Visie: Zes typen hoogbegaafde leerlingen:

Transcriptie

1

2 Visie: De Klokbeker heeft een visie waarbij alle leerlingen, inclusief de (hoog)begaafde leerlingen een plek hebben waar ze gezien worden in hun totaliteit, goed presteren op de (methode onafhankelijke) toetsen en een uitdagend aanbod krijgen. Meer- en hoogbegaafde leerlingen denken en leren op een unieke wijze en hebben dan ook unieke onderwijsbehoeften. Het onderwijs is lang niet altijd afgestemd op de manier waarop (hoog)begaafde leerlingen leren (Sternberg, 2010). (Hoog)begaafde leerlingen hebben ondersteuning nodig bij het ontwikkelen van metacognitieve vaardigheden. Metacognitieve vaardigheden zijn vaardigheden die een ieder nodig heeft om zijn/haar leerproces richting te geven. Deze vaardigheden zijn bij deze doelgroep over het algemeen minder ontwikkeld (Dawson & Guare, 2010). Onze visie op (hoog)begaafdheid gaat ervan uit dat begaafdheid door meerdere factoren wordt bepaald. Het begrip hoogbegaafdheid kent verschillende definities. Een leerling is meerbegaafd bij een intelligentiequotiënt tussen de 120 en 130 en hoogbegaafd bij een IQ van 130 of hoger. Ongeveer 10% van de bevolking is meer- of hoogbegaafd (ongeveer 3 leerlingen per groep), waarvan slechts 2,5% van de bevolking echt tot de hoogbegaafden behoort (Van Gerven, 2009). Zes typen hoogbegaafde leerlingen:

3 Het doel van het onderwijs is: De leerlingen zitten goed in hun vel: Dit betekent niet dat ze alles leuk vinden op school, maar dat ze een positief beeld hebben van zichzelf, van school en hun plek daarin. Ze voelen zich veilig en ontwikkelen/hebben een positief zelfbeeld. Leerlingen zijn productief: Leerlingen presteren op een niveau dat bij hun cognitieve en sociaal-emotionele capaciteiten past. Ze zijn zich bewust van hun talenten en hoe ze die in kunnen zetten. Ze zijn in staat om met frustraties en uitdagende stof om te gaan. Leerlingen halen de kerndoelen: Leerlingen hebben een goede beheersing van de stof die in de kerndoelen omschreven staat. We proberen alle leerlingen dit in de gebruikelijke 8 jaar af te laten ronden. Plusdoelen: De plusdoelen zijn gericht op het aanleren van metacognitieve vaardigheden (leren leven, leren leren, leren denken) en de 7 uitdagingen (Tijl Koenderink 2012). De belangrijkste vaardigheden waar wij aandacht aan besteden zijn: Jezelf motiveren, omgaan met je overtuigingen, geheugen gebruiken, zelfstandig werken, samenwerken, omgaan met frustraties. Deze plusdoelen halen we met behulp van plusmateriaal wat we selecteren als middel om de bovenstaande vaardigheidsplusdoelen te bereiken.

4 Signaleren: Hoogbegaafdheid wordt nog niet altijd herkend. Om die reden is het van belang dat de (hoog)begaafde leerlingen automatisch in beeld komen, door een gestructureerde signalering. Het proces van signalering start bij aanmelding van het kind op de Klokbeker en loopt gedurende de gehele schoolloopbaan door voor alle leerlingen. Er bestaan verschillende manieren om (hoog)begaafdheid te signaleren en te diagnosticeren. Wij doen dit m.b.v. SiDi 3: Signalering en Diagnosticering Hoogbegaafdheid (pagina 6). Signaleren bij kleuters: Niet alle kenmerken zijn zichtbaar bij alle kleuters, omdat het aanpassingsvermogen van kleuters erg groot is en sommige leerlingen hun voorsprong willen verbergen. Bij de ene kleuter zullen bepaalde kenmerken daarom sterker naar voren komen dan bij de andere kleuter. Tevens is het belangrijk om te vermelden dat niet alle leerlingen met een ontwikkelingsvoorsprong deze kenmerken kunnen vasthouden. De leerlingen die deze kenmerken wel verder kunnen ontwikkelen worden later hoogbegaafd genoemd. Een kleuter met een ontwikkelingsvoorsprong: Taalvaardig: heeft een grote woordenschat, gebruikt een goede zinsopbouw en kan eigen gedachten duidelijk onder woorden brengen. Levensvragen: denkt na over levensbeschouwelijke zaken als leven dood. Invoelend vermogen: heeft een sterk inlevingsvermogen Kennishonger: is nieuwsgierig, weet veel, stelt veel waarom vragen, toont belangstelling voor specifieke en niet direct verklaarbare onderwerpen als ruimte, kunst, prehistorie etc. Taakgerichtheid: heeft een grote mate van taakgerichtheid en concentratie Creativiteit: speelt fantasierijk spel, is vindingrijk en verzint creatieve oplossingen Aanpassingsvermogen: heeft snel door wat er verwacht wordt en kan zich daarin gemakkelijk aanpassen. Sterk geheugen: heeft een opvallend sterk (lange termijn) geheugen. Signaleren in groep 3-8 Tijdens de signaleringsfase wordt onderscheid gemaakt tussen meerbegaafdheid en hoogbegaafdheid (Hoving-Huizing, 2008). Hoog-intelligente / meerbegaafde leerling Kent de antwoorden Is ervaren in het van buiten leren Is geïnteresseerd in objecten Is gefocust en oplettend in de les Houdt van simpele logica Houdt van woorden Heeft goede ideeën Werkt hard Hoogbegaafde leerling Heeft altijd vragen Is een groot gisser (probeert uit de context af te leiden) Is een zeer nieuwsgierig onderzoeker Is diep mentaal en fysiek betrokken, soms afwezig, wegdromend Drijft op complexiteit Heeft vaak een ongewone, complexe woordenschat Heeft flitsende, gekke, onnozele en vreemde ideeën Probeert en test uit

5 Beantwoordt de vragen Discussieert in detail, is kritisch, bewerkt stellingen Presteert bovengemiddeld in de klas Kan bovengemiddeld, maar ook gemiddeld of beneden gemiddeld presteren Luistert met interesse Leert gemakkelijk 6 tot 8 herhalingen nodig voor meesterschap Begrijpt ideeën Geniet van leeftijdgenoten Begrijpt de bedoeling of betekenis Laat sterke gevoelens en opinies zien Weet het vaak al Meesterschap na 1 tot 2 keer oefenen Ontwikkelt en bewerkt ideeën Prefereert vaak ouder gezelschap Onderzoekt de toepassingen Maakt zijn werk af Start projecten Kopieert nauwkeurig Creëert nieuwe ontwerpen Houdt van school Geniet van leren Technicus Uitvinden Is tevreden over eigen leren/kunnen Is hoogst zelfkritisch Zoals eerder omschreven is signalering een continu proces. Ook in de groepen 3 tot en met 8 worden leerlingen gedurende het gehele schooljaar gesignaleerd door middel van observaties en op basis van toetsen vanuit het leerlingvolgsysteem of methodegebonden toetsen. De bevindingen kunnen tijdens de groepsbespreking worden besproken met de IB er en de hoogbegaafdheidsspecialist(en) Indien er vermoedens zijn van hoogbegaafdheid naar aanleiding van hoge prestaties, signalen en observaties van ouders of leerkrachten kan gebruikgemaakt worden van het signaleringsinstrument Sidi3 en/of de Versnellingswenselijkheidslijst van het Centrum voor Begaafdheidonderzoek te Nijmegen. Een keer per jaar (rond herfstvakantie) zal voor de groepen 1, 3, 5 en 7 de Sidi3 Signaleringslijst ingevuld worden.

6 Signaleren:

7 Verrijken: De tijd die na het behalen van de kerndoelen op eigen niveau over is, wordt besteed aan doelen passend bij de leerling: eerst verdieping passend bij het vak (verder uitdiepen van bestaande onderwerpen), daarna verrijking in de vorm van verbreding (meer onderwerpen) Er zal gebruik gemaakt worden van hogere orde denkvragen en opdrachten. Bij hogere denk ordevragen zijn de vaardigheden analyseren, evalueren en creëren nodig om tot een antwoord te komen. De vragen en opdrachten richten zich op: het stimuleren tot kritisch na te denken het stimuleren van het probleemoplossend denkvermogen het ontlokken van een discussie het stimuleren om zelfstandig op zoek te gaan naar informatie Wij gebruiken verrijkingsmateriaal dat: een beroep doet op creativiteit open opdrachten bevat een hoger denkniveau heeft (zie bijlage taxonomie van Bloom) een hoge mate van complexiteit heeft stimuleert tot een onderzoekende houding een beroep doet op de zelfstandigheid van de leerling een beroep doet op metacognitieve vaardigheden Compacten: Voor het bepalen van het niveau maken we gebruik van de scores op de CITO-toetsen, de scores op de methodegebonden toetsen en natuurlijk het oordeel van de leerkracht. In alle klassen wordt met drie niveaus gewerkt: de minimale stof, de reguliere stof en de verdiepingsstof. Een goede, stevige basis staat bij ons voorop. Hoogbegaafde leerlingen hebben in principe minder behoefte aan instructie en aan herhalings- en oefenstof. Ze zijn in staat de leerstof in een hoog temp te verwerken. Het is aan de leerkracht om te bepalen welke vorm passend is bij de leerling. De aanpassingen worden aangegeven met de term compacten. Compacten: Een goede, stevige basis staat bij ons voorop. Hoogbegaafde leerlingen hebben in principe minder behoefte aan instructie en aan herhalings- en oefenstof. Ze zijn in staat de leerstof in een hoog temp te verwerken. Het is aan de leerkracht om te bepalen welke vorm passend is bij de leerling. De aanpassingen worden aangegeven met de term compacten. Compacten wordt omschreven als het overslaan van onnodige herhalings- en oefenstof uit de reguliere leerstof (Drent & Van Gerven, 2009). Compacten is noodzakelijk aangezien het reguliere leerstofaanbod is afgestemd op leerlingen met een gemiddelde intelligentie. Compacten is altijd op maat en leerling- afhankelijk. Dat betekent dat de leerkracht goed in de gaten houdt welk deel van de lesstof voor een bepaalde leerling kan worden geschrapt en welk deel nog niet. Versnellen: Het is mogelijk dat een leerling vervroegd doorstroomt (versnelt). In eerste instantie wordt op onze school niet uitgegaan van versnellen. In de praktijk blijkt dat wanneer een leerling een groep versnelt doorloopt, dit na één of twee jaar weer opnieuw zou moeten gebeuren. Een hoogbegaafd kind heeft een grote leercapaciteit waardoor er opnieuw een voorsprong

8 ontstaat op zijn klasgenoten. Bij het besluit spelen verschillende domeinen een rol. Niet alleen het cognitief functioneren, maar ook het sociaal-emotioneel functioneren van de leerling. De voorkeur blijft om pas te versnellen als verrijken (door verdiepen en verbreden) niet meer toereikend is. Mocht de versnelling wel noodzakelijk zijn, dan maken wij gebruik van de Versnellingswenselijkheidslijst van het Centrum voor Begaafdheidonderzoek te Nijmegen. De beslissing voor een versnelling wordt in overleg met IB, HB specialisten en directie besproken. In de klas: Leerling krijgt de lessen rekenen, taal, spelling en begrijpend lezen compact op eigen niveau aangeboden De leerkracht kiest of hierbij nog extra opdrachten gemaakt moeten worden. Lessen worden gedifferentieerd aangeboden. Een uur instructie wordt in drie delen verdeeld: Normale instructie Verlengde instructie Versnelde instructie Voor het (hoog)begaafde kind zal de versnelde instructie niet altijd passend zijn. Indien de organisatie het toelaat krijgen zij eind van de dag instructie voor alle lessen van de volgende dag. Op deze wijze houden zij voldoende tijd over om zelfstandig door te werken aan verplichte en keuze opdrachten. Er wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van onderstaand schema tijdens de klassikale instructiemomenten. Bron: Novilo

9 Plusklas: In de plusklas wordt gewerkt aan de vaardigheidsdoelen d.m.v. (ondergeschikte) plusdoelen. Voor de invulling van de vaardigheidsdoelen maken wij gebruik van de 7 uitdagingen (Tijl Koenderink 2012). - frustratietolerantie - motivatie - geheugen - onder- overschatten - zelfstandig werken - samenwerken - overtuiging Voor de plusdoelen worden wisselende plusmaterialen gebruikt die passend zijn bij het ontwikkelen van het vaardigheidsdoel dat centraal staat. De plusklas is 1 keer in de week 1 tot 2 uur bij elkaar onder leiding van Marije Meesters of Renske Gijsbertsen. De pluslessen worden in combigroepen gegeven van maximaal 14 leerlingen. De projecten die in de plusklas gedaan worden, worden teruggekoppeld en/of gepresenteerd in de klas. De groepsleerkracht is ten allen tijde verantwoordelijk voor de ontwikkeling van de leerlingen uit zijn/haar groep. De plusleerkrachten hebben nauw contact met de groepsleerkrachten over de ontwikkelingen van de leerlingen in de plusgroep.

10 Bijlage: Lagere Orde Denkvragen: Vragen waarop één, juist antwoord te vinden is. Vragen die controleren of een theorie, lesinhoud of instructie is onthouden, begrepen en of de leerlingen deze in een andere situatie kan toepassen. Hogere Orde Denkvragen: Vragen waarop het antwoord gevonden kan worden door de theorie, lesinhoud of instructie te analyseren, te evalueren (kritisch te bekijken) en te gebruiken om iets geheel nieuws te creëren. Analyseren: Actiewoorden: Vragen: - Analyseer - Welke gebeurtenis zou niet gebeurd zijn als..? - Scheid - Als waar is, wat betekent dat dan voor.? - Orden - Op welke manier is hetzelfde als.? - Leg uit - Wat zijn andere mogelijke uitkomsten? - Verbind - Waarom gebeurde.? - Classificeer - Kun je uitleggen wat er gebeurde toen.? - Deconstrueer - Welke problemen kom je tegen bij? - Construeer - Kun je onderscheid maken tussen..en.? Evalueren: Actiewoorden: Vragen: - Beoordeel, Beslis - Is er een betere oplossing voor? - Orden - Beoordeel de waarde van. Wat vind je er van? - Geef een cijfer, - Verdedig je mening over..? Toets, Meet - Aanbeveling - Vind je. goed of fout? - Overtuig - Hoe zou jij hebben aangepakt? - Selecteer - Welke veranderingen voor raad jij aan? - Onderscheid - Geloof jij Hoe zou jij je voelen als.? - Ondersteun - Hoe effectief zijn.? - Vergelijk - Wat zijn de consequenties van..? - Vat samen - Welke invloed zal hebben op ons leven? Creëren: Actiewoorden: Vragen: - Combineer - Kun je een ontwerpen, waarmee..? - Plan - Zie je een mogelijke oplossing voor? - Ontwerp - Als je toegang had tot alle informatie en middelen, wat zou je dan doen met? - Maak/ontwikkel - Ontwerp je eigen manier om..? - Onderzoek - Wat zou er gebeuren als..? - Wat als? - Op hoeveel manieren kun je.? - Stel op - Kun je nieuwe en ongebruikelijke manieren verzinnen om te gebruiken? - Formuleer - Kun je een voorstel schrijven waarmee je.?

11 A. Kenmerken van hoogbegaafde kinderen Hoge intelligentie (IQ hoger dan 130) Vroege ontwikkeling Uitblinken meerdere gebieden Gemakkelijk kunnen leren Goed leggen van (causale) verbanden Makkelijk kunnen analyseren van problemen Het maken van grote denksprongen Voorkeur voor abstractie Hoge mate van zelfstandigheid Brede of juist specifieke interesse/hoge motivatie/veel energie Creatief/origineel Perfectionistisch Apart gevoel voor humor Hoge mate van concentratie Hieronder wordt een verdere uitwerking gegeven van de bovengenoemde eigenschappen. 1. Hoge intelligentie Er wordt gesproken van hoogbegaafdheid als iemand een intelligentiequotiënt (IQ) heeft van 130 of hoger. 2. Vroege ontwikkeling Hoogbegaafde leerlingen zijn geestelijk vroegrijp en worden gekenmerkt door een ontwikkelingsvoorsprong. Zij kunnen meestal op vroege leeftijd al lezen, praten, schrijven en hebben een vroege ontwikkeling van getalbegrip. Hierdoor kunnen zij zich gemakkelijk leerstof uit hogere leerjaren eigen maken. Ook stellen zij op jonge leeftijd al levensbeschouwelijke vragen en denken zij al vroeg na over de zin van het leven.

12 3. Uitblinken meerdere gebieden Een bijzondere begaafdheid kan tot uitdrukking komen in motorische, sociale, artistieke en intellectuele vaardigheden. Vaak treden deze begaafdheidsvormen gecombineerd op en blinken hoogbegaafde leerlingen uit in meerdere gebieden, zoals bijvoorbeeld in taal en wiskunde. Hoogbegaafde leerlingen hebben op taalgebied een grote woordenschat en vertonen een zeer goed en adequaat woordgebruik. 4. Gemakkelijk kunnen leren Hoogbegaafde leerlingen hebben over het algemeen een zeer goed geheugen en kunnen hierdoor goed informatie onthouden en verwerken. Zij begrijpen nieuwe leerstof dan ook aanzienlijk sneller dan gemiddelde leerlingen en zijn daardoor sneller klaar met opdrachten en huiswerk. Hierdoor hebben zij vaak een leertempo dat beduidend hoger is dan het tempo van de gemiddelde leerling. 5. Goed leggen van (causale) verbanden Hoogbegaafde leerlingen kunnen gemakkelijk (causale) verbanden leggen en hebben hierover een goed overzicht. Ze hebben verder de neiging om zaken op een ongebrui-kelijke manier te combineren. 6. Het makkelijk kunnen analyseren van problemen Hoogbegaafde leerlingen zijn snelle probleemanalyseerders. Zij kunnen snel vaststellen wat de aard van een probleem is. Daarnaast zijn hoogbegaafde leerlingen vaak vindingrijk, ze ontwikkelen vaak hun eigen oplossingsmethoden. Dit kan echter problemen opleveren als zij een bepaalde verkeerde oplossingsmethode moeilijk weer los kunnen laten. 7. Het maken van grote denksprongen Een begaafde leerling maakt grotere leerstappen en houdt daarom tijd over voor andere onderdelen in zijn programma. 8. Voorkeur voor abstractie Hoogbegaafde leerlingen kunnen goed abstract denken. Zij generaliseren gemakke-lijker dan hun andere klasgenoten en hebben een goed overzicht van de kennis-gehelen. Zij hebben geen behoefte aan concretisering van de lesstof door het gebruik van voorbeelden. 9. Hoge mate van zelfstandigheid Hoogbegaafde leerlingen willen liever niet geholpen worden en geven de voorkeur aan zelfstandig werken. Bij het werken in groepsverband vertoont de hoogbegaafde leer-ling veel

13 initiatief en neemt vaak de leiding. Bovendien wil de leerling dingen graag op eigen wijze doen, bijvoorbeeld het zelf bedenken van een methode voor reken-sommen. Dit kan problemen opleveren in situaties waarin de leerling met anderen moet samenwerken. 10. Brede of juist specifieke interesse/hoge motivatie/veel energie Het is belangrijk dat het onderwerp van de opdracht de leerling interesseert. Bij hoogbegaafde leerlingen is namelijk het kunnen een voorwaarde, maar het willen van even groot belang. Als het onderwerp aansluit bij de interesse van de leerling, dan is motivatie verzekerd. Er is aangetoond dat talent pas doorzet als de leerlingen plezier beleven aan de (leer)activiteiten. Een kenmerk van hoogbegaafde leerlingen is dat zij zeer leergierig zijn. Als een onderwerp de leerling interesseert dan pluist hij het onderwerp vaak tot op de bodem uit. Maar het tegenovergestelde geldt ook: als een hoogbegaafde leerling geen interesse heeft voor een bepaald onderwerp, dan kan hij moeilijk de motivatie opbrengen om zich hierin te verdiepen. 11. Creatief/origineel In opdrachten laten hoogbegaafde leerlingen vaak zien dat zij originele en creatieve ideeën en/of oplossingen hebben. Zij maken onverwachte zijsprongen en hebben grote verbeeldingskracht. 12. Perfectionistisch Hoogbegaafde leerlingen zijn perfectionistisch aangelegd. Zij houden niet van half werk en stellen hoge eisen aan zichzelf. 13. Apart gevoel voor humor Hoogbegaafde leerlingen bezitten over het algemeen een apart gevoel voor humor. Al op jonge leeftijd zijn ze in staat om bijvoorbeeld beeldspraken te begrijpen. 14. Hoge mate van concentratie Hoogbegaafde leerlingen kennen een hoge mate van concentratie en hebben daarbij een langere aandachtsspanne dan de gemiddelde leerlingen. Dit is echter wel afhankelijk van de taak waar ze mee bezig zijn. Als ze iets minder interessant vnden, neemt de concentratie ook af.

14 B. Kenmerken van onderpresterende (meer)begaafde kinderen Positieve en negatieve eigenschappen van onderpresterende (meer)begaafde kinderen Positieve: Grote en uitzonderlijke kennis Grote interesse Wisselend schoolwerk Positief thuiswerk Grote verbeelding Hoge mate van sensitiviteit Negatieve: Afnemende prestaties, wisselend schoolwerk Negatief gedrag Haperende sociaal-emotionele ontwikkeling Geringe taakgerichtheid Negatieve houding Hieronder wordt een verdere uitwerking gegeven van de bovengenoemde eigenschappen. 1. Grote en uitzonderlijke kennis Onderpresterende (meer)begaafde leerlingen hebben vaak kennis die nog niet in de groep is behandeld en een grote algemene ontwikkeling. 2. Grote interesse Onderpresterende leerlingen hebben op veel gebieden belangstelling en ze houden ervan om dingen te onderzoeken, bijvoorbeeld door in hun vrije tijd veel te lezen of op een andere manier informatie te verzamelen. Als een onderwerp (dat vaak wat moeilijker is) hun interesse heeft, begrijpen en onthouden ze veel.

15 3. Wisselend schoolwerk (bekijken in relatie tot kenmerk 7) Onderpresterende leerlingen laten vaak wisselend schoolwerk zien; afnemende presta-ties (zie kenmerk 7), maar bij ingewikkelde vragen juist wel het goede antwoord weten, mondeling beter dan schriftelijk presteren, wel goed uit de verf komen bij individueel onderwijs op maat. 4. Positief thuiswerk Onderpresterende leerlingen werken thuis vaak verder aan zelfgekozen schoolprojecten en ontwikkelen thuis op eigen initiatief allerlei activiteiten. 5. Grote verbeelding Onderpresterende leerlingen hebben vaak een levendige, grote verbeelding en zijn creatief. 6. Hoge mate van sensitiviteit Onderpresterende leerlingen geven vaak blijk van een enorme sensitiviteit: ten opzichte van zichzelf, maar ook van anderen. 7. Afnemende schoolprestaties, wisselend schoolwerk Opvallend is dat de schoolprestaties van deze leerlingen afnemen; ze presteren (vooral in schriftelijk werk) beneden niveau, in elk geval beneden hun eigen niveau, maar soms zelfs ook beneden groepsniveau. Vaak schrijven ze slordig, houden ze niet van instampen en inprenten, missen ze leerinhouden en instructiemomenten en zijn ze slechts selectief enthousiast: wel voor nieuwe onderwerpen, niet voor uitwerkingen. 8. Negatief gedrag In de klas vertonen onderpresterende meerbegaafde leerlingen vaak negatief gedrag; ze zijn lastig en onaangepast, vragen steeds om aandacht, vervelen zich, dromen weg en wijzen pogingen van de leraar om zich aan de groepsnormen te conformeren af. 9. Haperende sociaal-emotionele ontwikkeling Onderpresterende meerbegaafde leerlingen zijn vaak ontevreden over zichzelf en de verrichte werkzaamheden, vermijden nieuwe activiteiten uit angst voor mislukking, hebben minderwaardigheidsgevoelens, zijn wantrouwend of onverschillig en doen niet graag mee aan groepsactiviteiten, zijn minder populair bij leeftijdsgenootjes en zoeken vriendjes onder gelijkgestemden. 10. Geringe taakgerichtheid

16 Onderpresterende meerbegaafde leerlingen zijn vaak weinig taakgericht. Ze hebben een laag werktempo, hebben hun huiswerk vaak niet af, stellen zichzelf onrealistische doelen, zijn snel afgeleid, vergeetachtig en/of impulsief, hebben geen duidelijk leertraject voor ogen, een korte spanningsboog, voelen zich hulpeloos, willen niet geholpen worden, willen zelfstandig zijn. 11. Negatieve houding Onderpresterende meerbegaafde leerlingen hebben vaak een wisselende motivatie, hebben een hekel aan routine, verzetten zich tegen autoriteit, nemen geen verantwoordelijkheid voor hun eigen daden en staan onverschillig of afwijzend tegenover de school.