R.-K. basisschool Leuvensbroek XN Nijmegen Beleidsplan Hoogbegaafdheid

Transcriptie

1 R.-K. basisschool Leuvensbroek XN Nijmegen Beleidsplan Hoogbegaafdheid Juni 2018

2 Samenvatting De Wet op het Basisonderwijs schrijft in artikel 8 voor dat het onderwijs zodanig ingericht dient te worden dat leerlingen een ononderbroken ontwikkelingsproces kunnen doorlopen. Het onderwijs moet afgestemd worden op de voortgang in de ontwikkeling van de leerlingen. In onze visie op onderwijs staat dat we alle kinderen op onze school een stevige basis geven waaruit ze tot volle groei en bloei kunnen komen. Op onze basisschool streven we na dat er voor alle kinderen in zowel onderwijsinhoudelijk als pedagogisch didactisch opzicht een passend onderwijsaanbod beschikbaar is, waarbij rekening wordt gehouden met verschillen. Dit geldt voor kinderen die minder begaafd zijn en kinderen met gedragsproblemen, maar ook voor kinderen die meer aankunnen dan de gemiddelde leerstof: de meer- en hoogbegaafde kinderen. Onderwijs aan meer- en hoogbegaafde kinderen vraagt om een specifieke aanpak, omdat deze kinderen veelal een andere manier van denken hebben. Dit document beschrijft het beleid van Basisschool De Wingerd ten aanzien van meer- en hoogbegaafde kinderen. Juni

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding Missie en visie van de Wingerd Het onderwijsaanbod op de Wingerd 4 2 Visie op meer- en hoogbegaafdheid en uitgangspunten Visie op meer- en hoogbegaafdheid Uitgangspunten van Bloom en Gardner 5 3 Praktische uitwerking 6 4 Van signaleren tot aanmelden Het Digitaal Handelingsprotocol Hoogbegaafdheid Signalering via groepsbespreking in groep 1 t/m Signaleren van ontwikkelingvoorprong van kleuters Overleg ouders Verslaglegging Schematische samenvatting De voorwaarden voor deelname aan de plusgroep 10 Bijlagen 11 Bijlage 1: De taxonomie van Bloom. Bijlage 2: meervoudige intelligentie volgens Gardner. Bijlage 3: Integratiematrix Bloom en Gardner. Bijlage 4: Kenmerken van meer-en hoogbegaafde leerlingen. Bijlage 5: Signalering onderwijsvoorsprong bij kleuters Bijlage 6: Signaleringslijst onderpresteren. Bijlage 7: Doelen en vaardigheden lijst 3

4 1 Inleiding 1.1 Missie en visie van de Wingerd De Wingerd biedt de kinderen en het personeel: Houvast en groei De Wingerd is een school waar iedereen zich welkom voelt. De primaire taak van elke basisschool is goed onderwijs geven in een uitdagende leeromgeving en dit kan alleen als de kinderen, de ouders, de leerkrachten zich welkom en veilig voelen. Op de Wingerd mag elk kind zichzelf zijn. In de school ervaar je dit doordat men gelooft in de kracht van verschillen. Er is vertrouwen dat je mag laten zien wat je kunt en dat je geholpen wordt bij de dingen die je nog moet leren. Met hulp van de leerkrachten, de andere kinderen op school en de ouders, ben je als kind elke dag samen aan het leren en het spelen. Leren omvat zoveel: het leren hoe met elkaar om te gaan, het leren te genieten, het leren zelfstandig te werken, het leren verantwoordelijkheid te nemen, het leren je te verwoorden, het leren feedback te geven en met conflicten omgaan, het leren durven en leren omgaan met het maken van fouten, het leren ontdekken van je eigen kwaliteiten, het leren rekenen, schrijven en lezen, en vooral ook leren hoe te leren. Leren staat centraal in alle keuzes die we maken. Wat heeft een leerling of leerkracht nodig om een volgende stap te zetten in zijn of haar ontwikkeling? We werken op een doelgerichte manier, waardoor voor iedereen duidelijk is waarom we doen wat we doen. Dit zodat het kind uiteindelijk vanuit een stevige basis, als een zo zelfstandig en evenwichtig mogelijk persoon voorbereid is op een leven in de toekomstige maatschappij, de maatschappij van de 21e eeuw. 1.2 Het onderwijsaanbod op de Wingerd Binnen ons onderwijsaanbod werken wij op de Wingerd met methodes die aan de kerndoelen voldoen. Naast het aanleren van vaardigheden en het verkrijgen van inzichten, proberen we onze kinderen zelfstandigheid en verantwoordelijkheid bij te brengen op vele terreinen. Hierbij hebben we aandacht voor alle leerlingen. Voor de kinderen die op een gemiddeld niveau werken, maar ook voor minder- en meerbegaafde leerlingen. Voor taal en rekenen werken we met verschillende niveaus, zogenaamde aanpakken. Aanpak 1: deze leerlingen krijgen extra instructie omdat zij wat meer begeleiding nodig hebben Aanpak 2: dit betreft de meeste leerlingen. Deze leerlingen doen mee met de algemene instructie in de klas en verwerken daarna zelfstandig de les. Aanpak 3: deze leerlingen krijgen een verkorte instructie aangepast op hun niveau. Het begeleiden van de kinderen in hun ontwikkeling is van het grootste belang, waarbij we van zoveel mogelijk methodes, hulpmiddelen en ouderhulp gebruik willen maken. Dit alles in een goede sfeer en samenwerking met allen die hierbij betrokken zijn. 4

5 De Wingerd kent voor elk leerjaar een plusgroep voor meer- en hoogbegaafde kinderen. In de plusgroep bieden we de kinderen die cognitief meer aan kunnen verrijking en verdieping. Dit document beschrijft het beleid van Basisschool De Wingerd ten aanzien van meer- en hoogbegaafde kinderen. 2 Visie op meer- en hoogbegaafdheid en uitgangspunten 2.1 Visie op meer- en hoogbegaafdheid Op de Wingerd hebben we de volgende visie op meer- en hoogbegaafdheid: We willen de meer- en hoog begaafde kinderen uitdagen de grenzen van hun leervermogen op te zoeken, waardoor zij de mogelijkheid krijgen te leren leren. We streven naar een omgeving die de mogelijkheid biedt fouten te maken, zodat de meer- en hoogbegaafde leerlingen leren omgaan met frustratie en leren doorzetten. We hechten waarde aan het reflecteren op en evalueren van de leerprocessen. Een belangrijk doel is een passend en gestructureerd onderwijsaanbod aanbieden in een doorgaande lijn. Door meer- en hoogbegaafde leerlingen in groepsverband met gelijkgestemden te laten ontwikkelen, kunnen zij van en met elkaar leren. 2.2 Uitgangspunten van Bloom en Gardner Wij gebruiken de uitgangspunten van Bloom (1956) en Gardner (1983) als basis voor onze werkwijze. De taxonomie van Bloom geeft inzicht in de verschillende denkniveaus (zie bijlage 1). De eerste drie niveaus (onthouden, begrijpen, toepassen) zijn eigenlijk de meest gebruikte denkniveaus binnen het onderwijs. Voor meer- en hoogbegaafde kinderen zijn die niveaus echter te eenvoudig. Ze dagen te weinig uit. Er moet ingestoken worden op de drie laatste niveaus (het analyseren, het synthetiseren en het evalueren). Naast de taxonomie van Bloom zijn de acht intelligenties van Gardner ook geschikt om als uitganspunt voor taken in de plusgroep te dienen. (zie bijlage 2). Deze twee modellen kunnen ook gecombineerd worden (zie bijlage 3). Het gecombineerde model gebruiken we voor het kiezen en uitwerken van projecten voor de plusgroep. Door dit model te gebruiken streven wij ernaar de leerlingen van de plusgroep een passend onderwijs aanbod te kunnen geven. Hierbij gebruiken we zoveel mogelijk de denkvaardigheden, analyseren, synthetiseren en evalueren. Ook laten we zoveel mogelijk verschillende intelligenties aan bod komen. 5

6 3 Praktische uitwerking De Wingerd kent vanaf het schooljaar twee plusgroepen. De eerste plusgroep bestaat uit leerlingen van de groepen 1 t/m 4. De tweede plusgroep richt zich op de groepen 5 t/m 8. Beide plusgroepen komen een keer per week bij elkaar, waarbij ze hun kennis en gedachtes wisselen met ontwikkelingsgelijken. Er wordt gewerkt met blokken van ongeveer vier weken waarin afwissend gewerkt wordt aan Levelwerk en projecten. Bijvoorbeeld opdrachten rond de Kinderboekenweek en Denkwerk boekjes. De opdrachten (Levelwerk of projecten) worden zo gekozen dat de verschillende aspecten van de matrix van Bloom en Gardner aan bod komen. Denk hier bijvoorbeeld aan een opdracht met de combinatie analyseren (taxonomie van Bloom) en het intra-persoonlijke aspect van de Meervoudige Intelligentie van Gardner (zie bijlage 3). Gedurende het jaar wordt aandacht gegeven aan diversie combinaties zodat de leerlingen een zo breed mogelijk aanbod krijgen waardoor ze op verschillende manieren worden uitgedaagd. Na elk blok wordt er geëvalueerd en gereflecteerd. We vragen waar de kinderen trots op zijn en wat ze hebben geleerd, wat zouden ze de volgende keer beter kunnen doen en wat willen ze nog leren. Hiervoor gebruiken we de DVL: Doelen en vaardighedenlijst (zie bijlage 6). 4 Van signaleren tot aanmelden. 4.1 Het Digitaal Handelingsprotocol Hoogbegaafdheid De Wingerd gebruikt de Quick Scan van het digitale handelingsprotocol hoogbegaafdheid (DHH) om tot een eerste selectie van meer- en hoogbegaafde leerlingen te komen. De auteurs van Digitaal handelingsprotocol begaafdheid hebben een grote hoeveelheid kennis en ervaring opgebouwd met betrekking tot hoogbegaafdheid. Een groot deel van deze kennis is gedigitaliseerd om daarmee leerkrachten effectiever te ondersteunen bij begeleidingsvraagstukken met betrekking tot begaafdheid. De leerkrachten van de groepen 1, 3 en 5 vullen dit jaarlijks in maart in vanaf het schooljaar Na afname van het DHH-instrument in de groepen 1, 3 en 5 vindt er een groepsbespreking tussen de leerkracht en de intern begeleider plaats. De leerlingen waarbij uit het DHH-instrument signaleren of diagnosticeren komt, worden besproken met behulp van de kenmerken van meer-en hoogbegaafde leerlingen (zie bijlage 4). Het doel van deze leerlingbespreking is om de meer- en hoogbegaafde leerlingen te selecteren. In andere leerjaren kunnen observaties van de leerkrachten en Cito-resultaten een signaal zijn om een kind in de groepsbespreking in maart te bespreken. Bij uitzondering kunnen deze kinderen ook getoetst worden via het DHH model. Wanneer er een vermoeden is van onderpresteren kan de intern begeleider beslissen om de signaleringslijst voor onderpresteerders (zie bijlage 5) af te nemen. 6

7 4.2 Signalering via groepsbespreking in groep 1 t/m 7 De kinderen die in aanmerking komen voor de plusgroep starten in het nieuwe schooljaar indien er plaats is in de plusgroep (dit is dus ook afhankelijk van het aantal vrije plaatsen in de plusgroep). We gaan uit van vier groepen (twee bovenbouw groep en twee onderbouwgroep). Elke groep bestaat maximaal uit 10 leerlingen. Wanneer en meer dan 10 kinderen in aanmerking komen voor de plusgroep worden deze op een wachtlijst geplaatst. In november vindt er een overleg plaats tussen de groepsleerkracht en de plusgroep leerkracht. Daarin wordt besproken of de leerling in de plusgroep op de juiste plaats zit. Mocht dit niet het geval zijn dan zal de leerling na de kerstvakantie uit de plusgroep gaan. In maart worden de leerlingen besproken in de groepsbespreking. In deze groepsbespreking wordt ook besproken of een leerling die al deelneemt aan de plusgroep het volgende schooljaar in de plusgroep kan blijven. Hiervoor neemt de leerkracht voorafgaand aan de groepsbespreking contact op met de leerkracht van de plusgroep. In juni bespreken de intern begeleider, de plusgroepsleerkracht en de groepsleerkracht of dit beeld nog klopt. In uitzonderlijke gevallen kan het voorkomen dat leerlingen tussentijds in de plusgroep instromen. 4.3 Signaleren van ontwikkelingvoorprong van kleuters. Aandacht voor meer- en hoogbegaafdheid begint met een goede wijze van signalering. Bij kleuters spreek je van een ontwikkelvoorsprong (van Gerven, 2001). Signaleren is hier het opsporen van een mogelijke ontwikkelvoorsprong bij kleuters die instromen in groep 1. Sinds schooljaar is het overdrachtsdocument (Alle Kinderen In Beeld) van de peuterspeelzaal naar de basisschool herzien. De ouders en de peuterspeelzaal vullen vóór de start op de basisschool de gegevens in over de cognitieve ontwikkeling van het kind. Er is een 4 puntenschaal. Na vier weken vult de basisschool de lijst in. Hieronder staan de vragen van de Invullijst uit de lijst van Alle Kinderen In Beeld (AKIB): Het kind is nieuwsgierig en leergierig, stelt waarom -vragen. Het kind begrijpt opdrachten. Het kind leert makkelijk nieuwe woorden en begrippen. Het kind houdt zich aan regels en afspraken. Het kind kan een korte periode rustig/geconcentreerd werken. Het kind heeft tijdsbesef en is zich bewust van een dagritme. Het kind kent en benoemt een aantal kleuren 7

8 Daarnaast volgt voor de ouders nog deze open vraag: Wat wilt u nog meer vertellen over de cognitieve ontwikkeling van het kind? Als deze vragen door zowel de ouders en de peuterspeelzaal zeer positief ingevuld worden dan kan de basisschool dit zien als een signaal. De start van het signaleren van leerlingen met een ontwikkelvoorsprong begint in groep 1 en gebeurt in de eerste schoolweek, voordat de leerling de kans heeft zich aan te passen ( bijlage 5).Het is belangrijk om na de signalering van een kleuter met een ontwikkelingsvoorsprong de ontwikkeling van een kind te blijven volgen. Een leerling met een ontwikkelvoorsprong hoeft immers geen leerling te worden die ook meer- of hoogbegaafd is. Van kinderen tot vier jaar zijn er geen schoolprestaties beschikbaar. Bovendien, en dat is nog belangrijker, intelligentie is pas met enige betrouwbaarheid vast te stellen bij kinderen vanaf het zesde jaar (van Gerven 2001). De ontwikkeling van jonge kinderen verloopt namelijk niet lineair. Met name bij kinderen tot zes jaar verloopt die ontwikkeling veelal sprongsgewijs, aldus van Gerven. Een dergelijke sprong in de ontwikkeling van het kind kan van zeer tijdelijke aard zijn. Zo kan een kleuter met een voorsprong op zijn leeftijdgenootjes, deze voorsprong in de loop van het jaar weer verliezen (van Gerven, 2001). Vanaf groep drie spreken we van meer- en hoogbegaafdheid. 4.4 Overleg ouders Wanneer tijdens de groepsbespreking van maart blijkt dat een leerling in aanmerking komt voor de plusgroep, wordt dit door de groepsleerkracht aan ouders medegedeeld tijdens het 10- minutengesprek in juni. Nadat de ouders geïnformeerd zijn, wordt de leerling op de hoogte gebracht door de groepsleerkracht. Wanneer er besloten wordt dat een kind niet meer deelneemt aan de plusgroep, wordt dit door de groepsleerkracht aan de ouders medegedeeld. 8

9 4.5 Schematische samenvatting In tabel 1 worden de paragrafen 4.1 t/m 4.4 schematisch weergegeven. Tabel 1: Schematische samenvatting van signaleren tot aanmelden. Wanneer Wat Wie Doel November Bespreken van ll-en die deelnemen aan plusgroep. GLK + PGLK Beslissen of deelname aan de +groep wordt voortgezet na de Kerstvakantie. December Oudergesprek GLK en ouders Wanneer een ll na de Kerstvakantie niet meer zal deelnemen aan de +groep, zal dit door de GLK aan de ouders worden medegedeeld. Maart Afnemen Quickscan GLK groep 1, 3 Signaleren van ll-en die in aanmerking en 5 komen voor +groep Bespreken van ll-en die deelnemen aan +groep. GLK + PGLK Beslissen of deelname aan de +groep wordt voortgezet volgend schooljaar Juni Groepsbespreking: De ll-en die vanuit de Quickscan zijn gesignaleerd en ll-en die al deelnemen aan de +groep en ll-en die door de GLK zijn gesignaleerd worden besproken. Bespreken van ll-en die (voor het eerst) in het nieuwe schooljaar gaan deelnemen aan de +groep. GLK + IB-er GLK, PGLK, IB er Beslissen welke ll-en volgend schooljaar gaan deelnemen aan de +groep. Bespreken of het beeld van deze ll-en nog klopt. Definitief beslissen of een ll in het nieuwe schooljaar gaat starten in de +groep 10 minuten gesprek GLK Wanneer een ll voor het eerst gaat deelnemen of wanneer een ll in het nieuwe schooljaar niet meer zal deelnemen aan de +groep, zal dit door de GLK aan de ouders worden medegedeeld. +groep = plus groep, GLK = groepsleerkracht, PGLK = Plusgroepsleerkracht, IB-er = Intern Begeleider, ll= leerling 4.6 Verslaglegging Twee keer per jaar schrijft de plusgroepleerkracht een kort verslag, per leerling, over de afgelopen periode. Dit verslag wordt door de groepsleerkracht toegevoegd aan het rapport. 9

10 4.7 De Praktische uitwerking van deelname aan de plusgroep Wanneer een leerling deelneemt aan de plusgroep, hanteren wij de volgende afspraken: Wanneer de leerlingen onderwijs volgen in de plusgroep, zullen ze instructie en verwerking in de eigen klas missen. We gaan er van uit dat de leerling deze stof kan missen, in uitzonderlijke gevallen kan hiervan worden afgeweken, bijvoorbeeld wanneer de lesstof voor de eerste keer wordt aangeboden of wanneer er een onderdeel van de lesstof wordt behandeld dat de leerling nog niet beheerst. De groepsleerkracht van elke leerling bekijkt en bepaalt dit zelfstandig per instructiemoment. We proberen groepsactiviteiten, zoals de kring en een verjaardag, buiten de instructiemomenten van de plusgroep te plannen. We vinden het belangrijk dat alle leerlingen actief deelnemen aan de groepsdynamiek in de klas. Het kan echter voorkomen dat dit niet te realiseren is. Het deelnemen aan de plusgroep staat dan voorop. Bij bijzondere groepsactiviteiten, zoals het deelnemen aan de excursie, staat de groepsactiviteit voorop. De groepsleerkracht van elke leerling bekijkt en bepaalt dit zelfstandig per groepsactiviteit en geef dit tijdig door aan de leerkracht van de plusgroep. De leerkracht zorgt dat er tijd is in de klas om aan de opdrachten van de plusgroep te kunnen werken. In het geval dat dit niet lukt zal er overleg plaatsvinden tussen de groepsleerkracht en de leerkracht van de plusgroep. 10

11 Bijlage 1. De Taxonomie van Bloom. 11

12 Bijlage 2. Meervoudige intelligentie volgens Gardner. 12

13 Bijlage 3. Integratie Matrix Bloom en Gardner. 13

14 Bijlage 4. Kenmerken van meer-en hoogbegaafde kinderen. 1. Hoge intelligentie (Hoog)begaafde kinderen beschikken over hoge intellectuele capaciteiten. Een hoge score op een intelligentietest (IQ > 130) of hoge prestaties op een andere test is hiervan een indicatie. 2. Vroege ontwikkeling (Hoog)begaafde kinderen zijn geestelijk vroegrijp en worden gekenmerkt door een ontwikkelingsvoorsprong. Zij kunnen meestal op vroege leeftijd al lezen, praten, schrijven en hebben een vroege ontwikkeling van getalbegrip. Hierdoor kunnen zij zich gemakkelijk leerstof uit hoge leerjaren eigen maken. Ook stellen zij op jonge leeftijd al levensbeschouwelijke vragen en denken zij al vroeg na over de zin van het leven 3. Uitblinken op één of meerdere vakgebieden Een bijzondere begaafdheid kan tot uitdrukking komen in motorische, sociale, artistieke en intellectuele vaardigheden. Vaak treden deze begaafdheidsvormen gecombineerd op en blinken (hoog)begaafde kinderen uit in meerdere vakgebieden. (Hoog)begaafde kinderen hebben op taalgebied een grote woordenschat en vertonen een zeer goed en adequaat woordgebruik. 4. Gemakkelijk kunnen leren (Hoog)begaafde kinderen hebben over het algemeen een zeer goed geheugen en kunnen hierdoor goed informatie onthouden en verwerken. Zij begrijpend nieuwe leerstof dan ook aanzienlijk sneller dan gemiddelde leerlingen en zijn daardoor sneller klaar met opdrachten en huiswerk. Hierdoor hebben zij vaak een leertempo dat beduidend hoger is dan het tempo van de gemiddelde leerling. 5. Goed leggen van (causale) verbanden 6. Het gemakkelijk kunnen analyseren van problemen (Hoog)begaafde kinderen kunnen gemakkelijke (causale) verbanden leggen en hebben hierdoor een goed overzicht. (Hoog)begaafde kinderen zijn snelle probleemanalyseerders. Zij kunnen snel vaststellen wat de aard van een probleem is. Daarnaast zijn (hoog)begaafde kinderen vaak vindingrijk in het ontwikkelen van eigen oplossingsmethoden. Dit kan soms problemen opleveren as zij zich verkeerde oplossingsmethode hebben aangeleerd, omdat zij deze methode moeilijk weer los kunnen laten. 14

15 7. Het maken van grote-denksprongen Een (hoog)begaafd kind maakt grotere leerstappen en heeft daarom minder tijd nodig. 8. Voorkeur voor abstractie (Hoog)begaafde leerlingen kunnen goed abstract denken. Zij generaliseren gemakkelijker dan hun andere klasgenoten en hebben een goed overzicht van de kennisgehelen. Zij hebben geen behoefte aan concretisering van de lesstof door het gebruik van voorbeelden. 9. Hoge mate van zelfstandigheid (Hoog)begaafde kinderen willen liever niet geholpen worden en geven bij voorkeur aan zelfstandig te willen werken. Bij het werken in groepsverband vertoont het (hoog)begaafde kind veel initiatief en neemt hij vaak de leiding. Bovendien wil het kind dingen graag op zijn eigen wijze doen, zoals het zelf bedenken van een methode voor het uitrekenen van sommen. 10. Brede of juist specifieke interesse / hoge motivatie / veel energie Het is belangrijk dat het onderwerp van de opdracht het kind interesseert. Bij (hoog)begaafde kinderen is namelijk het kunnen een voorwaarde, maar het willen van even groot belang. Als het onderwerp aansluit bij de interesse van het kind, dan is motivatie verzekerd. Er is aangetoond dat talent pas doorzet als kinderen plezier beleven aan de (leer)activiteit. Een kenmerk van (hoog)begaafde kinderen is dat zij leergierig zijn. Als een onderwerp het kind interesseert dan pluist hij het onderwerp vaak tot de bodem uit. Het tegenovergestelde geldt ook: als een (hoog)begaafd kind geen interesse heeft voor een bepaald onderwerp, dan kan hij moeilijk de motivatie opbrengen om zich erin te verdiepen. 11. Creatief / origineel In de opdrachten laten (hoog)begaafde kinderen vaak zien dat zij originele en creatieve ideeën en oplossingen hebben. Zij maken onverwachte zijsprongen en hebben grote verbeeldingskracht. 12. Perfectionistisch (Hoog)begaafde kinderen zijn perfectionistisch aangelegd. Zij houden niet van half werk. 13. Apart gevoel voor humor (Hoog)begaafde kinderen bezitten over het algemeen een apart gevoel voor humor. 14. Hoge mate van concentratie (Hoog)begaafde kinderen kennen een hoge mate van concentratie en hebben daarbij een langere aandacht spanne dan een gemiddeld kind. 15

16 Bijlage 5 Signalering onderwijsvoorsprong bij kleuters Om tot een representatieve en betrouwbare signalering te komen dient men van te voren enige kennis te hebben van de kenmerken van kleuters met een ontwikkelingsvoorsprong. Hieronder volgt een opsomming van deze kenmerken. Een kleuter met een ontwikkelingsvoorsprong is over het algemeen1: Eerder toe aan lezen en rekenen. Heeft een brede interesse. Heeft een sterk geheugen. Heeft goed taalgebruik. Maakt grote denkstappen. Kan logisch redeneren. Snel van begrip. Ziet meer details. Vraagt meer. Heeft een hekel aan herhaling. Heeft tomeloze energie en dadendrang. Laat creatief spel zien. Heeft een goede motoriek. Is sociaal verder. Is taakgericht. 16

17 Bijlage 6. Signaleringslijst onderpresteren. 17

18 Bijlage 7: Doelen en vaardigheden lijst 18