Visbestandopnames op het Leopoldkanaal (2003).

Transcriptie

1 Leopoldkanaal, Sint-Laureins Visbestandopnames op het Leopoldkanaal (00). Gerlinde Van Thuyne, Sven Vrielynck, Luc Samsoen en Jan Breine Instituut voor Bosbouw en Wildbeheer Provinciale Visserijcommissie West-Vlaanderen Provinciaal Centrum voor Milieuonderzoek ost-vlaanderen en Provinciale Visserijcommissie ost-vlaanderen december, 00 IBW.Wb.V.R.00.

2 Gerlinde Van Thuyne, Jan Breine Instituut voor Bosbouw en Wildbeheer Wetenschappelijke Instelling van de Vlaamse Gemeenschap Duboislaan, 0 Groenendaal Gerlinde.vanthuyne@lin.vlaanderen.be Sven Vrielynck Provinciale Visserijcommissie West-Vlaanderen Zandstraat, bus 00 St-Andries Sven.Vrielynck@lin.vlaanderen.be Luc Samsoen Provinciaal Centrum voor Milieuonderzoek - Provinciale Visserijcommissie ost-vlaanderen Godshuizenlaan 000 Gent luc.samsoen@oost-vlaanderen.be Wijze van citeren: Van Thuyne, G.,, Vrielynck, S., Samsoen, L. en Breine, J. 00. Visbestandopnames op het Leopoldkanaal (00). IBW.Wb.V.R.00., pp Druk: Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Departement L.I.N. A.A.D. afd. Logistiek-Digitale drukkerij Depotnummer: D/00// Trefwoorden: visbestandopname, Leopoldkanaal; waterkwaliteit; Keywords: fish assemblage survey, Leopoldkanaal, water quality

3 Summary We surveyed locations in the Leopoldkanaal (Table and Map in annex). The surveys were executed on, and ctober 00 together with the Provincial Centre for Environmental Research (ost-vlaanderen), the Provincial Fishery Commission (West & ost-vlaanderen) and the Department Bos en Groen (AMINAL). Fish assemblage data were obtained using three methodologies. We applied electrofishing from a boat using a kw generator (DEKA 000) with an adjustable output voltage ranging from 00 to 00 V. The pulse frequency is 0 Hz. Electrofishing was carried out along both banks over a distance of 0 m. Some locations were surveyed using a seine net. Furthermore fyke nets were placed along the banks. The locations and methodology used are given in table. Table describes the abiotic parameters, the geomorphology of the locations and the wetted width. Fish data include species, individual total length and weight (Tables till ). In all the locations fish were present. In total we collected different fish species and one hybrid. In the Leopoldkanaal ruffe and perch were the most common species constituting above 0% of the total number of individuals. Carp, roach and gibel carp are the species that contribute most to the total biomass. The piscivorous species are perch, pike and pikeperch. Presence of juvenile specimens indicate that most species can recruit in this canal. Species like topmouth gudgeon and moderlieschen are sporadically present (less than specimens). The catch per unit effort was calculated and showed high values. In a similar exercise in locations resulted in species. Then white bream was the most abundant. We can conclude that the fish density is low and this is reflected by the Index of biotic Integrity (Table ). Positive is the presence of flounder but the presence of the non native topmouth gudgeon is a negative trend. The index of biotic integrity (IBI) was calculated for both electrical and fyke net catches. It scores in general poorly except for three locations where a moderate score is obtained (fyke catches). In general we see a shift of species compared to. However, the fish population remains monotonous.

4 INHUD summary. Inleiding. Situering. Materiaal en methode. Resultaten. Biotoopbeschrijving en fysisch en chemisch onderzoek. Resultaten van de visbestandopnames. Bespreking. Gebruikte afkortingen en wetenschappelijke benamingen van de aangetroffen vissoorten. Referenties 0 Kaart met de locatie van de meetpunten

5 . Inleiding Het IBW voerde in samenwerking met het Provinciaal Centrum voor Milieuonderzoek van ost-vlaanderen, de Provinciale Visserijcommissie van ost-vlaanderen, de Provinciale Visserijcommissie van West-Vlaanderen en Afdeling Bos en Groen van AMINAL op, en oktober 00 visbestandopnames uit op het Leopoldkanaal (ost-vlaanderen en West-Vlaanderen).. Situering Het Leopoldkanaal, ook "Kanael van Selzaete" genoemd, werd in gegraven. Het kanaal moest het overtollige polderwater laten afvloeien en de gronden uitdrogen om zo verlost te zijn van de hoge luchtvochtigheid die de bevolking deed lijden aan de zogenaamde "polderkoortsen". Het Leopoldkanaal begint ten oosten te Boekhoute en loopt in westelijke richting via Watervliet, Sint-Jan in Eremo, Sint-Laureins, Maldegem tot in Middelburg, vervolgens loopt ze in noordwestelijke richting voort via Moerkerke, Damme, ostkerke en Ramskapelle naar Zeebrugge om er via de Haven van Zeebrugge verbinding te maken met de Noordzee. Het Leopoldkanaal staat in voor de afwatering van de poldergebieden gelegen ten noorden van dit kanaal, alsook van de polderstreek gelegen ten zuiden van het Schipdonkkanaal. Het Leopoldkanaal is opgedeeld in een oostelijk en westelijk pand door een stuw te Sint-Laureins. Het oostelijk pand watert af naar de Braakman in Nederland, het westelijk pand naar de Noordzee. Het Leopoldkanaal is ongeveer km lang en de breedte varieert van ongeveer m tot ongeveer m. Tabel geeft een omschrijving van de locaties, hun situering is geïllustreerd op Figuur als bijlage Tabel : Situering van de locaties. IBW nummer Y Waterloop Gemeente mschrijving Naam Leopoldkanaal Boekhoute In de bocht voor het pompgemaal Leopoldkanaal Watervliet 00m stroomopwaarts Stenenbrug 0 Leopoldkanaal Watervliet Kilometerpaal. 0 Leopoldkanaal Watervliet Mariapolder 0 Leopoldkanaal Sint-Jan-In-Eremo Aan de Zonnebrug 0 Leopoldkanaal Sint- Laureins Kilometerpaal 0. tot stuw 0 Leopoldkanaal Sint- Laureins Kilometerpaal Leopoldkanaal Sint- Laureins Stroomafwaarts de brug Leopoldkanaal Sint- Laureins Vuilpan 0 0 Leopoldkanaal Maldegem Kilometerpaal 0 Leopoldkanaal Moerkerke Kilometerpaal Leopoldkanaal Damme Gasthof sifon 00 Leopoldkanaal Grens Brugge-Damme-Knokke Heist nabij Zelzatebrug Leopoldkanaal Ramskapelle stroomafwaarts zuiveringsstation. Materiaal en methode p het Leopoldkanaal werden de visbestandopnames uitgevoerd door middel van elektrovisserij, visserij en zegennetvisserij. Van op de boot werden verschillende oeverstroken (0 m op de linkeroever en 0 m op de rechteroever per staalnamepunt) afgevist. Het gebruikte toestel was van het type Deka 000. Voor verdere beschrijving van de technische specificaties van de gebruikte apparatuur verwijzen we naar Van Thuyne (). Vanaf Moerkerke tot Ramskapelle, werden, naar analogie met de afvissing van enkel en uitgezet. De visserij gebeurde met schieten met volgende afmetingen: hoogte eerste hoepel, m; lengte. m en een tussenvleugel van. m. Voor een nauwkeurige beschrijving van de afmetingen van de en wordt verwezen naar Van Thuyne ().

6 p twee staalnameplaatsen werd een sleep uitgevoerd. Stroken van 00 m werden aan beide kanten over de gehele breedte afgesloten met afzetnetten. Deze stroken werden dan twee maal afgesleept. In Tabel zijn de specificaties van de uitgevoerde afvissingen weergegeven Tabel : Specificaties van de uitgevoerde afvissingen. IBW nummer Datum Beviste afstand & duur Methode dagen schieten m sleep m R 0m L elektrovisserij van op boot met elektroden m R 0m L dagen elektrovisserij van op boot met elektroden schieten m R 0m L dagen elektrovisserij van op boot met elektroden schieten m R 0m L elektrovisserij van op boot met elektroden m R 0m L dagen elektrovisserij van op boot met elektroden schieten m sleep m R 0m L dagen elektrovisserij van op boot met elektroden schieten m R 0m L dagen elektrovisserij van op boot met elektroden schieten dagen schieten dagen schieten dagen schieten dagen schieten R: Rechteroever; L: Linkeroever p de verschillende locaties werden enkele fysische en chemische metingen uitgevoerd. Zo werden telkens de ph, het zuurstofgehalte ( ), de temperatuur (T), de conductiviteit (Cond) en de stroomsnelheid (m/s) gemeten (zie. resultaten).

7 . Resultaten. Biotoopbeschrijving en fysisch en chemisch onderzoek Tabel : Fysische en chemische metingen (ph, zuurstofconcentratie ( in mg/l), conductiviteit (Cond in µs/cm), en temperatuur (T in C) en biotoopbeschrijving op het moment van de visbestandopname. IBW nummer ph T Cond Biotoopbeschrijving (mg/l) ( C) (µs/cm) natuurlijke oevers, perenboomgaard op oever, weide op andere oever, veel bomen langs het water,. m diepte en cm doorzicht; natuurlijke oevers met matig steile taluds, bodem met modder, tot 0 m breed; natuurlijke, bosrijke oevers en veel landbouw in de buurt. m diep, doorzicht tot 0 cm; zeer bosrijke oevers maar ook landbouw in de buurt,. m diep en doorzicht tot op cm, in nabijheid van Boerenkreek; op oever veel bomen, veel landbouw en weiden rond het afgeviste traject m diep; veel bomen op de oevers, één huis op de oever, geen weiden in de nabije omgeving, enorm veel wind tijdens staalname, m breed; 0... op oevers veel bomen, veel landbouw en enkele huizen in de omgeving. m diep, doorzicht cm; op oevers veel bomen, veel landbouw en weiden in de omgeving,. m diep, doorzicht cm; 0.. Veel bomen op de oever, weinig bebouwing, geen weiden en weinig landbouw; 0... Weinig landbouw in de omgeving, veel bomen langs de oever, geen bebouwing; Weinig bomen op de oevers, geen bebouwing langs het traject maar wel veel weiden; Weinig bomen op de oevers, geen bebouwing langs het traject maar wel veel weiden;

8 . Resultaten van de visbestandopnames Tabel : verzicht van de aangetroffen vissoorten en het totaal aantal soorten (N) op de verschillende locaties (met gevangen door zowel elektrovisserij als visserij, enkel met elektrovisserij, enkel met visserij, met het sleepnet) in het rood zijn de gegevens voor aangegeven. In de laatste kolommen wordt de Index voor Biotische integriteit (IBI) gegeven en de status. De IBI wordt niet berekend voor sleepvangsten. IBW nummer paling brasem kolblei giebel karper blauwbandgrondel vetje winde blankvoorn rietvoorn zeelt snoek D stekelbaars 0D stekelbaars pos baars snoekbaars bot hybride Aantal soorten IBI Status 00 F E F 00 S 0 E E 0 E F F 0 E F F 0 E () 0 E F E 00 S S 0 E F E 0 E F F 0 F E 0 F F 00 F F 000 F F E: F: S: sleep M: matig : onvoldoende M.. (E). (E)... (E). (E).. M. M...

9 Tabel : Morfometrische specificaties van de gemeten en gewogen vissoorten op elke locatie ( gemiddelde totale lengte in cm, gemiddeld gewicht in g; aantal gemeten individuen, aantal gewogen individuen) IBW nummer paling brasem kolblei giebel karper blauwbandgrondel vetje winde blankvoorn sleep sleep ok

10 vervolg Tabel IBW nummer rietvoorn zeelt snoek D stekelbaars pos baars snoekbaars bot hybride sleep sleep

11 Tabel : Effectieve vangst per soort en per locatie uitgedrukt in CPUE ( en sleep in G/00 m en N/00 m; en in G/ uur en N/ uur met G = gewicht in g en N = aantal), in het rood zijn de totalen aangegeven voor (enkel als er met dezelfde methode is gevist). IBW nummer paling brasem kolblei giebel karper blauwbandgrondel vetje winde blankvoorn rietvoorn zeelt snoek D stekelbaars pos baars snoekbaars bot hybride Totaal Totaal in 00 G/dag N/dag G/00 m sleep N/00 m 0 G/00 m N/00 m G/dag N/dag G/00 m N/00 m G/dag N/dag G/00 m N/00 m G/00 m N/00 m G/dag N/dag G/00 m N/00 m G/00 m sleep N/00 m G/dag N/dag G/00 m N/00 m G/dag N/dag G/00 m N/00 m G/dag N/dag G/dag N/dag G/dag N/dag G/dag N/dag

12 Tabel : verzichtstabel van de totale vangsten op het kanaal met per soort: de geviste aantallen (N) met en (F), (E) en totaal (tot), de aantalpercentages (N%), de geviste biomassa (G in g) en de gewichtspercentages (G%). Soort Nf Ne Ns Ntot Gf Ge Gs Gtot N% G% paling..... brasem kolblei giebel karper blauwbandgrondel vetje winde blankvoorn rietvoorn zeelt snoek D stekelbaars pos baars snoekbaars bot hybride Bespreking Het Leopoldkanaal werd in de campagne van 00 over zijn gehele lengte op locaties bemonsterd. In totaal werden over de ganse lengte van het kanaal met verschillende technieken 0 vissen gevangen met een totaal gewicht van ongeveer 0 kg. Er werden vissoorten gevangen waaronder de brakwater soort bot en hybride. Qua aantallen domineren pos en baars en maken samen meer dan 0% uit van de vangsten. Qua biomassa is karper met zijn gewichtspercentage van ongeveer 0% dominant en wordt gevolgd door blankvoorn (.%) en giebel (.%). De roofvisstand op het kanaal bestaat voornamelijk uit grotere baarzen (>0 cm), en in mindere mate snoek en snoekbaars. Het voorkomen van juveniele exemplaren van de meest voorkomende soorten wijst op een natuurlijke rekrutering van deze vissoorten op het kanaal. Van blauwbandgrondel en vetje kon de aanwezigheid op het kanaal worden vastgesteld maar hiervan werden slechts een zeer klein aantal individuen gevangen (< exemplaren over de ganse lengte van het kanaal). De soortendiversiteit varieert van tot soorten met een gemiddelde van. soorten. De CPUE waarden (Catch per Unit Effort) voor de elektrovisserij vangsten variëren tussen. en. g/00 m afgeviste oever met een gemiddelde van 0. g/00 m. p basis van een vangstindeling in kwartielen van de resultaten van eerdere bemonsteringen op kanalen wijzen deze CPUE waarden op goede tot zeer goede vangsten. De oevers zijn vrij natuurlijk voor een kanaal zodat er in vergelijking met andere kanalen goed kan gevist worden. Dit hoeft dus niet noodzakelijk te zeggen dat er een goed visbestand is. De vangsten met de en zijn minder afhankelijk van oeverstructuren. De CPUE waarden voor de vangsten variëren tussen. en 00. g/dag met een gemiddelde van. g/dag. Hier krijgen we dan ook een ander resultaat. In vergelijking met vroegere bemonsterde kanalen variëren deze CPUE waarden tussen kleine en goede vangsten, het gemiddelde wijst eerder op middelmatige vangsten. De index voor Biotische Integriteit werd uitgerekend voor de e en vangsten (00) (Tabel ). Hieruit blijkt dat de status van het kanaal meestal als ontoereikend wordt beoordeeld. Slechts op drie plaatsen bemonsterd met en werd een matige toestand vastgesteld.

13 Het kanaal is, door de aanwezigheid van een stuw te Sint-Laureins, opgedeeld in een oostelijk en westelijk pand. Het oostelijk deel watert af naar de Westerschelde, het westelijk deel naar de Noordzee. In het oostelijk deel vingen we soorten. Baars is er de meest gevangen soort gevolgd door blankvoorn en kolblei. Qua biomassa domineert karper gevolgd door giebel en blankvoorn. In het Westelijk pand vingen we soorten. Hier zijn pos en baars de meest abundante soorten. Qua biomassa domineren paling en blankvoorn. De CPUE waarden in het oostelijke pand zijn zowel voor elektrovisserij, visserij als sleepnetvisserij gelijkaardig aan die van het westelijk pand behalve voor de vier meest westelijke gelegen locaties, waar de CPUE waarden voor de en opmerkelijk hoger zijn. Zowel in het oostelijk deel als in het westelijk deel werd er een sleep uitgevoerd. In het oostelijk deel werd er een biomassa van. kg/ha afgesleept, in het westelijk deel slechts. kg/ha. Deze cijfers benadrukken, net als bij de en ook lage visdensiteiten op het Leopoldkanaal. Tussen Damme en Moerkerke werden nog enkele oeverstroken indicatief bemonsterd met het elektrovisserijapparaat. Hier werden nog een tiental snoeken en een vijftiental windes bovengehaald. Daarnaast ook nog wat giebel, blankvoorn, paling, driedoornige stekelbaars, baars en rietvoorn. In werd het kanaal over zijn gehele lengte op locaties bemonsterd. Er werden toen soorten gevangen en een hybride. Blauwbandgrondel en bot zijn soorten die in niet werden gevangen. Tiendoornige stekelbaars werd dan weer wel gevangen in maar niet in de campagne van 00. Vergelijken we het visbestand met dat in 00 dan stellen we vast dat: - Qua aantallen was kolblei zowel in het oostelijk als in het westelijk pand in dominant. In 00 is het aantal sterk teruggevallen en domineert baars in het oostelijk deel en pos en baars in het westelijk deel. - In was er al sprake van een verpossing van het visbestand in het westelijk deel. Deze verpossing heeft zich kunnen verder zetten. pvallend is terug dezelfde zeer lage vangst van possen zoals in in het oostelijke deel. - Voor de meeste meetpunten zijn de CPUE-waarden (Tabel ) (sterk) verschillend ten opzichte van deze van, duidend op een verschuiving van de vispopulatie. In het oostelijk pand dichtbij de stuw werden in 00 minder of kleinere vis teruggevonden (te Watervliet, Mariapolder (0) en te Sint-Jan-in-Eremo (0)), terwijl er een toename van de vis werd vastgesteld naar Nederland toe. In het westelijk pand werden in 00 van af de stuw ter hoogte van Sint-Laureins merkelijk minder vis waargenomen (lagere CPUE-waarden) en duidelijk meer naar de kust toe (West-Vlaamse gedeelte van het Leopoldkanaal, hogere CPUE-waarden). - In het oostelijk deel zijn de vangstdensiteiten voor de slepen quasi gelijk in en 00 met respectievelijk. kg/ha en. kg/ha. In het westelijk deel is de vangstdensiteit gezakt van maar liefst. kg/ha in naar. kg/ha in 00. Dit is vooral te wijten aan het feit dat hier geen kolblei meer gevangen werd in 00. In werden exemplaren/00 m afgesleept voor een biomassa van kg/00 m. Een laag waterpeil, maar vooral een sterke aanslibbing (dikke, zwarte en anaërobe laag) door bladval van de rijen populieren hebben een negatieve weerslag op de visstand. Een sterke achteruitgang van de visstand heeft zich, zoals in vastgesteld voor het oostelijk pand, nu ook in het ost-vlaamse gedeelte van het westelijk pand doorgetrokken. - De geleidbaarheid van het kanaal is sterk afhankelijk van de neerslag en kan in een jaar zeer sterk fluctueren. In werd te van Boekhoute tot Watervliet nog een conductiviteit van 000 tot 000 µs/cm opgetekend, terwijl in 00 waarden rond de 000 µs/cm worden gemeten. Deze veranderende geleidbaarheid kan ook aan de basis liggen van de verschuiving van de visstand binnen het oostelijk pand. - De visdiversiteiten in het oostelijk deel zijn op van de locaties sterk toegenomen met een gemiddelde toename van. soorten per locatie. - In het westelijk deel van Sint-Laureins wordt een vergelijkbare visdiversiteit waargenomen tot Maldegem. p het West-Vlaamse gedeelte in dit deel wordt in 00 een grotere visdiversiteit vastgesteld met een stijging van gemiddelde van. soorten per locatie.

14 We kunnen besluiten dat de visdensiteiten, ondanks de vrij hoge CPUE waarden voor de elektrovisserij, vrij laag zijn. Dit wordt vooral bevestigd in de CPUE-waarden voor de sleepnetvisserij en de visserij die minder afhankelijk zijn van de oeverstructuren. In vergelijking met valt op dat het aandeel van kolblei in de vissamenstelling sterk is afgenomen. Het visbestand is verschoven maar blijft vrij eenzijdig. Nu zijn het baars en pos die maar liefst 0% van de totaal gevangen aantallen uitmaken.. Zowel in het oostelijk als in het westelijk deel werden in 00 de brakwater soort bot gevangen, deze soort werd in niet gevangen. De in de begin jaren 0 geïntroduceerde exoot blauwbandgrondel heeft in 00 het Leopoldkanaal ook weten te bereiken.. Gebruikte afkortingen en wetenschappelijke benamingen van de aangetroffen vissoorten baars, Perca fluviatilis bot, Platichtys flesus flesus blankvoorn, Rutilus rutilus blauwbandgrondel, Pseudorasbora parva brasem, Abramis brama karper, Cyprinus carpio D stekelbaars, driedoornige stekelbaars, Gasterosteus aculeatus giebel, Carassius auratus gibelio kolblei, Blicca bjoerkna kroeskarper, Carassius carassius paling, Anguilla anguilla pos, Gymnocephalus cernua rietvoorn, Scardinius erythrophthalmus snoek, Esox lucius snoekbaars, Stizostedion lucioperca 0D stekelbaars, tiendoornige stekelbaars, Pungitius pungitius vetje, Leucaspius delineatus winde, Leuciscis idus zeelt, Tinca tinca. Referenties - Van Thuyne, G., Inventarisatie van de aanwezige bevissingsapparatuur op het Instituut voor Bosbouw en Wildbeheer Intern rapport Instituut voor Bosbouw en Wildbeheer, IBW.Wb.V.IR.., p. - Van Thuyne, G., Denayer, B., Samsoen, L. en Belpaire, C., 000. Visbestandsopnames op het Leopoldkanaal, ost-vlaanderen en West-Vlaanderen (). IBW.Wb.V.IR Samsoen, L.& Van Thuyne, G. (00). Het visserijonderzoek in 00. In: Vissen in penbare Waters. De werking van de Provinciale Visserijcommissie van ost-vlaanderen in p. -. 0

15