DE STAND IN HET LAND: DE SAMENWERKING TUSSEN ONDERWIJS EN KINDEROPVANG. Samenwerking 32 BESTUUR BELEID MANAGEMENT EN PEDAGOGIEK IN HET KINDCENTRUM

Transcriptie

1 DE STAND IN HET LAND: DE SAMENWERKING TUSSEN ONDERWIJS EN KINDEROPVANG Samenwerking 32 BESTUUR BELEID MANAGEMENT EN PEDAGOGIEK IN HET KINDCENTRUM

2 in beeld Er wordt door de kinderopvang, het peuterspeelzaalwerk en het onderwijs op grote schaal en op allerlei manieren gewerkt aan het opzetten of versterken van de onderlinge samenwerking. En, zo blijkt uit het onderzoek van Oberon naar de stand in het land, wil vrijwel iedereen die de samen werking is aangegaan deze de komende jaren ook voortzetten, intensiveren of uitbreiden. De uit daging ligt in de afstemming tussen koplopers en volgers en het vinden van de balans tussen vorm en inhoud. Marleen Kieft & Michiel van der Grinten De Nederlandse infrastructuur voor onderwijs en opvang van kinderen van 0 tot 12 jaar is al een aantal jaren stevig in beweging. Scholen, peuterspeelzalen, kinderdagopvang en buitenschoolse opvang zoeken elkaar op om vanuit diverse motieven samen te gaan werken. Daarbij kan het bijvoorbeeld gaan om brede scholen, kindcentra of een doorgaande Samen werkingsmodellen Model Stand alone Face-to-face Beschrijving lijn in voor- en vroegschoolse educatie. De successen van de voorlopers spreken tot de verbeelding, maar tot op heden ontbrak een landelijk beeld van de aard en omvang van de samenwerking. Onderzoeksbureau Oberon heeft in het voorjaar van een landelijk onderzoek uitgevoerd dat daarin voorziet. De animo voor deelname aan het onder- Ad hoc School en kinderopvang/peuterspeelzaal functioneren onafhankelijk. Ze bemoeien zich in principe niet met elkaar en hebben alleen contact wanneer dat hoognodig is. Er is geen sprake van samenwerking, niet inhoudelijk, noch beleidsmatig, noch organisatorisch. Incidenteel School en kinderopvang/peuterspeelzaal zoeken elkaar op als daar aanleiding voor is. Ze werken incidenteel samen, bijvoorbeeld in projecten. Overleg op bestuurlijk en beleidsmatig niveau is incidenteel en ad hoc. Hand-in-hand Doorlopend School en kinderopvang/peuterspeelzaal werken structureel samen, op alle niveaus (bestuur, management en medewerkers). All-in-one Integraal School en kinderopvang/peuterspeelzaal zijn opgegaan in één organisatie met één team en één management. Pedagogisch medewerkers en leerkrachten werken samen op de werkvloer. zoek was groot. Directeuren van basisscholen en managers van organisaties voor kinderopvang en peuterspeelzaalwerk reageerden in groten getale op onze uitnodiging de digitale vragenlijst in te vullen (488 schooldirecteuren en 445 managers en directeuren van organisaties voor peuterspeelzaalwerk en kinderopvang). Daardoor, en door zorgvuldige steekproeftrekking en weging, zijn de uitkomsten betrouwbaar en landelijk representatief. De uitkomsten van het onderzoek geven goed inzicht in de stand van het land op dit moment. Een trendanalyse is nu nog niet mogelijk, want het is de eerste keer dat de samenwerking tussen basisonderwijs, peuterspeelzaalwerk en kinderopvang op deze wijze in beeld is gebracht. In dit artikel presenteren we onze bevindingen in vogelvlucht, het is een samenvatting van de onderzoeksresultaten. Het volledige onderzoeksrapport kunt u downloaden op de site van Oberon. Vormen van samenwerking Samenwerking is de norm Vrijwel alle basisscholen werken op een of andere wijze samen met een of meerdere voorzieningen voor peuterspeelzaalwerk, kinderdagopvang en/of buitenschoolse opvang. De duur van de samenwerking varieert. 2 Sommige partijen zijn pas net begonnen, andere werken al meer dan tien jaar samen. Ruim de helft van de samenwerkingsrelaties is in ontwikkeling, dat wil zeggen, verkeert in de oriëntatie-, start- of opbouwfase. In de meeste gevallen zijn de samenwerking en de afspraken (nog) niet juridisch vastgelegd. Intensiteit van de samenwerking varieert Samenwerking komt voor in alle soorten en maten. We maken op hoofdlijnen onderscheid in vier samenwerkingsmodellen die de intensiteit van de samenwer- > SEPTEMBER/OKTOBER

3 Figuur 1 Samenwerkingsmodellen > king aanduiden (zie kader). In volgorde van minder naar meer intensief gaat het om stand alone, face-to-face, hand-in-hand en all-in-one. In de volgende figuur staat weergegeven hoe vaak de modellen voorkomen. Samenwerking in de vorm van hand-inhand komt het meeste voor. Dat betekent dat er regelmatig contact is op zowel management- als bestuurlijk niveau, dat visie en doelen op elkaar worden afgestemd en dat er sprake is van meerjarige afstemming of structureel doorlopende ontwikkelingslijnen. Bij de variant faceto-face, waar ongeveer een kwart onder valt, is de samenwerking wat meer incidenteel en ad hoc van aard. Een minderheid van de respondenten geeft aan dat ze zich in principe niet met elkaar bemoeien en alleen contact hebben als dat noodzakelijk is (stand alone). Een nog kleinere minderheid werkt juist heel intensief en dagelijks samen, als één team en in één organisatie (all-in-one). Wat doet men samen? Ruim een kwart van de schooldirecteuren en bijna 40 procent van de psz/kov-managers rapporteert stevige inhoudelijke samenwerking in de vorm van structurele doorlopende ontwikkellijnen. Daarnaast betreft de samenwerking in de praktijk vaak gezamenlijke activiteiten als sportdagen en sinterklaasvieringen en minder frequent de warme overdracht van kinderen. Op andere vlakken denk aan ouderbetrokkenheid, de verbinding binnen- en buitenschools leren en handelingsplannen voor kinderen die ondersteuning behoeven komt samenwerking (veel) minder vaak voor. Het pedagogisch motief staat voorop Veruit het belangrijkste motief om de samenwerking aan te gaan, is de gezamen- lijk gevoelde urgentie om kinderen optimale ontwikkelingskansen te bieden. Daarbij streeft men er vaak naar om doorlopende ontwikkellijnen te realiseren. Andere motieven zoals het versterken van de marktpositie of het behoud van voorzieningen in krimpgebieden worden veel minder vaak genoemd. Gezamenlijke huisvesting is een katalysator Gezamenlijke huisvesting blijkt een belangrijke aanjager van samenwerking. Huisvesting onder één dak, al dan niet in een nieuw gebouw, komt vaak voor en is ook een veel genoemd motief om samen te werken. De respondenten geven ook aan dat het dagelijks contact op de werkvloer van groot belang is. Andersom is ongeschikte huisvesting ook een knelpunt voor een aanzienlijk deel van de respondenten. Hoe presenteren de partijen zich aan de buitenwacht? Samenwerkingspartners treden meestal niet onder één noemer naar buiten. Als ze dat wel doen is dat ongeveer even vaak onder de naam brede school als onder de naam kindcentrum. Geen speciale noemer; Kindcentrum; Brede school; Andere algemene (gemeentelijke) noemer; Eigen unieke naam; MFA (multifunctionele accommodatie) Overigens zegt de naam bij de voordeur niet alles. De geraadpleegde schoolleiders en managers geven aan dat er slechts in een paar procent van de samenwerkende organisaties sprake is van medewerkers die als één team opereren onder één centrale aansturing. Obstakels en oplossingen Ongeveer de helft van de respondenten uit zowel basisonderwijs als kinderopvang en peuterspeelzaalwerk geeft desgevraagd aan dat men in de samenwerking op knelpunten is gestuit; de andere helft dus niet. De knelpunten waar men tegenaan loopt zijn divers van aard. Bovendien zien we dat naarmate de samenwerking intensiever is, men vaker aangeeft dat er knelpunten zijn. De vraag naar knelpunten was een open vraag in de vragenlijst. In onderstaand overzicht staan de genoemde knelpunten, gecategoriseerd en geordend van meer naar minder vaak genoemd. De meest genoemde knelpunten liggen op het vlak van cultuurverschillen tussen de wereld van het onderwijs en de wereld van peuterspeelzalen en kinderopvang. Het blijkt voor veel partijen niet eenvoudig om die verschillen te overbruggen en tot een gezamenlijke koers te komen. Een deel van die knelpunten is inmiddels opgelost. Genoemde oplossingen liggen veelal in de sfeer van meer tijd nemen, stappen zorgvuldiger doorlopen en vastleggen, investeren in het proces van samenwerken, oftewel, bij elkaar in de keuken kijken. Partijen die intensiever willen samenwerken lopen vaker en tegen meer hardnekkige problemen aan. Meer dan de helft (60 procent) van diegenen die vallen onder het all-in-one model, ervaart knelpunten. Het gaat dan onder andere om rechtspositionele en juridische obstakels die samenhangen met de scheiding tussen publieke en private geldstromen. Successen We vroegen respondenten weer in een open vraag om hun grootste succes in de samenwerking tot nu toe te noteren. Hieronder een overzicht, weer gecategoriseerd en geordend van meer naar minder vaak genoemd. 34 BESTUUR BELEID MANAGEMENT EN PEDAGOGIEK IN HET KINDCENTRUM

4 Figuur 2 Noemer naar buiten Knelpunten Gescheiden werelden Wet- en regelgeving Financiën Huisvesting Tijdgebrek Concurrentie Medewerking gemeente Personeelsverloop Krimp Verschillen in visie en beleid tussen organisaties, verschillen in ambitie en betrokkenheid, cultuurverschillen, verschillen in status, vasthouden aan eigen identiteit, organisatiebelangen, conflicten en praktische verschillen in werk- en openingstijden. Verschillende cao s, btw-kwesties, verschillende toezichtkaders van de inspecties, rechtspositionele en juridische belemmeringen voor integrale bedrijfsvoering, verschillende huisvestingseisen. Veel respondenten noemen kortweg financiën als knelpunt, zonder nadere toelichting. Sommigen lichten hun antwoord wel toe. Hun knelpunten kunnen we onderverdelen in twee subcategorieën: privaat, geen mogelijkheden voor ontschotting, verschillen in bekostiging, verschillen in huurvergoedingen en doorbelasting van kosten. doende goed personeel aan te stellen, voor gezamenlijke activiteiten, voor scholing en deskundigheidsbevordering, er zijn tekorten in bedrijfsvoering en exploitatie, (dreigende) faillissementen. Ongeschikte huisvesting, ruimtegebrek, problemen met delen van ruimten, gezamenlijk gebruik, schoonmaak en onderhoud, fysieke afstand tussen organisaties (niet onder één dak). Tijd voor het proces, voor samenwerking, voor overleg (met pedagogisch medewerkers), voor scholing, versnippering van werktijden. Concurrentie binnen de sectoren: met name tussen scholen en tussen schoolbesturen, daarnaast soms ook tussen grote en kleine kinderopvangorganisaties. Tussen sectoren: tussen kinderopvang en schoolbesturen die kinderopvang (willen) bieden. Biedt onvoldoende ruimte in beleid, in integraal huisvestingsplan, gebrek aan visie, denkt en werkt niet mee, werkt vertragend. Wisselingen van directies, medewerkers en bestuurders, uitval en ziekte. Leerlingendaling, terugloop aanmeldingen, inkrimpen of verdwijnen organisaties. Volop toekomstplannen Tot slot de vooruitzichten. Aan het einde van de vragenlijst hebben we respondenten de volgende vraag voorgelegd: heeft u concrete plannen om de bestaande samenwerking de komende twee jaar voort te zetten? De grote meerderheid van schooldirecteuren en managers van kinderopvang en peuterspeelzalen heeft concrete plannen om de samenwerking de komende twee jaar te versterken. Zij willen door op de ingeslagen weg, in de eerste plaats door de samenwerking met de huidige partner te verbeteren en te intensiveren. Een kleiner deel wil de samenwerking uitbreiden met meer en andere partijen. Vrijwel alle bestuurders in onderwijs en opvang ondersteunen deze koers en stimuleren hun organisaties om samen te werken. Op de lijst met ideaalbeelden voor de toekomst staat het (integrale) kindcentrum met stip op 1. De idealen van bestuurders zijn zowel inhoudelijk van aard (bijvoorbeeld optimale ontwikkelingskansen bieden) als organisatorisch ingekleurd (bijvoorbeeld één team, één directeur, één bestuur). Discussie We begonnen dit artikel met de constatering dat er van alles gaande is in en rond de samenwerking tussen basisonderwijs, kinderopvang en peuterspeelzalen. De resultaten van deze eerste landelijke peiling laten zien dat er op grote schaal en op allerlei manieren wordt gewerkt aan het opzetten of versterken van onderlinge samenwerking. Vrijwel iedereen die de samenwerking is aangegaan, wil deze de komende jaren ook voortzetten, intensiveren of uitbreiden. Daarmee tekent zich een boeiend toekomstper- > SEPTEMBER/OKTOBER

5 Figuur 3 Toekomstplannen Successen Gezamenlijke plannen en ambities Inhoudelijke doorgaande lijn Gezamenlijke activiteiten Samen onder één dak Warme overdracht spectief af. De innovatie die hier zichtbaar wordt, is te vergelijken met de beweging van een slang. Om vooruit te komen moet eerst de kop naar voren, maar daarna moeten ook het lijf en de staart kunnen volgen. De ervaringen van de koplopers kunnen worden benut om obstakels te identificeren en uit de weg te ruimen en zo de weg vrij te maken voor degenen die willen volgen. En waar moet dan de focus liggen, op de vorm of op de inhoud? Sommige respondenten volgen het adagium vorm volgt Verbeterde in- en doorstroom Gedeelde visie, goed contact, goede afstemming, goed overleg, respect, volwaardig partnerschap, bereidheid om samen te werken, begrip, vertrouwen. Doorgaande leer- en ontwikkelingslijnen, inhoudelijke afstemming. Projecten, pilots, gezamenlijke scholing, uitwisseling personeel en expertise. Partners in één gebouw gehuisvest, vertrouwde omgeving voor kinderen, gezamenlijk op weg naar nieuwbouw. Overdracht van kinderen bij overgang van voor- naar vroegschools, beter beeld van instroom, van school naar naschools. Toename instroom kinderen voorschools en doorstroom leerlingen naar school. inhoud en betogen dat het vooral om inhoudelijke samenwerking moet draaien. Omgekeerd kunnen vormaspecten in voorwaardelijke zin bijdragen aan inhoudelijke vooruitgang. Zo springt in dit onderzoek het belang van gezamenlijke huisvesting in het oog. Opereren onder één dak vergemakkelijkt het dagelijkse contact en kan daarmee in belangrijke mate bijdragen aan het overbruggen van cultuurverschillen en het tot stand brengen van doorgaande ontwikkelingslijnen. Datzelfde geldt voor organisatorische aspecten zoals het werken in één team, management in één hand en bestuurlijke verbinding. De uitdaging, ook voor de door het kabinet ingestelde nieuwe taskforce, zit hem de komende jaren in het realiseren van een goede wisselwerking tussen kop en staart en tussen vorm en inhoud. Over de auteurs Marleen Kieft (1974) werkt als onderzoeker bij Oberon, onderzoeksbureau op het gebied van onderwijs. Ze leidt daar allerlei praktijkgerichte onderzoeksprojecten voor opdrachtgevers zoals scholen, ministerie van OCW en andere organisaties die met onderwijs te maken hebben. Ze studeerde Nederlands (taalbeheersing), deed de lerarenopleiding en promoveerde in de onderwijskunde. Michiel van der Grinten (1961) is afgestudeerd als psycholoog aan de Rijksuniversiteit Utrecht op een onderzoek naar functionele geletterdheid op Mexicaanse platteland. Hij is medeoprichter van onderzoeks- en adviesbureau Oberon in 1997 en sindsdien als projectleider werkzaam. Daarnaast werkt hij een dag in de week als vrijwilliger voor Vluchtelingenwerk op asielzoekerscentra in Utrecht en omgeving. Voetnoten: 1 Het onderzoek is uitgevoerd in opdracht van de ministeries van OCW en SZW. 2 Respondenten vulden de vragenlijst in voor de partij waar ze het meest intensief mee samenwerken. Uitstraling als één organisatie Ouders betrokken en tevreden Aansluiting tijden Gezamenlijk zorgbeleid Gezamenlijk naar buiten treden, onder één naam communiceren, als een eenheid zichtbaar. Samen vergroten ouderbetrokkenheid, ouders reageren positief op samenwerking. Aansluiting schooltijden op voor-, tussen -, naschoolse opvang. afstemming over zorgleerlingen. Het onderzoeksrapport Samenwerking in beeld van Oberon is te downloaden op de site van Oberon (W: oberon. eu) of via de servicepagina van BBMP, W: bbmp.nl/service. Uw wachtwoord is 20bbmp16. MEER LEZEN: 36 BESTUUR BELEID MANAGEMENT EN PEDAGOGIEK IN HET KINDCENTRUM