Visbestandopnames op de Grote Nete 2012-Bemonsteringsverslag

Transcriptie

1 Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek-Duboislaan 14 B-1560 Groenendaal- Visbestandopnames op de Grote Nete 2012-Bemonsteringsverslag Linde Galle en Gerlinde Van Thuyne INBO.IR

2

3 1 De Grote Nete-Bemonsteringsverslag 2012 De Grote Nete ontspringt in de provincie Limburg op de zuidwestelijke flank van het Kempisch Hoogplateau en stroomt doorheen de zandige laagvlakte in een zuidwestelijke richting en verder in een westelijke richting waar ze vanaf Itegem nabij Heist-op-den-Berg een getijdenrivier wordt. Te Lier vormt ze samen met de Kleine Nete de Beneden-Nete tot aan de samenvloeiing met de Dijle in Rumst, waar de Rupel begint. De Grote Nete werd bemonsterd van mei tot 10 mei Ligging van de staalnameplaatsen Tabel 1: Situering van de staalnameplaatsen op de Grote Nete in 2012 Nummer Y Naam Namen Gemeente Omschrijving GROTE NEET Grote Nete Hechtel-Eksel Kerkhovensesteenweg, grens Balen, Lommel, Hechtel-Eksel GROTE NEET GROTE NEET Grote Nete Balen aan de Hoolstmolen Grote Nete Meerhout aan de Molsebaan GROTE NEET Grote Nete Geel Zammelbrug, aan de samenvloeiing met Grote Laak GROTE NEET Grote Nete Hulshout grens met Westerlo, Hoog Heultje, Werstmeerse brug GROTE NEET Grote Nete Heist-op-den Berg GROTE NEET Grote Nete Heist-op-den Berg Itegem, Krombeekweg, Hof ter Borcht GROTE NEET Grote Nete Herenthout Herberg t Schipken GROTE NEET Grote Nete Lier N13 van Lier naar Nijlen, stroomopwaarts de spoorwegbrug Grote Nete- bemonsteringsverslag

4 Figuur 1: Ligging van de meetplaatsen op de Grote Nete bemonsterd in Specificaties van de uitgevoerde afvissingen Tabel 2: Specificaties van de uitgevoerde afvissingen (met SO= stroomopwaarts, SA = stroomafwaarts, LO= linkeroever, RO = rechteroever) Nummer Datum Beviste afstand Methode m m m SA verval elektrovisserij, wadend met twee elektroden elektrovisserij, wadend met twee elektroden elektrovisserij, wadend met twee elektroden m LO en 100 m RO elektrovisserij, wadend met twee elektroden m LO en 100 m RO elektrovisserij, wadend met twee elektroden m LO en 100 m RO elektrovisserij, boot met twee elektroden m LO en, 100 m RO SO de elektrovisserij, boot met twee elektroden brug m LO en, 100 m RO elektrovisserij, boot met twee elektroden m LO en 100 m RO elektrovisserij boot met twee elektroden 2 Grote Nete- bemonsteringsverslag

5 1.3 Fysische en chemische metingen en biotoopbeschrijving Tabel 3: Fysische en chemische metingen: zuurgraad of ph, zuurstofconcentratie (O 2 in mg/l), temperatuur (T in C), conductiviteit (Cond in µs/cm), stroomsnelheid (v in m/s) turbiditeit (Turb in NTU) en de biotoopbeschrijving op het moment van de visbestandopname Nummer ph O 2 T Cond v Gem diepte Turb. Biotoopbeschrijving ,6 5,34 15, ,16 0, natuurlijke oevers met matig steile taluds, zwakke meanderende structuur, zandige bodem met slib, bloemenweide op LO en een jong bosje op RO; bodemwaterplanten aanwezig, de waterloop is gemiddeld 3,3 m breed en gemiddeld 0,45 m diep, het verval vormt een knelpunt ,49 9,39 14, 202,9 0,36 0,73 37,1 de oevers zijn gedeeltelijk verstevigd, steile taluds, meandert zwak, zwak pool-riffle patroon, wel meerdere poelen aanwezig, weinig natuurlijke schuilplaatse, zandige bodem, bomen langs de oevers gemiddeld 5,1 m breed (min. 3,5 m, max. 6,7 m), gemiddeld 0,75 m diep, de watermolen vormt een knelpunt, doorzicht tot 73 cm ,65 9,17 16, ,42 1 3,2 de RO is natuurlijk met waterplanten, de LO is verstevigd met beton, steile taluds, zwak meanderend, goed pool-riffle patroon en weinig natuurlijke schuilplaatsen, zandige bodem, gemiddeld 5,9 m breed, en max. 1 m diep, fonteinkruid aanwezig, doorzicht tot 1 m, watermolen en vistrap aanwezig ,17 9, ,2 33,4 kunstmatige oevers met steile taluds, zandige bodem met stenen, natuurlijke schuilplaatsen matig aanwezig, veel bodemwaterplanten aanwezig, de waterloop is 9 m breed en gemiddeld 1,1 m diep, doorzicht tot 7 cm ,3,35 14, ,9 20,1 met breuksteen verstevigde oevers, steile taluds, weinig natuurlijke schuilplaatsen aanwezig, bodem met stenen, sterrenkruid en fonteinkruid aanwezig, de waterloop is 9 m breed en gemiddeld 90 cm diep, doorzicht tot 70 cm ,53,14 14,7 0 0,9 13,3 oevers met stenen verstevigd, steile talud, weinig natuurlijke schuilplaatsen aanwezig, meanderende en pool-riffle structuur afwezig, bos op RO, bodemwaterplanten aanwezig, waterloop is 11, m breed en gemiddeld 90 cm diep, doorzicht tot 6 cm ,73,66 13, , oevers met breuksteen verstevigde oevers, steile taluds, weinig natuurlijke schuilplaatsen, zandige bodem, 10,6 m breed, doorzicht tot 60 cm ,61,65 13, ,7 natuurlijke oevers met steile taluds, weinig natuurlijke schuilplaatsen aanwezig, weide en grasland langs de oevers, zandige bodem, de Grote Nete- bemonsteringsverslag

6 waterloop is gemiddeld 12,7 m breed, doorzicht tot 97 cm ,63,65 12, natuurlijke oevers met matig steile taluds, weinig natuurlijke schuilplaatsen aanwezig, meanderende en pool-riffle structuur afwezig, de waterloop is gemiddeld 20,9 m breed, doorzicht tot 65 cm LO= linkeroever, RO = rechteroever 4 Grote Nete- bemonsteringsverslag

7 1.4 Visbestandgegevens Tabel 4: Overzicht van de aangetroffen vissoorten en het totaal aantal soorten (N) op de verschillende locaties. De resultaten van vorige campagnes zijn weergegeven in een ander kleur tiendoornige stekelbaars driedoornige stekelbaars Amerikaanse hondsvis baars beekprik bermpje blankvoorn blauwbandgrond bot bruine Amerikaanse giebel karper kleine modderkruiper kolblei kopvoorn kwabaal paling pos rietvoorn donderpad riviergrondel serpeling snoek vetje winde zonnebaars Totaal

8 Tabel 5: Effectieve vangst per soort en per staalnameplaats uitgedrukt in CPUE (in G/100 m en N/100 m met G = gewicht in g en N = aantal) Nummer tiendoornige stekelbaars driedoornige stekelbaars Amerikaanse hondsvis baars beekprik bermpje blankvoorn blauwbandgrondel bot bruine Amerikaanse dwergmeerval donderpad giebel kl. modderkruiper kopvoorn kwabaal paling rietvoorn riviergrondel serpeling snoek vetje winde zonnebaars Totaal G/100m 13,5 4,1 39,7 94,3 16,9 16,5 N/100m G/100m 205, ,3 474,2 325,7 366, 441,6 1,2 112, ,6 0, ,3 N/100m G/100m 504,1 10,3 24,2 245,1 215,1 56,2 13, 159,1 7,3 67,7 57,3 6, ,7 N/100m G/100m oever 14,45 20,55 0,4 0,9 9,5 696,3 4, 103,35 1,25 19,4 6,3 192,2 N/100m oever 1,5 4,5 0,5 0,5 0,5 0,5 3,5 7,5 2,5 1 0, G/100m oever 5,3 76,45 21,25 7,35 35,3 33,05 5, , 622,4 1,4 193,95 N/100m oever 2, ,5 0,5 2,5 19,5 35,5 0,5 6, G/100m oever 2, 147,5 43,7 1,95 2,5 30,7 2,9 295,7 2,45 610,55 N/100m oever 1,5 1,5 0,5 2,5 3,5 3 5, G/100m oever 5,2 1,4 2,5 69, 1426,4 1,2 1549,5 N/100m oever 1 0,5 2,5 1,5 25,5 0,5 31, G/100m oever 130,2 <0,1 15,6 2,4 14,5 6,2 346,9 N/100m oever 1 5,5 1 0,5 6,5 1 1, G/100m oever 0, 1,4 0,1 0,2 2,5 N/100m oever ,5 7,5

9 Tabel 6: Overzicht van de visindexwaarden (in EQR) en hun appreciatie voor de periodes 2012, 2009, 2006 en Nummer EQR Appreciatie EQR Appreciatie EQR Appreciatie EQR Appreciatie ,3 ontoereikend 0,4 ontoereikend 0,43 matig 0,4 ontoereikend ,6 goed 0,65 goed 0,63 goed 0,5 matig ,7 goed 0,63 goed 0,73 goed 0,63 goed ,43 matig 0,55 matig 0,45 matig 0,5 matig ,45 matig 0,5 matig 0,5 matig 0,4 matig ,45 matig / / / / / / NVT NVT NVT NVT NVT NVT NVT NVT NVT NVT NVT NVT NVT NVT NVT NVT NVT NVT NVT NVT NVT NVT NVT NVT Dit deel van de Grote Nete behoort tot het overgangswater (met getijdenwerking) waarvoor nog geen specifieke index is ontwikkeld. Grote Nete- bemonsteringsverslag

10 blauwbandgrondel 2% kleine modderkruiper 2% zonnebaars 3% kopvoorn 3% donderpad 2% bot 2% overige soorten 10% blankvoorn 27% bermpje 10% paling 17% riviergrondel 22% Figuur 2: Aantalsverhouding van de gevangen vissoorten op de Grote Nete in 2012 kleine modderkruiper 2% baars 4% rivierdonderpad 5% bot 2% beekprik 2% overige soorten 7% paling 35% blankvoorn 6% bermpje 7% kopvoorn 7% riviergrondel 23% Figuur 3: Aantalsverhouding van de gevangen vissoorten op de Grote Nete in 2009 Grote Nete- bemonsteringsverslag

11 baars 4% kwabaal 4% snoek 2% bermpje 1% overige soorten 3% giebel 5% paling 34% riviergrondel 7% blankvoorn 10% kopvoorn 30% Figuur 4: Biomassaverhouding van de gevangen vissoorten op de Grote Nete in 2012 blankvoorn 2% overige baars 2% kwabaal soorten 2% 3% riviergrondel 7% kopvoorn 15% paling 69% Figuur 5: Biomassaverhouding van de gevangen vissoorten op de Grote Nete in Grote Nete- bemonsteringsverslag

12 aantaml soorten per locatie Figuur 6: Aantal soorten per locatie op de Grote Nete in , 2006, 2009 en (gearceerde balkjes geven aan dat er niet werd gevist op deze locatie in de desbetreffende vangstjaren) Vangstaantallen/100m Figuur 7: Vangstaantallen/100 m per locatie op de Grote Nete in , 2006, 2009 en (gearceerde balkjes geven aan dat er niet werd gevist op deze locatie in de desbetreffende vangstjaren) 10 Grote Nete- bemonsteringsverslag

13 vangstbiomassa in g/100m Figuur : Vangstbiomassa in g/100 m per locatie op de Grote Nete in , 2006, 2009 en (gearceerde balkjes geven aan dat er niet werd gevist op deze locatie in de desbetreffende vangstjaren) aantallen lengte (cm) Figuur 9: lengtehistogram van de gevangen blankvoorns op de Grote Nete 2012 (N=122) Grote Nete- bemonsteringsverslag

14 aantallen ,5 5 5,5 6 6,5 7 7,5,5 9 9, , , , , , ,5 Lengte (cm) Figuur 10: lengtehistogram van de gevangen riviergrondels op de Grote Nete 2012 (N=191) aantallen lengte (cm) Figuur 11: lengtehistogram van de gevangen palingen op de Grote Nete 2012 (N=143) 12 Grote Nete- bemonsteringsverslag

15 Bespreking Tijdens deze campagne bemonsterden we de Grote Nete op negen locaties tussen Hechtel-Eksel en Lier door middel van elektrovisserij. In totaal vingen we 23 soorten nl. tiendoornige stekelbaars, driedoornige stekelbaars, Amerikaanse hondsvis, baars, beekprik, bermpje, blankvoorn, blauwbandgrondel, bot, bruine Amerikaanse dwergmeerval, donderpad, giebel, kleine modderkruiper, kopvoorn, kwabaal, paling, rietvoorn, riviergrondel, serpeling, snoek, winde, vetje en zonnebaars. In deze campagne vingen we in totaal 67 vissen met een totale biomassa van 31 kg. Blankvoorn, riviergrondel en paling zijn met een aantalspercentage van respectievelijk 27 %, 22% en 17% de frequentst gevangen soorten. Meer dan 90% van de blankvoorns werd op de locatie te Meerhout ( ) gevangen (tabel 5). Paling en kopvoorn en in mindere mate blankvoorn domineren de Grote Nete qua biomassa met een gewichtspercentage van respectievelijk 34%, 30 % en 10% (zie figuren 2 en 4). Paling, gevolgd door bermpje zijn de meest verspreide soorten. Paling werd enkel op de meest stroomafwaarts gelegen locatie niet gevangen en bermpje op de twee meest stroomafwaarts gelegen locaties niet. De soortendiversiteit varieert tussen 4 en 13 soorten met een gemiddelde van,6 soorten per locatie. In 2012 worden de grootste vangstaantallen en vangstdensiteiten gehaald op de locaties te Meerhout ( ) en Hulshout ( ). De hoge vangstaantallen in Meerhout zijn vooral te danken aan de vangst van 214 blankvoorns en in Hulsthout zorgen 71 riviergrondels voor het hoge vangstaantal. Vanaf de locatie te Itegem, Heist-op-den-Berg is de Grote Nete onderhevig aan getijd. Op de twee meest stroomafwaarts gelegen locaties (onderhevig aan getij) werd opmerkelijk minder vis gevangen dan op de meer stroomopwaarts gelegen locaties (zie figuren 7 en ). Bot, een diadrome soort, wordt gevangen op de twee meest stroomafwaarts gelegen locaties. Van de gevangen blankvoorns, riviergrondels en palingen maakten we lengtehistogrammen. De meest gevangen blankvoorns hebben een lengte tussen en 12 cm (figuur 9). Duidelijke jaarklassen zijn niet te onderscheiden. Er werden slechts enkele grotere exemplaren gevangen. De gemiddelde lengte van de gevangen riviergrondels bedroeg 9,9 cm (min. 4,1 cm-max. 15,2 cm, figuur 10). Er kunnen min of meer 3 (onduidelijke) jaarklassen onderscheiden worden. Een eerst tussen 4,5 cm en 7,5 cm, één tussen cm en 11 cm en een derde tussen 11,5 cm en 15,5 cm. Figuur 11 toont aan dat van paling zowat alle lengtes tussen de 7 cm en 5 cm werden gevangen. Daarnaast werd er ook één grotere paling gevangen van 69 cm. Vergelijking gegevens In 2009 bemonsterden we de Grote Nete op locaties (Van Thuyne en Breine, 2009). De locatie in Heist-op-den-Berg is nieuw en werd gekozen in functie van de Kaderrichtlijn water (VL0_125 Grote Nete III). De 3 meest stroomopwaarts gelegen locaties bemonsterden we in 2009 nog extra met fuiken. Toen vingen we 24 soorten (zie tabel 4). Dezelfde soorten als in 2012, vermeerderd met kolblei en pos en zonder vetje. Kolblei en pos werden toen gevangen met de fuikbemonstering. In 2009 werden met beide technieken 611 vissen gevangen, waarvan 453 met de elektrovisserij. In 2012 zijn dit er 67. Paling was in 2009 met zijn aantalspercentage van 35% de meest gevangen soort en werd gevolgd door riviergrondel met een aantalspercentage van 23% en kopvoorn met een aantalspercentage van 7% (figuur 3). Naar biomassa toe waren het dezelfde soorten als in 2012 die domineerden maar de dominantie van paling was meer uitgesproken (69%), kopvoorn was goed voor 15% (figuur 5). In 2009 was de riviergrondelvangst in absolute aantallen gehalveerd ten opzichte van Anno 2012 is de riviergrondelvangst in absolute aantallen (met dezelfde vangstinspanning) opnieuw verdubbeld ten opzichte van De gevangen kopvoorns zijn in beide jaren grote exemplaren. In vergelijking met 2009 wist blankvoorn zijn plaats in het visbestand te veroveren. In 2009 maakte blankvoorn slechts 6% van het visbestand uit. In 2012 is hij de dominante soort met een Grote Nete- bemonsteringsverslag

16 aantalspercentage van 27%. Het aandeel van riviergrondel in het visbestand blijft onveranderd. Het is vooral paling die het onderspit moest delven ten voordele van blankvoorn. Zijn aandeelpercentage daalde van 35% in 2009 naar 17% in Paling en riviergrondel waren de meest verspreide soorten in 2009, paling blijft in 2012 de meest verspreide soort, maar gevolgd door bermpje en riviergrondel. In 2009 vingen we voor het eerst bot. Het ging om juveniele botjes tussen de en 14 cm, gevangen op de stroomafwaarts gelegen locaties. Deze diadrome vis kwam via de Rupel de Nete opgezwommen. In 2012 treffen we opnieuw juveniele botjes aan op de meest stroomafwaarts gelegen locaties. Dit maal gaat het om nog kleinere botjes, allen tussen de 1 en 2 cm. De Grote Nete heeft dus een potentieel als opgroeigebied voor bot. Vergelijking van de campagnes , , 2006, 2009 en 2012 De Grote Nete bemonsterden we ook eerder in een campagne verspreid over op dezelfde locaties met eenzelfde vangstinspanning als in Voor een uitgebreide vergelijking van de gegevens , met 2006 en 2009 verwijzen we naar de voorgaande rapporten (Van Thuyne en Breine, 2007 en Van Thuyne en Breine, 2010). In waren blankvoorn, giebel, kolblei, winde en rietvoorn soorten die regelmatig werden gevangen. Vanaf nam hun dominantie af en was het voornamelijk riviergrondel die het water domineerde. Vanaf wist ook bermpje zicht uit te breiden op de Nete. Anno 2012 zijn beide soorten nog zeer frequent gevangen soorten, maar opvallend is dat het blankvoorn is die na meer dan 10 jaar het visbestand van de Grote Nete opnieuw domineert. De soort komt echter niet wijd verspreid voor en wordt op 1 locatie massaal gevangen en op 4 andere locaties slechts in kleine aantallen. De gemiddelde soortendiversiteit in 2012 bedraagt,6. In 2009 was dit 9,4; 7,6 in 2006 en 7,3 in De laagste soortendiversiteit vinden we op de drie meest stroomafwaarts gelegen locaties (figuur 6). De vangstaantallen/100m per locatie doorheen de jaren (figuur 7) voor de vier campagnes liggen het hoogst voor staalnamepunt te Meerhout. De laagste vangsten worden voor de vier campagnes gehaald op de twee meest stroomafwaarts gelegen punten in de getijdenete. Op de locaties te Meerhout, Hulshout en Herenthout zijn de vangstaantallen/100m in 2012 het hoogst van alle afviscampagnes. In figuur zijn de vangstbiomassa s/100 m voor de verschillende campagnes weergegeven. De hoogste vangstbiomassa s worden gehaald op de locaties tussen Balen en Hulshout. In navolging van de vangstaantallen worden de laagste densiteiten gevist op de twee stroomafwaarts gelegen staalnamepunten in de getijdenete. Op de locaties te Balen en Meerhout zijn de vangstbiomassa s/100m in 2012 het hoogst van alle afviscampagnes. Rivierdonderpad werd in 2006 voor het eerst gevangen en wel op de meest stroomafwaarts gelegen locaties. In 2009 en 2012 wordt deze soort ook op een locatie meer stroomopwaarts gevangen. In 2006 vingen we ook voor het eerst kwabaal in de Grote Nete. De kwabalen zijn uitgezet in het kader van een herintroductieprogramma, kwabaal was immers een inheemse soort die niet langer voorkwam in België. In 2012 worden opnieuw enkele exemplaren gevangen. Ook kleine modderkruiper vingen we in 2006 voor het eerst en in 2009 opnieuw. Ook van deze soort konden we in 2012 opnieuw een 20-tal exemplaren vangen. In 2006 waren de EQR-waarden ten opzichte van 2002 praktisch overal gestegen en de EQRwaarden van 2009 ten opzichte van 2006 waren over het algemeen gelijk gebleven. Ook in 2012 zijn de EQR-waarden vergelijkbaar met deze van 2006 en De Grote Nete varieert van een ontoereikende kwaliteit tot goede kwaliteit. Voor de locaties gelegen in het getijdengebied kon nog geen index bepaald worden (de index voor dit overgangswater is in ontwikkeling). 14 Grote Nete- bemonsteringsverslag

17 Samenvattend: De Grote Nete is anno 2012 een rivier die minstens 23 soorten herbergt. Doorheen de tijd stellen we enige verschuivingen in het visbestand in de Grote Nete vast. Soorten zoals giebel, kolblei, rietvoorn, blankvoorn en winde werden in zeer regelmatig gevangen. Vanaf domineert riviergrondel en werden voornoemde soorten nauwelijks of niet gevangen ten voordele van soorten die we eerder in Kempense laaglandbeken verwachten. Vanaf wist bermpje zich uit te breiden. Ook in 2006 blijft riviergrondel qua aantallen het visbestand domineren al wordt die dominantie minder uitgesproken in het voordeel van de opkomende palingvangsten. In 2009 wordt paling de meest gevangen soort en heeft de dominante positie van riviergrondel verdrongen. In 2012 nam het blankvoornbestand opnieuw toe en domineert nu qua aantallen, gevolgd door riviergondel en paling. Paling, bermpje en riviergrondel blijven echter de meest verspreide soorten, blankvoorn wordt voornamelijk plaatselijk veel gevangen. Kopvoorn wist zich sinds 2006 uit te breiden en doet dit ook in 2009 en Donderpad, kleine modderkruiper en kwabaal, alle drie zeldzame en beschermde soorten, werden in 2006 voor het eerst gevangen en worden in 2009 en 2012 opnieuw gevangen. Bot wordt in 2009 voor het eerst gevangen in de Grote Nete en dit op de meest stroomafwaarts gelegen locaties. Deze diadrome soort trekt vanuit de Schelde op, hun vangst betekent dat ze de weg naar de Grote Nete gevonden hebben (dit toch tot de eerste stuw in Geel). In 2012 worden opnieuw juveniele botjes gevangen, nog jongere exemplaren dan in Op de Grote Nete gebeuren er regelmatig visuitzettingen van o.a. glasaal, snoek en kwabaal. In de periode is het visbestand weinig gewijzigd. Hoewel de EQR slechts op twee locaties wijzen op een goede kwaliteit is de rivier voor Vlaanderen een waardevolle rivier omdat ze heel wat zeldzame en beschermde soorten bevat! 1.5 Referenties Van Thuyne, G.; Breine, J. (2007). Visbestandopnames op de Grote Nete en de Grote Laak en enkele van zijn zijbeken (2006).[INBO.R ]. Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, 2007(21). Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek: Groenendaal : Belgium. 23 pp Van Thuyne, G.; Breine, J. (2010). Visbestandopnames in Vlaamse beken en rivieren in het kader van het Meetnet Zoetwatervis Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, 2010(42). INBO: Brussel. 196 pp. 1.6 Dankwoord Met dank aan Danny Bombaerts, Jean Pierre Croonen, Marc Dewit, Franky Dens, Thomas Van Dessel, Alain Vanderkelen, Jikke Janssens, Isabel Lambeens, Yves Maes en Adinda De Bruyn voor de uitvoering van de bemonsteringen en/of de bijdrage aan de gegevensverwerking voor dit rapport. Grote Nete- bemonsteringsverslag