Column Rein Munniksma Lokaal Educatieve Agenda (LEA), Beilen, 24 mei Dames en heren,

Transcriptie

1 Column Rein Munniksma Lokaal Educatieve Agenda (LEA), Beilen, 24 mei 2011 Dames en heren, Vijf jaar LEA: Lokale samenwerking om tot een samenhangende aanpak te komen om het jeugd- en onderwijsbeleid goed te integreren in het (inter)gemeentelijk jeugd- en onderwijsbeleid. Samenwerking die op veel plekken tot stand is gekomen. Maar ook samenwerking waarin betrokkenen nog zoeken naar de juiste vorm. En u verwacht daarover een kritische noot van mij. In mijn dagelijks werk ben ik gedeputeerde van de provincie Drenthe met ruimtelijke ontwikkeling, landbouw, natuur en cultuur in mijn portefeuille. En toch sta ik hier om iets te zeggen over het lokale onderwijs- en jeugdbeleid. Ik zal het toelichten. Tot vijf jaar geleden was ik voorzitter van de landelijke VNG-commissie Onderwijs. Zo n tien jaar geleden constateerden Rijk en gemeenten dat op het terrein van onderwijs en jeugd steeds meer bevoegdheden naar de gemeenten overgingen, maar dat de kwaliteit van de uitvoering te wensen over liet. Op ons verzoek heeft het ministerie van OCW toen geld beschikbaar gesteld om een kwaliteitsimpuls aan het onderwijs te geven. Simpel gezegd leidde dat tot de LEA. Een schril contrast met de bezuinigingen die het huidige kabinet doordrukt richting gemeenten en provincies. Er is veel veranderd. Vanwege mijn betrokkenheid zo n tien jaar geleden is mij gevraagd om deel te nemen aan deze bijeenkomst. En dat doe ik graag, want ik ben persoonlijk nog steeds geïnteresseerd. Waarom een Lokaal Educatieve Agenda? Ik vind het belang van een LEA liggen in de samenhang van een schoolbestuur met de lokale omgeving en de ontwikkeling waarin een school staat. De schoolstaat niet op een eiland, maar heeft een actieve relatie met de buurt, wijk of stad. Met de gemeente dus als spin in het web! Dat vraagt afstemming en samenhang met de gemeente. Schoolbesturen zijn partners van de gemeenten en moeten het elkaar gunnen om een inhoudelijke en organisatorische verbinding tot stand te brengen. Want wat is een school in een dorp als er geen voetbalvereniging, geen peuterspeelzaal en geen kinderopvang is. Drenthe nu Laten we eens naar de situatie in Drenthe 2010 kijken. Ik neem daarbij de Drentse Onderwijsmonitor als basis, waar gemeenten en provincie samen voor verantwoordelijkheid zijn. Drenthe kent 12 gemeenten; 37 Drentse schoolbesturen (basisonderwijs) en ongeveer 300 basisscholen; In 2010 hebben we kinderen van 0-12 jaar en in vergelijking met 2005 ( kinderen) een afname van ongeveer 3%. Dit zet zich door in 2015 naar een afname van 9% en in

2 2020 tot zelfs 13%. En in sommige Drentse gemeenten neemt het aantal 0-4 jarigen al meer dan 20% af; Per schoolbestuur een kleine 1500 kinderen; Prognose voor 2015 is een afname van 8% bij 4-12 jarigen in Drenthe. Dat betekent per schoolbestuur 1380 kinderen. In 2020 is de afname bij 4-12 jarigen zelfs 14%. Per schoolbestuur 1290 kinderen. Wat betekenen deze cijfers voor de LEA? Aan de ene kant dat de gemiddelde omvang van het aantal leerlingen waarover een Drents schoolbestuur gaat, nog steeds veel kleiner is dan ik indertijd verwachtte. Toen ik als voorzitter van de Onderwijscommissie vertrok, werd algemeen onderschreven dat voor goed onderwijsbeleid een schoolbestuur in het primair onderwijs minimaal 2500 leerlingen nodig heeft. Voor een optimale schaal werden veel grotere getallen gehanteerd. Deze schaalvergroting van schoolbesturen achtte men om veel redenen noodzakelijk: Voor goed personeelsbeleid, om leerkrachten mogelijkheden te bieden zich door te ontwikkelen op andere scholen. Om in te spelen op de wisselwerking tussen school en samenleving. En het maakt de gezamenlijke scholen binnen het schoolbestuur financieel minder kwetsbaar. Ik zie dat er in Drenthe grote verschillen zijn. Met name het bijzonder onderwijs heeft een veel grotere schaal gekregen. Als ik op dit moment de worsteling zie van veel openbare schoolbesturen, beveel ik aan nog een keer serieus te kijken naar de visies die er toen, en waarschijnlijk nu ook nog zijn over een redelijke schaal van schoolbesturen. Als je hier niet met de juiste bril naar kijkt, komen om economische redenen kleine scholen nog meer onder druk te staan. Regisserende gemeenten ook bij krimp En nu kom ik dan toch dicht bij mijn huidige portefeuille. Want de LEA gaat niet alleen over schoolbesturen. Het is er ook op gericht dat gemeenten hun regisserende rol oppakken. De gegevens uit de Onderwijsmonitor laten zien dat er veel gaat veranderen aan de instroom van kinderen in het onderwijs. De krimp zal een probleem en een uitdaging zijn, waar antwoorden op gegeven moeten worden. In dit geval heb ik het alleen nog maar over het basisonderwijs, maar dat betekent natuurlijk ook het nodige voor voorschoolse voorzieningen, verenigingen, kort gezegd de leefbaarheid in uw gemeenten. We willen allemaal de talenten van onze kinderen maximaliseren. Dat vraagt om goede leraren, betrokkenheid van ouders en de menselijke maat. Willen we alles uit de kinderen halen, dan is voldoende kracht nodig om dit inhoud en vorm te geven.de huidige demografische ontwikkeling in Noord- Nederland leidt tot de vraag op welke schaalgrootte afstemming nodig is. Anders gezegd, in hoeverre is de schaalgrootte in het basisonderwijs en van gemeenten nu een belemmering om de talenten van onze kinderen optimaal te ontwikkelen. Ik vind dat men inhoudelijke het debat moet aangaan, op lokaal en regionaal niveau. Dan is het niet passend dat de provincie topdown met kwantitatieve normen komt. Voor mij gaat kwaliteit voor kwantiteit.

3 Steeds weer kwantitatieve benaderingen. In een artikel in het Dagblad van het Noorden las ik onlangs dat er binnen een school minimaal 80 leerlingen moeten zijn. In hetzelfde artikel stond, dat op termijn één op de drie scholen in Noord- Nederland moet sluiten. Dit werd door de schoolbesturen zelf aangegeven. Maar welke scholen moeten dan sluiten? Hoe worden deze keuzes gemaakt en in welk kader? Anderzijds is het ook een kans om één en ander inhoudelijk en organisatorisch te reorganiseren. Is dat een zaak van alleen schoolbesturen of nemen gemeenten daarbij ook een positie in? Laten we even doorkijken naar wat de aangegeven norm betekent. We hebben nu 300 basisscholen in Drenthe. Gaan we uit van jarigen in 2020, dan hebben we nog maar 160 scholen nodig! Dat is in tien jaar tijd bijna een halvering van het aantal scholen in Drenthe. Zelf lig ik niet wakker van dit soort kwantitatieve benaderingen. Voor mij blijft het belangrijkste uitgangspunt dat je in staat moet zijn om een goed jeugd- en onderwijsbeleid te voeren, waarbij de relatie met de samenleving nadrukkelijk een stevige rol speelt; vorm volgt inhoud. Mijn dilemma hierin is de vraag op welke schaalgrootte een LEA ontwikkeld en uitgevoerd moet worden. Dat de omgeving met de nodige voorzieningen aan het onderwijs gekoppeld moet worden blijft essentieel. Maar kwalitatief goede voorzieningen, vragen een minimale kritische massa. Bovendien is dat nodig om het betaalbaar en toegankelijk te houden voor iedereen. Enige schaalomvang is nodig voor onderwijs op maat: een gedifferentieerd onderwijsaanbod voor alle kinderen en passend onderwijs voor elk kind! Een discussie die op dit moment volop aan de gang is. In het kader van passend onderwijs wordt aangesloten bij de regionale indeling van de samenwerkingsverbanden in het voortgezet onderwijs. Deze zijn groter dan de huidige WSNS (weer samen naar school) samenwerkingsverbanden. Scholen, samenwerkingsverbanden en gemeenten moeten afspraken maken over hun samenwerking. Is dit de nieuwe Regionale Educatieve Agenda? En ben je dan nog in staat op dit niveau lokale educatieve netwerken te koppelen aan lokaal jeugdbeleid? Dat is en blijft wat mij betreft belangrijk in deze discussie. Een paar waarnemingen Mijn betrokkenheid bij de LEA heeft nadrukkelijk te maken met de gemeentelijke rol. Wat heb ik de afgelopen jaren waargenomen? Veel gebouwd Het meest in het oog springend is dat veel gemeenten het schoolgebouw anders zijn gaan benaderen. Bijna dagelijks duikt ergens in Noord-Nederland het item multifunctionele accommodatie wel op. Maar wordt daarbij van te voren gestuurd op de multifunctionele benadering? In een aantal gevallen zeker. Maar ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat in veel gevallen het samen stapelen van stenen automatisch tot het gewenste resultaat moet leiden. Niet zelden heeft de gemeente geluk. Het gebeurt ook inderdaad zonder verdere regie of sturing. Maar je ziet ook te vaak

4 dat er niet meer ontstaat dan een LAT-relatie met weinig onderlinge warmte. En dan zal er toch echt een katalysator nodig zijn. Dan mag je als gemeente niet aan de kant blijven staan. Een doorgaande lijn vanaf voor- en vroegschoolse educatie? Door de bouw van de MFA s zien we dat peuterspeelzalen vaak dichterbij de basisschool komen. Maar is er sprake van een doorgaande educatieve benadering van 2 jarigen tot en met het voortgezet onderwijs? En krijgt kinderopvang hierin een plaats? Ik heb nog steeds het gevoel dat hier een wereld te winnen is. Dit kabinet wil af van knellende regelgeving. Een LEA zou zeker in gebieden met hardnekkige leerachterstanden ervoor kunnen pleiten dat de educatie vanaf twee jaar onder een regie gebeurt. Volgens mij heeft de gemeente De Marne hier ontheffing voor gevraagd. Op dit moment wil het rijk aan experimenten op dit terrein meewerken. Juist in het minder dicht bevolkte Noorden, lijkt het me belangrijk en een prima uitdaging om deze handschoen op te pakken. Preventief, om jeugdzorg te voorkomen: een netwerk rond de school Doorgaand op LEA. Hoe staat het met het opbouwen van een lokaal netwerk van basis- en voortgezet onderwijsscholen met het maatschappelijk werk, de wijkagent, de sportverenigingen? De brede school gedachte is opgepakt, maar heeft het ook tot duurzame resultaten geleid? Als ik om me heen kijk, ben ik onder de indruk van de woorden, maar de daden? Of is ook hier sprake van een moeizame LAT-relatie, of zijn -zonder dat ik dat overtuigend zie- de partners toch al ouderwets verloofd? Er zijn grote verschillen. Zonder gedegen onderzoek zeg ik: het kan en het moet beter! Cultuureducatie Sinds ik wethouder was, heb ik iets met cultuureducatie. De LEA heb ik vanuit dit gezichtspunt als een uitdagend instrument gezien om muziekscholen en andere gemeentelijk gefinancierde culturele instellingen meer met en op scholen te laten doen. Waarom wel een vakleerkracht gymnastiek en niet een docent op cultuurgebied? Gaat het dan zo goed met cultuur op school? Vanuit mijn huidige positie als gedeputeerde heb ik donderdag overleg met Halbe Zijlstra (OCW), VNG en IPO. Daar staat op de agenda: Rijk, gemeenten en provincies delen de volgende uitgangspunten over cultuureducatie: Alle kinderen en jongeren in aanraking met cultuur; Culturele loopbaan van alle kinderen en jongeren heeft stevig fundament en is meer dan aaneenschakeling van incidenten en losse kennismakingen; Cultuureducatie binnen onderwijs stevig verankeren en alle culturele instellingen besteden aandacht aan educatie. Zo veel mogelijk scholen en culturele instellingen werken met doorgaande leerlijn cultuureducatie.

5 Over het cultuurbeleid van dit kabinet ben ik niet enthousiast, maar als ik dit lees zeg ik: prima. Maar ook: Dit hadden gemeenten en scholen allang kunnen en moeten oppakken. Concluderend Er is nog een lange weg te gaan. Veranderingen op onderwijsterrein zijn een kwestie van lange adem. Een bestuursperiode van vier jaar is kort, maar dat er een generatie over moet gaan, wil ik niet accepteren. Ik ben en blijf voorstander van decentralisatie naar lokaal/ regionaal niveau. Ook dit kabinet kiest - ondanks forse bezuinigingen - voor een belangrijke rol voor sterke gemeenten. Dus wat mij betreft: Nog steeds de schouders er onder! De handen uit de mouwen. Er is een wereld te winnen. Voor jonge kinderen, maar ook voor onze samenleving, die het woord samen leven waarmaakt.