Obs de Bouwsteen werkt aan een stevig fundament voor de toekomst

Transcriptie

1 Notitie Hoogbegaafdheid OBS De Bouwsteen Visie en missie van de school Vanuit onze visie willen wij een school zijn, die het optimale uit kinderen weet te halen, heldere doorgaande leerlijnen hanteert en aansluit bij de specifieke onderwijsbehoeften van onze leerlingen. De onderwijsbehoeften van (hoog)begaafde leerlingen vragen specifieke kennis, aanpak en aanbod. Daarom vinden we het belangrijk het onderwijs aan (hoog)begaafde leerlingen vast te leggen in een beleidsplan. Missie Obs de Bouwsteen werkt aan een stevig fundament voor de toekomst De algemene visie van de school Wij willen een school zijn waarin alle betrokkenen veel aandacht voor elkaar hebben, op een respectvolle wijze met elkaar omgaan en waar eerlijkheid en rechtvaardigheid kernwaarden vormen; Wij willen een school zijn waarin kinderen, ouders en leerkrachten een veilig gevoel hebben a ik ka iets, ik e iead; Wij willen een school zijn waar kinderen en leerkrachten zich welbevinden en betrokkenheid en initiatief tonen om in een sfeer van orde en regelmaat zinvol leren te garanderen; Wij willen een school zijn die het optimale uit kinderen weet te halen en daarbij hoge verwachtingen aan kinderen durft te stellen; Wij willen een school zijn die planmatig wil werken en veel aandacht besteedt aan het geven van effectieve instructie om een optimale ontplooiing van de basisvaardigheden te garanderen; Wij willen een school zijn met heldere doorgaande leerlijnen met een onderwijsaanbod dat aansluit bij de specifieke onderwijsbehoeften van onze leerlingen; Wij willen een school zijn die kinderen stimuleert tot een zelfstandige houding en een eigen verantwoordelijkheid tot hun leren Over (hoog)begaafdheid Een definitie van hoogbegaafdheid is lastig te geven. Professoren die zich hiermee hebben beziggehouden hebben definities en kenmerken steeds meer verfijnd, uitgebreid en voorzien van diverse modellen. (bijv. Gardner, Renzulli, Mönks, Heller, Gagné). Een basisdefinitie/omschrijving van hoogbegaafdheid is: Een hoog IQ hebben (130 of hoger) Creatief zijn, out of the ox kue deke De intentie en gedrevenheid hebben, dat hoge IQ en deze creativiteit ook om te zetten in uitzonderlijke prestaties. Deze drie basiskenmerken kunnen sterk beïnvloed worden door de omgeving van het kind en de persoonlijkheid van het kind op zowel positieve als negatieve wijze. Met de omgeving van het kind wordt bedoeld; de thuissituatie, de school, de vriendenkring. Het is vooral van belang dat de definitie die wij gebruiken aangeeft voor welke kinderen deze notitie is gemaakt. Zo wordt voorkomen dat de ene leerkracht de term hoogbegaafd een andere invulling

2 geeft dan de andere leerkracht. Misschien moeten we ook niet spreken van een definitie, maar van een doelgroep. Doelgroep In onze school hebben we het over de volgende groep kinderen: Kinderen die binnen de basisomschrijving van hoogbegaafdheid vallen (zie bovenstaande omschrijving). Kinderen die goede (deel)prestaties laten zien op de Citotoetsen: minimaal 3x een A score. Wanneer er een IQbepaling is afgenomen, dan moet deze minimaal op 120 liggen. In dit document en in onze school spreken we van plusleerlingen. Onze sub 2 leerlingen zijn leerlingen, die instructie-onafhankelijk zijn en na de verkorte instructie zelfstandig aan het werken kunnen met de leerstof, eventueel aangevuld met verrijkende opdrachten. De plusleerlingen vallen binnen bovengenoemde doelgroep. De leerstof wordt compacter aangeboden en verdiept en verrijkt met opdrachten, die een beroep doen op het denkniveau van de leerling. Daarnaast heeft deze leerlig sos extra egeleidig odig ij het lere lere, ij het erkennen van onderpresteren, bij het omgaan met zijn/haar begaafdheid. Zie hiervoor de verschillende bijlagen. Is een IQtest noodzakelijk? Het instrument Sidi-3 is een signaleringsinstrument dat ingezet wordt voor alle leerlingen, daarna biedt het instrument mogelijkheden om tot een verdere diagnose te komen op het gebied van hoogbegaafdheid. Als na het inventariseren en bespreken van alle gegevens blijkt dat er tegenstrijdigheden en /of hulpvragen zijn, wordt extern onderzoek en/of externe hulp ingeschakeld. Bijlage 1: Informatie over hoogbegaafdheid en kenmerken en eigenschappen. Kleuters De ontwikkeling van jonge kinderen vindt sprongsgewijs plaats. Er wordt bij kleuters daarom eerder gesproken over kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong. Een kind met een ontwikkelingsvoorsprong is vaak eerder kleuter, blijft vaak korter kleuter en is het kleuterstadium eerder voorbij. Een vroege signalering is belangrijk. Een kleuter met een ontwikkelingsvoorsprong heeft de neiging zich snel aan te passen aan de groep. Ook kunnen er bij te late signalering problemen ontstaan op het gebied van werkhouding, faalangst of perfectionisme. Warme overdracht vanuit de voorschoolse opvang, gesprekken met ouders en observaties spelen een belangrijke rol bij een vroege signalering. Bijlage 2: Informatie over kleuters met een ontwikkelingsvoorsprong. Signaleren en diagnosticeren Signaleren Signalering dient zo vroeg mogelijk te gebeuren en betreft alle leerlingen. Door op tijd te signaleren en de onderwijsbehoeften te bepalen kan worden voorkomen dat er bij (hoog)begaafde kinderen problemen ontstaan op sociaal-emotioneel gebied, op het gebied van gedrag en onderpresteren.

3 De eerste signalering vindt plaats bij de aanmelding van de leerling door de ouders en tijdens de overdracht van peuterspeelzaal/kinderopvang naar groep 1. Door gebruik te maken van vragenformulieren bij aanmelding door ouders, krijgt de school veel informatie over een kind. Tijdens de schoolperiode vindt signalering plaats door middel van observaties, methodetoetsing, leervolgsysteem, gesprekken met ouders en leerlingen. Uit de eerste signalering komen de leermogelijkheden en de leerprestaties van de leerlingen naar voren. Hieruit kan blijken dat een leerling (hoog)begaafd is. Ook is er informatie over het feit of dit voor een enkel vakgebied geldt, voor verschillende vakgebieden of over de hele breedte. Diagnosticeren Diagnose is noodzakelijk om de vervolgstappen te kunnen bepalen. Het gaat hierbij om het verzamelen van informatie over factoren, die het werken en functioneren van begaafde leerlingen beïnvloeden en daarmee van belang zijn voor het uitzetten van een leerlijn. De factoren zijn: - taakgerichtheid en motivatie - zelfstandigheid en zelfregulering - zelfbeeld - sociaal-emotionele competentie - houding t.o.v. school Om te voorkomen dat de aanpak en de begeleiding van een leerling niet aanslaat, is het belangrijk te weten in welke mate bovenstaande factoren van invloed zijn. Een leerling die bijvoorbeeld moeite heeft met planmatig werken heeft meer structuur en een andere begeleiding nodig, dan een leerling die dit goed beheerst. Wij gebruiken hiervoor het SiDi 3 protocol. Het SiDi 3 protocol is een signalerings- en diagnoseprotocol voor leerlingen van groep 1 t/m 8. De uitgave is bestaat uit 3 delen: Signalering, waarbij naar alle kinderen wordt gekeken. Diagnose, waarbij het onderzoek bij een beperkte groep wordt voortgezet. Uitvoering: het plan van aanpak. Onderpresteren Ongeveer één op de vijf (hoog)begaafde kinderen blijkt lagere prestaties te leveren dan op grond van aanleg mag worden verwacht. Onderpresteren ontstaat niet zomaar van de ene op de andere dag en is evenmin gemakkelijk op te lossen. Bij relatief onderpresteren behaalt de leerling wel lagere scores, maar liggen deze nog wel op klassenniveau. Absolute onderpresteerders behalen resultaten die onder het klassenniveau liggen. Hierbij gaat het om begaafde leerlingen, bij wie het leren niet wordt belemmerd door een leer- of gedragsstoornis. Er ontstaat bij deze leerlingen een negatieve prestatiespiraal, die effect heeft op hun welbevinden en functioneren. Vaak zijn zij eerder te herkennen aan gedragskenmerken, dan aan hun prestaties. Het begeleiden van leerlingen die onderpresteren is behoorlijk complex. Van belang is dat de motivatie weer op gang moet worden gebracht en de leerling zich eigenaar van het probleem voelt. Gesprekken met leerlingen zijn hierbij essentieel. Gebleken is, dat het uitlokken tot nadenken over de problemen en het zelf zoeken naar oplossingen positiever werkt, dan het aanbieden van kant en klare oplossingen. Bijlage 3: Informatie over onderpresteren en het signaleren van onderpresteren.

4 Diversiteit Om kinderen die goed presteren, een ontwikkelingsvoorsprong hebben of onderpresteren te herkennen is kennis van eigenschappen die hierbij horen nodig. In de verschillende bijlagen zijn overzichten van deze eigenschappen te vinden. Het betekent echter niet dat deze kinderen allemaal dezelfde eigenschappen hebben. In de wetenschap wordt gesproken over zes verschillende typen hoogbegaafde leerlingen. SLO (stichting leerplanontwikkeling) heeft van elk type een profiel opgesteld. In dit profiel zijn gedragskenmerken en begeleidingsmogelijkheden aangegeven. SLO benoemt de zes typen als volgt: de succesvolle leerling, de uitdagende leerling, de onderduikende leerling, de drop-out, de leerling met een leer- of gedragsprobleem, de zelfstandige leerling. Bijlage 4: Profieloverzicht SLO. Leerlingbegeleiding en organisatie Na signalering en diagnostisering moeten er keuzes worden gemaakt in aanpak en begeleiding van deze leerlingen. Eleonoor van Gerven, pedagoog en docent hoogbegaafdheid bij Slim Educatief, eroordt dit oder het otto Moeilijk oet!. Hiervoor zijn verschillende mogelijkheden. Compacten en verrijken Compacten van de reguliere leerstof houdt in dat de te maken leerstappen vergroot worden. Onnodige herhalings- en oefenstof wordt geschrapt, waardoor de leerling minder lestijd nodig heeft om de einddoelen van het leerjaar te halen. Hierdoor ontstaat extra tijd, die ingevuld wordt door het aanbieden van verrijkingsopdrachten. Deze opdrachten sluiten aan bij de ontwikkeling, mogelijkheden en interesses van de leerling. Verdiepingsopdrachten brengen verdiepen in de basisleerstof, verbredingsopdrachten vallen juist buiten de reguliere stof, zoals bijvoorbeeld het leren van een taal. De meeste nieuwe methoden bieden mogelijkheden voor het compacten van de leerstof. Verder zijn op school de routeboekjes van SLO aanwezig. Om te bepalen welke leerstof in aanmerking komt voor compacten worden methodetoetsen vooraf afgenomen. Zo wordt zichtbaar gemaakt welke leerstof wel en niet beheerst wordt. Op dit moment zijn de volgende verrijkingsmaterialen op school aanwezig: Plustaken van Delubas voor rekenen en taal Plustaken van Delubas voor wereldoriëntatie Topklassers Cultuur voor groep 5 en 6 Impulsboeken Techniek groep 5 t/m 8 Lesmateriaal voor hoogbegaafden (op Brinbox en beschikbaar op USB-stick) Digitale toegang tot Acadin Lees- en werkboek Olle voor groep 3 Plustaken Delubas rekenen serie B Plusboeken Lezen Delubas groep 4 t/m 8 Daarnaast spelen de volgende overwegingen een rol bij de verrijkingsopdrachten: De activiteiten moeten aansluiten bij de interesse van de leerling. Door de leerling te betrekken bij de keuze van de activiteiten wordt hij/zij ook medeverantwoordelijk gemaakt. Het werken aan de activiteiten moet op de dag/weektaak van de leerling ingeroosterd staan. De rol van de leerkracht verandert van instructiegever naar procesbegeleider.

5 De activiteiten moeten beoordeeld worden en ook op het rapport van de leerling vermeld worden. Er moeten beoordelingscriteria gesteld worden aan de opdrachten. Er moet voldoende variatie in de opdrachten en werkvormen zijn. Het is belangrijk dat er contact is met andere kinderen, die ook werken aan verrijkingstof. Samenwerken is verrijkend en voorkomt dat een kind een uitzonderingspositie gaat innemen. Soms met klasgenoten, soms met kinderen uit een andere klas. Versnellen Het compacten en verrijken vindt plaats in de eigen groep. Een andere mogelijkheid is het laten doorstromen van een leerling. Hiervoor wordt gekozen als het compacten en verrijken te weinig uitdaging biedt. Voorwaarden tot versnellen zijn vastgelegd in het protocol verlengen en versnellen. Organisatie De organisatie en coördinatie ziet er als volgt uit: 1. Leerkracht en/of ouders hebben het vermoeden dat er sprake is van een ontwikkelingsvoorsprong of hoogbegaafdheid. Dit vermoeden is gebaseerd op observaties, oudergesprekken en (door)toetsgegevens, waaronder Sidi 3 2. Dit vermoeden wordt met IB-er besproken in de groepsbespreking of leerlingbespreking. 3. Er vindt een gesprek plaats met ouders, leerkracht en wanneer mogelijk IB. 4. Wanneer er nog steeds sprake blijft van een vermoeden worden de diverse lijsten door ouders, leerkracht (en in sommige gevallen leerling) ingevuld. Deze lijsten zijn onderdeel van het signalerings- en diagnostiseringsinstrument Sidi De verkregen informatie wordt geïnterpreteerd en besproken met ouders, leerkracht en wanneer mogelijk IB en evt de leerling. De leerkracht en IB bereiden dit gesprek voor. Gesprek met de leerling kan ook op een ander moment, maar is wel onderdeel van het proces. 6. Er volgt een definitieve conclusie, die in verschillende richtingen kan gaan. Er zitten tegenstrijdigheden in de verkregen informatie of ouders en school zitten niet op één lijn. Er is extern onderzoek en/of externe begeleiding nodig, bijv. op sociaal-emotioneel gebied. Er wordt geconcludeerd dat er geen sprake is van hoogbegaafdheid, het traject stopt hier. Natuurlijk blijft het van belang de onderwijsbehoeften van de leerling te bepalen. Er wordt inderdaad hoogbegaafdheid geconcludeerd, waarna wordt geïnventariseerd welke onderwijsbehoeften de leerling heeft en welke actie wordt ondernomen in de vorm van compacten en verrijken of versnellen. Wanneer gewenst kan er nog een IQ-onderzoek worden uitgevoerd. In de groepen 1 en 2 Kleuters met een ontwikkelingsvoorsprong hebben meestal een didactische voorsprong. Het is van belang om deze kinderen een passende uitdaging aan te bieden, anders kan het voorkomen dat ze gaan onderpresteren. De activiteiten moeten aansluiten bij de interesse van de leerling. De leerkracht neemt het initiatief en biedt de leerling verrijkende materialen actief aan binnen de mogelijkheden van de school. Het werken met verrijkende materialen kan in de plaats komen van het werken met ontwikkelingsmateriaal. Er worden duidelijke eisen gesteld aan het werk. Ook hier ordt gezoht aar sparrigparters odat saeerke errijked is e bovendien voorkomen kan worden dat het kind een uitzonderingspositie in gaat nemen.

6 Naast materialen die inzoomen op het leren lezen, schrijven en rekenen kunnen ook materialen worden in gezet die een beroep doen op het ruimtelijk inzicht van een leerling. Denk ook aan ontdekdozen en spellen, die een appèl doen op experimenteren en zelf ontdekken. Het handelend leren blijft belangrijk. Cognitieve doe-opdrachten werken daarom beter dan altijd maar werken op een werkblad. Verslaglegging Alle observatie- en toetsgegevens worden vastgelegd op de afgesproken manier (groepsoverzicht, groepsmap, ParnasSys). Van alle gesprekken wordt een verslag gemaakt, dit verslag wordt door ouders gezien en dient te worden ondertekend. Wanneer wordt geconcludeerd dat een leerling inderdaad binnen de doelgroep hoogbegaafdheid valt kan antwoord gegeven worden op de volgende vragen: Welk niveau leerstof kan de leerling aan? Op welke gebieden moet de leerstof aangepast worden? Kan de leerling zelfstandig werken en welke factoren lijken dit te beïnvloeden? Kan de leerling planmatig en doelgericht werken en problemen oplossen? Spelen externe risicofactoren een rol, zoals plezier hebben in school, zelfbeeld? Spelen externe risicofactoren een rol in de omgang met anderen? Op basis van deze gegevens wordt voor de leerling een plan van aanpak opgesteld. Hiervoor wordt hetzelfde formulier gebruikt, als voor de leerlingen die zittenblijven/verlengen. In het plan van aanpak worden ook doelen opgenomen van de doelen- en vaardighedenlijst van SLO. In deze lijst zijn doelen opgenomen voor het leren leren, het leren denken en het leren (voor het) leven. Bijlage 5: Format plan van aanpak Bijlage 6: Doelen- en vaardighedenlijst SLO Bijlage 7: Websites Bijlage 8: Ter overweging Planning - Uiterlijk 1 oktober wordt het gehele document verspreid, waarna het op 7 oktober wordt besproken. - Komend schooljaar wordt Sidi 3 ingevoerd - De stappen zoals beschreven onder het kopje Organisatie worden uitgevoerd. - In het komend schooljaar wordt de wijze van compacten nader uitgewerkt en wordt een planning gemaakt welke materialen er aangeschaft moeten worden. Hierbij denken we ook aan digitale mogelijkheden. Ook wordt afgesproken welke verdiepings- en verbredingsactiviteiten worden ingezet. - Het streven is om in de vorm van arrangement een overzichtelijk aanbod samen te stellen voor hoogbegaafde leerlingen. Hieraan kan ook de vraag gekoppeld worden of we een vorm van een plusgroep willen starten. - Een vervolgstap is het bieden van uitdagend onderwijs voor alle leerlingen. Denk hierbij aan het standaard zorgen voor uitdaging in instructie en activiteiten in bijv. de vorm van denkvragen, probleemstelling enz.