dwaande om de plannen stal te jaan foar de Cultuurketen Drachten (foar de nij- en ferbou fan de Lawei en Meldij). Yn de begrutting 2013 is it jild dêr al foar reservearre. 3. Kulturele Haadstêd 2018 De sjuery hat Ljouwert op 30 novimber 2012 mei Eindhoven en Maastricht trochgean litten nei de twadde en lêste faze. Der wurdt no wurke oan it twadde bidbook, dat yn july 2013 klear wêze moat. De sjuery sil yn september 2013 de definitive kar meitsje hokker stêd yn 2018 Kulturele Haadstêd foar Nederlân wêze sil. 4. Stipe gemeenten ambysje Kulturele Haadstêd 2018 Njonken Ljouwert stypje de fiif kearngemeenten (Súdwest Fryslân, it Hearrenfean, Smellingerlân, Dongeradiel en Frjentsjerteradiel) en it grutste part fan de oare gemeenten de ambysje Kulturele Haadstêd Mei alle oanbelangjende gemeenten wurdt oerlein oer hoe t sy de kommende jierren in rol spylje kinne as Ljouwert de definitive nominaasje krije soe. 171

174 5. Ferbreding fan draachflak by de befolking foar Kulturele Haadstêd 2018 Yn 2012 is der mei it projekt De Reis (de ynwenners fan de doarpen op kulturele wize ferbine mei tema s dy t yn de mienskip spylje) fierder wurke oan draachflak. Yn Ljouwert waard de befolking in pear wike lang mei aktiviteiten út de 2018 Bus wei by de Kulturele Haadstêd behelle. 6. Nijbou Frysk museum De nijbou fan it Frysk museum is ta stân brocht binnen de stelde tiid en binnen it boubudzjet. It museum giet, lykas plend, septimber 2013 iepen. De tariedings foar de iepeningsútstalling en it oerheveljen fan de kolleksje binne op gleed. 7. Nij depot Fryslân It programma fan easken foar in mienskiplik depot foar de Fryske musea en Tresoar is klear. Op basis dêrfan is in finansjele rapportaazje makke, dêr t ferskillende farianten njonkeninoar lein binne. De finansjele rapportaazje jout ynsjoch yn de ynvestearrings- en eksploitaasjekosten. Dêrút komt nei foaren dat nijbou goedkeaper is as ferbou. Fan de nijboufarianten is de duorsume nijbou, as it no om de ynvestearringskosten giet as om de eksploitaasjelesten, it effektyfst wat de kosten oanbelanget. Dy fariant wurdt no fierder útwurke. 8. Kulturele prizen Yn de nota Grinzen Oer, de nije yntegrale nota foar kultuer, taal en ûnderwiis, is it nije belied foar de kultuere prizen meinommen. Nei fêststelling fan dizze nota, begjin 2013, sil mei de ymplemintaasje fan it nije belied úteinset wurde. (Prestaasje)yndikators Ûnderwerp Yndikator Nulmjitting Doelwearden 2012 Realisaasje 2012 Kultuerpartisipaasje Tal minsken dat meidocht 25% yn % 34% Musea Kulturele ûntjouwing Poadiumproduksjes Besteande kulturele basisynfrastruktuer 1) tal besikers 2) kolleksjemobiliteit, 3) registraasje museums op peil hâlde Trochstream fan learlingen nei formele keunstfakopliedings út de ynformele struktueren wei Groei fan it tal ta stân brochte subsidiearre produksjes tal musea tal keunstners tal koaren tal korpsen tal biblioteken tal galeryen ( = 5 % mear as sûnder de regeling) % mear Taljochting It persintaazje by kultuerpartisipaasje komt út de risseltaten fan de enkête dy t yn it ramt fan kultuer holden is. Fanwegen it leger fêststellen fan it subsydzjeplafond binne der by poadiumproduksjes minder produksjes fan finansjele stipe foarsjoen

175 Wat hat it beliedsmêd koste? Eksploitaasje Bedraggen x 1.000,- Realisaasje 2011 Begrutting 2012 nei wiziging Rekken 2012 Ferskil begrutting en rekken Baten Strukturele budzjetten Tydlike budzjetten Foarsjennings Baten mei-inoar Lesten Strukturele budzjetten Tydlike budzjetten Foarsjennings Bedriuwsfieringskosten Lesten mei-inoar Resultaat foar mutaasje reserves Mutaasje reserves Resultaat nei mutaasje reserves Strukturele budzjetten It begrutte bedrach foar de desintralisaasje fan de provinsjale argiven is net folslein bestege, om t it ryk dit jier noch in part dêrfan betelle hat. Alhoewol t wy de stelde doelen en resultaten fan it budzjet foar taal en kultuer wol helle hawwe, hawwe wy dat mei minder aktiviteiten dien as yn de begrutting rûsd wie. Dêrtroch is der frijfal op dit budzjet. Tydlike budzjetten De stelde doelen en resultaten fan it budzjet foar taal en kultuer hawwe wy wol helle. Dat hawwe wy dien mei minder aktiviteiten as wy yn de begrutting rûsd hiene. Dêrtroch is der frijfal op dit budzjet. Foarsjennings It giet yn dit gefal om de grafykkolleksje Knecht-Drent en it Buma-legaat. Balânspost foarsjennings Oersjoch en ferrin foarsjenning x 1.000,- Legaat van Harinxma thoe Sloten Grafykkolleksje Knecht- Drenth Útwr./ynstânhâlding grafykkolleksje Knecht- Drenth Stân op Tafoeging Brûkt Stân op Buma-legaten

176 Beliedsfjild 8.2 Erfgoed Wat woene wy berikke? (begruttingstekst 2012) It behâlden en fuortsterkjen fan Fryske monumintale, kultuerhistoaryske en argeologyske eleminten, patroanen en struktueren troch: it kearen fan de tebekgong fan karakteristike gebouwen; yntegraasje fan kultuerhistoaryske wearden yn romtlike plannen keppelings mei gebietsûntwikkeling it stimulearjen fan it partikulier inisjatyf om dêryn te ynvestearjen it lizzen fan ferbinings tusken kultuerhistoarje en ekonomy it kreëarjen fan draachflak en it fergrutsjen fan it publyksberik fan kultuerhistoaryske wearden. Nota Erfgoed It rike en grutte ferskaat fan kultuerhistoarysk erfgoed jout Fryslân karakter, identiteit en romtlike kwaliteit. De Nota Erfgoed jout oan dat wy foar it behâld en de ûntjouwing dêrfan foar de provinsje in wichtige rol sjogge. Wy sille wat langer wat mear gebietsrjochte wurkje en sjogge ússels as gebietsregisseur. De basis dêrfoar leit yn de te modernisearjen Monumintewet en de Wet romtlike oardering. Wy wolle de tebekgong fan karakteristike gebouwen keare. Wy wolle ek de wearden dy t wy op grûn fan ús Kultuerhistoaryske Kaart fan provinsjaal belang achtsje, yntegrearje yn romtlike plannen en gebietsplannen. Stimulearje dat partikulieren, ynstellings, bedriuwen, en gemeenten ynvestearje yn it behâld en de ûntjouwing fan erfgoed is wichtich. Dat jildt ek foar it fergrutsjen fan it draachflak en it berik fan it publyk. Hawwe wy berikt wat wy berikke woene? (realisaasje doelen) Beliedsmêd 8.2 Erfgoed Leit de realisaasje fan de doelen op skema? Binne de ferlange resultaten helle? Binne de kosten binnen it budzjet bleaun? Taljochting It beliedsdoel hawwe wy berikt troch it neikommende: Yntegraasje fan kultuerhistoaryske wearden yn romtlike plannen troch advys en oerlis, mei de fisy Grutsk op e Romte, de Kultuerhistoaryske Kaart (CHK) en de Fryske Argeologyske MonuminteKaart Ekstra (FAMKE) as útgongspunt. Keppelings mei gebietsûntwikkeling hawwe wy makke yn lânynrjochtingsplannen, Sintrale As, N381, Fryske Marren, Terpeprojekt en troch erfgoedprojekten op grûn fan it pmjp. It kearen fan de tebekgong fan karakteristike gebouwen en it partikulier inisjatyf om dêryn te ynvestearjen hawwe wy stimulearre mei de útfiering fan in subsydzjeregeling foar monuminten en troch de ynset fan it pmjp. It ta stân bringen fan draachflak en it fergrutsjen fan it publyksberik fan kultuerhistoaryske wearden hawwe wy stimulearre troch it Deltatiim en it Deltaplatfoarm Fryske Tsjerken, Tsjerkepaad, argeologyske stipepunten en publyksaktiviteiten oangeande argeologyske steilkanteûndersyken en it Terpeprojekt. 174

177 Hawwe wy de ferlange resultaten helle? Ferlange resultaten út begrutting 2012 Belied Tiid Jild 1. It kearen fan de tebekgong fan karakteristike gebouwen 2. It útfieren fan it Deltaplan Fryske Tsjerken. 3. De yntegraasje fan kultuerhistoaryske wearden yn romtlike plannen troch in wurdearring fan de Kultuerhistoaryske Kaart. 4. De trochwurking fan kultuerhistoaryske wearden yn gebietsplannen. 5. It stimulearjen fan foarljochting, ûndersyk en beskerming fan argeologyske wearden. 6. Finansjele stipe fan erfgoedynstellings. 1. Karakteristike gebouwen Wy hawwe in stimulearringsregeling foar monuminten útfierd. Mei de ynset fan ekstra middels út it programma Erfgoed en it brûken fan middels út 2013 nei de fêststelling fan de begrutting fan 2013, is hast 3 mln. beskikber steld foar 88 monuminten. Troch dy regeling krijt de bou- en restauraasjesektor in ympuls fan hast 8 mln. It budzjet bestiet foar hast 1,5 mln. út desintralisearre restauraasjemiddels dêr t it ryk en IPO in bestjoersoerienkomst foar ûndertekene hawwe. Yn de Nota Erfgoed wie de desintralisaasje yn termen fan belied al oankundige. Troch it ekstra jild, de ekstra beskikkings en in langere yntsjinningstermyn foar nije bestimmings is it kasritme mei in begruttingswiziging wizige troch it desintralisearre jild troch te skowen fan 2012 nei It is lykwols dochs slagge om yn 2012 al beskikkings foar dy middels ôf te jaan. It útbeteljen sil neffens it wizige kasritme ferrinne. Op grûn fan it Koälysje- en Útfieringsakkoart hat restauraasje mei in nije bestimming in swier aksint krigen yn de regeling. Dat lêste budzjet is net hielendal opbrûkt, om t it nije en komplekse prosessen binne, de net brûkte middels binne foar reguliere restauraasjes ynset. Om nije bestimming in ympuls te jaan hawwe wy mei de provinsjes Drinte en Grinslân in projektútstel noardlike strategy nije bestimming opsteld. Foar dat doel hawwe wy subsydzje fan it ryk krigen. Dat projekt jout ek ynfolling oan it projekt Erfgoedparels út it Útfieringsprogramma Streekplan en it programma romtlike kwaliteit. 2. Deltaplan Fryske Tsjerken It Deltatiim Fryske Tsjerken hat mei mienskippen yn petear west oer in stik as njoggen tsjerkegebouwen foar in nije bestimming of breder gebrûk. Foar fjouwer tsjerken binne der konkrete oplossings fûn. Dat binne minder as it stelde doel fan acht, om t de trajekten foar in nije bestimming kompleks binne en in protte tiid fergje. Wy hawwe de Stichting Behoud en Herbestemming Religieus Erfgoed opdracht jûn oan foar in ferkenning fan in nije bestimming foar trije leechsteande of leech kommende tsjerkegebouwen. Wy hawwe stipe jûn oan Tsjerkepaad Der is in ynventarisaasje makke fan 140 tsjerkegebouwen dy t al in nije bestimming krigen hawwe. Dy binne yn byld brocht en beskreaun om ideefoarming te befoarderjen. 3. Kultuerhistoaryske Kaart Foar de yntegraasje fan kultuerhistoaryske wearden yn romtlike plannen is de fisy Grutsk op e romte en de Kultuerhistoaryske Kaart (CHK) in wichtich ynstrumint. De wurdearring, it selektearjen fan eleminten en struktueren fan provinsjaal belang en it omsetten yn in beliedsfisy is opnommen yn it projekt Grutsk op e romte (sjoch programma 9). Mei it each op de prioriteit foar Grutsk is it net slagge om dit jier de lêste pear CHK-kategoryen dy t net yn de struktueren fan Grutsk passe, te wurdearjen. 175

178 4. Kultuerhistoaryske wearden yn gebietsplannen Kultuerhistoaryske wearden hawwe wy yntegrearre yn gebietsûntwikkeling, lykas Sintrale As, N381, Terpeprojekt en troch erfgoedprojekten op grûn fan it pmjp By Berltsum is de earste terp oankocht út it Terpeprojekt, dat te n doel hat om bedrige weardefolle terpen mei agrarysk gebrûk yn boulân, duorsum te beskermjen. Om t boeren ôfwachtsjend binne, is it net slagge om twa terpen duorsum beskermje te kinnen. Yn it plan foar de gebietsûntwikkeling Harns-Frjentsjer is wol opnommen dat socht wurde sil nei geskikte terpen foar it Terpeprojekt. 5. Argeologyske wearden De FAMKE wurdt fierder ûntwikkele as advys- en beliedskaart. Mei fjouwer gemeenten is of wurdt fierder op de ynhâld yngien. It steilkanteûndersyk fan de terpen fan Arkum en in terp by Dronryp is útfierd. De iepen dagen hawwe in protte belangstelling fan besikers en media lutsen. De argeolooch fan de provinsje hat as bysûnder heechlearaar terpe-argeology by de Ryksuniversiteit Grins (RuG) foar ien dei yn e wike, in oraasje holden. Dêrtroch krijt in argeologysk ûndersyk stipe. Foar it Noardlik Argeologysk Depot Nuis is in stappeplan makke foar de technyske easken en de trochûntwikkeling fan it depot as kennis- en foarljochtingssintrum. Foar de ûntwikkeling fan de publyksfunksje is in plan makke en hawwe wy middels beskikber steld. Troch in brekme bestjoerlik draachflak by gemeenten slagget it net om yn oparbeidzjen mei gemeenten te kommen ta Fryske oplossings foar spesifike argeologyske beliedsfragen, lykas de gefolgen fan de feroarsaker betellet, ûnfoege kosten en planskea. Wol is it opsetten fan in model foar gemeentlik en argeologysk belied en oardering yn de gemeentlike wurkgroep argeology slagge. 6. Erfgoedynstellings De troch ús fêststelde produktplannen foar de fjouwer erfgoedynstellings wurde útfierd. Wy hawwe meiwurke oan in oplossing foar it siktariaat fan de stichting Fryske Mole yn oparbeidzjen mei it Stipepunt Monumintesoarch. De tsien erfgoedynstellings yn it Monumintehûs hawwe in oerienkomst ôfsletten om nauwer mei-inoar op te arbeidzjen om de kwetsberens fan de organisaasjes te ferminderjen en de doelmjittigens te ferheegjen. Yn in bestjoersoerienkomst tusken ryk en IPO is de desintralisaasje fan de stipepunten monumintesoarch definityf makke. (Prestaasje)yndikators Ûnderwerp Yndikator Nulmjitting Doelwearden 2012 Restauraasje, Tal restauraasjes en oare funksjes ûnderhâld en nije funksje fan karakteristike gebouwen Leechkommende Oplossings foar leechkommende 8 4 tsjerkegebouwen tsjerkegebouwen Terpen Tal terpen dat oankocht is of dêr t in behearsoerienkomst foar ôfsletten is 2 1 Taljochting Sjoch it boppesteande ûnder 1, 2 en

179 Wat hat it beliedsmêd koste? Eksploitaasje Bedraggen x 1.000,- Realisaasje 2011 Begrutting 2012 nei wiziging Rekken 2012 Ferskil begrutting en rekken Baten Strukturele budzjetten Tydlike budzjetten Baten mei-inoar Lesten Strukturele budzjetten Tydlike budzjetten Bedriuwsfieringskosten Lesten mei-inoar Resultaat foar mutaasje reserves Mutaasje reserves Resultaat nei mutaasje reserves Taljochting It ferskil tusken de begrutte en ta stân brochte baten en lesten giet benammen oer neier ûndersyk fan de gemeenten Sudwest Fryslân, Opsterlân en it Hearrenfean. Troch dit jier prioriteiten te stellen by tal fan argeologyske aktiviteiten foar de nije provinsjale diken (bgl. de Sintrale As, de Heak en de N381) binne der minder ynkomsten en is der minder útjûn. Dy baten en lesten binne trochskood nei 2013, om t it om middels giet dy t yn oerienkomsten mei gemeenten fêstlein binne. Beliedsfjild 8.3 Taal, media en letteren Wat woene wy berikke? (begruttingstekst 2012) Ús taalbelied is in logyske útwurking fan saken dy t op Europeesk (Hânfêst) en lanlik nivo (BFTK) fêstlein binne. Lykas earder oanjûn rint de besteande kultuernota Finsters iepen! noch oant 2013 troch. Om dy reden sil de besteande taalnota Taal yn Fryslân, fan Rjocht nei Praktyk nochris mei ien jier ferlingd wurde en sadwaande ek yn 2012 it beliedsramt foar taal foarmje. Itselde jildt foar belied en budzjet foar it Frysk yn de skreaune media. Sadwaande kinne wy mei yngong fan 1 jannewaris 2013 mei ien nije provinsjale beliedsaginda foar taal en kultuer begjinne, de struktuer fan de Bestjoersôfspraak Fryske Taal en Kultuer (BFTK) folgjend, it provinsjale ûnderwiisbelied dêr ek ûnder beflapt. Neffens de útgongspunten fan ús taalbelied sille wy der by de gemeenten, de soarch (ferpleechtehuzen en sikehuzen), it ûnderwiis (meartalich ûnderwiis fia Boppeslach) en it bedriuwslibben ek yn 2012 op oanstean om it Frysk safolle mooglik te brûken. It doel is om fan 2013 ôf mei ien beliedsaginda foar it hiele programma te wurkjen. Soks betsjut dat it belied foar de streektalen, de letteren en it Frysk yn de skreaune media dêr ek ûnder beflapt wurde kin. De fuortsetting fan it taalbelied yn boppeneamde beliedsaginda bliuwt lykwols rjochte op it prinsipe fan rjocht nei praktyk : mei de nije Wet gebrûk Fryske taal en de ymplemintaasje fan it advys fan de Stjoergroep Hoekstra yn ûnderwiiswetjouwing sil de posysje fan de Fryske taal nei alle gedachten op termyn juridysk boarge wêze. Soks 177

180 betsjut lykwols net dat oan de maatskiplike posysje fan de taal, it brûken fan it Frysk yn de praktyk, neat mear ferbettere hoecht te wurden. It takomstige belied sil der ek op rjochte wêze om dat te befoarderjen om sa de Fryske taal in sterker plak te jaan yn de Fryske mienskip, lykas beskreaun yn it Útfieringsprogramma Hawwe wy berikt wat wy berikke woene? (realisaasje doelen) Beliedsmêd 8.3 Taal, Media en Letteren Leit de realisaasje fan de doelen op skema? Binne de ferlange resultaten helle? Binne de kosten binnen it budzjet bleaun? Taljochting De doelstellings foar it taalbelied, it streektaalbelied en it belied op it mêd fan it Frysk yn de (skreaune) media, binne neffens plan helle. Op it stik fan belied is der yn 2012 dan ek hurd oan boppeneamde doelstellings wurke. Bysûnder is dat deputearre Jannewietske de Vries yn 2012 foarsitter wurden is fan it Europeeske Network to Promote Linguistic Diversity. Mei de gemeenten dy t op 1 jannewaris 2014 fusearje sille of belutsen binne by in opdieling (Gaasterlân-Sleat, Lemsterlân, Skarsterlân, Boarnsterhim, it Hearrenfean, Ljouwert en Súdwest Fryslân) binne wy yn 2012 in trajekt yngien om der foar te soargjen dat it taalbelied yn dy gemeenten boarge wurdt, soks neffens it Europeesk Hânfêst foar Regionale talen of Talen fan Minderheden. It hat lykwols bliken dien dat der foar de realisaasje fan guon doelstellings mear tiid fanneden is, lykas de fêststelling fan de Wet gebrûk Fryske taal en it wizigjen fan de ûnderwiiswetjouwing foar it fak Frysk troch de Twadde Keamer, it advys fan de kommisje Hoekstra oer it Frysk yn de media, de ûndertekening fan de nije BFTK en it ûntwikkeljen fan in deeglike ynfrastruktuer om de ferkeap fan Fryske boeken te stimulearjen. Dochs is der ek op dy terreinen in flinke stap foarút set. Fierder hawwe wy ús belied yn it ramt fan de taalnota, Frysk yn Fryslân, taal tusken minsken: fan rjocht nei praktyk neffens plan útfierd (Praat mar Frysk, Frysk en gemeenten, Taaltaske, Frysk yn bedriuwslibben, ûnderwiis en media, Frysk yn ynternasjonaal ferbân [NPLD], ensfh.). Yn 2012 is ek it nije taalbelied foar de kommende fjouwer jier ta stân kommen en beskreaun yn de nije yntegrale beliedsnota kultuer, taal en ûnderwiis. 178

181 Hawwe wy de ferlange resultaten helle? Ferlange resultaten út begrutting 2012 Belied Tiid Jild Taal 1. De Kampanje Praat mar Frysk draacht yn 2012 by oan it doel om Friezen bewust te meitsjen fan de ekstra wearde fan meartaligens en it fergrutsjen fan de sichtberens fan it Frysk yn it iepenbiere libben. 2. Yn 2012 krije jonge âlden goede foarljochting oer it Frysk- en meartalich grutbringen fan harren bern. Doel is dat safolle mooglik fan dy jonge âlden op grûn dêrfan kieze foar it meartalich grutbringen fan harren bern. 3. It taalbelied fan de nije gemeente Súdwest Fryslân (SWF) sil yn 2012 neier stal jûn wurde, soks op basis fan it yn septimber 2011 troch de gemeenterie fêststelde Plan van aanpak Fries taalbeleid. Dêrta hawwe provinsje en de gemeente SWF geregeldwei oerlis. 4. Yn it ramt fan it belied op it mêd fan Frysk en gemeenten binne de ynspannings derop rjochte om it tal gemeenten mei aktyf taalbelied te fergrutsjen, mei bysûnder omtinken foar de fúzjegemeenten. 5. Yn it ramt fan de maatskiplike emansipaasje fan it Frysk (fan Rjocht nei Praktyk) stimulearret de provinsje de sichtberens fan de Fryske taal yn soarch, bedriuwslibben en yn ICT-tapassings. 6. De trochgeande learline Frysk yn de VVE, it primêr ûnderwiis en it fuortset ûnderwiis wurdt fuortsterke en it oanbod dêrmei anneks wurdt ta stân brocht. 7. It Mercator Kennissintrum foar Meartaligens en Taallearen jout omtinken oan it learen op skoalle, mar ek oan de taaloerdracht thús, op it wurk, yn de frije tiid of troch kultuerpartisipaasje. Mercator draacht by oan it befoarderjen fan it plak fan de Fryske taal yn ynternasjonale kontakten. 8. De provinsje Fryslân hat yn 2012 in goede gearwurking mei oare minderheidstaalregio s fia it Network to Promote Linguistic Diversity (NPLD). 9. Yn 2012 wurdt de nije Wet gebrûk Fryske taal troch de Twadde en de Earste Keamer fêststeld. 10. Yn 2012 wurdt de ûnderwiiswetjouwing nei oanlieding fan it advys fan de Stjoergroep Hoekstra wizige en krijt de provinsje mear foech op it mêd fan it fêststellen fan de kearndoelen Frysk en it takennen fan (parsjele) ûntheffing. 11. De provinsje slút yn 2012 in nije Bestjoersôfspraak Fryske Taal en Kultuer (BFTK). Media 12. Yn it ramt fan it ôfbouwen fan de autonome provinsjale bydrage foar ferdjipping en ferbreding fan de programmearring, stribbet Omrop Fryslân dernei om yn 2012 in folsleine en bredee Frysktalige programmearring ta stân te bringen. 13. De trochstart fan Froeks.tv, de digitale stjoerder foar jongerein yn de âldens fan jier, ûnder de wjukken fan it Fryske middelber en heger beropsûnderwiis, mooglik meitsje. 14. Yn 2012 bringt in kommisje Boarging Ferdrachsôfspraken Frysk yn e media, ûnder foarsitterskip fan âld-steatsrie mr. R.J. Hoekstra, advys út oer de posysje fan Omrop Fryslân yn de nije Mediawet. Letteren 15. It ferskaat fan Frysktalige (literêre) tydskriften stypje en it oanbod en de kwaliteit fan de Fryske literatuer boargje. 16. Yn it ramt fan de befoardering fan de ferkeap fan Fryske boeken ûntwikkelje de útjouwers fan Frysktalige literatuer yn 2012 meiinoar in deeglike ynfrastruktuer om de ferkeap fan dy boeken yn de takomst op eigen krêft goed stal jaan te kinnen. 17. Yn 2012 wurde de Obe Postmapriis foar oersettings, de Fedde Schurerpriis en de Fedde Schurerpublykspriis foar debuten en de 179

182 Ferlange resultaten út begrutting 2012 Belied Tiid Jild Joast Hiddes Halbertsmapriis foar wittenskiplike publikaasjes op it mêd fan de Fryske taal, kultuer en skiednis útrikt. Taal 1. Kampanje Praat mar Frysk De kampanje Praat mar Frysk hat der ek yn 2012 ta bydroegen dat it Frysk op in positive wize yn it omtinken fan de Friezen brocht waard, troch ferliedingstechniken ta te passen en no krekt net te driuwen. Boppedat is de kampanje yn oparbeidzjen mei GGD Fryslân yn de rjochting fan de jongerein bgl. ek útwreide mei seksuele foarljochting (yn it Frysk). Fierder binne der Frysktalige apps ûntwikkele foar bgl. de iphone en de ipad. PraatmarFrysk wie ek yn 2012 wer rjochte op it brûken fan it Frysk by bedriuwen. Fierder wie de kampanje yn 2012 rjochte op oerheden, de soarch en it ûnderwiis. PraatmarFrysk hat ek kampanje fierd yn it Frysk op de sosjale media. 2. Taaltaske Mei it taaltaske binne yn 2012 sa n jonge âlden berikt. It taaltaske waard troch alle Fryske gemeenten (útsein de waadeilannen en de gemeente Weststellingwerf) oan jonge âlden útrikt by de oanjefte fan in berte. De ynhâld fan it taaltaske feroaret geregeldwei. 3. Taalbelied nije gemeente Súdwest Fryslân Yn 2012 hat de provinsje in tal kearen oerlis hân mei de gemeente Súdwest Fryslân oer it taalbelied dêr. It ministearje fan Ynlânske Saken en Keninkryksrelaasjes wie dêr ek by fertsjintwurdige. De grûnslach foar dat oerlis is de bestjoerlike oerienkomst oer it taalbelied yn de fúzjegemeente fan maart 2010 en it Plan fan oanpak Frysk taalbelied dat de gemeenterie yn septimber 2011 fêststeld hat. Súdwest Fryslân docht op basis fan de oerienkomst alle jierren ferslach oer de stân fan saken oangeande it plan fan oanpak. 4. Taalbelied gemeenten De provinsje hat yn de maaitiid fan 2012 alle sân gemeenten dy t op 1 jannewaris 2014 fusearje sille of belutsen binne by in opdieling (Gaasterlân-Sleat, Lemsterlân, Skarsterlân, Boarnsterhim, it Hearrenfean, Ljouwert en Súdwest Fryslân), ynformearre oer de gefolgen fan de fúzje foar it taalbelied yn de nije gemeente. Op basis fan it Europeesk Hânfêst foar regionale talen of talen fan minderheden en it Ramtferdrach foar de beskerming fan nasjonale minderheden, meie de taalrjochten fan boargers der as gefolch fan in bestjoerlike weryndieling net op efterútgean. De provinsje en it Ministearje fan Ynlânske Saken en Keninkryksrelaasjes wolle ta op it sluten fan in Oerienkomst Frysk taalbelied. Dy oerienkomst moat foar 1 jannewaris 2014 tekene wurde. 5. Frysk yn de soarch, bedriuwslibben en yn ICT-tapassings Yn it ramt fan de maatskiplike emansipaasje fan it Frysk (Nota fan Rjocht nei Praktyk, Frysk yn Fryslân: taal tusken minsken) hat de provinsje yn 2012 stimulearre dat de Fryske taal better sichtber makke is en brûkt waard yn de Fryske mienskip, de soarch, it bedriuwslibben en yn ICT-tapassings. Yn it ramt fan de regeling binne yn 2012 ûnder oare subsidiearre in digitaal wurdboek, in dvd, tal fan websiden dy t ek yn it Frysk beskikber kamen en twa Frysktalige apps foar jonge(re) bern. 6. De trochgeande learline Frysk Foar de foarskoalske opfang binne Tomke en de Sânglêsrige wichtich en yn it basisûnderwiis wurdt in soad gebrûk makke fan Studio F. Yn 2012 is begûn mei de digitalisearring fan de lesmetoade Frysk foar it basisûnderwiis Studio F. Foar de jongste bern yn it basisûnderwiis (4 oant en mei 6 jier) is it online edukative programma Berneboel ûntwikkele en yn 2012 presintearre; it programma slút oan by Studio F. Foar it fuortset ûnderwiis wurdt de metoade Freemwurk in soad brûkt. Dêryn krijt de digitale metoade Freemwurk.nl in hieltyd wichtiger plak. 180

183 7. Ynternasjonaal ekspertizesintrum Mercator Mercator hat him yn 2012 fierder ûntwikkele as ynternasjonaal ekspertizesintrum op it mêd fan meartaligens yn brede sin. Mercator is aktyf yn ferskate Europeeske netwurken en is (liedend) partner yn ferskate Europeeske projekten op it mêd fan meartaligens. 8. Network to Promote Linguistic Diversity (NPLD) Yn 2012 is it NPLD in selsstannige non governemental organisation (NGO) wurden. It NPLD hat dwaande west mei de Europeeske subsydzje-oanfraach foar it netwurk. Dy oanfraach hie sukses: foar it NPLD-wurkprogramma fan 2013 oant 2016 is op en nij subsydzje takend. Fierder is yn 2012 deputearre Jannewietske de Vries keazen ta foarsitter fan it NPLD. Dat fersterket de rol fan de provinsje yn Europa. Dêr kin ek yn it ramt fan de Kulturele Haadstêd gebrûk fan makke wurde. 9. Wet Gebrûk Fryske Taal Wetsútstel oangeande de Wet gebrûk Fryske taal is, nei advisearring troch de Rie fan Steat, yn july 2012 troch de ministerried fêststeld en de wetstekst is oan de Twadde Keamer tastjoerd. Yn novimber 2012 binne der troch ferskate partijen yn de Twadde Keamer skriftlike fragen oer it wetsútstel steld. De ferwachting is dat de Keamer it wetsútstel yn e maitiid fan 2013 behannelje sil. As de Earste Keamer der ek oer gear west hat, kin ek it yn de Taalwet beneamde Orgaan foar de Fryske taal ynsteld wurde. 10. Stjoergroep Hoekstra Nei oanlieding fan it kabinetsstânpunt oangeande it advys fan de Stjoergroep Hoekstra hat OCW in wetsútstel desintralisaasje Frysk yn it ûnderwiis opsteld. Doel fan dat wetsútstel is dat de provinsje it foech krijt om de kearndoelen foar it fak Frysk yn it basis en fuortset ûnderwiis fêst te stellen (Provinsjale Steaten) en foar in part of hielendal ûntheffing ta te kennen oan skoallen foar it opnimmen fan it fak Frysk yn harren learplan (Deputearre Steaten). De Rie fan Steat hat ûnderwilen advys oer it wetsútstel útbrocht; nei oanlieding dêrfan wurdt it op punten oanpast. De ferwachting is dat it fernijde wetsútstel yn e maitiid oan de Twadde Keamer tastjoerd wurde kin. 11. Nije Bestjoersôfspraak Fryske Taal en Kultuer (BFTK) Yn it neijier fan 2011 is mei de ûnderhannelings oer in nije BFTK úteinset. Yn 2012 is oerienstimming berikt oer de teksten oangeande ûnderwiis, kultuer, bestjoerlik ferkear en rjochtsferkear, útwikselings oer de grins hinne en ekonomysk en sosjaal libben. It lêste knyppunt is it haadstik media, fanwegen de posysje fan Omrop Fryslân. Sadwaande is de plende ûndertekening fan de BFTK op 16 jannewaris 2013 net trochgien. Ein jannewaris 2013 sil dêr bestjoerlik oerlis mei OCW oer wêze. It doel is om mei yngong fan 2013 in nije BFTK foar seis of acht jier ôf te sluten. Media 12. Omrop Fryslân It is Omrop Fryslân yn 2012 net slagge om in folsleine en brede Frysktalige programmearring ta stân te bringen. De autonome provinsjale bydrage is ûnder oare ynset foar ôfleverings fan it kultuerprogramma K-Rûte, de histoaryske rige It Paad Werom, de talkshow Need op Freed en it live ferslach dwaan fan eveneminten yn de provinsje lykas it skûtsjesilen en de PC. De Omrop hat yn 2012 ek fierder wurke oan de ûntwikkeling fan in nije oarspronklik Frysktalige dramarige (De Keet). Foar dat lêste doel hat de Omrop ein 2012 op jo fersyk in ekstra bydrage takend krigen. 13. Froeks.tv Froeks.tv hat yn 2012 in duorsume trochstart makke ûnder de wjukken fan it Friesland College (Oplieding D drive), yn oparbeidzjen mei de NHL (de opliedings CMD en Communicatie), Stenden (oplieding Media en Entertainment) en de Hanzehegeskoalle (Akademy foar Popkultuer). Yn ferbân mei dy trochstart hat it Friesland College yn 2012 foar ien kear in bydrage krigen foar de trochstart fan Froeks.tv. 181

184 14. Posysje fan Omrop Fryslân yn de nije Mediawet By beslút fan 23 maaie 2012 hat de minister fan OCW de Kommisje Boarging Ferdrachsôfspraken Frysk yn e media ynsteld. De kommisje hat neffens it ynstellingsbeslút de taak om advys út te bringen oer it garandearjen fan de ferdrachsôfspraken Fryske taal yn e media by de yntegraasje fan de lanlike en regionale omrop en de nije Mediawet. Mei ferdrachsôfspraken wurde de mediakêsten fan it Europeesk Hânfêst foar regionale talen en talen fan minderheden en it Ramtferdrach foar de Beskerming fan Nasjonale Minderheden bedoeld. It advys soe uterlik op 31 desimber 2012 klear wêze. Dy datum is yntusken opskood nei 31 jannewaris Letteren 15. Frysktalige (literêre) tydskriften Yn 2012 hawwe wy yn de nije yntegrale beliedsnota Grinzen oer útsteld om de bydragen foar de tydskriften De Moanne en Ensafh. fan 2013 ôf folslein struktureel te meitsjen. Dêrmei wolle wy de takomst fan beide tydskriften boargje. In komplisearjende faktor is lykwols al dat it ryk besletten hat om de ryksbydrage foar literêre tydskriften fia it Nederlands Letterenfonds fuort te besunigjen. Beide tydskriften moatte sadwaande oare boarnen fan ynkomsten oanboarje en (noch) mear gebrûk meitsje fan digitale edysjes. Wy hawwe yn 2012 ek de Dútske oersetting fan Gysbert Japicxpriiswinner 2011 Durk van der Ploeg subsidiearre. Fansels koene Fryske útjouwers ek yn 2012 in berop dwaan op de regeling Útjaan Fryske boeken. 16. Ferkeap fan Fryske boeken De Fryske útjouwers, Tresoar, Afûk en de Biblioteekservice Fryslân binne sûnt ein 2010 dwaande mei it opsetten fan in ynfrastruktuer om de ferkeap fan Frysktalige boeken te stimulearjen en op in heger peil te bringen. Dy partners hawwe dêr de Stichting Boeken fan Fryslân foar oprjochte, dy t troch eigen ynset en mei stipe fan de provinsje minsken fia de Fryske boekhannels, mar benammen ek op oare wizen yn kontakt bringe wol mei Frysktalige literatuer. De aktiviteiten fan dy stichting hawwe fertraging oprûn om t it opstarten en ynrjochtsjen fan de ynfrastruktuer in protte tiid koste hat en om t der yn 2012 in bestjoerswikseling wie dy t net foarsjoen wie. Nei oanlieding dêrfan hat de provinsje yn 2012 in tal petearen mei de stichting hân en dy op goede plannen en dúdlike doelstellings te fergjen. Earst nei t de stichting oan dy betingsten foldie, hat de provinsje it al reservearre jild beskikber steld. 17. Literêre prizen Tresoar hat yn 2012 de organisaasje en de útrikking fan de provinsjale literêre prizen foar syn rekken nommen. De Obe Postmapriis foar oersettings en de Fedde Schurerpriis en Fedde Schurer Publykspriis foar debuten binne yn oktober 2012 by Tresoar útrikt oan Anne Tjerk Popkema foar syn Fryske oersetting fan De Hobbit fan Tolkien, en oan Elske Kampen (sawol de sjuerypriis as de publykspriis) foar de dichtbondel Fan it glês brekken. Op 10 desimber wie yn Grou de útrikking fan de dr. Joast Halbertsmapriis foar wittenskiplik wurk Fryslân oanbelangjend. Diskear hat Piet Hagen de priis wûn mei syn tsjokke biografy Politicus uit hartstocht oer de fan oarsprong Fryske sosjaal-demokraat Pieter Jelles Troelstra. 182

185 (Prestaasje)yndikators Ûnderwerp Yndikator Nulmjitting Doelwearden 2020 Persintaazje fan de ynwenners fan Fryslân dat de Fryske taal aardich oant hiel goed ferstean, prate, lêze en skriuwe kin Kampanje Praat mar Frysk Yntinsjeferklearring Frysk gemeenten Taaloardering Frysk Ferstean: 94% Prate: 74% Lêze: 76% Skriuwe: 30% Tal besikers Hyves Tal leden Praat mar Frysk Tal gemeenten mei in yntinsjeferklearring Tal oerheidsynstânsjes 14 (ynkl. 5 gemeenten dy t opgeane yn Súdwest Fryslân) Realisaasje 2012 Begjin Ferstean: 95% Ferstean: 2011/enkête Prate: 75% 94% Lêze: 75% Prate: Skriuwe: 35% 74% Lêze: 76% Skriuwe: 30% (ynkl. Súdwest Fryslân) 14 (ynkl. Súdwest Fryslân Doelwearden 2012 Yn de Taalnota fan 2008 waarden boppeneamde doelwearden foar 2020 fêststeld, op grûn fan de útkomsten fan de quickscan/fluchhifking oangeande de taalbehearsking fan it Frysk fan 2007 (Taalatlas 2007). Út de Taalatlas 2011 docht al bliken dat der neffens de situaasje fan 2007 op alle mêden (ferstean, prate, lêze en skriuwe) foarútgong boekt is. Útsein it skriuwen fan it Frysk, binne de doelwearden 2020 feitlik al hast helle. Mei it each op de ûntwikkelings yn it ûnderwiis mei ferwachte wurde dat de kommende jierren de doelwearde wat it skriuwen oanbelanget ek wol helle wurde sil. Kampanje Praat mar Frysk Tal besikers Praat mar Frysk Hyves Dit is dreech te mjitten, mar op grûn fan it hege tal leden fan de Praat mar Frysk Hyves kin mei rjocht en reden ûndersteld wurde dat dat tal besikers yn in jier tiid mei gemak helle wurdt. It tal besikers fan it webstee fan Praat mar Frysk, seit faaks mear. Yn 2012 wiene dat likernôch besikers. Tal leden Praat mar Frysk social media It giet hjirby om de sosjale media yn brede sin, dus Hyves, Twitter en Facebook. De Praat mar Frysk Hyve hat leden. Dat ledetal nimt ôf fanwegen de ôfnimmende populariteit fan Hyves en de tanimmende populariteit fan Facebook. De Praat mar Frysk Community op Facebook hat al mear as leden (4.232 op it stuit). Op Twitter hat Praat mar Frysk folgers. It giet mei-inoar dus om Praat-mar-Frysk-folgers op de sosjale media. 183

186 Wat hat it beliedsmêd koste? Eksploitaasje Bedraggen x 1.000,- Realisaasje 2011 Begrutting 2012 nei wiziging Rekken 2012 Ferskil begrutting en rekken Baten Strukturele budzjetten Baten mei-inoar Lesten Strukturele budzjetten Tydlike budzjetten Bedriuwsfieringskosten Lesten mei-inoar Resultaat foar mutaasje reserves Mutaasje reserves Resultaat nei mutaasje reserves Beliedsfjild 8.4 Ûnderwiis en wittenskippen Wat woene wy berikke? (begruttingstekst 2012) Ûnderwiis De rinnende ûnderwiisnota Boppeslach is ein 2006 troch de doetiidske Steaten fêststeld en begruttingstechnysk ûnderwilen oant 2015 ferlingd. It belied is yn e rin fan de jierren fansels lykwols wat fan koers wizige; wy sitte wat de ûnderwiiskwaliteitsferbettering fan it Fryske basisûnderwiis oanbelanget no yn in perioade fan stadichoan ôfbouwen, wylst der op it mêd fan it Frysk en meartaligens yn it ûnderwiis, ek yn it ramt fan de trochgeande learline, nije ympulzen en ûntwikkelings binne. Yn de nije beliedsaginda kin dy beliedsline beskreaun wurde. Tagelyk kin oanjûn wurde wêr t it provinsjaal ûnderwiisbelied yn de perioade nei 2014 op rjochte wêze kin en moat. Frysk c.q. meartaligens yn it ûnderwiis bliuwt in kearntaak fan de provinsje. Ûnderwiiskundige kwaliteit In goed ûnderwiisklimaat betsjut dat Fryslân, as it om de kwaliteit giet, in plak yn de top trije fan Nederlân hat. Dat stribjen jildt foar yntegraal taalbelied, de ûnderwiiskundige kwaliteit en paswurk yn de kombinaasjes fan ûnderwiis en learlingesoarch. Yn 2012 geane wy dêrom mei feart en faasje fierder mei it ta stân bringen fan in profesjonele op prestaasjes rjochte kultuer dy t bydraacht oan in brede (kognitive en sosjaal-emosjonele) ûntwikkeling en optimale prestaasjes fan de learlingen yn it Fryske basisûnderwiis. Tagelyk wolle wy ynsette op in goed yntegraal taalbelied, mei omtinken foar talen as fak en as ynstruksjetaal en de relaasje tusken de ferskate talen (Nederlânsk, Frysk en Ingelsk). Underwiisspriedingsplan Foar in effektive ynvestearring op dat mêd stribje wy nei in goed spraat, tagonklik, folslein en gearhingjend oanbod fan ûnderwiis dat op syn minst it nasjonaal gemiddelde hellet en optimale skoallearpaden biedt foar de Fryske learlingen yn it ramt fan in goede tarieding op de kennisekonomy. Boppedat stimulearje wy in goed oanbod fan hbûûnderwiis en de realisaasje fan de University Campus Fryslân (UCF). Mei de UCF kin yn 184

187 it kolleezjejier 2011/2012 úteinset wurde. Der wurdt in stichting UCF opset en dy jout wer advys oan Deputearre Steaten oer it al as net it beskikken fan subsydzje foar de ynstelling fan de earste master(s). Trochgeande learline Yn it Útfieringsprogramma hawwe wy ôfpraat de posysje fan it Frysk yn opfieding en ûnderwiis fierder te ferstevigjen en meartaligens te befoarderjen troch yn te setten op in trochgeande learline fan pjutteboartersplak oant en mei akademysk ûnderwiis (twatalige pjutteboartersplakken, trijetalige basisskoallen, meartalich fuortset ûnderwiis en de (bysûndere) learstuollen Frysk oan de RuG en de universiteiten fan Leien en Amsterdam. Hawwe wy berikt wat wy berikke woene? (realisaasje doelen) Beliedsmêd 8.4 Ûnderwiis en Wittenskippen Leit de realisaasje fan de doelen op skema? Binne de ferlange resultaten helle? Binne de kosten binnen it budzjet bleaun? Yn 2012 hawwe wy ús doelstelling foar de trochgeande learline ferwurke yn de nije beliedsnota Kultuer, Taal en Ûnderwiis. Dêrby hawwe wy oanjûn dat, meidat de doelen út de nota Boppeslach yntinsivearre wurde, der in nij plan fan oanpak komme moat. Dat betsjut dat wy der op ta wolle in nije groep skoallen oan te sprekken foar de trochgeande learline. Wy wolle dêr de taktyk fan de ferlieding foar ynsette en de akwisysje fan skoallen mear fan ûnderen op dwaan. Dat dogge wy om t wy sjogge dat de groei fan it tal trijetalige skoallen en skoallen mei in meartalige stream fuortset ûnderwiis wat stykjen bliuwt. Yn 2012 hawwe wy dan ek in soad aksje set op it opstellen fan dy oanpak yn oparbeidzjen mei ús partners yn it fjild. It resultaat dêrfan sil wer weromkomme yn it útfieringsprogramma by de nota Kultuer, Taal en Ûnderwiis. Dêrneist hawwe wy yn 2012 wer in stap makke yn it ôfbouwen fan it Boppeslach-projekt dat tafersjoch hâldt op de ferbettering fan yntegraal taalbelied, ûnderwiiskundige kwaliteit en it paswurk yn de kombinaasjes fan ûnderwiis en learlingesoarch. De groep skoallen dy t yn 2007 as earste úteinset is, hat foar it skoaljier foar de lêste kear subsydzje oanfrege. Dat de kwaliteit fan it primêr ûnderwiis yn ús provinsje ferbettere is docht bliken út de regiostúdzje fan de ynspeksje fan ûnderwiis dy t op 11 jannewaris 2013 presintearre is. It tal swakke en tige swakke soallen yn Fryslân sit tsjin it lanlik gemiddelde oan, de skoares op de CITO-eintoets lizze dêr sels boppe. Wy hawwe, yn oparbeidzjen mei it ûnderwiisfjild, ek stappen set om te kommen ta in goed spraat, tagonklik en betelber oanbod fan ûnderwiis. Wy hawwe derfoar keazen, as soks fanneden is, om in rol te spyljen by de bewustwurding by bestjoerders en tafersjochhâlders yn it primêr en fuortset ûnderwiis fan de gefolgen fan it tebekrinnen fan it tal learlingen. Foar it primêr ûnderwiis wurdt dat yn de plattelânsgebieten fierder útwurke. 185

188 Hawwe wy de ferlange resultaten helle? Ferlange resultaten út begrutting 2012 Belied Tiid Jild 1. De trochgeande learline Frysk fierder stal jaan. 2. It tal Frysktalige of twatalige bernesintra en of bernedeiferbliuwen op 125 bringe. 3. It tal trijetalige skoallen op 40 bringe. 4. It besteande MIF-budzjet effektiver ynsette foar skoallen mei ambysje foar trijetalich ûnderwiis. 5. De Cito-toets begripend lêze Frysk sil yn 2012 fierder ynfierd wurde yn groep 8 fan it primêr ûnderwiis. 6. Trochgean mei taaltaske en de kampanje praat mar Frysk ferbreedzje en ek rjochtsje op âlden en skoallen. Tagelyk wurde inisjativen nommen om âlden en skoallen op e hichte te stellen fan de foardielen fan in meartalige opfieding. 7. It tal lokaasjes foar fuortset ûnderwiis mei in meartalige stream op 4 bringe. 8. Beide pabû s biede in folslein programma oan foar by-oplieding yn it ramt fan it foech Frysk. 9. Bliuwend ynvestearje yn de earste- en twaddegraads learare-oplieding Frysk fan de NHL. 10. It tal swakke en tige swakke basisskoallen leit op it lanlik gemiddelde. 11. Kwaliteitsferbettering fan it primêr ûnderwiis yn it ramt fan it projekt Boppeslach fierder ôfbouwe en oerdrage oan de skoalbestjoeren. 12. Wy sille de ûntwikkeling fan de Fryske Akademy fierder stimulearje yn de rjochting fan in fleksibele, heechweardige kennisynstelling op it mêd fan de Fryske taal, kultuer en skiednis. 13. De akademyske profilearring fan Fryslân fierder fuortsterkje troch it operasjonalisearjen fan de business case University Campus Fryslân. 1. Trochgeande learline Yn 2012 hawwe wy op it mêd fan de trochgeande learline mei ús partners yn it fjild dwaande west mei it ûntwikkeljen fan in nije oanpak om mear skoallen te mobilisearjen om twa- of meartalich te wurden. De dúdlike groei dy t der yn de jierren west hat, bliuwt no wat op itselde nivo. Wy wolle der dêrom op ta dat by de skoallen sels en by de âlden en learlingen mear fraach ûntstiet nei meartalich ûnderwiis. Mear fan ûnderen op dus. De oanpak fan boppen ôf fan skoallen hat de earste jierren goed wurke, mar no moat der in nije groep skoallen oansprutsen wurde. 2. Frysktalige of twatalige bernesintra en of bernedeiferbliuwen It tal fan 125 twatalige bernesintra is yn 2012 helle. Dat is tige wichtich, want dat betsjut dat de bern op dy lokaasjes sawol it Nederlânsk en it Frysk meikrije en dêrmei fierder bouwe kinne oan de basis foar it Frysk dy t thús al lein is. It makket de oerstap nei in trijetalige basisskoalle ek ta in logyske. 3. Trijetalige skoallen It tal fan 40 trijetalige basisskoallen yn 2012 is helle. 4. Materiële Ynstânhâlding Frysk Wy hawwe yn 2012 besocht om mei it ministearje fan Ûnderwiis, Kultuer en Wittenskip ôfspraken te meitsjen oer de ynset fan it jild foar de Materiële Ynstânhâlding Frysk yn it ramt fan de Bestjoersôfspraak Fryske Taal en Kultuer. It ministearje is dêr net yn meigien en wol it MIF-budzjet bliuwend ferdiele as in bedrach ynienen, ôfhinklik fan it tal learlingen. Posityf is wol dat de nije bestjoersôfspraak nei alle ferwachtings ek in bedrach foar MIF foar de groepen 1 en 2 en foar it fuortset ûnderwiis ynhâlde sil. 186

189 5. CITO-toets begripend lêze Yn 2012 hawwe 63 skoallen mei mei-inoar learlingen de CITO-toets begripend lêze ôfnommen. Op mei-inoar om-ende-by 480 skoallen is dat fansels noch net genôch. Mei de konferinsje foar de toetsen Frysk yn febrewaris fan dit jier ferwachtsje wy dêr yn 2013 in ympuls oan jaan te kinnen. 6. Taaltaske en de kampanje praat mar Frysk Wy binne yn 2012 fierder gien mei it taaltaske. Dêrneist binne wy yn oparbeidzjen mei Fan Fryslân dwaande om te besjen hoe t wy âlden it bêste berikke kinne yn ferbân mei de foardielen fan meartalich ûnderwiis. De marketing fan it meartalich ûnderwiis sil ek diel útmeitsje fan it útfieringsprogramma by de nota foar kultuer, taal en ûnderwiis. 7. Meartalige stream yn it fuortset ûnderwiis It tal skoallen dêr t in meartalige stream fuortset ûnderwiis jûn wurdt, is yn 2012 op trije stykjen bleaun. Der wurdt op it stuit wurke oan in plan fan oanpak om de erfarings út it rinnende proefprojekt meartalich fuortset ûnderwiis oer de provinsje út te rôljen. 8. Nei-opliedingstrajekt pabû s Op de beide pabû s kin it nei-opliedingstrajekt foar it foech Frysk folge wurde. 9. Learare-oplieding Frysk yn it fuortset ûnderwiis Yn 2012 hawwe wy ek subsydzjeôfspraken makke mei de learareoplieding Frysk, sadat ek yn it fuortset ûnderwiis nije learkrêften foar de klasse komme dy t it Frysk goed ûnder de slach hawwe. 10. Basisskoallen Út de regiostúdzje dy t de ynspeksje foar it ûnderwiis op 11 jannewaris presintearre hat, docht bliken dat it tal swakke en tige swakke skoallen yn Fryslân ticht tsjin it lanlike gemiddelde oan sit. De skoares fan de CITO-Eintoets lizze dêr sels boppe. 11. Kwaliteitsferbettering primêr ûnderwiis Yn 2012 hat de groep skoallen dy t yn 2007 mei Boppeslach begûn is foar de lêste kear subsydzje oanfrege. De skoalbestjoeren jouwe ynhâld oan de rol fan kwaliteitstafersjochhâlder dy t wy fan harren freegje. Ús deputearre praat dêr fjouwer kear yn it jier oer mei de koepelfertsjintwurdigers fan it primêr ûnderwiis. 12. Fryske Akademy De Fryske Akademy (FA) docht op heech nivo wittenskiplik ûndersyk nei de Fryske taal, kultuer en skiednis. De fisitaasjekommisje hat yn 2009 fêststeld dat it wittenskiplik wurk fan de FA tige goed oant eksellint is. De FA docht alle war om dat nivo fêst te hâlden en sels noch better te krijen, ek mei it each op de kommende fisitaasje yn De FA spilet fierder in wichtige rol yn nije ûntwikkelings lykas de UCF en siket oansluting by ynternasjonaal wittenskiplik ûndersyk, benammen op it mêd fan meartaligens. 13. University Campus Fryslân Foar de fuortgong oangeande de UCF ferwize wy nei paragraaf 9 Grutte projekten. 187

190 (Prestaasje)yndikators Ûnderwerp Yndikator Nulmjitting Doelwearden 2012 Realisaasje 2012 Frysk yn foarskoalske perioade Tal bernesintra dat Frysk brûkt 100 yn Frysk yn it primêr ûnderwiis Frysk yn it fuortset ûnderwiis Ûnderwiiskwaliteit primêr ûnderwiis Tal meartalige skoallen Tal skoallen dat eintoets Frysk brûkt 20 yn % yn % 47 0% Tal trijetalige skoallen 20 yn Tal skoallen dat it fak Frysk yn 70% 80% 70% de earste faze oanbiedt Tal skoallen dat it fak Frysk yn 25% 40% 25% alle learjierren oanbiedt Tal meartalige skoallen 3 yn Tal tige swakke skoallen 26 yn 2008 < 10 2 Tal swakke skoallen 70 yn 2008 < (peildatum ) UCF Úteinsette mei UCF Start earste master Taljochting Foar it Frysk yn it fuortset ûnderwiis jildt dat dêr noch stappen te meitsjen binne. De earste stappen binne set om te kommen ta in metoade ûnôfhinklike toetsen en in learlingfolchsysteem. Oer it ta stân bringen dêrfan binne wy yn petear mei it ministearje fan Ûnderwiis, Kultuer en Wittenskip. Op dit stuit is der noch gjin eintoets Frysk. Der wurdt wurke oan in nij plan fan oanpak dat benammen yngiet op de aksisysje fan nije skoallen en it útrôljen fan it proefprojekt meartalich fuortset ûnderwiis oer de hiele provinsje hinne. Yn it útfieringsprogramma by de nota Kultuer, taal en ûnderwiis sil dêr de klam op komme te lizzen. It tal swakke en tige swakke skoallen sit ûnder de doelwearden. Lykas út de rapportaazje fan de ynspeksje fan 11 jannewaris 2013 bliken docht binne de skoares op de CITO- Eintoets sels noch wat heger as it lanlik gemiddelde. Foar de stân fan saken UCF wurdt nei paragraaf 9 Grutte Projekten ferwiisd. ja Ja 188

191 Wat hat it beliedsmêd koste? Ekspoitaasje Bedraggen x 1.000,- Realisaasje 2011 Begrutting 2012 nei wiziging Rekken 2012 Ferskil begrutting en rekken Baten Tydlike budzjetten Foarsjennings Baten mei-inoar Lesten Strukturele budzjetten Tydlike budzjetten Foarsjennings Bedriuwsfieringskosten Lesten mei-inoar Resultaat foar mutaasje reserves Mutaasje reserves Resultaat nei mutaasje reserves Tydlike budzjetten De wurksumheden op it mêd fan de trochgeande learline binne yn 2012 eins stabyl bleaun. As gefolch dêrfan binne der minder aktiviteiten útfierd as yn de begrutting rûsd wie. Úteinlik is der as gefolch dêrfan frijfal. Balânspost foarsjennings Oersjoch en ferrin foarsjenning x 1.000,- Stân op Tafoeging Brûkt Stân op Jorritsma-Boschmafûns

192 190

193 3.9 Programma 9 Ruimte en wonen Portefeuillehouder: de heer J.H.J. Konst Wat wilden we bereiken met dit programma? (begrotingstekst 2012) Een duurzame ruimtelijke ontwikkeling van Fryslân gericht op een economisch sterk en tegelijkertijd mooi Fryslân. Het doel is een toekomstbestendige ontwikkeling van sterke steden en een vitaal platteland. Vanuit het principe van een zorgvuldig en doelmatig ruimtegebruik vindt in het ruimtelijk beleid een integrale afweging van alle belangen plaats. Het maatschappelijke kader voor deze integrale afweging van belangen is vastgelegd in het Streekplan Fryslân 2007, Om de kwaliteit fan de romte. Dit streekplan heeft een wettelijke status als structuurvisie op grond van de wet ruimtelijke ordening. Het programma ruimtelijke kwaliteit maakt deel uit van de uitvoering van het Streekplan. De doorwerking van het streekplan en ander ruimtelijk relevant provinciaal beleid in gemeentelijke ruimtelijke plannen is geborgd in de Verordening Romte Fryslân die u op hebt vastgesteld. Deze doorwerking vindt in goede samenwerking met de gemeenten plaats. In ons Uitvoeringsprogramma Koersfêst mei nij realisme zitten twee centrale thema s: ruimtelijke kwaliteit en leefbaarheid/vitaliteit platteland. Uitvoeringsprogramma : Fryslân is nog altijd de mooiste provincie van Nederland. We blijven de ruimtelijke kwaliteit van Fryslân stimuleren via onder andere het Atelier Ruimtelijke Kwaliteit (nog in 2012) en ons eigen ruimtelijk kwaliteitsteam. We ondersteunen gemeenten bij implementatie van de Nije Pleats (inpassing agrarische bedrijven). We analyseren en bepalen het provinciaal belang van landschappelijke, stedenbouwkundige en cultuurhistorische hoofdstructuren, om gemeenten te informeren en te inspireren bij planvorming en ruimtelijke afwegingen. We reiken tweejaarlijks de Anita Andriesenprijs voor ruimtelijke kwaliteit uit. Ook onze inzet op bundeling van windmolens en het opknappen van hectares bedrijventerreinen dragen bij aan een nog mooier Fryslân. (citaat) Ons doel is om Fryslân zichtbaar mooier te maken: Fryslân op afstand de mooiste provincie van Nederland. Ons uitgangspunt is dat bij nieuwe ontwikkelingen bewust moet worden omgegaan met bestaande waarden en kwaliteiten. Dit betekent behoud, maar ook ontwikkeling en versterking van die waarden en kwaliteiten en het toevoegen van nieuwe waarden en kwaliteiten. Samen met anderen werken we aan een mooier en duurzamer Fryslân, waarbij we ontwikkelingen als kans zien om het karakter en de identiteit van het Friese landschap en de dorpen en steden sterker te maken. Wij willen dat bereiken via verschillende sporen. Wij willen aandacht bij alle partijen voor kwaliteit (stimuleren, Atelier Fryslân). Wij willen afspraken over een verantwoorde mate van uitbreiding van steden en dorpen voor wonen en werken. In samenhang daarmee willen wij dat de woningvoorraad en de woonomgeving worden aangepast en opgeknapt. Wij willen bestaande (verouderde) bedrijventerreinen opknappen en landschappelijk inpassen. En wij willen de energiemix verbeteren met een landschappelijk verantwoorde clustering van windmolens in een goede verhouding water/land. Uitvoeringsprogramma : op vernieuwende en creatieve wijze is het voorzieningenniveau op het platteland geborgd gebruik makend van digitale ontwikkelingen. 191

194 We formuleren de komende jaren krimpbeleid. Wij bieden voor eind 2011 een menukaart krimp aan de buitenwereld aan om aan te geven wat we voor hem kunnen doen en om in te spelen op de demografische ontwikkelingen. We gaan het menu ook serveren (citaat). Ook de uitwerking van dit beleid is veelvormig. We willen in samenwerking met regio s en gemeenten voorkomen dat onevenredige concurrentie plaatsvindt binnen de programma s voor wonen en werken. En voorkomen dat achteruitgang plaatsvindt van de kwaliteit van bestaande steden en dorpen. Wij willen bijdragen aan een goed en bereikbaar voorzieningenpakket, optimaal geclusterd en gespreid. De uitwerking hiervan verloopt niet alleen via dit beleidsprogramma, maar ook via andere beleidsprogramma s zoals programma 2. Verkeer en vervoer (samen met de gemeenten en andere partijen maatwerkoplossingen zoeken voor vervoer op het platteland), programma 5. Lanlik Gebiet (nieuwe Agenda Leefber Plattelân) en programma 6 Economie, Toerisme en recreatie (digitale agenda en breedbandinfrastructuur). Hebben we bereikt wat we wilden bereiken? (doelrealisatie) Beleidsveld 9.1 Planvorming, onderzoek en monitoring Ligt de doelrealisatie op schema? Zijn de gewenste resultaten gehaald? Zijn de kosten binnen het budget gebleven? 9.2 Realiseren ruimtelijke ontwikkelingen 9.3 Wonen Toelichting De ontwerp-structuurvisie Fryslân Windstreek 2012 en de bijbehorende milieueffectrapportage (planmer) zijn ter inzage gelegd. De tussentijdse evaluatie van het Streekplan is in januari 2013 door Provinciale Staten behandeld. De woningbouwproductie blijft op een laag niveau. 192

195 Wat heeft het programma gekost? Exploitatie Bedragen x 1.000,- Realisatie 2011 Begroting 2012 na wijziging Rekening 2012 Verschil begroting en rekening Baten 9.1 Planvorming, onderzoek en monitoring 9.2 Realiseren ruimtelijke ontwikkelingen 9.3 Wonen Totaal baten Lasten 9.1 Planvorming, onderzoek en monitoring 9.2 Realiseren ruimtelijke ontwikkelingen 9.3 Wonen Totaal lasten Resultaat voor mutatie reserves Mutatie reserves Resultaat na mutatie reserves Beleidsveld 9.1 Planvorming, onderzoek en monitoring Wat wilden we bereiken? (begrotingstekst 2012) Ruimtelijke ontwikkeling Doel is een toekomstbestendige integrale ruimtelijke ontwikkeling van Fryslân afgestemd tussen overheden, interactief tot stand gekomen en vastgelegd in actuele, breed gedragen en uitvoerbare beleidskaders. Waar nodig formuleren wij beleid en maken wij met gemeenten en regio s nadere beleidsafspraken om tijdig op de gevolgen van de demografische veranderingen (waaronder toekomstige krimp) in te kunnen spelen. Uitvoeringsprogramma : (bestaande bedrijventerreinen zijn verbeterd) en er zijn nauwelijks nieuwe bedrijventerreinen aangelegd. We zien erop toe dat er alleen in uiterste noodzaak nieuwe bedrijventerreinen bijkomen door planologische maatregelen om overbodige nieuwe aanleg te voorkomen, vastgelegd in bijvoorbeeld afspraken in een streekagenda. (citaat) Wij zetten in op verhoging van de kwaliteit en het effectief benutten van bestaande bedrijventerreinen (zie 9.2.). Daartoe willen we ook meer samenwerking tussen gemeenten over de aanleg en uitgifte van nieuwe terreinen. Energie Wij gaan over op duurzame hernieuwbare energie. Onderdeel van deze overgang is de energiemix, waar windmolens op zee en op land deel van uitmaken. We willen meer opbrengst met minder nieuwe windmolens, geclusterd en geconcentreerd op slechts enkele locaties in de provincie waar voldoende ruimtelijke ontwikkelingsmogelijkheden 193

196 zijn. Het opruimen van oude, weinig renderende molens is - ook bij rijksprojecten van 100MW en meer - een voorwaarde voor plaatsing van nieuwe windmolens. De huidige windmoleneigenaren krijgen de mogelijkheid hierin te participeren. Hebben we bereikt wat we wilden bereiken? (doelrealisatie) Beleidsveld 9.1 Planvorming, onderzoek en monitoring Ligt de doelrealisatie op schema? Zijn de gewenste resultaten gehaald? Zijn de kosten binnen het budget gebleven? Toelichting De voorbereiding voor nieuw windbeleid is voortgezet. Het ontwerp van de structuurvisie is ter inzage gelegd en er is een begin gemaakt met de verwerking van de zienswijzen. De tussentijdse evaluatie van het Streekplan is aan Provinciale Staten voorgelegd. De afronding van het beleid voor schaalvergroting in de landbouw is voorbereid. Hebben we de gewenste resultaten bereikt? Gewenste resultaten uit begroting 2012 Beleid Tijd Geld 1. Eind 2011 wordt nieuw beleid voor windenergie ter vaststelling voorgelegd in de vorm van een structuurvisie windenergie. 2. Vanuit onze verantwoordelijkheid als regionaal regisseur van de beweging Fan Mear nei Better sturen wij waar nodig beleidsinhoudelijk op de gevolgen van demografische veranderingen. Onder meer door regionale programma-afspraken te maken over woningbouw (zie 9.3) en bedrijventerreinen met gemeenten in regionale samenwerkingsverbanden 3. De tussentijdse evaluatie van het Streekplan wordt voor de zomervakantie van 2012 aangeboden, inclusief de eerste ervaringen met de Verordening Romte en samenwerkingsagenda met gemeenten 4. Wij coördineren samen met de partners het waddenbeleid en de waddengerelateerde programma s en projecten (Waddenfonds, kennis voor klimaat deltaprogramma waddengebied en Afsluitdijk), incl. de ondersteuning van de regisseur waddenfonds en internationaal (die worden ingevuld vanuit Fryslân) 5. Wij leveren provinciale inbreng in SNN, IPO en diverse rijksprojecten, zoals 380 kv hoogspanningslijn, rijksstructuurvisie voor de diepe ondergrond, gasleiding Eemshaven-Randstad en windpark Noordoostpolder 6. Het Aanvalsplan bedrijventerreinen (de hoofdlijnen) heeft PS ter kennisneming ontvangen(juni 2010). Dit provinciale plan herstructurering bedrijventerreinen wordt samen met de gemeenten verder uitgewerkt en verbreed in Regionale Bedrijventerreinenplannen. Wij ondersteunen de gemeenten bij dit proces om tot regionale samenwerking te komen, ook qua uitgifte en grondprijsberekening. Samen met de vier regio s doen wij daartoe een verkenning 1. Nieuw beleid voor windenergie In de tweede bestuursrapportage 2012 is aangegeven dat de voorbereiding van de structuurvisie Windstreek meer tijd kost vanwege de Mer-procedure. Het ontwerp van de structuurvisie is in september 2012 aan Provinciale Staten voorgelegd. Daarna is het ontwerp van de structuurvisie Fryslan Windstreek 2012 met de bijbehorende onderzoeken ter inzage gelegd. Er zijn ongeveer reacties (zienswijzen) binnengekomen. De commissie voor de milieueffectrapportage heeft geadviseerd om het 194

197 onderzoek naar de milieueffecten (planmer) aan te vullen. Het nieuwe windbeleid wordt naar verwachting in 2013 afgerond en aan Provinciale Staten voorgelegd. Het rijk wil voor een totaal vermogen van 6000 MW aan windenergie op het land realiseren. Afgesproken is dat het Friese aandeel 525 MW is. Deze opgave moet worden vertaald in het nieuwe windbeleid. 2. Demografische verandering en krimp Omdat de uitgaven voor de provincie later (in 2013) zullen plaatsvinden, zijn de resterende middelen uit 2012 via de tweede bestuursrapportage gereserveerd voor besteding in Tussentijdse evaluatie Streekplan Provinciale Staten hebben in januari 2013 de tussentijdse evaluatie van het Streekplan voor kennisgeving aangenomen. Nieuw omgevingsbeleid wordt voorbereid met de tussentijdse evaluatie van het Streekplan als bouwsteen. 4. Waddenbeleid Sinds oktober 2012 voert het Regie College Waddengebied (RCW) een nieuwe koers. De nadruk ligt meer op het voeren van regie op bestuurlijk niveau. De organisatie is afgebouwd tot een secretariaat met een beperkte omvang. In samenhang hiermee is, in samenwerking met de Waddenacademie en Tresoar, in augustus 2012 een vernieuwde opzet van Waddenzee.nl van start gegaan. In september 2012 is, op gezamenlijke kosten van rijk, waddengemeenten en waddenprovincies, voor twee jaar een projectleider Waddenzee Werelderfgoed aangetrokken (0,6 fte). Belangrijke taak is het vergroten van de zichtbaarheid van het werelderfgoed Waddenzee. Samen met de andere waddenprovincies wordt sinds medio 2012 gewerkt aan een harmonisatie van het provinciale waddenbeleid. De interprovinciale waddenvisie zal deel uitmaken van het op te stellen nieuwe Uitvoeringsprogramma Waddenfonds (Prestatie) indicatoren Onderwerp Indicator Doelwaarden 2012 Realisatie 2012 Bevolkingsontwikkeling Menukaart krimp Eind 2011 naar PS 30 augustus 2011 vastgesteld door GS en aangeboden aan PS Windenergie Structuurvisie Windstreek Begin 2012 naar PS Medio 2013 naar PS Herstructurering woningvoorraad Aanvalsplan 1 e helft 2012 naar PS 25 april 2012 in PS Streekplan Fryslân 2007 Tussentijdse evaluatie Voor zomer 2012 naar PS Oktober 2012 naar PS gezonden 195

198 Wat heeft het gekost? Exploitatie Bedragen x 1.000,- Realisatie 2011 Begroting 2012 na wijziging Rekening 2012 Verschil begroting en rekening Baten Structurele budgetten Tijdelijke budgetten Overlopende passiva Totaal baten Lasten Structurele budgetten Tijdelijke budgetten Overlopende passiva Bedrijfsvoeringskosten Totaal lasten Resultaat voor mutatie reserves Mutatie reserves Resultaat na mutatie reserves Overlopende passiva De saldi bij inkomsten en uitgaven hebben betrekking op de budgetten voor de waddenorganisaties Regionaal College Waddengebied, SEPH (Servicepunt Handhaving Waddenzee), het secretariaat, Stuurgroep Wadden en Waddenzee.nl. Deze saldi zijn verrekend met de overschotten van vorige dienstjaren, die op de balans van de provincie Fryslan zijn opgenomen. Tijdelijke budgetten In 2011 is de bijdrage van ,- aan de gemeente Leeuwarden voor Nieuw Stroomland niet besteed en doordoor vrijgevallen in het jaarrekeningresultaat De bijdrage is echter in 2012 door de gemeente gedeclareerd en overeenkomstig onze toezegging uitbetaald, tezamen met de bijdrage over Hierdoor wordt dit tijdelijke budget nu met een bedrag van ,- overschreden. Beleidsveld 9.2 Realiseren ruimtelijke ontwikkelingen Wat wilden we bereiken? (begrotingstekst 2012) Het streekplanbeleid wordt uitgevoerd in overeenstemming met de Uitvoeringsagenda Streekplan Daarbij verloopt uitvoering van ruimtelijk beleid door de provincie zelf via meerdere sporen, programma s en projecten die binnen de overige beleidsprogramma s vanuit de provincie worden geprogrammeerd, zoals landinrichting via het pmjp, het Friese merenproject of het PVVP. Ter uitvoering van de beleidsagenda is de focus in realisatie van beleid in belangrijke mate mede gericht op demografische ontwikkelingen. Bestaande instrumenten en inzet van middelen worden daarop mede gericht (krimpproof). 196

199 Wij zetten in op verhoging van de kwaliteit en het effectief benutten van bestaande bedrijventerreinen. Daartoe wordt een deel van de bestaande voorraad bedrijventerreinen geherstructureerd. Dat kan alleen als de toevoeging van nieuwe terreinen beperkt blijft. Zie 9.1. Hebben we bereikt wat we wilden bereiken? (doelrealisatie) Beleidsveld 9.2 Realiseren ruimtelijke ontwikkelingen Ligt de doelrealisatie op schema? Zijn de gewenste resultaten gehaald? Zijn de kosten binnen het budget gebleven? Hebben we de gewenste resultaten bereikt? Gewenste resultaten uit begroting 2012 Beleid Tijd Geld 1. Wij blijven ontwikkelingsgericht werken en inzetten op proactieve advisering aan gemeentenen en initiatiefnemers door informeel vooroverleg. Gemeenten en initiatiefnemers worden uitgenodigd in een zo vroeg mogelijk stadium plannen en projecten voor te leggen aan de provincie 2. Bij het beoordelen van gemeentelijke bestemmingsplannen en projecten worden de instrumenten die de Wet ruimtelijke ordening biedt ingezet. Naast de provinciale Verordening Romte Fryslân zijn dat vooroverleg, zienswijze en/of reactieve aanwijzing. Nieuw is de procedure van het verlenen van ontheffing van de provinciale Verordening Romte voor onvoorziene initiatieven die op zich in strijd zijn met de basisregels, maar als uitzondering op die regel toch voldoende kwaliteit en maatschappelijke meerwaarde hebben 3. De uitvoeringsagenda Streekplan wordt de komende jaren uitgevoerd 4. Binnen het kader van de Landbouwnota worden de ontwikkelingen in de intensieve veehouderijen de zeer grootschalige melkveehouderij tegen het licht gehouden. In het najaar van 2011 verwachten wij meer duidelijkheid te kunnen geven over de heroverweging van het provinciale beleid voor de intensieve veehouderij en de zeer grootschalige melkveehouderij. Hierbij houden wij rekening met de rijksvisie op megastallen en met de resultaten van de brede maatschappelijke discussie 5. Vanuit het oogpunt van ruimtelijke kwaliteit worden pilots uitgevoerd voor de landschappelijke inpassing van bedrijventerreinen 6. Wij nemen onze verantwoordelijkheid als regionale regisseur van de beweging Fan Mear nei Better waarin alle betrokken partijen samenwerken 7. In juni 2010 heeft PS het Aanvalsplan bedrijventerreinen ter kennisneming ontvangen. Dit provinciale plan herstructurering bedrijventerreinen wordt samen met de gemeenten verder uitgewerkt in vier regionale bedrijventerreinenplannen. In ons uitvoeringsprogramma hebben wij aangegeven de REP-middelen hiervoor te willen inzetten. Hierover zullen wij een afzonderlijk voorstel aan PS voorleggen 8. Voor de gebiedsontwikkeling Nieuw Stroomland hebben de drie betrokken gemeenten (Leeuwarden, Menameradiel en Littenseradiel) begin 2011 een intergemeentelijke structuurvisie vastgesteld, die met regie van de provincie tot stand gekomen is. De provinciale inzet wordt in 2012 voortgezet om de keten van duurzaamheid verder in te vullen en om te bemiddelen bij eventuele bovengemeentelijke knelpunten 197

200 2. Procedures ruimtelijke ordening In onderstaande schema wordt het aanbod en de afhandeling van plannen met doorlooptijd weergegeven. In vet gedrukt zijn de cijfers over 2012, tussen haakjes staan de cijfers over Soort procedure Aantal ontvangen Afgedaan Geen wettelijke afhandelingsduur 6 weken 120 (156) 111 (148) 97% (98%) Voorontwerpbestemmingsplannen Voorontwerp-projectbesluiten/- 41 (42) 46 (37) 100% (100%) omgevingsvergunningen Wettelijke Zienswijze afhandelingsduur 6 weken Ontwerp-bestemmingsplannen 119 (182) 117 (175) 100% (100%) 22 (24) Ontwerp-projectbesluiten/- omgevingsvergunningen Vastgestelde bestemmingsplannen Verleende projectbesluiten/- omgevingsvergunningen Aanvragen ontheffing/afwijking Verordening Romte 61 (54) 65 (43) 100% (100%) 12 (0) Reactieve aanwijzing 125 (195) 131 (187) 100% (100%) 0 (0) 29 (22) 27 (20) 100% (100%) 0 (0) 12 (0) 10 (0) 100% (0) Er zijn 22 zienswijzen ingediend tegen ontwerpbestemmingsplannen. De zienswijzen hadden, in volgorde van meest voorkomend thema, betrekking op archeologie (4), woningbouw (4), recreatie (4), landschappelijke inpassing (3), kantoren (2), weidevogelcompensatie (2), detailhandel (1), wind (1) en schaalvergroting in de landbouw (1). Tegen ontwerp-omgevingsvergunningen die afwijken van een bestemmingsplan zijn 12 zienswijzen ingediend. In de meeste gevallen ging het om een te ruime interpretatie van de regels uit de Verordening Romte (6). Over de thema s schaalvergroting in de landbouw (2), archeologie, wind, recreatie, kustfundament werd ook een zienswijze ingediend. Aan de ingediende zienswijzen is door de gemeenten (in voldoende mate) tegemoetgekomen. Het was niet noodzakelijk om een reactieve aanwijzing te geven. Het totale jaarlijkse aanbod aan plannen en projecten is afgenomen van 650 naar 505 plannen. De komende jaren zal blijken of deze trend zich voortzet. Zowel aan de wettelijke afhandelingtermijnen (zes weken bij ontwerp en vaststelling), als aan de zelfbenoemde reële bestuurlijke afhandelingtermijn (zes weken) bij overleg over het voorontwerp, kon in vrijwel alle gevallen worden voldaan. 198

201 3. Uitvoering Streekplan Het onderzoek naar de sloopsubsidieregeling is in het tweede kwartaal van 2012 gestart. De middelen voor dit onderzoek zijn via de tweede bestuursrapportage gereserveerd voor besteding in De betaling vindt in dat jaar plaats. Atelier Fryslân De onafhankelijke werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit, Atelier Fryslân, heeft het advies Waddenland aan Zee en het advies Boer en Landschap uitgebracht. Daarnaast is een Atelierpodium over natuur en ruimtelijke kwaliteit georganiseerd, zijn werkateliers met het Fryske Gea en de gemeente Smallingerland gehouden (kennisdeling, advies op maat) en zijn 1000x Mooi en de Dag van de Ruimtelijke Kwaliteit 2012 georganiseerd. De uitvoering van Atelier Fryslân is per oktober 2012 beëindigd. Ruimtelijk kwaliteit Het provinciaal ruimtelijk kwaliteitsteam heeft onder andere gewerkt aan de speerpunten Masterplannen Waterfronten (Fries Merenproject), ontwikkeling Structuurvisie Windstreek en heeft geparticipeerd in het kwaliteitsteam Leeuwarden Zuidwest en geadviseerd bij initiatieven over zonnestroom. Grutsk op e Romte Het visiedocument Grutsk op e Romte, waarin de landschappelijke en cultuurhistorische structuren en elementen in samenhang zijn geanalyseerd en gewaardeerd, is afgerond. Met de Friese samenleving wordt nagegaan op welke manier het document gebruikt kan worden. 4. Nieuw beleid schaalvergroting in de landbouw De vervolgbehandeling van de schaalvergroting van de landbouw, inclusief het beleid voor intensieve veehouderij is in 2012 voorbereid. Notities en voorstellen over dit beleid zijn in het vierde kwartaal van 2012 aan Provinciale Staten voorgelegd. Dit beleid wordt in de eerste helft van 2013 door Provinciale Staten behandeld. 5. Landschappelijke inpassing bedrijventerreinen De pilot Bolsward is in de tweede fase terecht gekomen, vooral gericht op communicatie met ondernemers en omwonenden. De uitkomsten en ervaringen van de pilots bedrijventerreinen, samen met de adviezen van het Atelier Fryslân, hebben een aantal concepten voor ruimtelijke kwaliteit opgeleverd. Deze worden in een andere gemeente getest op bruikbaarheid bij nieuwe of te revitaliseren bedrijventerreinen. 6. Krimp De provincie is medeopsteller van de Startnotities Anticipeerregio Noordoost en Noordwest Fryslân. De provincie had hierbij een regisserende en verbindende rol. 7. Herstructurering bedrijventerreinen Vanwege de recessie zijn gemeenten terughoudend met het indienen van projectvoorstellen voor herstructurering van bedrijventerreinen. In 2012 zijn geen aanvragen ingediend. Via de tweede bestuursrapportage 2012 zijn middelen overgeheveld naar

202 (Prestatie)indicatoren Onderwerp Indicator Doelwaarden 2012 Nije Pleats Implementatie van werkwijze Overgedragen aan gemeenten voor januari 2012 Schaalvergroting Landbouw Landschappelijke inpassing bedrijventerreinen Heroverweging beleid intensieve veehouderij en zeer grootschalige melkveehouderij. Uitvoeren van drie pilots Discussie najaar 2011 en besluitvorming 1 e helft 2012 In de loop van 2012, uitvoering is aan gemeenten Realisatie 2012 Afgerond Heroverweging beleid intensieve veehouderij februari 2013 in PS Twee uitgevoerd, één gestaakt Wat heeft het gekost? Exploitatie Bedragen x 1.000,- Realisatie 2011 Begroting 2012 na wijziging Rekening 2012 Verschil begroting en rekening Baten Tijdelijke budgetten Totaal baten Lasten Structurele budgetten Tijdelijke budgetten Bedrijfsvoeringskosten Totaal lasten Resultaat voor mutatie reserves Mutatie reserves Resultaat na mutatie reserves Tijdelijke budgetten De lagere kosten bij de tijdelijke budgetten hebben onder meer betrekking op de onderdelen Streekplan/Ruimtelijke Kwaliteit en Demografische Ontwikkeling (krimp). Bij de Demografische Ontwikkeling heeft de opstart van de planmatige aanpak in de regio meer tijd gekost. Dit kwam onder meer door gemeentelijke herindeling en de aansluiting bij het proces van de streekagenda. Een deel van de werkzaamheden is doorgeschoven naar Daarnaast zijn een aantal masterclasses, in overleg met de partners binnen Fan mear nei Better, doorgeschoven naar De onderbesteding van de budgetten Streekplan/Ruimtelijke Kwaliteit houdt verband met de opheffing van het Atelier Fryslân. 200

203 Beleidsveld 9.3 Wonen Wat wilden we bereiken? (begrotingstekst 2012) Een voldoende gevarieerd aanbod van woningen voor iedereen en het voorkomen van leegstand en verpaupering. Voor de verschillende doelgroepen zijn in Fryslân kwalitatief goede, betaalbare en energiezuinige woningen beschikbaar. In relatie tot het mooi houden van Fryslân en om de gevolgen van demografische ontwikkelingen vooral op het platteland in goede banen te leiden is de kwaliteit van wonen van groot belang. Ook hier gaat het zowel om woningen als de woonomgeving. Op het stimuleren van die kwaliteit, specifiek op het herstructureren van de woningvoorraad, inclusief duurzaamheid, zetten wij de komende jaren zwaar in. In het Coalitieakkoord hebben wij daarom het volgende geformuleerd: We willen onze regisseurrol ten aanzien van de omvang van woningbouw uitbreiden naar meer aandacht voor de kwaliteit hiervan. Omdat ook in Fryslân het aantal senioren toeneemt, zullen wij krachtig het zogenoemde levensloopbestendig of leeftijdsbewust bouwen stimuleren. Bij ouderenhuisvesting zal de relatie met zorg- en welzijnsvoorzieningen een belangrijk aandachtspunt zijn. Ook streven we naar de bouw van flexibele mantelzorgwoningen. Er zal een transformatie en verbetering van de bestaande woningvoorraad nodig zijn, waarbij maatwerk in de (toekomstige) woningvoorraad vereist is, met ook speciale aandacht voor de toegang van jongeren tot de woningmarkt. We zullen hierop in de woningbouwafspraken met gemeenten meer het accent leggen. Ook zullen we ons sterk blijven maken voor duurzame woningbouw (onder andere via het woningen plan). De transformatie en verbetering van de bestaande woningvoorraad is ook een speerpunt van het provinciale integrale stedelijk vernieuwingsbeleid (ISV). Uitvoeringsprogramma : er zijn forse stappen gezet in de verbetering en verduurzaming van de bestaande woningvoorraad. Om Fryslân te wapenen tegen de ingrijpende demografische ontwikkelingen van de komende jaren gaan we stevig investeren in mooie en leefbare dorpen en wijken. Deze investering is bedoeld om het woningenbestand in Fryslân mooier en bij de tijd (want duurzamer) te maken. We gaan samen met woningbouwcorporaties en gemeenten investeren in herstructurering van bestaande woningen (energiezuinig maken en opknappen) en van de woonomgeving. Deze investering kent een korte en lange termijn component. Op de korte termijn tot en met 2015 sluiten we aan bij de bestaande rijksmiddelen voor ISV en het woningenplan. De extra benodigde provinciale investeringen regelen we via de begrotingsmiddelen. Gemeenten en corporaties werken pas meerjarenprogramma s uit - samen met de provincie - als een langjarig vooruitzicht op middelen te bieden is. Een dergelijk proces heeft enige jaren nodig om goed op gang te komen. Dit terwijl na 2014 de ISV middelen die het rijk ter beschikking stelt geheel wegvallen. Daarom gaan we samen met corporaties en gemeenten de herstructureringsopgave voor de lange termijn (t/m 2022) nader in beeld brengen. Vervolgens verschaffen we langjarige financiering vanuit een nieuw provinciaal Stimuleringsfonds bestaand stedelijk gebied. We regisseren, stimuleren en faciliteren de ontwikkeling en uitvoering van plannen door gemeenten, corporaties en anderen. Deze actieve rol werken wij uit in het Aanvalplan herstructurering woningvoorraad. We stimuleren dat in projecten waarin: naast corporatiewoningen ook herstructurering van particuliere woningen plaatsvindt. de energie-index van bestaande woningen met minimaal twee stappen verbetert. 201

204 tegelijk de woon- en leefomgeving opknapt en kansen voor hergebruik van leegstaande panden en vrijkomende locaties door transformatie toenemen. sanering van milieuhinderlijke bedrijven, bodemverontreiniging en verkeerslawaai plaatsvindt. de cultuurhistorische aspecten van wederopbouwwijken meewegen. Dit moet ertoe leiden dat tot woningen in 2030 zijn verbeterd, vervangen of gesloopt. Hier behoort ook het integraal opknappen van de woonomgeving. De woningen en hun omgeving zijn comfortabel, energiezuinig, schoon en veilig, sluiten aan op de woonbehoefte en hebben ruimtelijke kwaliteit. (citaat) Hebben we bereikt wat we wilden bereiken? (doelrealisatie) Beleidsveld 9.3 Wonen Ligt de doelrealisatie op schema? Zijn de gewenste resultaten gehaald? Zijn de kosten binnen het budget gebleven? Woningbouw Ook in 2012 is de woningbouwproductie op het lage niveau van de voorgaande twee jaren gebleven. De gevolgen van de recessies zijn in de grafiek over woningaanbod en woningvraag duidelijk zichtbaar. Mede daarom wordt een accentverschuiving naar herstructurering van de bestaande woningvoorraad urgenter. Herstructurering Friese naoorlogse Woningvoorraad Het Aanvalsplan herstructurering Friese naoorlogse Woningvoorraad is aan Provinciale voorgelegd. Dit aanvalsplan is ten opzichte van de oorspronkelijke planning enigszins vertraagd. De uitwerking van het aanvalsplan is doorgeschoven naar Het beleidskader Stedelijke Vernieuwing is in april 2012 door Provinciale Staten vastgesteld. Vervolgens is de Verordening ISV3 voorbereid waarmee op korte termijn aanjaaggelden aan herstructureringsprojecten toegekend kunnen worden. Naar verwachting wordt deze verordening begin 2013 door Provinciale Staten behandeld. 202

205 Hebben we de gewenste resultaten bereikt? Gewenste resultaten uit begroting 2012 Beleid Tijd Geld 1. Op basis van geactualiseerde bevolkingsprognoses en monitoring van de woningbouwproductie evalueren we de woningbouwafspraken voor de periode 2008 tot en met 2015 en gaan we na of de woningbouwafspraken met gemeenten op regionaal niveau geactualiseerd moeten worden. Ter voorkoming van een overschot of tekort aan woningen worden zo nodig nieuwe afspraken voorbereid 2 Om te bevorderen dat voldoende woningen van de juiste kwaliteit en in de juiste prijsklasse gebouwd worden stimuleren wij dat gemeenten woonvisies in regionaal verband opstellen en actualiseren. Daarnaast beoordelen we gemeentelijke woonplannen en adviseren we over initiatieven van derden 3. Om de ontwikkelingen op de woningmarkt vanuit verschillende invalshoeken goed te volgen voeren wij overleg in diverse verbanden zoals Wenjen Oerlis Fryslân, VFG-verband en stadsregio Leeuwarden. Daarnaast dragen we bij aan bestuurlijke overleggen, studiedagen en symposia 4. Samen met betrokken partijen in de regio s werken we aan en geven we invulling aan het aanvalsplan herstructurering woningvoorraad. Op basis daarvan ontwikkelen we financieringsvoorstellen voor het langjarig stimuleren en aanjagen van de herstructurering van woningen en woonomgeving na Tot en met 2014 worden de ISV3-middelen ingezet voor herstructurering van de bestaande woningvoorraad. De criteria (verordening ISV3) worden aangescherpt. Duurzame energie en de veranderende bevolkingsontwikkeling (vergrijzing en krimp) gaan zwaarder wegen. Vooruitlopend hierop hebben we besloten aan de programmagemeenten Heerenveen, Sneek, Harlingen, Dongeradeel en Smallingerland 203

206 Gewenste resultaten uit begroting 2012 Beleid Tijd Geld een vergelijkbaar budgetdeel als in de afgelopen ISV2-periode beschikbaar te stellen 6. We subsidiëren collectief particulier opdrachtgeverschap, waarmee groepen van particulieren (als rechtspersoon) in staat worden gesteld hun eigen bouwlocatie naar eigen wens te ontwikkelen 7. We houden toezicht op de huisvesting van statushouders door de gemeenten en rapporteren hierover twee keer per jaar aan het ministerie van VROM 8. De nog lopende (al geselecteerde of genomineerde) projecten in het kader van de pilots landelijk wonen worden afgerond (conform streekplan 2007). Er worden geen mogelijkheden geboden om nieuwe projecten in te dienen 1. Woningbouwprogramma s Nadat in 2009 met bijna alle regio s woningbouwafspraken tot 2016 zijn gemaakt, hebben veel gemeenten in 2010 en 2011 deze afspraken vertaald in een geactualiseerd woonplan, woonvisie en bijbehorend woningbouwprogramma. Hier ligt ook een relatie met de Verordening Romte. Als gemeenten beschikken over een door de provincie geaccordeerd woonprogramma hoeft in het kader van de Verordening Romte geen discussie meer plaats te vinden over nut en noodzaak van het ontwikkelen van een woningbouwlocatie. In 2012 is op basis van de Discussienotitie Voortgang woningbouwafspraken met gemeenten gestart met actualisatie van de woningbouwafspraken. Er is ingezet op het doorschuiven van de afgesproken woningbouwruimte van 2016 naar Daartoe hebben verschillende ambtelijke en bestuurlijke overleggen met regio s en gemeenten plaatsgevonden. 4. Herstructurering woningvoorraad In 2012 is het beleidskader Stedelijke Vernieuwing vastgesteld. Hiermee wordt sturing gegeven aan de inzet van ISV3-middelen (korte termijn). Daarnaast is het Aanvalsplan herstructurering Friese naoorlogse Woningvoorraad vastgesteld. De uitwerking van dit aanvalsplan vindt in 2013 plaats. Voor de lange termijn worden financieringsvoorstellen ontwikkeld voor het meerjarig stimuleren en aanjagen van de herstructurering van woningen en woonomgeving. 5. ISV3-middelen In 2012 is als uitwerking van het beleidskader Stedelijke Vernieuwing de Verordening ISV3 voorbereid. De Verordening ISV3 wordt begin 2013 door Provinciale Staten behandeld. Vanaf 2013 kunnen gemeenten projectvoorstellen voor ISV3-subsidie indienen en kunnen er verplichtingen worden aangegaan. De programmagemeenten hebben, vooruitlopend op die verordening, al in % van het ISV3-budget toegewezen gekregen. In 2012 is extra ingezet op de afhandeling van ISV2-projecten. Van de 51 projecten (ISV1, ISV2, SDV) die per 1 juli 2012 nog openstonden, is van 29 projecten de subsidie definitief vastgesteld. De subsidies van de overige 22 projecten konden nog niet worden vastgesteld omdat de maximale uitvoeringstermijn van drie jaar nog niet was verstreken, of omdat gemeenten vertraging hebben opgelopen door de recessie. Met de ISV-middelen is in herstructureringswijken de duurzaamheid, omgevingskwaliteit, energiebesparing en levensloopbestendigheid bevorderd. Dit naast het stimuleren van de herinrichting van de openbare ruimte. Daarmee is wat de energiezuinigheid betreft vooruitgelopen op het woningenplan. 204

207 6. Collectief particulier opdrachtgeverschap De uitvoeringsregeling Stimulering Collectief Particulier Opdrachtgeverschap (CPO) is tot en met 2013 opengesteld. Het uitgangspunt van een jaarlijkse ondersteuning van twee CPO-projecten wordt echter niet gehaald. Dit houdt verband met de moeilijke situatie op de woningmarkt. In 2011 is CPO-subsidie verstrekt aan een project in Oosterlittens (11 woningen) en in 2012 aan een project in Sint Johannesga (vier woningen). 7. Toezicht huisvesting asielzoekers Met betrekking tot de huisvesting van asielzoekers (statushouders) is de provincie toezichthouder voor Friese gemeenten. De rijksoverheid stelt elk half jaar de opgave vast van het aantal per gemeente te huisvesten statushouders. De gemeenten zijn verantwoordelijk voor de realisatie van deze doelen. Op 1 januari 2013 hebben nog 19 gemeenten een achterstand. Door het uitvoeren van de pilot Sneller Thuisgeven, waarin een nieuwe plaatsingssystematiek door het Centraal Orgaan Opvang Asielzoekers (COA) is getest, is de achterstand van Friese gemeenten fors ingelopen. Ook de huisvesting van 75 genodigde vluchtelingen heeft hiertoe bijgedragen. Daarom heeft het ministerie van Infrastructuur en Transport besloten dat de provincie de toezichtstaak adequaat heeft uitgevoerd. Gemeenten die de taakstelling niet halen worden hierop bestuurlijk aangesproken. Periodiek vindt er ambtelijk overleg plaats met gemeenten, corporaties en vluchtelingenwerk. (Prestatie)indicatoren Onderwerp Indicator Doelwaarden 2012 Realisatie 2012 Woningbouwafspraken Evaluatie Voor de zomer 2013 van 2012 Aanvalsplan Uitwerken aanvalsplan in programma en Eind herstructurering woningvoorraad financieringsvoorstel Regeling funderingsherstel Openstellen regeling Toelichting Omdat prioriteit is gegeven aan andere werkzaamheden, zoals het opstellen van de verordening ISV3 en de afrekening ISV2, is in 2012 nog geen verdere uitwerking gegeven aan het Aanvalsplan Herstructurering Friese Woningvoorraad. 205

208 Wat heeft het gekost? Exploitatie Bedragen x 1.000,- Realisatie 2011 Begroting 2012 na wijziging Rekening 2012 Verschil begroting en rekening Baten Overlopende passiva Totaal baten Lasten Structurele budgetten Tijdelijke budgetten Overlopende passiva Bedrijfsvoeringskosten Totaal lasten Resultaat voor mutatie reserves Mutatie reserves Resultaat na mutatie reserves Overlopende passiva Deze budgetten hebben betrekking op middelen die door het rijk beschikbaar zijn gesteld op grond van het Besluit Locatiegebonden Subsidies (BLS). In 2012 is deze bijdrage met het rijk afgerekend. De doelen en resultaten zijn gehaald. De resterende middelen hoeven niet aan het rijk te worden terugbetaald en vallen vrij aan de algemene middelen. Structurele budgetten In 2012 is verkend of het instrument De Huistest kan worden ingezet om een bijdrage te leveren aan de gewenste kwalitatieve aanpassing van de Friese woningvoorraad. Eind 2012 werd geconcludeerde dat niet aan de voorwaarden kan worden voldaan om met de Huistest aan de slag te gaan. Eind 2012 is besloten het Huistesttraject niet door te zetten, waardoor het bedrag van ,- vrijvalt (budget woonmonitoring). Tijdelijke budgetten Hier doet zich een onderbesteding voor van ,-. Bij het ISV3-budget voor de programmagemeenten is sprake van een overbesteding van ,-. Dit wordt veroorzaakt door een verschil tussen de verwachte uitgaven voor programmagemeenten en de werkelijke uitbetaling. Daartegenover staat een onderbesteding van de ISV1- en ISV2-regelingen van in totaal ,-. Dit is het resultaat van de afrekening van de ISV-projecten, die in de afgelopen jaren op basis van de oude ISV-regelingen zijn uitgevoerd. 206

209 3.10 Programma 10 Algemene dekkingsmiddelen en onvoorzien Portefeuillehouder: mevrouw J.A. de Vries Dit programma is niet beleidsinhoudelijk van aard, maar heeft een administratief karakter. Hier worden de zogenoemde algemene dekkingsmiddelen geraamd en verantwoord. Bijvoorbeeld de algemene uitkering uit het provinciefonds. Aan deze dekkingsmiddelen is geen specifieke bestemming gegeven. Deze middelen dienen ter dekking van de lasten in de beleidsinhoudelijke programma s voor zover die lasten niet worden gedekt door (specifieke) uitkeringen van andere overheden. Wat heeft het programma gekost? Exploitatie Bedragen x 1.000,- Realisatie 2011 Begroting 2012 na wijziging Rekening 2012 Verschil begroting en rekening Baten 10.1 Provinciefonds Opcenten motorrijtuigenbelasting 10.3 Dividenden Financieringsrente Btw-compensatiefonds Interne financiering Overige algemene dekkingsmiddelen 10.8 Onvoorzien Totaal baten Lasten 10.1 Provinciefonds Opcenten motorrijtuigenbelasting 10.3 Dividenden Financieringsrente Btw-compensatiefonds Interne financiering Overige algemene dekkingsmiddelen 10.8 Onvoorzien Totaal lasten Resultaat voor mutatie reserves Mutatie reserves Resultaat na mutatie reserves Toelichting Het verschil in de exploitatie houdt verband met de post Onvoorzien. Zie beleidsveld 10.8 Onvoorzien. 207

210 10.1 Provinciefonds De raming van de algemene uitkering uit het provinciefonds is gebaseerd op basis van de decembercirculaire 2012 van de beheerders van het provinciefonds. Deze raming bestaat deels uit de eigenlijke algemene uitkering en deels uit zogenoemde decentralisatieuitkeringen. In onderstaande tabel wordt aangegeven hoe de raming is opgebouwd. Hierin is de rijksbijdrage RSP REP al opgenomen voor de jaren 2013 t/m Deze middelen zijn door het rijk al toegezegd, maar worden op jaarbasis aan het provinciefonds toegevoegd. Wat heeft het gekost? Opbouw provinciefonds Bedragen x 1.000, Algemene uitkering - Huidig jaar Voorgaand jaar Decentralisatieuitkeringen: - RSP Zuiderzeelijn Zwemwaterrichtlijn EU RUD Bodemsanering Externe veiligheid Luchthavens Natuur (ILG) PAS Elektrisch varen Asbest en zonnepanelen - Sterke regio s Waddenfonds Lokaal 46 emancipatiebeleid - Invoering jeugdzorg Cultuurparticipatie Monumentenzorg SLOK 92 - ISV Bedrijventerreinen RSP REP Totaal baten Opcenten motorrijtuigenbelasting Het rijk stelt jaarlijks het maximale niveau van de opcentenheffing vast. Het verschil tussen dit maximale tarief en het feitelijk door de provincie gehanteerde tarief voor de opcenten is de zogenoemde onbenutte belastingcapaciteit. In paragraaf 1 Provinciale heffingen wordt dit verder uitgewerkt. 208

211 Wat heeft het gekost? Exploitatie Bedragen x 1.000,- Realisatie 2011 Begroting 2012 na wijziging Rekening 2012 Verschil begroting en rekening Baten Opcenten motorrijtuigenbelasting Totaal baten Toelichting Voor 2012 was een belastingopbrengst van 59,2 mln. geraamd. Uiteindelijk is in de jaarrekening een opbrengst van 58,7 mln. verantwoord. De lagere opbrengst is een landelijke tendens. Het aantal zuinige auto s, waarvoor geen motorrijtuigenbelasting (mrb) hoeft te worden betaald, stijgt en het gewicht van de auto s daalt. In onderstaande tabel is de opbouw van zowel de raming als de realisatie opgenomen. Begroting 2012 Realisatie 2012 Gemiddelde opbrengst per punt , ,- Groei wagenpark 0,0% 0,05% Zuinige auto s (vrijstelling mrb) Dividenden De provincie Fryslân neemt deel in het aandelenkapitaal van een aantal bedrijven. In onderstaand overzicht worden de baten uit de dividenden weergegeven. Wat heeft het gekost? Exploitatie Bedragen x 1.000,- Realisatie 2011 Begroting 2012 na wijziging Rekening 2012 Verschil begroting en rekening Baten Nuon Alliander Vitens BNG NWB Totaal baten Lasten Nuon Alliander BNG Totaal lasten Balanspost voorzieningen Overzicht en verloop voorziening x 1.000,- Stand per Toevoeging Aanwending Stand per Escrow

212 10.4 Financieringsrente Wat heeft het gekost? Exploitatie Bedragen x 1.000,- Realisatie 2011 Begroting 2012 na wijziging Rekening 2012 Verschil begroting en rekening Baten Rente vermogensbeheer Rente kort Rente lang Rente verstrekte geldlening Egalisatiereserve rendement vermogensbeheer Totaal baten Lasten Rente vermogensbeheer Rente kort Doorbelasting rente verstrekte geldlening Inflatievergoeding RSP-gelden Rente nazorgfonds Kosten vermogensbeheer Advieskosten vermogensbeheer Totaal lasten Resultaat voor mutatie reserves Mutatie reserves Resultaat na mutatie reserves Toelichting De behaalde rente op het vermogensbeheer is nagenoeg gelijk aan de raming in de begroting: 25,3 mln. Samen met de positieve resultaten op een aantal tussentijdse verkopen is er een rendement behaald van 31,3 mln. Met het extra rendement is een egalisatiereserve van 6 mln. ingesteld. Deze reserve wordt de komende jaren gebruikt om de negatieve gevolgen van het verplicht schatkistbankieren (gedeeltelijk) mee op te vangen. De ontvangen rente op kortlopende uitzettingen viel hoger uit dan begroot. Daarnaast is er rente betaald vanwege kortstondige debetstanden in rekening courant. Die waren niet geraamd in de begroting. In 2012 en eind 2011 zijn er RSP-gelden vervroegd uitgekeerd door het rijk. Hierdoor wordt over deze gelden geen inflatie meer vergoed. Om dit te compenseren is een inflatievergoeding toegekend over het nog niet bestede saldo van de RSP-gelden. Het percentage voor de inflatievergoeding is gelijk aan het percentage dat het rijk hiervoor hanteert. Zowel het nog niet bestede saldo als het inflatiepercentage viel fors hoger uit dan in de begroting was opgenomen. 210

213 10.5 Btw-compensatiefonds In de begroting is een structurele bate van ,- geraamd in verband met de compensabele btw in het onderdeel goederen en diensten bij het grondwaterplan. Aangezien de provincie hiervoor leges heft, is dit onderdeel niet meegenomen in de zogenoemde nettering van de doeluitkeringen door het rijk. Wat heeft het gekost? Exploitatie Bedragen x 1.000,- Realisatie 2011 Begroting 2012 na wijziging Rekening 2012 Verschil begroting en rekening Baten Btw-compensatiefonds Totaal baten Toelichting Het bedrag betreft de compensabele btw in het onderdeel goederen en diensten bij het grondwaterplan. Dit bedrag wordt toegerekend aan de voorziening Interne financiering De provincie werkt met het systeem van totaalfinanciering. Dit betekent dat er geen directe relatie bestaat tussen specifieke investeringsprojecten en de daarvoor werkelijk aangetrokken financieringsmiddelen. De provincie voorziet met eigen middelen in de totale behoefte aan financiering. Zie hiervoor paragraaf Financiering en beleggingen. Dee inzet van financieringsmiddelen brengt rentelasten of baten met zich mee. In 2012 hebben Provinciale Staten de nota Waarderen, activeren en afschrijven vaste activa vastgesteld. In deze nota wordt ook uitgegaan van een vereenvoudiging in de raming en verantwoording van rentekosten. Dit betekent dat rentelasten en rentebaten buiten de inhoudelijke programma s worden gehouden en dat de werkelijk te betalen en te ontvangen rente in programma10 wordt verantwoord. Rentelasten en baten worden niet doorbelast. Dit heeft geen budgettaire gevolgen. Rentetoerekening aan reserves, voorzieningen en overlopende passiva vindt slechts plaats waarbij dat door derden verplicht is gesteld. Conform de nota Uitvoering Begroting (Statenvergadering december 2009) wordt wel (bouw)rente toegerekend aan lopende investeringsprojecten. Rente toegerekend wordt ook toegerekend aan de natuurgronden die in bezit zijn van de provincie. Wat heeft het gekost? Exploitatie Bedragen x 1.000,- Realisatie 2011 Begroting 2012 na wijziging Rekening 2012 Verschil begroting en rekening Baten Rentetoerekening vaste activa Totaal baten

214 Toelichting De hogere rentetoerekening heeft betrekking op het investeringskrediet gronden. De verwachte verkoop van gronden is lager uitgevallen dan geraamd Overige algemene dekkingsmiddelen In onderstaand overzicht is een specificatie van de overige algemene dekkingsmiddelen opgenomen. Wat heeft het gekost? Exploitatie Bedragen x 1.000,- Begroting 2012 Realisatie 2012 Saldo Baten - - Mutaties kostenplaatsen via reserves Overboeking decentralisatie uitkering Waddenfonds naar overlopende passivapost - - Reserve NUON besteedbaar deel OP NUON overige baten Totaal Baten Lasten - Mutaties kostenplaatsen via reserves Stelpost nominaal Budget voormalig personeel OP NUON overige lasten Voorwaardelijke budgetten PS: Implementatie WABO Sportstad Heerenveen RSP REP Provinciefonds Nog te verdelen bedrijfsvoeringkosten Totaal Lasten Resultaat voor mutatie reserves Mutatie reserves Resultaat na mutatie reserves Baten De mutatie kostenplaatsen via reserves betreft de tijdelijke budgetten bij de bedrijfsvoering. Het verschil met dezelfde post aan de lastenkant betreft de vrijval bij de tijdelijke budgetten bedrijfsvoering. Lasten De salarisuitbetaling aan voormalig personeel is ,- lager uitgevallen dan begroot. Vanaf 2013 wordt de raming naar beneden bijgesteld. Bij de afronding van de jaarrekening bleek dat er nog een bedrag aan bedrijfsvoering verdeeld had moeten worden over de programma s. Dit bedrag van ,- is nu in dit programma verantwoord. Als voorwaardelijke budgetten waren in de programma 10 nog de budgetten voor de implementatie WABO en het project Sportstad Heerenveen opgenomen. Beide budgetten zijn vrijgevallen. Het opgenomen budget voor RSP REP is via de jaarovergang tijdelijke budgetten gereserveerd voor besteding in

215 10.8 Onvoorzien Wat heeft het gekost? Exploitatie Bedragen x 1.000,- Realisatie 2011 Begroting 2012 na wijziging Rekening 2012 Verschil begroting en rekening Baten Dubieuze debiteuren Fryslan marketing Crediteuren vrijval Reserve EHS opheffing Bijdrage Nieuw Stroomland Opheffen bankrekening Verkoop activa Totaal baten Lasten Dubieuze debiteuren Fryslan marketing Westergo Crediteuren vrijval Verkoop activa Totaal lasten Resultaat voor mutatie reserves Mutatie reserves Resultaat na mutatie reserves Toelichting In de tabel is de opbouw van de post onvoorzien aangegeven. Het betreft hier vooral de afwikkeling van Fryslân Marketing en de afboeking van het provinciale aandeel in de cvbv Westergo. In 2012 is de reserve EHS bij de herziening van programma 5 als gevolg van het bestuursakkoord natuur. Het restantbedrag is aan de post onvoorzien toegevoegd. Bij de afwikkeling van de crediteurenpost zijn bedragen vrijgevallen. Voor zover dit eindige tijdelijke of structurele budgetten betreft vloeien deze naar de post onvoorzien. 213

216 214

217 Paragrafen 215

218 216

219 2.1 Paragraaf 1 Provinciale heffingen De provincie heeft verschillende inkomstenbronnen. Eén van die bronnen is de provinciale heffingen. Hieronder verstaan we, in afnemende volgorde van omvang: 1. Opcenten op de motorrijtuigenbelasting (houderschapsbelasting motorvoertuigen). 2. Grondwaterbelasting. 3. Leges. 1 Opcenten motorrijtuigenbelasting Jaarlijks stelt het rijk het maximaal toegestane niveau van de opcenten op de motorrijtuigenbelasting vast. Dit wettelijke maximum gaat in op 1 januari van het volgende belastingjaar. Het verschil tussen dit maximaal mogelijke tarief en het feitelijk door de provincie gehanteerde tarief voor de opcenten bepaalt de zogenoemde vrije ruimte. Dit is de zogenoemde onbenutte (belasting)capaciteit die de provincie heeft voor de verhoging van haar inkomsten. Deze onbenutte belastingcapaciteit behoort tot de beschikbare weerstandscapaciteit. Zie hiervoor paragraaf 2 Weerstandsvermogen. Opcenten motorrijtuigenbelasting in punten Heffing voorgaand jaar 83,0 84,9 86,6 90,3 94,1 Jaarlijkse inflatiecorrectie 1,9 1,7 1,7 1,8 1,9 (Decembernota 2003) Centrale As (nog te bevestigen) 2,0 2,0 Totaal heffing 84,9 86,6 90,3 94,1 96,0 Wettelijk maximum 105,0 n.n.b. n.n.b. n.n.b. n.n.b. 217

220 Provinciale opcenten In onderstaande grafiek wordt de ontwikkeling van de punten voor de jaren 2011, 2012 en 2013 weergegeven, evenals het gemiddelde niveau van de opcenten van alle provincies. De provincie Fryslân zit iets hoger dan het landelijk gemiddelde. Dit heeft te maken met het feit dat niet alle provincies hun opcenten jaarlijks indexeren. 140,0 Provinciale opcenten 120,0 119,4 105,0 105,0 aantal opcenten 100,0 80,0 60,0 40,0 83,0 84,9 86,6 79,1 79,8 80,5 20,0 0, jaar opc. Fryslân gem. 12 prov wettelijk toegestaan Opbrengsten 2012 (bedragen x 1 mln.) Begroot Realisatie Verschil Opbrengst De lagere opbrengst is een landelijke tendens die twee oorzaken heeft. Het aantal zuinige auto s, waarvoor geen motorrijtuigenbelasting hoeft te worden betaald neemt toe. Daarnaast neemt het gewicht van de auto s af, waardoor de opbrengst per punt lager wordt. In onderstaande tabel is de opbouw van zowel de raming als de realisatie opgenomen. Begroting 2012 Realisatie 2012 Gemiddelde opbrengst per punt Groei wagenpark 0,0% 0,05% Zuinige auto s (geen MRB) Onbenutte belastingcapaciteit 2012 De onbenutte belastingcapaciteit bedraagt in 2012, uitgaande van het wettelijk maximum van 2012, 20,1 punten (105-84,9 punten). Eén punt verhoging komt in 2012 overeen 218

221 met ,-. De onbenutte belastingcapaciteit in 2012 bedraagt daarmee 13,9 mln. 2 Grondwaterbelasting Op het onttrekken van grondwater wordt een heffing geheven. Deze bevoegdheid is toegekend aan de provincies op basis van artikel 48 van de Grondwaterwet. Het Waterschap verzorgt de uitvoering. De opbrengst wordt door de provincie verantwoord. De wet en de daarop gebaseerde Algemene Maatregel van Bestuur geven nauwkeurig aan waaraan de opbrengst van de heffing mag worden besteed. Dit is beperkt tot onderzoek dat verband houdt met grondwaterbeheer en activiteiten die noodzakelijk zijn om schade als gevolg van grondwaterwinning te kunnen onderzoeken, te bepalen, vast te stellen en uit te betalen. De provinciale verordening op de heffing en invoering van de grondwaterheffing bepaalt de omvang van de heffing. Deze heffing bedraagt ruim 1,1 eurocent per m³ gewonnen grondwater voor heffingsplichtige onttrekkers. De baten uit de grondwaterbelasting waren begroot op ,-. De opbrengst bedroeg in ,-. 3 Leges In december 2009 hebben Provinciale Staten de nota Actualisatie legesverordening vastgesteld. In deze nota staat het beleid over de provinciale leges. Legesinkomsten 2012 bedragen x 1.000,- Programma Onderdeel Begroot Realisatie Verschil 2 Wegen algemeen Grondwaterwet Ontgrondingen Wabo Wadlopen Totaal Toelichting De ontvangen leges voor de Wabo zijn aanzienlijk lager. Het aantal aanvragen om een omgevingsvergunning is niet zoveel kleiner, maar het aantal aanvragen met een bouwdeel is veel kleiner dan geraamd. Aangezien alleen over dit bouwdeel leges mogen worden geheven, vallen de inkomsten lager uit dan voorzien. Overigens zijn de begrote kosten voor de Wabo ook lager uitgevallen door een zeer beperkte besteding van het budget dat bestemd was voor de inschakeling van externe expertise voor deze bouwonderdelen. Bij de behandeling van de nota Actualisatie legesverordening wordt de begroting hierop aangepast. Naar verwachting wordt deze nota in de Statenvergadering van 24 april 2013 behandeld. 219

222 2.2 Paragraaf 2 Weerstandsvermogen Het weerstandsvermogen is een maatstaf om te beoordelen of de provincie in staat is om nadelige gevolgen van risico s op te vangen. Dit zonder dat daarbij de continuïteit van de uitvoering van taken in gevaar komt dan wel dat het beleid moet worden gewijzigd. Het weerstandsvermogen is afhankelijk van de benodigde weerstandscapaciteit en de beschikbare weerstandscapaciteit. In een schema is dit als volgt weer te geven: Bekende risico s Beschikbare middelen Benodigde weerstandscapaciteit Beschikbare weerstandscapaciteit Weerstandsvermogen Op 28 november 2012 is de herziene Nota Weerstandsvermogen door Provinciale Staten vastgesteld. In deze nota is het beleid rond weerstandsvermogen geformuleerd. De nota geeft de methodiek en berekeningswijze van de afzonderlijke delen van het weerstandsvermogen aan, evenals de norm voor het gewenste niveau van het weerstandsvermogen. Hieronder komen de beschikbare en de benodigde weerstandscapaciteit aan de orde. Tot slot worden de risico s behandeld. 1 Beschikbare weerstandscapaciteit De beschikbare weerstandscapaciteit is de optelsom van alle elementen uit de provinciale financiële huishouding die daadwerkelijk kunnen worden ingezet om onvoorziene niet begrote kosten te dekken. Deze elementen behoren alleen tot de weerstandscapaciteit als hierdoor de continuïteit van het bestaande beleid niet wordt aangetast. Bovendien mag er niet al een bestemming aan gegeven zijn. Tot de beschikbare weerstandscapaciteit worden gerekend: de reserves waar geen claim op rust, ofwel reserves ná verwerking van vastgestelde beleidsverplichtingen; stille reserves; gelet op de aard van deze reserves worden deze bij voorbaat niet gekwantificeerd maar als p.m.-post opgenomen; de onbenutte belastingcapaciteit. Het laatste onderdeel wordt vanwege het structurele karakter tweemaal meegeteld in de berekening van de beschikbare weerstandscapaciteit. Dit twee keer mee tellen sluit aan bij de kwantificering van risico s met structurele gevolgen, conform de nota Weerstandsvermogen. 220

223 2 Benodigde weerstandscapaciteit De benodigde weerstandscapaciteit is de optelsom van alle risico s waarvoor geen maatregelen zijn getroffen en die van materiële betekenis kunnen zijn voor de financiële positie. Een risico heeft voor de provincie een materiële betekenis als deze meer bedraagt dan ,-. Dit lijkt een laag bedrag, maar moet gezien worden als een grens om een risico te identificeren. De risico s die relevant zijn voor het bepalen van de benodigde weerstandscapaciteit kunnen die niet op andere wijze worden ondervangen. Hiertoe behoren niet de reguliere risico s, ofwel de risico s die zich regelmatig voordoen en die meestal vrij goed meetbaar zijn. Hiervoor kunnen verzekeringen worden afgesloten of voorzieningen worden gevormd. Ook kunnen met beheersmaatregelen, zoals budgetafspraken en versobering van investeringsprojecten bij stijgende prijzen, risico s worden beperkt. Voor de bepaling van de benodigde weerstandscapaciteit is dan ook het nettorisico van toepassing, ofwel het risico s na aftrek van voorzieningen, beheersingsmaatregelen, enz. Deze risico s worden zo goed mogelijk gekwantificeerd. Zie hiervoor onderdeel vijf van deze paragraaf. Omdat risico s per definitie moeilijk zijn te kwantificeren moet bedacht worden dat het om grove schattingen gaat. Bij het kwantificeren wordt onderscheid gemaakt tussen risico s met eenmalige gevolgen en risico s met structurele gevolgen. Voor de bepaling van de verwachte impact van een risico met een structureel gevolg, wordt een tijdsperspectief aangehouden van twee jaar: dit risico wordt vermenigvuldigd met de factor twee. Binnen een reactietijd van twee jaar moet door middel van bijsturen, en/of aanpassing van het beleid, het risico geminimaliseerd kunnen worden dan wel opgevangen binnen de (reguliere) exploitatie. De verwachte impact van de incidentele en structurele risico s wordt berekend door het nettorisico te vermenigvuldigen met de kans dat het risico zich zal voordoen. Deze kans is eveneens een grove schatting. Stresstest Bij de actualisatie van de nota weerstandsvermogen is voor het eerst een zogenoemde stresstest opgenomen voor de begroting Het resultaat van het sombere scenario in de stresstest wordt meegenomen in de berekening van de benodigde weerstandscapaciteit. De stresstest wordt bij het opstellen van de kadernota en de begroting jaarlijks herzien. Hieronder volgt een overzicht van de benodigde weerstandscapaciteit. De benodigde weerstandscapaciteit uit de begroting 2013 is geactualiseerd voor de jaarrekening Benodigde weerstandscapaciteit (Bedragen x 1 mln.) Progr. Netto Omschrijving risico s risico (in ) kans % 2 Voorbereidingskosten grote projecten % Besluit financiële zekerheid % Repressieve handhaving % Onvoldoende overheidstoezicht % Vergunningverlening en toezicht % Leader % Stoomtrein Sneek % Verstrekte leningen, borgstellingen en % deelnemingen Div Verbonden partijen % Div Juridische procedures diverse % Bedrag (in ), afronding op tallen Incidenteel Structureel

224 Progr. Omschrijving risico s programma s Netto risico (in ) kans % Bedrag (in ), afronding op tallen Subtotaal risico s Stresstest begroting Benodigde weerstandscapaciteit Toelichting De risico s worden toegelicht in onderdeel 5. Als er sprake is van mutaties op de gepresenteerde risico s ten opzichte van de benodigde weerstandscapaciteit in de begroting 2013, wordt dit in onderdeel 4 toegelicht. 3 Beschikbare weerstandscapaciteit Hieronder volgt een overzicht van de beschikbare weerstandscapaciteit ten opzichte van weerstandscapaciteit zoals berekend in de begroting Beschikbare weerstandscapaciteit (bedragen x 1 mln.) Type beschikbare weerstandscapaciteit Reserves (stand gebaseerd op transactiebasis 1 ) Algemene reserve, basisreserve Algemene reserve, vrij aanwendbaar (VAR) Bestemmingsreserves Rekeningresultaat 2012 Reserve Nuon (niet besteedbaar deel) Stille reserves Onbenutte belastingcapaciteit (2 x 13,9 mln.) (begroting 2013) 8,8 56,2 137, ,6 0 26, (jaarrekening 2012) 9,3 55,8 143, ,5 0 27,8 Totaal beschikbare weerstandscapaciteit 1.246, ,0 1 Betreft stand ná verwerking vastgestelde beleidsverplichtingen Reserves De reserves van de provincie Fryslân bedragen per 31 december mln. Er rusten op deze reserves echter vastgestelde beleidsverplichtingen: verplichtingen die vastgesteld door Provinciale Staten via begrotingen en begrotingswijzigingen. Voor de bepaling of de reserves in aanmerking komen voor de beschikbare weerstandscapaciteit moeten deze verplichtingen in mindering worden gebracht op de stand van de reserve. Daardoor resteert een bedrag mln. Stille reserves Stille reserves zijn de meerwaarden van direct verkoopbare activa, waarvan de verkoopwaarde hoger is dan de boekwaarde. Bij de provincie Fryslân gaat het om een stille reserves op de dienstwoningen en op de deelnemingen. Naast enkele kleine deelnemingen zijn het aandeelhouderschap van Alliander en Vitens onze grootste deelnemingen. Stille reserves kunnen slechts deel uitmaken van de beschikbare weerstandscapaciteit als het betreffende activum op korte termijn (binnen één jaar) verkoopbaar is én verkoop de taakuitoefening van de provincie niet aantast. 222

225 De stille reserves worden bij voorbaat niet gekwantificeerd. Mocht de beschikbare weerstandscapaciteit niet toereikend zijn om de risico s op te vangen, dan worden de stille reserves wél betrokken om de afweging te maken of de beschikbare weerstandscapaciteit moet worden aangevuld. Onbenutte belastingcapaciteit Jaarlijks stelt het rijk het maximaal toegestane niveau van de opcenten op de motorrijtuigenbelasting vast. Dit wettelijke maximum gaat in op 1 januari van het volgende belastingjaar. Het verschil tussen het maximaal mogelijke tarief en het feitelijk door de provincie gehanteerde tarief voor de opcenten, bepaalt de vrije of onbenutte belastingscapaciteit. Zie hiervoor ook paragraaf 1 Provinciale heffingen. Deze onbenutte belastingcapaciteit is structureel, immers ieder jaar doet deze potentiële opbrengst zich in beginsel voor. Dit in tegenstelling tot een reserve, deze is na aanwending verdwenen. Daarom wordt deze opbrengst tweemaal meegesteld voor het bepalen van de beschikbare weerstandscapaciteit. Samenvatting Weerstandsvermogen bedragen * Benodigde weerstandscapaciteit (A) Beschikbare weerstandscapaciteit (B) Begroting 2013 Jaarstukken Weerstandsvermogen B/A Weerstandsvermogen B A Weerstandsvermogen exclusief onbenutte belastingcapaciteit (C) Weerstandsvermogen C/A Weerstandsvermogen C A 9, , , , Conclusie Het weerstandsvermogen van de provincie is toereikend: de beschikbare weerstandscapaciteit is groter dan de benodigde weerstandscapaciteit. 4 Mutaties risico s Hieronder staan de mutaties ten opzichte van de risico s zoals gepresenteerd in de begroting Vervallen risico s Grondwatersanering Heerenveen Juridische procedures Noordwest Tangent Aquaduct Gewijzigde risico s Verstrekte leningen, borgstellingen en deelnemingen Nazorg stortplaatsen en Stortplaats Ouwsterhaule zijn opgenomen in paragraaf 5 Verbonden partijen 223

226 5 De risico s Hieronder wordt een toelichting gegeven op de risico s. Actuele risico s Omschrijving Programma Bedrag en kanspercentage Voorbereidingskosten infrastructurele projecten Het gaat hier om het risico dat bij infrastructurele projecten voorbereidingskosten worden gemaakt met de intentie deze te activeren. Het is echter denkbaar dat wel voorbereidingskosten worden gemaakt maar de kosten niet geactiveerd kunnen worden in verband met het uiteindelijk niet doorgaan van een betreffend project. De eerder gemaakte voorbereidingskosten zullen in het betreffend jaar alsnog in één keer ten laste van de exploitatie moeten worden gebracht. Ondanks dat dit een risico is dat op zich geen extra kosten met zich meebrengt omdat de kosten uitsluitend naar voren worden gehaald (immers anders via afschrijvingskosten uitgespreid over de jaren), wordt dit risico wel benoemd en gekwantificeerd. Dit aangezien de exploitatie in enig jaar zwaar belast kan worden. Besluit financiële zekerheid De provincie verleent in het kader van de Wabo vergunningen aan onder andere bedrijven die afval bewerken, verwerken en/of opslaan. Vanwege intrekking van het Besluit financiële zekerheid milieubeheer kan de provincie geen dekking meer eisen voor financiële risico s die voortvloeien uit Wabo-vergunningverlening aan bedrijven. Repressieve handhaving Op grond van een aantal milieuwetten is de provincie verantwoordelijk voor handhaving bij bepaalde categorieën van inrichtingen. Bij deze handhaving is incidenteel bestuursdwang nodig zonder dat financiële verrekening is verzekerd. Onvoldoende overheidstoezicht Sinds de vuurwerkramp in Enschede en de cafébrand in Volendam staat onvoldoende overheidstoezicht in de belangstelling. Ook de strafrechtelijke immuniteit van de overheid staat ter discussie. Thans ligt bij de Eerste Kamer een voorstel om de strafrechtelijke immuniteit van betrokken bestuursorganen en ambtenaren op te heffen. Hoewel bedrijven en saneerders zelf verantwoordelijk zijn en blijven voor het voldoen aan de betreffende milieuregelgeving, kan de provincie te maken krijgen met claims uit gesteld onvoldoende toezicht. Uit jurisprudentie blijkt dat de overheid aansprakelijk is indien zij in strijd met algemene beginselen van behoorlijk bestuur niet adequaat reageert op aan hen bekende ernstige en acute gevaren. De kans op niet adequaat optreden wordt ingeschat op 4%. Vergunningverlening & toezicht Bij vergunningverlening bestaan er risico s dat er onterecht (dan wel onvolledig, niet doelmatig of niet tijdig) vergunningen e.d. (o.a. Wabo, ontgrondingen, vuurwerk en luchtvaart) worden verleend, gewijzigd of geweigerd. Bij bodemverontreinigingen bestaat het risico dat een onjuiste beschikking omtrent een verontreinigingssituatie en/of saneringsplan wordt afgegeven. Daarnaast kunnen er financiële gevolgen voor bedrijven of derden ontstaan als gevolg van termijnoverschrijdingen bij het aanvragen van 224 Verkeer en vervoer Min. 1 mln. Max. 10 mln. Kans: 25% Milieu Min ,- Max. 70 mln. Kans: 2% Milieu Min ,- Max. 10 mln. Kans: 2% Milieu Min ,- Max. 70 mln. Kans: 4% Milieu Min ,- Max. 70 mln. Kans: 1%

227 Omschrijving Programma Bedrag en kanspercentage vergunningen waar de provincie aansprakelijk voor kan worden gesteld. Ook kan bijvoorbeeld gedacht worden aan financiële gevolgen van het niet correct tot stand komen van een handhavingsbesluit of rechtsongelijkheid bij toezicht. Leader+ Het LEADER+ programma Noord-Nederland, ingediend door SNN en waarvan de uitvoering is verlengd tot medio 2009, omvat acht LEADER+ gebieden. Voor vier gebieden bleek een zeer bescheiden aanpassing van de gebiedsbegrenzing noodzakelijk. Deze gebiedsbegrenzing maakt deel uit van de afzonderlijke ontwikkelingsstrategieën voor de LEADER+ gebieden. De van toepassing zijnde EU-regels boden geen kant-en-klare procedurevoorschriften om de gebiedsbegrenzing te kunnen aanpassen. Er is op een zorgvuldige wijze een oplossing gezocht en gerealiseerd. Deze is kenbaar gemaakt aan het ministerie van LNV. Voor NW-Fryslân is gekozen om de dorpskern van Makkum buiten het LEADER+ gebied te houden. Voor Lauwersland zijn de nieuwbouwwijken van Dokkum uit het werkgebied gelicht. Er is een risico, zij het dat dit zeer beperkt wordt geacht, dat in de toekomst een geschil ontstaat tussen de Europese Commissie en SNN over de vraag of de voorschriften voor selectie en vaststelling van de LEADER+ gebieden, voldoende juist zijn geïnterpreteerd. Dit risico is expliciet benoemd bij de besluitvorming over de beschreven oplossing. De besluitvorming van de Europese Commissie wordt binnenkort verwacht. Grond voor grond principe In het natuurakkoord Bleker is opgenomen dat het rijk grond beschikbaar stelt voor verkoop ter dekking van de reeds aangegane verplichtingen voor verwerving en inrichting EHS door de provincie binnen het ILG. Deze verplichtingen bedragen 22,5 mln. en naar verwachting zal de verkoop van rijksgronden onvoldoende zijn om deze uitgaven te dekken. In november 2012 is een voorfinancieringsfaciliteit in het leven geroepen. Deze dient in 10 jaar afgelost te worden ten laste van de grondverkopen danwel de exploitatie binnen programma 5. Wanneer dit niet mogelijk blijkt, zal een nieuw voorstel aan PS worden voorgelegd. Europese programma s Overcommittering EFRO/EZ, Kompas en Interreg. Het is een bekend verschijnsel dat de bedragen uit een subsidieaanvraag van een project hoger zijn dan de bedragen uit het afrekeningsverzoek. Dit leidt dan tot vrijval van cofinancieringsmiddelen. Om te voorkomen dat externe middelen terugvloeien, i.c. KoersNoord en OP EFRO-middelen, wordt zowel door het SNN als door de provincie tot overcommittering van de beschikbare middelen overgegaan. In de loop der jaren zijn ervaringscijfers beschikbaar gekomen (10 tot 15% vrijval). De provincie blijft met de gepleegde overcommittering van 10% beneden dat percentage. Daarom is er geen sprake van een risico. De vrijval, die ontstaat bij de eindafrekening van de projecten wordt aangewend ter dekking van de overcommitteringsruimte Stoomtrein Sneek Het in opdracht van de gemeente, Rabobank en provincie uitgevoerde onderzoek door Deloitte heeft opgeleverd dat door de grote rente- en afschrijvingslast een positieve 225 Landelijk gebied Landelijk gebied Economie, toerisme en recreatie Economie, toerisme en recreatie 1 mln. Kans: 5% p.m. p.m. 2,1 mln. Kans: 90%

228 Omschrijving Programma Bedrag en kanspercentage exploitatie van de stoomtrein in zijn huidige vorm niet haalbaar is. In november 2011 is het faillissement uitgesproken van de stichtingen die de trein gingen exploiteren. Op initiatief van de gemeente Súdwest- Fryslân is onderzocht of in afgeslankte vorm een doorstart met een gedeelte van de bestaande boedel nog mogelijk is. Gebleken is dat de tekorten zo groot zijn dat een doorstart alleen mogelijk is met een forse overheidsbijdrage, die er niet komt. De curator is daar van in kennis gesteld zodat hij het faillissement kan afwikkelen. Gemeente en provincie hebben onderzoeksbureau ZKA gevraagd onderzoek te doen naar de mogelijkheden na afwikkeling van het faillissement. Het ZKA-rapport heeft de conclusies bevestigd en aangegeven dat er alleen een positief exploitatieresultaat te verwachten is bij een vereenvoudigde opzet als er wordt samengewerkt met Arriva. Arriva is gevraagd hier op te reageren en zal dat naar verwachting begin 2013 doen. Tot die tijd liggen de werkzaamheden van prorail stil Verstrekte leningen, borgstellingen en deelnemingen Wanneer de begunstigde van een borgstelling of de ontvanger van een verstrekte geldlening niet aan zijn verplichtingen voldoet, komen de eventuele lasten voor de provincie. De deelnemingen en verstrekte geldleningen zijn van dien aard dat het risico gering is. Voor die enkele keer dat de provincie naar eigen inschatting wel enig risico loopt, is een voorziening getroffen. Voor de borgstellingen wordt een marginaal risico aangehouden van het restantbedrag dat per balansdatum resteert. Per 31 december 2012 stond de provincie borg voor 1,9 mln. aan leningen. Verbonden partijen In de paragraaf Verbonden partijen is aangegeven welk risico wij lopen. Juridische procedures Hieronder vallen de nog lopende juridische procedures van derden tegen de provincie. Gelet op de onderliggende risico s komt het risicopercentage uit op gemiddeld afgerond 72% EMU- saldo In de concept wet hof is opgenomen dat er sancties opgelegd kunnen worden aan de decentrale overheden wanneer die het EMU saldo overschrijden. In het onderhandelaarsakkoord wat begin januari is gesloten tussen Rijk, IPO, VNG en UvW is afgesproken dat hiervan tot 2017 geen sprake zal zijn. Algemene dekkingsmiddelen Diverse programma s Diverse programma s Algemene dekkingsmiddelen Min. 0,3 mln.*) Max. 0,8 mln. *) kleinste bedrag gewaarborgde lening Kans: 1% ,- Kans: 50% ,- Kans: 63% n.v.t. 226

229 2.3 Paragraaf 3 Onderhoud kapitaalgoederen In deze paragraaf wordt verslag gedaan van het gevoerde beleid voor het onderhoud en beheer van kapitaalgoederen. Deze paragraaf kan beschouwd worden als een nadere toelichting op beleidsprogramma 2 Verkeer en vervoer. Tot de kapitaalgoederen behoren de gebouwen, de opstallen en de infrastructuur. Bij de infrastructuur gaat het om wegen, vaarwegen en kunstwerken, inclusief bijbehorende voorzieningen zoals het groen. Onder kunstwerken verstaan we hier onder andere bruggen, sluizen en aquaducten. 1 Onderhoud infrastructuur Het onderhoud is volgens de gangbare normen en regelgeving uitgevoerd, in het bijzonder het op 7 november 2007 door Provinciale Staten vastgestelde scenario 1 uit de nota Strategisch onderhoudsbeleid provinciale infrastructuur. Hierin is de kwaliteit van het onderhoud omschreven in termen van te leveren prestatie. Deze prestaties zijn gekoppeld aan de doelen van de beleidsprogramma s. De prestaties worden gemeten en gemonitoord. Uitgangspunt voor het onderhoud is de economische doelmatigheid en de continuïteit van de kapitaalgoederen. Deze kapitaalgoederen of voorzieningen zijn redelijk comfortabel voor de gebruiker; enige slijtage, kleine schades en reparaties mag zichtbaar zijn. Onderhoudsmaatregelen worden op basis van inspecties bepaald. Er wordt snel ingegrepen zodra de kwaliteit daalt. Incidenteel en kortdurend mogen er beperkingen zijn voor de gebruiker. Er is incidenteel kans op klachten en gegronde schadeclaims. Bij het plegen van onderhoud wordt - als dit budgettair haalbaar is - ook bijgedragen aan andere beleidsdoelen, zoals bereikbaarheid, beleving, milieu, duurzaamheid, natuur of landschapswaarden. Beheer en onderhoud infrastructuur in 2012 In 2012 is het beheer en het onderhoud van de infrastructuur zoveel mogelijk uitgevoerd volgens scenario 1 van de nota Strategisch onderhoudsbeleid provinciale infrastructuur. Dure onderhoudsmaatregelen zijn uitgesteld. Het onderhoud is uitgevoerd op basis van inspecties. Voor onderhoud, inclusief gladheidsbestrijding is jaarlijks circa 12 mln. beschikbaar. De beschikbare middelen zijn volledig aangewend. Bij de gladheidsbestrijding is een overschrijding van circa ,- aan de orde. Voor renovatie/vervanging kunstwerken is met ingang van het jaar 2011 door Provinciale Staten voor 20 jaar een bedrag van 8 mln. per jaar beschikbaar. Actualisatie onderhoudsbeleidskader Een geactualiseerd onderhoudsbeleidskader wordt in 2013 aan Provinciale Staten voorgelegd. Centraal hierin staan de kostentransparantie, het technisch in stand houden van het areaal en de consequenties van nieuw beleid. Areaal Hieronder wordt het onderhouden areaal weergegeven in drie productgroepen: wegen, vaarwegen en kunstwerken. Daarin is ook het Prinses Margrietkanaal begrepen: vaarweg Klasse Va. De verwachting is dat het Prinses Margrietkanaal, Vaarweg Klasse Va, uiterlijk per 1 januari 2014 overgaat naar het rijk. 227

230 Wegen Productgroep Wegen Verhardingen Hoeveelheden in m 2 per 1000 m km lengte Stroomweg (regionale hoofdwegennet) Gebiedsontsluitingsweg OV Ontsluitingsweg 29 4 Overige Wegen Vrij liggende Parallelweg Vrij liggende Fietspaden Totaal Vaarwegen Productgroep Vaarwegen CEMT-klasse Va (tevens PVVP recr. klasse) Klasse IV (tevens PVVP recr. klasse) Klasse III (tevens PVVP recr. klasse) Klasse I (tevens PVVP recr. klasse) Klasse 0 en 00 Overig: geen beroepsvaart wel PVVP-classificatie Bodem Hoeveelheden in km lengte m breedte m 2 per m Oevers km lengte 64, ,0 65, ,0 29, ,5 90, ,9 369, ,5 Totaal 619, ,9 Toelichting De aangegeven klassen I t/m Va betreffen vaarwegen in provinciaal beheer met een functie voor de beroepsvaart. Deze zijn geclassificeerd overeenkomstig Europese CEMTnorm. CEMT-klasse Va is in Fryslân de zwaarste beroepsvaartklasse; het betreft hier het Prinses Margrietkanaal. CEMT-klasse IV is van iets lagere orde, enz. Het betreft hier het Van Harinxmakanaal en de zijtakken naar Sneek, Leeuwarden, Drachten en Heerenveen. Deze beroepsvaartvaarwegen hebben ook een functie voor de recreatievaart. In het PVVP zijn deze vaarwegen geclassificeerd, afhankelijk van het belang in de klassen A t/m D. Klasse A is zwaarste klasse. De overige vaarwegen zijn voor de beroepsvaart niet van belang, wel voor de recreatievaart en zijn geclassificeerd in het PVVP. 228

231 Kunstwerken Productgroep Functie Aantal Kunstwerken Wegen Viaduct 5 Fiets-/ Veetunnel 37 Brug vast 94 Brug beweegbaar 55 Duiker/Viaduct 18 Vaarwegen Sluizen 38 Aquaducten 3 2 Onderhoud gebouwen Provinsjehûs Na de oplevering van het nieuwe provinciehuis in 2011 zijn in 2012 geen noemenswaardige problemen naar voren gekomen. Wel wordt er nog gewerkt aan het inregelen van de klimaatinstallatie in het gebouw. Vooralsnog is een onderhoudscontract afgesloten met de bij de bouw betrokken partijen. Na beëindiging wordt dit contract aanbesteed. Voor het grootonderhoud is een voorziening ingesteld. Op basis van ramingen blijkt dat de beschikbare middelen toereikend zijn om het gebouw goed te onderhouden. Hege Hûs Het Hege Hûs is in 2012 overgedragen aan de gemeente Leeuwarden voor de realisatie van de ondergrondse parkeergarage. Omdat er asbest is aangetroffen liep de sloop van het Hege Hûs en daarmee ook de bouw van de parkeergarage vertraging op. Inmiddels is het pand gesloopt. De gemeente heeft aangegeven dat de afgesproken opleverdatum 1 januari 2014 niet meer haalbaar is. De gemeente zal nog een nieuwe opleverdatum aangeven. Totdat de nieuwe parkeervoorziening gereed is wordt gebruik gemaakt van de parkeergarages Hoeksterend en Klanderij. Bedrijfsgebouwen De bedrijfsgebouwen betreffen het kantoor Uitwellingerga en de steunpunten. Er is regulier onderhoud gepleegd aan de bedrijfsgebouwen voor een bedrag van circa ,-. Er is beperkt achterstallig onderhoud. De gebouwen zijn in een aanvaardbare staat van onderhoud. Het duurdere onderhoud en aanpassingen op facilitair gebied zijn uitgesteld. Gedacht kan worden aan het aansluiten van de steunpunten op de glasvezelkabel en het aanpassen van de zoutopslag aan de milieuwetgeving. Een steunpunt in Harlingen is niet meer ingebruik en wordt verkocht. Dienstwoningen De provincie is eigenaresse van 25 (voormalige) dienst- en sluiswachterwoningen. Deze woningen zijn verhuurd. Waar mogelijk worden deze woningen verkocht aan zittende huurders of derden zodra de huurders vertrekken. Een aantal woningen heeft echter een zodanige verwevenheid met de kunstwerken dat deze niet verkocht kunnen worden. Bovendien is aan een aantal woningen een cultuurhistorische waarde toegekend. In 2012 is de voormalige woning aan de Nitterswei in Lauwersyl verkocht. Daarnaast worden voorbereidingen getroffen om de woning in Mildam te verkopen. Na afronden van het grondverbeteringtraject wordt de woning verkocht. Er is zodanig regulier onderhoud gepleegd dat de woningen voldoen aan wettelijke eisen. Dit betekent dat de kwaliteit van deze (oudere) woningen naar redelijkheid en billijkheid 229

232 voldoet aan de hedendaagse eisen. Er is geen achterstallig onderhoud en de gebouwen zijn in goede staat van onderhoud. De mate van onderhoud is afgestemd op goed huismeesterschap en representativiteit. De onderhoudskosten zijn grotendeels gedekt door de huuropbrengsten. De woningen hebben geen boekwaarde. Met het regulier onderhoud was een bedrag van circa ,- gemoeid. Afschrijvingsbeleid Het afschrijvingsbeleid is vastgelegd in de nota s Waarderen, Activeren en Afschrijven (PS 19 december 2012), Afschrijvingen Bouwurk (PS 16 november 2008) en Strategisch onderhoud provinciale infrastructuur (PS februari 2006 en 7 november 2007). Bouwurk was de werknaam voor het nieuwe provinsjehûs in aanbouw. Uitgangspunt voor de afschrijvingsduur is de functionele levensduur van het kapitaalgoed: de periode waarin het kapitaalgoed bij normaal onderhoud zijn functie behoudt. Waar gekozen is voor een langere functionele levensduur, is rekening gehouden met een groter beslag op onderhoudsmiddelen. In de nota Waarderen, Activeren en Afschrijven (PS 19 december 2012) is het beleid vastgesteld voor de waardering, activering, afschrijving en rentetoerekening aan vaste activa. 230

233 2.4 Paragraaf 4 Financiering en beleggingen Deze paragraaf gaat over het beheer van de financiële middelen: treasury. Het gaat hier om daadwerkelijke ontvangsten en uitgaven, d.w.z. om geldstromen. Dit in tegenstelling tot de lasten en baten zoals verantwoord in de jaarrekening. De kaders voor het beheer van de financiële middelen worden gevormd door de Uitvoeringsregeling Treasury en de wet Financiering decentrale overheden (Fido). De Uitvoeringsregeling Treasury omvat kaders en richtlijnen voor risicobeheer, financiering, werkkapitaalbeheer, rapportage en verantwoording, bevoegdheden en controles. 1 Financieringssaldo Het saldo aan liquide middelen bedroeg begin ,3 mln. positief. De eerste helft van 2012 daalde de liquiditeit, maar medio 2012 zijn er enkele grote ontvangsten geweest. Een deel van deze middelen is toegevoegd aan het belegde vermogen. Op 31 december 2012 bedroeg het saldo aan liquide middelen 62,8 mln. positief. x Verloop liquiditeit provincie Fryslân jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec 2 Financiering en beleggingen Omvang De omvang van de beleggingsportefeuille bedraagt per eind mln. (op basis van marktwaarde.) Door de toevoeging van extra vermogen en de opgelopen marktwaarde steeg de omvang van het vermogen gedurende het jaar met ruim 260 mln. Rendement Er is in 2012 een rendement van 31,3 mln. behaald op het belegde vermogen. Dat is 6 mln. meer dan begroot. Het hogere rendement is behaald door de positieve resultaten op een aantal tussentijdse verkopen. Met het extra rendement van 6 mln. is een egalisatiereserve gevormd. Deze reserve wordt gebruikt om de negatieve gevolgen van het verplicht schatkistbankieren mee op te vangen. De rentebaten op de kortlopende uitzettingen bedragen voor ,1 mln. De rentelasten bedragen 0,1 mln. 231

234 Samenstelling beleggingsportefeuille eind 2011 en eind Samenstelling portefeuille 31/12/ /12/2012 Staatsobligaties 33,3% 44,9% Supranationale obligaties 15,4% 30,5% Staatsgegarandeerde obligaties 14,2% 6,6% Covered obligaties financiële instellingen 11,5% 5,0% Obligaties financiële instellingen 25,6% 13,0% Totaal 100,0% 100,0% Verdeling naar rating 31/12/ /12/2012 AAA 78,2% 74,7% AA 14,7% 21,7% A 6,7% 3,3% BB 0,5% 0,3% Totaal 100,0% 100,0% Verdeling naar landen 31/12/ /12/2012 België 1,0% 0,8% Denemarken 0,0% 0,6% Duitsland 12,1% 4,4% Finland 3,4% 5,5% Frankrijk 20,9% 7,4% Luxemburg 0,0% 1,3% Nederland 21,7% 33,3% Noorwegen 0,5% 0,3% Oostenrijk 11,5% 10,0% Spanje 1,3% 0,0% Supranationaal 18,7% 30,5% Verenigd Koninkrijk 6,5% 4,2% Zweden 2,5% 1,7% Totaal 100,0% 100,0% 31/12/ /12/2012 Marktwaarde portefeuille (incl. opgelopen rente) 659 mln. 921 mln. Boekwaarde portefeuille (o.b.v. geamortiseerde kostprijs) 620 mln. 827 mln. Totale rendement 20,2 mln. 31,3 mln. Couponrendement 3,8% 3,5% Couponrendement na afschrijving 3,2% 2,9% Duration (rentegevoeligheid) 5,4 jaar 6,9 jaar 232

235 Vermogensontwikkeling In 2009 is de eerste tranche van 562 mln. van de verkoop van de Nuon Energyaandelen uitgekeerd. Hiervan is 500 mln. belegd via twee professionele vermogensbeheerders. Medio 2011 heeft de uitbetaling van de tweede tranche van 187 mln., plaatsgevonden. Hiervan is 120 mln. toegevoegd aan het belegde vermogen en is 67 mln. gebruikt voor de aanvulling van de liquiditeit. In 2013 en 2015 volgen de uitbetalingen van de derde en vierde tranche, respectievelijk 187 en 252 mln. De provincie heeft in 2012 ruim 125 mln. aan extra middelen ontvangen. Mede hierdoor was er voldoende ruimte binnen de liquide middelen om 180 mln. aan het belegde vermogen toe te voegen. In 2012 zijn geen financieringen aangetrokken en overtollige liquiditeiten zijn zoveel mogelijk op een hoogrentende spaarrekening gezet. Vermogensbeheer Het vermogensbeheer is ondergebracht bij twee professionele vermogensbeheerders die elk circa de helft van het vermogen beleggen volgens een strikt mandaat. Als gevolg van de toegenomen onrust op de financiële markten is er op dit moment een ingeperkt mandaat van kracht. Volgens dit mandaat mogen alleen obligaties worden aangekocht van landen en supranationale instellingen met een AAA-rating; de hoogst mogelijke kredietwaardigheid. 3 Financiële markten De recessie had ook in 2012 een neerwaarts effect op de geldmarkt- en kapitaalmarktrente. Dit heeft voor de provincie negatieve gevolgen voor de rendementen op het belegde vermogen en de rentevergoeding op de overtollige liquiditeiten. Geldmarktrente Door de aanhoudende schuldenproblemen in de perifere landen en de negatieve effecten ervan op de financiële sector, heeft de ECB medio vorig jaar de Refirente met een kwart procent verlaagd tot 0,75%. Mede hierdoor en door de onbeperkte beschikbaarstelling van kapitaal is de kortlopende rente gedaald tot historisch lage niveaus. De rentevergoeding voor de provincie is gebaseerd op de gemiddelde Euribor van één maand en deze daalde gedurende het jaar van 1,0% tot 0,1%. Kapitaalmarktrente Door de aanhoudende schuldencrisis is er sprake van een enorme kapitaalvlucht naar staatsobligaties van de meest veilige Europese landen, waaronder Nederland. Dit heeft geleid tot verder dalende kapitaalmarktrentes. De Nederlandse kapitaalmarktrente (10 jaar) daalde in 2012 van 2,2% naar 1,5%. Indien de rust op de financiële markten terugkeert, kunnen de kapitaalmarktrentes weer stijgen. Voor 2013 worden nog lage renteniveaus verwacht, zowel voor de geldmarkt als de kapitaalmarkt. 233

236 3,5% Ontwikkeling geld- en kapitaalmarktrente ,0% 2,5% 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec langlopend (NL-staat 10 jaar) kortlopend (Euribor 1 maand) 4 Risicobeheer treasury De meest belangrijke risico s op gebied van treasurymanagement voor de provincie Fryslân zijn renterisico, koersrisico, kredietrisico en debiteurenrisico. Renterisicobeheer De wet Fido geeft richtlijnen voor het renterisico voor korte- en langetermijnfinanciering. Het renterisico op kortlopende financieringen wordt beperkt door de zogenoemde kasgeldlimiet. Deze bedraagt voor mln. (7% van de begroting). De provincie is daar ruimschoots binnen gebleven. Voor de langetermijnfinancieringen geldt de zogenoemde renterisiconorm. Deze is van toepassing op vaste schulden en aangetrokken geldleningen. De provincie Fryslân heeft geen langlopende schulden. Er is sprake van een renterisico voor de te behalen rendementen uit het belegde vermogen, omdat de rendementen deel uitmaken van de algemene dekkingsmiddelen (programma 10). Fluctuaties op de geld- en kapitaalmarktrente kunnen van invloed zijn op het verwachte rendement. Door een zodanige samenstelling en spreiding van het belegde vermogen worden deze fluctuaties zo veel mogelijk beperkt. Koersrisicobeheer De provincie belegt haar overtollige middelen alleen in vastrentende waarden zoals obligaties en deposito s die in principe worden aangehouden tot einde looptijd. Het beleggen in aandelen, uitsluitend voor het behalen van een rendement, is niet toegestaan. Daarnaast wordt er alleen belegd in vastrentende waarden in euro s, waardoor er geen sprake is van een (valuta)koersrisico. Kredietrisicobeheer Om het kredietrisico te beperken wordt uitsluitend belegd bij tegenpartijen die voldoen aan een kredietwaardigheid van tenminste een A-rating. Dit is vastgelegd in de Uitvoeringsregeling Treasury. Voor het belegde vermogen geldt een afzonderlijk beleggingsmandaat. Ook moet voldaan worden aan de Regeling Uitzetting en Derivaten Decentrale Overheden (Ruddo). Hierin is bepaald dat voor een uitzetting korter dan drie maanden een kredietwaardigheid van minimaal een A-rating is vereist. Voor een uitzetting langer dan drie maanden geldt een kredietwaardigheid van AA-minus. Daarnaast mag er alleen worden belegd in landen binnen de Economische Europese Ruimte (EER). 234

237 Om te komen tot een veilige en solide obligatieportefeuille wordt het risicoprofiel van de beleggingen zoveel beperkt. In het beleggingsmandaat is vastgesteld dat minimaal 60% van het vermogen belegd moet worden in obligaties met AAA-rating; de meest veilige categorie. Het overige deel moet belegd worden in obligaties met een kredietwaardigheid van tenminste een AA-minus. Daarnaast gelden er beperkingen voor de bedragen per land, per beleggingscategorie en per debiteur. In verband met de recessie is in 2011 besloten het mandaat tijdelijk verder aan te scherpen. Nieuwe beleggingen mogen uitsluitend nog in obligaties met een AAA-rating worden gedaan. Het tijdelijke mandaat is van kracht tot halverwege Debiteurenrisicobeheer Voor het debiteurenbeheer voor de levering van goederen en/of diensten wordt een strikt beleid gehanteerd van herinnering en aanmaning. Indien de debiteur nalatig blijft, wordt de vordering overgedragen aan een incassobureau. 235

238 4.5 Paragraaf 5 Verbonden partijen 1 Inleiding Deze paragraaf geeft een overzicht van de zogenoemde verbonden partijen en convenanten die de provincie met andere partijen heeft gesloten. Verbonden Partijen Verbonden partijen zijn samenwerkingsverbanden waarin de provincie zowel een bestuurlijk als een financieel belang heeft en waarbij sprake is van een publiek- of privaatrechtelijk rechtspersoon. Een bestuurlijk belang is aanwezig indien de provincie zitting heeft in het bestuur of stemrecht heeft. Een financieel belang heeft de provincie zodra zij middelen ter beschikking stelt (of garanties afgeeft) waarover de provincie risico loopt in geval van financiële problemen bij de verbonden partij. Verbonden partijen voeren beleid uit dat de provincie ook (geheel of gedeeltelijk) zelf kan uitvoeren. De provincie Fryslân gaat samenwerkingsrelaties alleen aan indien de realisering van beleidsdoelstellingen door de provincie op zelfstandige basis meer middelen vergt, meer risico s met zich meebrengt of niet mogelijk zou zijn geweest. De provincie draagt zelf verantwoordelijkheid voor het bereiken van de doelstellingen die worden beoogd door het aangaan van de samenwerking met verbonden partijen. Het beleid voor de verbonden partijen in het kader van risicomanagement maakt deel uit van de planning- en controlcyclus. Periodiek wordt nagegaan of de verbonden partijen nog in voldoende mate bijdragen aan de realisatie van de provinciale doelstellingen. Convenanten Convenanten zijn schriftelijke overeenkomsten tussen de provincie en andere overheden en/of organisaties. Convenanten hebben het doel om provinciaal beleid te verwezenlijken en/of afspraken te maken over de uitoefening van (publiekrechtelijke) bevoegdheden. Een convenant heeft, in tegenstelling tot een verbonden partij, niet de status van een publiek- of privaatrechtelijk rechtspersoon. Er is vaak sprake van een financieel of bestuurlijk belang, onder andere bij convenanten die betrekking hebben op de uitvoering van een project waarbij contracten met bouwbedrijven en/of onderzoeksbureaus worden aangegaan. In die gevallen wordt in het convenant geregeld dat een van de convenantpartijen formeel als opdrachtgever fungeert. Deze taak heeft de provincie in veel gevallen op zich genomen, waardoor van belang is dat de afspraken over de uitvoering van het project juridisch bindend zijn. Van financieel belang is sprake zodra de provincie middelen ter beschikking stelt of garanties afgeeft waarover zij risico loopt in het geval van dreigende financiële problemen. Financiële risico s De financiële risico s die de provincie loopt bij verbonden partijen en convenanten zijn in veel gevallen vrijwel gelijk aan de omvang van het directe financiële belang van de provincie. In het overzicht verbonden partijen het aandeel van de provincie in relatie tot het eigen vermogen van de verbonden partij in procenten weergegeven. In een aantal gevallen is sprake van een potentieel financieel risico dat de omvang van het directe financiële belang aanzienlijk overstijgt. Deze risico s worden in paragraaf 2 Weerstandsvermogen behandeld. 236

239 2 Overzicht verbonden partijen In onderstaand overzicht staan de verbonden partijen van de provincie Fryslân. In de eerste kolom wordt de verbonden partij kort omschreven. De tweede kolom geeft het programma weer waar de verbonden partij onder valt. De derde kolom geeft de rechtspersoon weer en de gedeputeerde die de provincie vertegenwoordigt. Vervolgens wordt aangegeven of er in 2012 sprake is geweest van een bestuurswisseling of een andere verandering in het openbaar belang. Verbonden Partij 1. Falcon Op 12 januari 2012 is de BV Falcon ontbonden. De provincie is vanaf die datum rechtstreeks aandeelhouder in NUON Energy N.V. en Alliander NV. 2. Nuon Energy NV In 2013 en 2015 vinden de nog openstaande leveringen van 15% en 21% van de aandelen aan Vattenfall plaats. Over deze aandelen ontvangt de provincie een preferent dividend van 2% tot het moment van levering. De aandelen van het gesplitste netwerkbedrijf Alliander blijven in publieke handen (zie 3). 3. Alliander NV De participatie in Alliander NV is met inachtneming van de Wet Onafhankelijk Netbeheer per 1 juli 2009 ontstaan na de splitsing van Nuon in een productie- en leveringsbedrijf en een netwerkbedrijf. Het openbaar belang van het aandeelhouderschap is verankerd in Programma Algemene dekkingsmiddelen Algemene dekkingsmiddelen Algemene dekkingsmiddelen BV (J.A. de Vries) NV (J.A. de Vries) NV (J.A. de Vries) Rechtspers. (GSbestuurder) Bestuurswisselingen of veranderingen in openbaar belang Resultaat Financieel belang in de VP (orde van grootte) Per 1 januari 2013 bezit de provincie nog 4,5% van de aandelen. Preferent dividend 2011: 9,0 mln. (ontvangen in 2012) De provincie bezit ruim 12,6% van de aandelen. Dividend 2011: 14,3 mln. (ontvangen in 2012). Eigen en vreemd vermogen verbonden partij Eigen vermogen ,1 mld. Eigen vermogen ,1 mld. Solvalbiliteit 47,5% Evt. fin. risico s die de provincie loopt Geen Geen In met name in de wet genoemde omstandigheden kan bijstorting van kapitaal 237

240 Verbonden Partij de wet. De aandelen dienen ingevolge de wet in publieke handen te blijven. 4. Vitens NV Vitens NV is het grootste drinkwaterbedrijf van Nederland en levert topkwaliteit drinkwater aan 5,4 mln. mensen en bedrijven in de provincies Flevoland, Friesland, Gelderland, Utrecht, Overijssel. Het openbaar belang van het aandeelhouderschap is verankerd in de wet. Op grond van de wet dienen de aandelen in overheidshanden te blijven. 5. BNG (Bank Nederlandse Gemeenten) De BNG is bank van en voor overheden en instellingen voor het maatschappelijke belang. Ze beoogt met gespecialiseerde financiële dienstverlening tegen zo laag mogelijke kosten bij te dragen aan maatschappelijke voorzieningen voor de burgers. 6. NWB (Nederlandse Waterschapsbank) De Nederlandse Waterschapsbank N.V. richt zich met haar diensten exclusief op de publieke sector. Zij financiert van oudsher waterschappen, maar ook gemeenten en provincies, en aan overheid gelieerde instellingen. 7. IPO (Interprovinciaal Overleg) Gezamenlijke belangenbehartiging van Programma Algemene dekkingsmiddelen Algemene dekkingsmiddelen Algemene dekkingsmiddelen Bestuur en veiligheid NV (J.A. de Vries) NV (J.A. de Vries) NV (J.A. de Vries) Rechtspers. (GSbestuurder) Bestuurswisselingen of veranderingen in openbaar belang Geen Geen Vereniging (C. Schokker- Schokker- Strampel heeft Resultaat 36 mln. (2011) Conform doelstelling. Conform doelstelling. Conform doelstelling. Financieel belang in de VP (orde van grootte) De provincie Fryslân bezit sinds ultimo aandelen Vitens (13 %) Dividenduitkering ,68 per aandeel Dividenduitkering 2012: ,50,-. Waarde provincie Fryslân in eigen vermogen van de deelneming mln. Dividenduitkering 2012 circa geen. Waarde provincie Fryslân in het eigen vermogen van de deelneming per 1,56 mln. Bijdrage 2012: ,- Eigen en vreemd vermogen verbonden partij EV: 403 mln. (2011). EV 24% van totaal vermogen. Garantievermogen is 31,4% (EV incl. achtergesteld vermogen) Aansprakelijk vermogen ultimo 2010: 2,259 mld. Aansprakelijk vermogen ultimo 2010: mln. Eigen vermogen : Evt. fin. risico s die de provincie loopt aan de orde zijn Geen Geen Geen Geen 238

241 Verbonden Partij provincies in algemene overheidsaangelegenheden. In het Bestuursakkoord zijn uitspraken gedaan over zichtbaarheid en aanwezigheid van de provincie. Op landelijk niveau heeft het IPO daarbij een nadrukkelijke rol. 8. SNN (Samenwerkingsverband Noord Nederland) Stimulering van de ruimtelijke economische ontwikkeling van Noord- Nederland, onder meer door behartiging van de economisch belangen van het Noorden. Het publieke belang dat hiermee nagestreefd wordt, is werkgelegenheid en welvaart. 9. HNP (Huis van de Nederlandse Provinciën) Gezamenlijke huisvesting van de provincies en het IPO in Brussel ter verdediging van de Europese belangen van de Nederlandse provincies. 10. Stichting Openbare Verlichting Fryslân Samenwerkingsverband op het gebied van beheer en onderhoud van openbare verlichting en op het gebied van gezamenlijke inkoop duurzame energie. Programma Bestuur en veiligheid Bestuur en veiligheid Verkeer en vervoer Strampel) Gemeenschapp elijke Regeling (S.Poepjes en J.H.J. Konst) Vereniging/ INPA [volgens Belgisch recht] (S. Poepjes) Stichting (GS hebben het hoofd van de afdeling Verkeer en Vervoer aangewezen als Rechtspers. (GSbestuurder) Bestuurswisselingen of veranderingen in openbaar belang zitting in het bestuur van het IPO. Het SNNvoorzitterschap rouleert tweejaarlijks tussen de drie deel-nemende provincies. Tot 1 juli 2013 is Drenthe voorzitter. Vanaf 1 juli 2013 tot 1 juli 2015 gaat Fryslân het voorzitter-schap bekleden. Poepjes zit in het AB, niet in DB Overeenkomst tot samenwerking aangegaan (GS 28 oktober 2008) Resultaat Conform doelstelling. Gerealiseerde huisvesting Gezamenlijk met groot aantal gemeenten beheer en onderhoud van de openbare verlichting en Financieel belang in de VP (orde van grootte) Bijdrage ,- Jaarlijkse bijdrage circa ,- (via bijdrage in de Begroting SNN). Jaarlijkse bijdrage ca ,-. Eigen en vreemd vermogen verbonden partij ,- batig saldo van ,-. Per bedraagt de geconsolideerde algemene reserve ,-. Evt. fin. risico s die de provincie loopt Geen Geen Geen 239

242 Verbonden Partij 11. Nazorg Ouwsterhaule De provincie Fryslân heeft als partij afval gestort op de voormalige stortplaats Ouwsterhaule. Alle partijen die afval hebben geleverd, en / of de stortplaats hebben beheerd, participeren in de stichting nazorg Ouwsterhaule. De provincie participeert voor 26% in de stichting. Het publieke belang dat hermee gediend is, betreft het voorkomen van ongewenste milieueffecten van de voormalige stortplaats. Het financiële risico dat de provincie loopt is het falen van het beheerssysteem opdat er een lekkage in de afdichtingsbodem optreedt. 12. Fonds Nazorg Stortplaatsen De betrokkenheid van de provincie vloeit voort uit de Wet Milieubeheer. Het Nazorgfonds Stortplaatsen is een spaarpot waaruit de kosten van nazorg van relatief jonge stortplaatsen worden gedekt. Deze nazorg beoogt te voorkomen dat het publieke belang wordt geschaad door milieuvervuiling als gevolg van gebrek aan onderhoud aan en tijdig vervangen van voorzieningen van overgedragen (gesloten) stortplaatsen. Het belangrijkste financiële risico dat de provincie loopt is het falen van Programma Milieu Milieu vertegenwoordi ger van de provincie in de RvT) Stichting (ambtelijk) Fonds (bij Wet) (GS) Rechtspers. (GSbestuurder) Bestuurswisselingen of veranderingen in openbaar belang Geen Geen Resultaat de inkoop van duurzame ener-gie geregeld. Beheer stort conform doelstelling. Onderhoud wordt bekostigd uit het jaarlijkse rendement (jaarlijks 3 à 3½ %, over enkele jaren gunstiger). Resultaat 2012: Financieel belang in de VP (orde van grootte) Initiële storting ca. 0,78 mln. (i.e. 26% van nazorgkapitaal) 26% van onvoorziene uitgaven, indien deze zich voor zouden doen. Geen jaarlijkse provinciale bijdrage. Eigen en vreemd vermogen verbonden partij Nazorgkapitaal in fonds (eigen vermogen) 3 mln. Eigen vermogen ultimo 2012: 1,3 mln. Dit EV betreft 13% van het totale vermogen, het restant is vastgelegd in voorzieningen voor te voorziene verplichtingen. Evt. fin. risico s die de provincie loopt Min: ,- Max: ,- Participatie 26% Kans: 1% Berekend risico: 1.000,- Min.: Max.: 2,125 mln. Kans:1% Berekend risico: ,- 240

243 Verbonden Partij voorzieningen en monitoring in combinatie met bodemverontreiniging. De lang onopgemerkte bodemverontreiniging zou kunnen leiden tot schade bij derden. In verband met dit soort risico s is een risicovoorziening in het fonds opgenomen. Deze bedraagt ultimo ,1 mln. In de jaarrekening van het Fonds nazorg stortplaatsen wordt vermeld dat de gewenste omvang van deze voorziening 2 mln. tot 3 mln. is. Het resterende risico bedraagt daardoor maximaal tussen de 0,9 mln. en 1,9 mln. De kans op het ontstaan van een dergelijk omvangrijke kostenpost is op dit moment minimaal. 13. LMA (Landelijk Meldpunt Afvalstoffen) Op grond van de Wet milieubeheer is per 1 januari 2005 de meldplicht van afvalstoffen geregeld in het Besluit melden bedrijfsafvalstoffen en gevaarlijke afvalstoffen. Het LMA beheert de centrale database (AMICE) voor het vastleggen van meldgegevens van bedrijven die bedrijfs- en/of gevaarlijke afvalstoffen ontvangen. In het convenant Melden bedrijfs- en gevaarlijke afvalstoffen, dat op 25 oktober 2005 in de Staatscourant is gepubliceerd, zijn de afspraken vastgelegd die gemaakt zijn tussen de Minister van VROM, de provincies en het LMA. Fryslân is één Programma Milieu Stichting (S. Poepjes in Raad van Toezicht) Rechtspers. (GSbestuurder) Bestuurswisselingen of veranderingen in openbaar belang Resultaat P. Adema Informatie van het LMA maakt het de provincies mogelijk afvalstoffen door heel Nederland te traceren. Op deze wijze draagt het LMA bij aan een doelmatige handhaving. Financieel belang in de VP (orde van grootte) Bijdrage in ,- Eigen en vreemd vermogen verbonden partij Eigen vermogen circa 3,3 mln. (84% van het totale vermogen) Evt. fin. risico s die de provincie loopt Geen 241

244 Verbonden Partij van die provincies. Het openbaar belang is dat afvalstoffen op een verantwoorde wijze worden afgevoerd/verwerkt. 14. Zonebeheer Friesland In het kader van de Wet Geluidshinder zijn door de gemeenten een groot aantal bedrijventerreinen gezoneerd. Aanvragen van bedrijven die zich daar willen vestigen (of bij wijzigingen of revisie) dienen te worden getoetst aan de geluidszone. De gemeenten hebben de uitvoering van deze taak ondergebracht bij de drie regio's ( Milieuadviesdienst, De Friese Wouden en Sneek). Het publieke belang dat hiermee wordt gediend is de kwaliteit van het Friese milieu op het onderdeel geluidshinder. Besloten is om in 2013 uit deze gemeenschappelijke regeling te treden 15. Waddenglas Met het project Waddenglas realiseren de provincie Fryslân, de gemeente Franekeradeel en Dienst Landelijk Gebied (DLG) ten zuiden van Sexbierum een hoogwaardig glastuinbouwgebied. Het plan voorziet in een nieuwe locatie voor de ontwikkeling van ongeveer 120 ha netto glastuinbouw en sluit aan bij bestaande glastuinbouw. Het project dat in 2007 van start ging zou uiterlijk in 2015 afgerond worden. Vanwege de aanhoudende financiele crisis in de glastuinbouw en het Programma Milieu Landelijk gebied GR S. Poepjes J.H.J. Konst is voorzitter van de stuurgroep Rechtspers. (GSbestuurder) Bestuurswisselingen of veranderingen in openbaar belang Resultaat Financieel belang in de VP (orde van grootte) Eigen en vreemd vermogen verbonden partij Geen Geen N.v.t. N.v.t N.v.t. Geen n.v.t. 2,4 mln. (voorgefinancierd voor aankoop gronden; is later omgezet in een lening aan de gemeente Franekeradeel) Evt. fin. risico s die de provincie loopt In geval gronduitgifte volledig uitblijft kan het project een verlies van 10 mln. opleveren. het eindresultaat wordt gelijk verdeeld over de drie partijen 242

245 Verbonden Partij uitblijven van gronduitgifte hebbende partijen de verwachte doorlooptijd inmiddeld verlengd tot eind Het financiële risico heeft betrekking op de grondexploitatie, c.q. het tempo van gronduitgifte. De grondexploitatie wordt jaarlijks geactualiseerd, waarbij ook zogenoemde gevoeligheidsberekeningen worden gemaakt. De stuurgroep Waddenglas, met gedeputeerde Konst als voorzitter, overlegt regelmatig over de beheersing van de financiële risico's. Om het risico te beheersen heeft de Stuurgroep Waddenglas besloten geen grond meer aan te kopen voordat er ook grond uitgegeven is. Programma Rechtspers. (GSbestuurder) Bestuurswisselingen of veranderingen in openbaar belang Resultaat Financieel belang in de VP (orde van grootte) Eigen en vreemd vermogen verbonden partij Evt. fin. risico s die de provincie loopt 243

246 16. NOM (N.V. Noordelijke Ontwikkelingsmaatschappij) te Groningen. De reden van participatie sinds de jaren negentig is terug te voeren op afspraken die met het rijk en de drie noordelijke provincies zijn gemaakt over de economische ontwikkeling van Noord - Nederland. Het publieke belang dat Fryslân met haar participatie in de NOM beoogt is het bevorderen van de concurrentiepositie van Noord- Nederland en daarbinnen van Fryslân. 17 Marrekrite Een gemeenschappelijke regeling van de provincie Fryslân en Friese gemeenten. Het doel is het Friese waterland recreatief zo goed mogelijk te laten functioneren en daarbij rekening houdend met de belangen van landschap en natuur. Het betreft zowel een toeristisch als economisch publiek belang: goede watersportvoorzieningen en Economie, toerisme en recreatie Economie, toerisme en recreatie NV (J.H.J. Konst) Gemeenschappel ijke Regeling J.A. de Vries geen Geen De NOM kent een participatiepoot en een ontwikkelingspoot, waarbij de eerste in de regel een bescheiden winst maakt, en de ander geld kost. Als participatiemaat-schappij is de NOM zelf vaak afhankelijk van het presenteren van jaarcijfers van bedrijven waarin het deelneemt. De NOM maakt zelf haar resultaten bekend; dit kan pas gebeuren als de AvA de jaarstukken heeft goedgekeurd; meestal in april. Jaarverslagen verschijnen alleen nog digitaal. Het recreatieschap functioneert naar tevredenheid. Bijdrage provincie in ,-. Fryslân bezit 0,01% van de aandelen van de NOM. Deelnemersbijdra ge in ,- Dit is ,- deelnemersbijdra ge en ,- bijdrage aan het baggerfonds. NOM per (in 1.000,-): * Groepsvermogen ,- * Financiële vaste activa ,- * Resultaat ,- Eigen vermogen per ultimo 2011: 3,7mln. Geen Geen 244

247 werkgelegenheid. Het maken van aanlegvoorzieningen in het buitengebied en het beheer en onderhoud ervan is de hoofdactiviteit. Sinds 2011 komt daar de coördinatie van het beheer en onderhoud van het fietsknooppunten routenetwerk bij en op termijn meer soorten routes. De Marrekrite werkt nauw samen met provinciale en gemeentelijke diensten, maar ook met natuurbeschermingsorganisaties. Alle Friese gemeenten aan de vaste wal zijn aangesloten op de Marrekrite 18. Ontwikkelingsmaatschappij Westergo (Harlingen) Eind 2012 heeft GS besloten zich terug te trekken als vennoot en aandeelhouder. 19. WGR Waddenfonds Doel van het Waddenfonds is het subsidiëren van niet - reguliere investeringen op het gebied van: A. Versterken natuur- en landschapswaarden, B. Wegnemen externe bedreigingen natuurlijke rijkdom, C. Duurzame economische ontwikkeling, dan wel duurzame energiehuishouding, D. Ontwikkelen duurzame kennishuishouding. Economie, toerisme en recreatie In mei 2012 is door de waddenprovincies de WGR Waddenfonds opgericht met een AB van 9 leden en een DB van 3 leden (C. Schokker- Strampel is voorzitter, ged. Kramer en de vries zijn AB leden namens de provincie Fryslân) Per van Min. I&M naar GS provincie Fryslân, Per 1 oktober 2012 naar Gemeenschap pelijke Regeling Waddenfonds Penvoerder Waddenfonds is vanaf 1 januari 2012 GS van de provincie Fryslân. Per 1 oktober 2012 zijn de bevoegdheden Gedecentraliseerde rijksmiddelen, geen bijdrage provincie. geen geen 245

248 20. Tresoar Het doel is te zorgen voor een goed voorzieningenpatroon van historische documentatiecentra in een optimale samenwerking. Dat er een openbaar lichaam is dat de collecties en archiefbescheiden beheert, die aanwezig zijn in de rijksarchieven bewaarplaats in Fryslân, de provinciale bibliotheek en het FLMD. Economie, toerisme en recreatie GR (J. A. de Vries) overgegaan naar de GR Waddenfonds. De bestuurssamenstelling is als volgt: namens de provincie: *mevr.mr. drs. J.A. de Vries, voorzitter *F.P. Doting Afspraken uit activiteitenplan uitgevoerd volgens afspraak. Bijdrage in 2011 ca. 3 mln. Dit is 55,2% van de totale begroting van Tresoar. 2011: Eigen vermogen: ,- Vreemd Vermogen: ,- Algemene reserve: ,- Geen 21. Regionaal College Waddengebied /SEPH Ontwikkeling waddengebied in de richting van de provinciale beleidskaders. Economie, toerisme en recreatie J.A. Jorritsma is voorzitter Namens de stichting FLMD: * W. Verf Namens de minister van OC&W: *mr. E.J. Rotshuizen *dr. P. Winsemius Drs. J. vd Velde Geen Jaarlijkse bijdrage ,- (10% RCW) ,- (10% SEPH) Vier bestemmingsres erves van: , , , ,- Resultaat lopend jaar: 8.779,- De financiële positie van Tresoar is goed Geen 246

249 3 Overzicht convenanten In dit onderdeel staan de convenanten die de provincie heeft gesloten met andere partijen. Daarbij is een onderscheid gemaakt tussen convenanten met een groot belang en een klein belang. Het onderscheid tussen groot en klein heeft vooral betrekking op: a) het financiële belang (groter of kleiner dan ,-); b) het aantal (overheids)partijen en de looptijd van het convenant; c) de eventuele risico s voor de provincie; d) de politieke gevoeligheid. Convenanten kunnen risico s met zich meebrengen. Gelet op de getroffen beheersmaatregelen worden deze risico s als nihil aangemerkt. Convenanten met groot belang Per programma worden de convenanten weergegeven. Programma Verkeer en vervoer Convenant grootscheepsvaarwater Dit convenant beschrijft: - het zorgdragen voor een vlot en veilig gebruik van de provinciale vaarwegen door zowel beroeps- als pleziervaart; - het zorgdragen voor een afname van schadevaringen aan eigendommen zoals bruggen, steigers en geleidewerken; - het zorgdragen voor verbetering van de mogelijkheden voor vervoer over water (vaarweg Lemmer-Delfzijl) en vergroten van de vaarmogelijkheden voor de recreatievaart; - Het zorgdragen voor in stand houden van de oevers ten behoeve van de scheepvaart en ook ter bescherming van het achterland en naastgelegen wegen en bebouwing. Het convenant heeft betrekking op het Prinses Margrietkanaal. Het convenant betreft het deel waarvoor rijksmiddelen worden verkregen. Momenteel wordt in overleg met het rijk gewerkt aan de overdracht van het Prinses Margrietkanaal naar Rijkswaterstaat. Convenant Hoogwaardig Openbaar Vervoer (HOV) Convenant voor het behoud van eenduidig, hoogwaardig openbaar vervoer. Sinds er geen landelijke productformule meer is, dreigt er verwatering van het begrip hoogwaardig. De in het convenant vastgelegde eisen vormen de basis voor aanbestedingen. Samenwerkingsagenda s verkeer en vervoer gemeenten Deze samenwerkingsagenda s beogen de samenwerking voor betrokken partijen inzake verkeer en vervoer transparant en duidelijk te maken. Vanwege de ontwikkeling van de gebiedsgerichte aanpak (GGA) en de komst van de streekagenda s zijn deze samenwerkingsagenda s in 2012 niet geactualiseerd. Regio Specifiek Pakket Op 23 juni 2008 is het convenant Regio Specifiek Pakket (RSP) tussen het rijk en de noordelijke provincies gesloten. Met deze afspraak over het RSP staat de provincie Fryslân voor een omvangrijk en ambitieus investeringsprogramma, dat moet leiden tot een wezenlijke verbetering van de bereikbaarheid en tot een impuls voor de economische ontwikkeling. Het totale pakket moet zijn gerealiseerd in de periode tot

250 Overeenkomst Programma Bereikbaarheid Leeuwarden Dit betreft de overeenkomst van 1 maart 2010 met de gemeente Leeuwarden voor een integraal programma van maatregelen ter bevordering van de bereikbaarheid van Leeuwarden. Voor een deel van de maatregelen is ook sprake van een rijksbijdrage. Deze maatregelen worden vanwege de voorschriften van het rijk afgewikkeld via het Regionaal Mobiliteitsfonds Leeuwarden. De provincie is fondsbeheerder. Convenant Vrij-baan Het convenant Vrij-baan bestaat uit de volgende overeenkomsten: - Minder hinder manifest Bestuurlijke afspraken tussen rijk, gemeente en provincie over de bereikbaarheid van Leeuwarden en omgeving tijdens de bouw - Projectovereenkomst met ProRail Realisatie-overeenkomst met ProRail over de realisatie van Haak midden - Realisatieovereeenkomst Haak om Leeuwarden Overeenkomst tussen rijk, gemeente Leeuwarden en provincie over de realisatie van de Haak om Leeuwarden - Realisatie-overeenkomst Westelijke invalsweg, Drachtsterweg, Overijsselselaan Overeenkomst tussen gemeente Leeuwarden en provincie over de realisatie van de werken die de provincie voor de gemeenten uitvoert en omgekeerd Convenanten majeure projecten De Centrale As en N381 - bestuursovereenkomst DCA Betreft een overeenkomst gesloten tussen de gemeenten Tytsjerksteradiel, Dantumadiel en Dongeradeel waarbij voor de aanleg van De Centrale As een meerwaardepakket specifiek per gemeente is vastgelegd op voorwaarde dat de gemeenten financieel bijdragen aan de aanleg van De Centrale As. Hierbij zijn ook de randvoorwaarden vastgelegd en afspraken gemaakt op welke wijze onderlinge samenwerking dient plaats te vinden. - bestuursovereenkomst verdubbeling N381 Drachten Donkerbroek De gemeenten Ooststellingwerf, Opsterland, Smallingerland en de provincie Fryslân hebben op 18 februari 2011 een overeenkomst gesloten. De gemeenten dragen gezamenlijk 3 mln. bij aan de verdubbeling van de N381 tussen Drachten en Donkerbroek. Convenanten over rijkswegen - Realisatie-overeenkomst Tracébesluit Rijksweg 31 Leeuwarden Dit betreft een realisatie-overeenkomst met het ministerie van Verkeer en Waterstaat en de gemeente Leeuwarden voor de aanleg van de Haak om Leeuwarden. De provincie voert risicodragend het noordelijke deel uit en het ministerie het zuidelijke deel. - Samenwerkingsovereenkomst bestuurlijke afspraak inzake knooppunt Joure Dit betreft een overeenkomst met het ministerie van Verkeer en Waterstaat en de gemeente Skarsterlân voor planstudiefase van het project en het taakstellende budget. Na de planstudiefase wordt een realisatie-overeenkomst opgesteld. - Bestuursovereenkomst ombouw N31 Traverse Harlingen Dit is een overeenkomst met het ministerie van Verkeer en Waterstaat en de gemeente Harlingen voor planstudiefase van het project en het taakstellende budget. Na de planstudiefase wordt een realisatie-overeenkomst opgesteld. 248

251 - Wijzigingsovereenkomst Woudvaartbrug Rijksweg A7 Sneek Dit is een overeenkomst met Rijkswaterstaat, dienst Noord-Nederland, waarin staat dat Rijkswaterstaat bijdraagt aan (groot-)onderhoud Woudvaartbrug. Deze overeenkomst is een wijziging op overeenkomst NN5000 d.d. 15 december Overeenkomst waterhuishoudkundige werken Woudvaartbrug Rijksweg A7 Sneek Dit is een overeenkomst met It Wetterskip over het meenemen van extra waterhuishoudkundige voorzieningen nabij de Woudvaartbrug. Een en ander voor rekening en risico van It Wetterskip. - Realisatie-overeenkomst A7 Rondweg Sneek In 2005 zijn over de realisatie van het project rijksweg 7 Sneek afspraken gemaakt met de minister van Verkeer en Waterstaat, ProRail en de gemeente Sneek. Deze zijn in een overeenkomst vastgelegd. De overeenkomst loopt nog tot eind van de garantietermijn Convenant bestuurlijke afspraken beheer Hoofdvaarweg lemmer-delfzijl Tussen rijk, provincie Groningen en provincie Fryslân is een overeenkomst gesloten waarmee de overdracht naar het rijk van het eigendom en beheer van het Prinses Margrietkanaal, Van Starkenborghkanaal en het Eemskanaal is geregeld. Ook zijn afspraken gemaakt over de afkoop van het beheer en onderhoud van de zijtakken van Van Harinxmakanaal en het Winschoterdiep/Rensel. Aanvullend is voor het van Harinxmakanaal nog afgesproken dat het achterstallige onderhoud wordt vastgesteld en meegenomen in de landelijke rws-prioritering. Programma Milieu Samenwerkingsovereenkomst (SOK) Dit zijn grote convenanten tussen gemeenten/provincie en private partijen. Een voorbeeld hiervan is de samenwerking tussen de provincie, Waterschap en gemeenten op het gebied van Wet Algemene Bepalingen Omgevingsrecht (WABO) voor het regelen van de omgevingsvergunning; een geïntegreerde vergunning voor bouwen, wonen, monumenten, ruimte, natuur en milieu. Programma Landelijk Gebied Convenant iepenbeheer De stichting Iepenwacht Fryslân is in het leven geroepen om het Friese iepenbestand door een gezamenlijke aanpak op peil te houden. Op 15 juli 2005 hebben provincie Fryslân, 25 Friese gemeenten en vier terreinbeherende organisaties het convenant duurzaam iepenbeheer ondertekend. Met deze ondertekening is een samenwerking aangegaan voor een periode van 15 jaar. Gebiedsagenda Noord Nederland (voorheen Samenwerkingsagenda met rijk) Deze gebiedsagenda is opgesteld in samenwerking tussen SNN en de ministeries van V&W en VROM. Minimaal eenmaal per jaar vindt aan de hand van deze gebiedsagenda een bestuurlijk overleg plaats. Met het rijk is afgesproken dat de huidige gebiedsagenda wordt vervangen door een gebiedsagenda tweede generatie, met aangescherpte prioriteiten. Een bouwsteen hiervoor is de Noordervisie, waarin de Noordelijke provincies hun toekomstvisie bundelen. 249

252 Programma 6 Economie, toerisme en recreatie Convenant A7-zone, Landstad Fryslân Dit is een samenwerking tussen de provincie Fryslân en de gemeenten Opsterland, Heerenveen, Skasterlân, Smallingerland en Sneek. Voor de financiering van de diverse gezamenlijke projecten is een Projectenfonds A7 opgericht, waaraan partijen een bijdrage leveren. Daarnaast heeft de provincie Fryslân convenantmiddelen beschikbaar gesteld voor de uitwerking van het convenant. Convenant Westergozone Dit convenant betreft het versterken van de Westergozone, het gebied tussen Leeuwarden tot en met Harlingen. De samenwerking is aangegaan voor de periode tot De deelnemende partijen zijn naast de provincie, de gemeente Harlingen, gemeente Franekeradeel, gemeente Menaldumadeel en gemeente Leeuwarden. Samenwerkingsagenda s Leeuwarden, Súdwest Fryslân, Smallingerland en Heerenveen In de samenwerkingsagenda s worden afspraken vastgelegd tussen de provincie en de vier grote gemeenten voor de periode Het is een belangrijk instrument om sturing en uitvoering te geven aan de versterking van de economische, ruimtelijke en sociale structuur van deze gemeenten. De samenwerkingsagenda s kenmerken zich door strategische, majeure projecten met bovenlokale effecten en meerwaarde voor Fryslân. Regionale Afspraken Agenda Netwerk Noordoost Regionale afspraken zijn gemaakt tussen de partners (gemeenten Achtkarspelen, Dantumadiel, Dongeradeel, Kollumerland c.a., Tytsjerksteradiel en de provincie) over de uitvoering van de Agenda Netwerk Noordoost. De visie uit het Sociaal Economisch Masterplan is vertaald naar een uitvoeringsprogramma met concrete projecten en regionale thema s: de Agenda Netwerk Noordoost. Hierin is de ambitie en potentie van Noordoost Fryslân kort samengevat en vanuit een sociaal economisch perspectief vertaald naar een brede aanpak voor de regio. In de Agenda zijn alleen projecten opgenomen die een regionale meerwaarde hebben en daarmee bijdragen aan de (structuur)versterking van de regio. De Agenda is vertaald naar een meerjarenprogramma voor de periode tot en met De gemeenten dragen circa 35 mln. bij aan de uitvoering van de Agenda en de provincie heeft 22,7 mln. beschikbaar gesteld voor de periode tot en met Convenant met de gemeente Weststellingwerf Doelstelling is onder andere het ontwikkelen en tot stand brengen van een adequate methodiek die op den duur kan worden ingezet in andere wijken en dorpen in de provincie Fryslân. Ook wordt een substantiële en bovenal structurele verbetering van het woon- en leefklimaat in Noordwolde beoogt. De ontwikkeling neemt 2x7 jaar in beslag. Convenanten met klein belang Programma Bestuur en veiligheid Convenant Samenwerking Friese Waddeneilanden Convenant tussen de vier Friese Waddeneilandgemeenten, de rijksoverheid (BZK) en de provincie ter bevordering van de onderlinge samenwerking. Programma Verkeer en vervoer Convenant Regionaal Overlegorgaan Consumenten Openbaar Vervoer (ROCOV) Met het ROCOV en de vervoerders heeft onze provincie een convenant afgesloten over de wijze van consumenteninspraak over het openbaar vervoer. 250

253 Convenant Landelijke tariefkaart/chipkaart Dit convenant is het resultaat van een samenwerking tussen onder meer de OVbedrijven, decentrale overheden en het Ministerie van Verkeer en Waterstaat. Het convenant heeft betrekking op de invoering van de landelijke chipkaart. Convenant Qliner 315 Met de provincie Flevoland en het OV-bureau Groningen Drenthe zijn afspraken gemaakt over co-financiering, beheer van de concessie en omgang met jaarlijkse of tussentijdse wijzigingen van dienstregeling en tarieven. Convenant Qliner 350 Met de provincie Noord Holland zijn afspraken gemaakt over co-financiering, beheer van de concessie en omgang met jaarlijkse of tussentijdse wijzigingen van dienstregeling en tarieven. Programma Landelijk gebied Convenant wadlopen Het doel van het convenant is regels te stellen voor de veiligheid van het wadlopen. Gebiedsagenda Noord Nederland (voorheen Samenwerkingsagenda met rijk) Deze gebiedsagenda is opgesteld in samenwerking tussen SNN en de ministeries van V&W en VROM. Tweemaal per jaar vindt aan de hand van deze gebiedsagenda een bestuurlijk overleg plaats. Programma Kultuer, taal en ûnderwiis Convenant Friese Taal en Cultuur De Bestuursafspraak Friese Taal en Cultuur is per 1 januari afgelopen. In de Bestuursafspraak maken rijk en provincie afspraken over de positie en de financiering van het Fries in de sectoren onderwijs, media, cultuur, openbaar bestuur, rechtspraak en grensoverschrijdende uitwisselingen. In 2012 is er volop onderhandeld over teksten voor een nieuwe BFTC. Over het Fries in het onderwijs, in de culturele sector, in het openbaar bestuur, in de rechtspraak en bij grensoverschrijdende uitwisselingen zijn de provincie en het rijk tot overeenstemming gekomen. Over het hoofdstuk media wordt nog onderhandeld. Naar verwachting sluiten het rijk en de provincie in het voorjaar van 2013 een nieuwe BFTC voor de periode af. Convenant Rijk/SwF over taalbeleid Yn maart 2010 hawwe de boargemasters fan de gemeenten dy t opgien binne yn de gemeente Súdwest-Fryslân, de steatssiktaris fan Ynlânske Saken en CdK Jorritsma de Oerienkomst oangeande Fryske taalbelied yn de nij te foarmjen fúzjegemeente Súdwest-Fryslân ûndertekene. Op basis fan dy oerienkomst is de gemeente Súdwest- Fryslân, mei help fan de provinsje en it Ryk, oan de slach gien om it taalbelied fan de nije gemeente stal te jaan. Yn septimber 2011 hat de gemeenteried it Plan van aanpak Fries taalbeleid fêststeld. De oerienkomst en it plan fan oanpak wie de basis foar in oantal oerlizzen tusken de trije oerheden yn 2012, oer de praktyske útwurking fan it konvenant. Ek is de ûnderfining fan de fúzjegemeente Súdwest-Fryslân belutsen by it tarieden fan de konvenanten mei de nije fúzjegemeenten op 1 jannewaris Mei de gemeenten Gaasterlân-Sleat, Lemsterlân en Skarsterlân (de Friese Meren) en de gemeenten Boarnsterhim, it Hearrenfean, Ljouwert en Súdwest-Fryslân binne yn 2012 in oantal gearkomsten west, om dizze gemeenten te wizen op de ferplichtings oangeande it taalbelied op grûn fan it Europeesk Hânfêst en it Ramtferdrach foar nasjonale minderheden. Nei alle gedachten sille fergelykbere konvenanten as mei de gemeente Súdwest-Fryslân, ein 2013 tekene wurde kinne 251

254 Convenant Friese taal in het onderwijs 2011 Op 22 december 2011 is het Convenant Friese taal in het onderwijs 2011 gesloten. In dat convenant hebben rijk en provincie afgesproken hoe te handelen in het geval van het wijzigen van de kerndoelen Fries in het primair en het voortgezet onderwijs en zijn er afspraken gemaakt over het te formuleren ontheffingenbeleid. Het convenant loopt vooruit op de totstandkoming van een wettelijke regeling die in voorbereiding is en die beoogt erin te voorzien dat Provinciale Staten de bevoegdheid krijgen tot het vaststellen van de kerndoelen Fries. Het is bovendien de bedoeling de wetgeving zodanig aan te passen dat de provincie de mogelijkheid krijgt om voortaan niet alleen volledig, maar ook gedeeltelijk ontheffing te verlenen aan scholen voor het geven van het vak Fries. Het in voorbereiding zijnde wetsvoorstel is in de zomer van 2012 door de ministerraad besproken en doorgestuurd naar de Raad van State, die er eind 2012 over geadviseerd heeft. Naar aanleiding daarvan wordt het wetsvoorstel nu op punten aangepast. Convenant/gemeenschappelijke regeling archeologisch depot Nuis Convenant voor het vergroten van de belangstelling voor en het gebruik van de archeologische collectie in relatie met kennis over geschiedenis in het algemeen. Programma Algemene dekkingsmiddelen ARBO-convenant Tripartiete overeenkomst op bedrijfstakniveau tussen werkgeververtegenwoordiging, werknemersvertegenwoordigers en de overheid over het verminderen van arbeidsrisico s en het terugdringen van het ziekteverzuim en de WAO-instroom in de branche sociale werkvoorziening. 252

255 2.6 Paragraaf 6 Grondbeleid Met het grondbeleid wil de provincie de doelstellingen, zoals opgenomen in beleidsnota s, realiseren door zowel anticiperend als taakgebonden grond aan te kopen voor: de realisatie van natuur; landbouwkundige structuurverbetering; beschermen van erfgoed (terpen) wegenaanleg; waterwerken; bedrijventerreinen; baggerdepots en dergelijke. Grondaankopen zijn dienstbaar aan de beleidsprogramma s 2 Verkeer en vervoer, 4 Milieu, 5 Landelijk gebied, 6 Economie, toerisme en recreatie en 8 Cultuur, Taal en Onderwijs. Qua infrastructuur gaan de mogelijke aankopen verder dan grond voor de weg zelf, omdat gestreefd wordt naar draagvlak en een optimale inpassing van de weg. Voor de Centrale As, de N381 en de Haak om Leeuwarden wordt daarom met een gebiedsgerichte aanpak gewerkt. 1 Het grondbeleid van de provincie tot nu toe In de Notitie Nei Provinsjaal Grûnbelied, die Provinciale Staten in oktober 2007 hebben vastgesteld, is het beleid voor grondaankopen vastgelegd. Ook is beleid voor het voeren van anticiperend grondbeleid en de financiering geformuleerd. In vervolg hierop hebben Provinciale Staten in april 2009 ingestemd met het instellen van een Investeringskrediet Grondaankopen (IKG) voor de grondaankopen voor het pmjp. De kern hiervan is om investeringen voor grondaankopen middels een apart investeringskrediet te laten verlopen. De in 2007 beschikbaar gestelde middelen voor anticiperende grondaankopen zijn ondergebracht bij dit krediet. De provincie voert veelal, in tegenstelling tot gemeenten, een passief, ofwel een taakgebonden grondbeleid. Gronden worden pas aangekocht zodra de desbetreffende projecten zich in de fase van het definitief ontwerp bevinden. Op deze wijze worden de financiële risico s geminimaliseerd. De verwervingskosten van gronden maken deel uit van de investeringen en worden geactiveerd (op de balans geplaatst) en worden afgeschreven conform de daarvoor geldende afschrijvingstermijnen. Grondbeleid wordt ook uitgevoerd om de doelstellingen voor het landelijk gebied te realiseren. Al in een vroeg stadium van de projecten wordt ingezet op grondverwerving voor het realiseren van de beoogde beleidsdoelen. In sommige gevallen wordt, binnen de beleidskaders, op anticiperende wijze grond gekocht nog voordat er sprake is van een afgewogen plan voor het gebied. Anticiperend wil zeggen dat de grondaankoop naar verwachting binnen een periode van vijf jaar tot doelrealisatie leidt. 253

256 2 Ontwikkelingen Een nieuwe nota grondbeleid is ter vaststelling voorgelegd aan Provinciale Staten. Hierin is het te voeren provinciaal grondbeleid geactualiseerd en worden de taken en verantwoordelijkheden opnieuw beschreven. Deze aanpassingen zijn overeenkomstig de aanbevelingen van de Noordelijke rekenkamer alsmede het onderzoek van berenschot. Per 1 oktober 2012 is ook een nieuwe afdeling ingesteld, de Eenheid Grond. Deze afdeling is verantwoordelijk voor alle grond aan- en verkopen, eventueel ook de betreffende opstallen. Verder heeft deze eenheid de verantwoordelijkheid voor het tijdelijke beheer, zoals onderhoud maar tijdelijke verpachtingen. Hierbij wordt samengewerkt met de projectleiders en managers van de programma s 2, 5, 6 en 8. 3 De grondvoorraad van de provincie De Eenheid Grond werkt toe naar een eenduidige, volledige en actuele registratie van het eigendom van grond en opstallen. In januari 2013 zijn Provinciale Staten via brief geïnformeer over de voortgang van het op orde brengen van de eigendomsregistratie. Aangezien deze brief de stand van eind 2012/begin 2013 weergeeft, is de inhoud van deze brief hieronder opgenomen, behoudens enkele correcties en actualisaties in de cijfers van de grote wegenprojecten. De actie in 2013 is erop gericht om regelmatig geactualiseerde cijfers te leveren, conform de gewenste management- en bestuursrapportages. Hierna volgt per beleidsprogramma een beschrijving van de stand van zaken met betrekking tot de eigendomsregistratie. Programma 2 / grote wegenprojecten: Presentatie 31 oktober 2012: In het volgende overzicht staat een gedetailleerdere onderbouwing van deze cijfers. Deze zijn op hun beurt gedestilleerd uit onderliggende grondexploitaties per project. De cijfers zijn uitgesplitst naar projecten waarin nog aan- en/of verkopen van grond moeten plaatsvinden. In andere projecten binnen programma 2 is dit niet aan de orde. Peildatum van de gegevens is augustus/september Uit de cijfers van de Haak om Leeuwarden is in vergelijking met onze brief van 17 januari 2013 een dubbeltelling van 56 ha verwijderd (de oppervlakte andere 254

257 bestemming was dubbel geteld). Door deze correctie dalen de oppervlaktes overige gronden aankoop gerealiseerd en verkoop nog te gaan in de tabel hieronder met 56 ha. De totale opgave in de cirkeldiagrammen hierboven daalt met afgerond 50 ha, van naar ha. De correctie van de cirkeldiagrammen wordt verwerkt in volgende rapportages. De categorie al bij andere overheden betreft grond die zonder probleem verworven kan worden of niet verworven hoeft te worden. In sommige gevallen wordt in een project ook grond aangekocht voor gebiedsontwikkeling, weidevogelbeheer en dergelijke. Dit is apart vermeld. Presentatie 31 oktober 2012: Opstallen 10 st nog aan te kopen 49 st Aangekocht Nog te slopen 17st 14 st Nog te verkopen gesloopt 26 st 2 st Verkocht 255

258 Hieronder staat de verdeling van de totaalcijfers over de projecten. De gegevens in de tabel geven de stand per januari 2013 weer. Dit is aangepast in vergelijking met de brief van 17 januari Naast recente wijzigingen in de voortgang zijn in deze cijfers enkele correcties doorgevoerd, waardoor de totalen afwijken ten opzichte van de cijfers van 31 oktober De correctie van de staafdiagrammen wordt verwerkt in volgende rapportages. Deze opsomming omvat majeure, actieve projecten. Inmiddels zijn er zijn ook projecten van programma 2 afgerond, zoals bijvoorbeeld de rondweg Woudsend. In 2013 wordt een analyse uitgevoerd op overhoeken en de mogelijkheid deze te verkopen. Programma 5 Wat betreft de categorie BBL/ILG-gronden is Bureau Beheer Landbouwgronden (de rechtspersoon van de Dienst Landelijk Gebied) juridisch eigenaar en de provincie in meer of mindere mate economisch eigenaar. Voor deze gegevens wordt dan ook in belangrijke mate gebruik gemaakt van de registratie bij Dienst Landelijk Gebied (DLG). Presentatie 31 oktober 2012, op basis gegevens DLG: De registratie van percelen met IKG-financiering is door de provincie in afstemming met DLG in de afgelopen maanden nauwkeurig gecontroleerd en geactualiseerd. DLG heeft bovendien actuele informatie over de categorieën BBL/ILG-oud en nieuw aangeleverd. De actuele cijfers per 1 januari 2013 zijn: BBL/ILG-oud (financiering Rijk voor 2007) BBL/ILG-nieuw (financiering Rijk via provincie) IKG (voorfinanciering provincie) 1103 ha, exclusief 70 ha erfpacht 128 ha 659 ha, inclusief 65 ha Vitens (reeds omgeboekt 41 ha, wordt omgeboekt 553 ha) 256