Visbestandopnames op het kanaal van Beverlo (2005).

Transcriptie

1 Visbestandopnames op het kanaal van Beverlo (005). Gerlinde Van Thuyne, Yves Maes en Jan Breine Instituut voor Bosbouw en Wildbeheer Duboislaan 4 B-560 Hoeilaart-Groenendaal Februari, 006 IBW.Wb.V.R.006.5

2 Gerlinde Van Thuyne, Yves Maes, Jan Breine Instituut voor Bosbouw en Wildbeheer Wetenschappelijke Instelling van de Vlaamse Gemeenschap Duboislaan 4, 560 Groenendaal Wijze van citeren: Van Thuyne, G., Maes, Y. en J. Breine, 006. Visbestandopnames op het kanaal van Beverlo (005). Druk: Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Departement L.I.N. A.A.D. afd. Logistiek-Digitale drukkerij Depotnummer D/006/4/07 Trefwoorden: Kanaal van Beverlo, visbestandopname, waterkwaliteit; Keywords: Canal Beverlo, fish assemblage survey, water quality;

3 Summary We surveyed eight locations in the canal on 5, 6 and 7 October 005. The canal is located in the border region between the provinces Antwerpen and Limburg. It is 4.8 km long and has an average width of 8 km. It is used for recreational boot traffic. The assessed locations are represented in table and the map in annex. Fish assemblage data were obtained by electric fishing using a 5 kw generator (DEKA 7000) with an adjustable output voltage ranging from 00 to 500 V. The pulse frequency is 480 Hz. Electric fishing was carried out from a boat covering both banks over a distance of 50m unless mentioned otherwise in table. In six locations we placed one or two fyke nets for a 48 hours period. Abiotic parameters were recorded. They are ph, oxygen concentration, conductivity, transparency (secchi) and water temperature. These results and a description of the sites are given in table. No aberrations were recorded. Fish data include species, individual total length and weight. Table 4 gives an overview of the collected species. Table 5 represents morphometric information of the species per location and in table 6 we give the catch per unit effort per species and methodology. Table 7 gives an overview of the total catch for each species: total numbers, relative number, biomass and relative biomass. The IBI values for the surveys executed in 999 and 005 are found in table 8. In total we captured 587 specimen representing species: perch, roach, bream, chub, eel, ruffe, rudd, gudgeon, pike, pike perch, ide, tench and pumpkinseed. Perch and roach were collected on all sites. Eel was captured in seven of the eight locations and constitutes 5.8% of the total recorded biomass. Perch constitutes most of the specimen followed by ruffe and rudd. Perch, pike and pike perch are the piscivores we collected good for fifteen percent of the biomass. From the length of the captured individuals we can conclude that most species reproduce in the canal. We caught only one bream specimen and the same applies for gudgeon, ide and tench. In each location we caught an average of 6.5 species. In 999 we collected an average of 5.8 species. But 789 individuals. We calculated the index for the biotic integrity (IBI) for electric and fyke catches respectively. All sites score poorly except one fyke catch with a moderate score. In 999 the same results were obtained except that the moderate site was different. As already mentioned in previous surveys in stagnant water we emphasis on the fact that the IBI is quite severe since the catch results are not considered together. Still it gives an indication of impacts.

4 INHOUD summary. Inleiding. Situering. Materiaal en methode 4. Resultaten 4. Biotoopbeschrijving en fysisch en chemisch onderzoek 4. Resultaten van de visbestandopnames 5. Bespreking 7 6. Gebruikte afkortingen en wetenschappelijke benamingen van de aangetroffen vissoorten 9 7. Referenties 9 Kaartje 0 Foto, overvloedige bladafval in het kanaal

5 . Inleiding Het IBW voerde op 5, 6 en 7 oktober 005 visbestandopnames uit op het kanaal van Beverlo.. Situering Het kanaal van Beverlo slingert door het grensgebied van de provincies Limburg en Antwerpen en steekt daarbij 4 keer de provinciegrens over. De lengte bedraagt 4.8km en de breedte is gemiddeld 8m. Het kanaal loopt door de gemeenten Lommel, Balen en Leopoldsburg. Het kanaal werd gegraven in 854, gelijktijdig met de aanleg van het kanaaltraject van Turnhout naar Schoten, en werd jaar later in gebruik genomen hoofdzakelijk voor het vervoer van militair materieel. Nu is dit kleine kanaal gekend bij de pleziervaart. Door de beperkte scheepvaart zijn de oevers op een aantal plaatsen nog natuurlijk begroeid. Tabel geeft een omschrijving van de staalnameplaatsen, hun locatie is weergegeven op de kaart achteraan als bijlage. Tabel : Situering van de staalnameplaatsen op het kanaal van Beverlo. IBW nummer Lambertcoördinaten X Y Waterloop Gemeente beschrijving Leopoldsburg, zwaaikom Balen, kilometerpaal Balen, brug Balen Zweiling Lommel Balen, Wezel, aan de uitwatering Balen, Veille Montagne Lommel, ter hoogte van uitwatering Lommel, Blauwe Kei. Materiaal en methode Op elke staalnameplaats werden de visbestandopnames uitgevoerd door middel van elektrovisserij en visserij. Van op de boot werden verschillende oeverstroken van 500 m afgevist, 50 m links en 50 m rechts (tenzij anders vermeld in Tabel ). De gebruikte toestellen waren van het type Deka Voor verdere beschrijving van de technische specificaties van de gebruikte apparatuur verwijzen we naar Van Thuyne (996). Daarnaast werden er op 6 van 8 plaatsen en geplaatst. Op punt en kon dit niet door de aanwezigheid van schepen tot tegen de kant. Er werden schieten met volgende afmetingen aangewend: hoogte eerste hoepel, m; lengte 6.4 m en een tussenvleugel van 9.6 m. Voor een nauwkeurige beschrijving van de afmetingen van de en wordt verwezen naar Van Thuyne (996). In Tabel zijn de specificaties van de uitgevoerde afvissingen weergegeven

6 Tabel : Specificaties van de uitgevoerde afvissingen IBW nummer Beviste afstand Datum Methode m ten noorden van de Elektrovisserij van op de boot met zwaaikom en 50m ten westen van de kom schiet schiet in m LO en 50m RO ten noorden van de brug schieten m LO en 50m RO schieten m LO en 50m RO schieten m LO en 00m RO schieten m LO en 50m RO uit in uit in uit in uit in uit Elektrovisserij van op de boot met schieten Elektrovisserij van op de boot met schieten Elektrovisserij van op de boot met schieten Elektrovisserij van op de boot met schieten Elektrovisserij van op de boot met schieten schieten in uit m LO en 50m RO Elektrovisserij van op de boot met m LO en 50m RO Elektrovisserij van op de boot met Met LO = linkeroever en RO = rechteroever Op de verschillende staalnameplaatsen werden enkele fysische en chemische metingen uitgevoerd. (zie 4. resultaten, tabel ). 4. Resultaten 4. Biotoopbeschrijving en fysisch en chemisch onderzoek Tabel : Fysische en chemische metingen: ph, zuurstofconcentratie (O in mg/l), conductiviteit (Cond in µs/cm), temperatuur (T in C), doorzicht (in cm) en de biotoopbeschrijving op het moment van de visbestandopname. IBW nummer T O ph Cond doorzicht Biotoopbeschrijving ( C) (mg/l) (µs/cm) (cm) 05900,4 7, 7, Haven, steile taluds met betonnen wanden, de aanlegsteigers zijn uit hout 05950,7 7,7 7, Oevers met steile taluds en verstevigd met houten damwanden met metalen draad 05900,8 8,7 7,5 700 De LO is verstevigd met beton en de RO met houten paaltjes. Op de LO hangen braam, vogelkers tot in het water, matig steile taluds

7 Vervolg tabel : 05900,9 7,6 7, De oevers zijn min of meer natuurlijk, afgekalfd en matig steile taluds, op de RO komt een rietgordel voor en tijdens de visbestandopname was het wateroppervlak bedekt met bladeren ,6 7,4 707 De linkeroever is vrij natuurlijk met rietbegroeiing en waterplanten, de rechteroever is begroeid met netels en deels verstevigd met houten damwanden, houten paaltjes en gaas, matig steile taluds , 9,4 7, Oude haven, de RO is afgezet met beton, de LO is gedeeltelijk met beton en houten damwanden, waarop begroeiing staat, verstevigd ,6 7,9 7, De oevers zijn verstevigd met houten damwanden en houten paaltjes maar aan beide zijden komen ook rietgordels voor echter niet tot in het water , 8, 7, De oevers zijn verstevigd met houten paaltjes de oever is soms afgekalfd achter de paaltjes, op de rechteroever liggen boten, omgeven door bos 4. Resultaten van de visbestandopnames Tabel 4: Overzicht van de aangetroffen vissoorten en het totaal aantal soorten (N) op de verschillende locaties. De resultaten bekomen tijdens vorige campagnes zijn weergegeven in een ander kleur (met X gevangen door zowel elektrovisserij als visserij, enkel met elektrovisserij, enkel met visserij.) In 999 viste men op de plaatsen tem enkel. IBW nummer vis methode baars blankvoorn brasem br.am. dwergmeerval karper kopvoorn paling pos rietvoorn riviergrondel snoek snoekbaars winde zeelt zonnebaars N EF EF EF EF EF EF EF E EF E E f E E E E E X X 6 X X X 9 X 4 X X X X X X X X X X 7 0 9

8 Tabel 5: Morfometrische specificaties van de gemeten en gewogen vissoorten op elke locatie ( gemiddelde totale lengte in cm, gemiddeld gewicht in g; aantal gemeten individuen, aantal gewogen individuen). IBW nummer baars blankvoorn brasem kopvoorn paling pos rietvoorn

9 Vervolg Tabel 5: IBW nummer riviergrondel snoek snoekbaars winde zeelt zonnebaars

10 Tabel 6: Effectieve vangst per soort en per staalnameplaats uitgedrukt in CPUE ( in G/00 m en N/00 m; en in G//4 uur en N//4 uur met G = gewicht in g en N = aantal) IBW nummer methode baars blankvoorn brasem kopvoorn paling pos G/00m N/00m G/4h N/4h G/00m N/00m G/4h N/4h G/00m N/00m G/4h N/4h G/00m N/00m G/4h N/4h G/00m N/00m G/4h N/4h G/00m N/00m G/4h N/4h G/00m N/00m G/00m N/00m rietvoorn riviergrondel snoek snoekbaars winde zeelt zonneaars Totaal Totaal in 999 6

11 Tabel 7: Overzichtstabel van de totale vangsten in de met per soort: de geviste aantallen (N), de aantalpercentages (N%), de geviste biomassa (G in g) en de gewichtspercentages (G%). Soort N N% G in g G% baars blankvoorn brasem kopvoorn paling pos rietvoorn riviergrondel snoek snoekbaars winde zeelt zonnebaars som Tabel 8: Overzicht van de IBI waarden en hun appreciatie voor de periodes 005 en 999 met onderscheid naargelang de vismethode (F: vangst; E: e vangst) 5. Bespreking IBW nummer 005 (E) 005 (F) 999 (E) 999 (F) IBI beoordeling IBI beoordeling IBI beoordeling IBI beoordeling matig matig Het kanaal van Beverlo werd in 005 over zijn gehele lengte op 8 plaatsen bemonsterd. De locaties werden afgevist, met en of door een combinatie van deze twee technieken (zie Tabel ). Op punt en konden geen en geplaatst worden want op deze locaties zouden de en de scheepvaart kunnen hinderen. Zoals in voorgaande campagne werd hier dus opnieuw enkel gevist. Over een afstand van 4.8 km werd er in totaal 740 m afgevist en werden er en geplaatst. Er werden 587 vissen gevangen met een totaal gewicht van ongeveer 09 kg, verdeeld over soorten nl. baars, blankvoorn, brasem, kopvoorn, paling, pos, rietvoorn, riviergrondel, snoek, snoekbaars, winde, zeelt en zonnebaars. De meest verspreide soorten zijn baars en blankvoorn, die we op elke plaats terugvinden, gevolgd door paling die op 7 van de 8 plaatsen voorkomt. Kijken we naar de verhouding van de gevangen biomassa zien we dat paling, met een gewichtspercentage van 5.8% het grootste aandeel vertegenwoordigt, baars volgt hier met 5.%. Baars is naar aantallen toe de meest gevangen soort (9.8%), gevolgd door pos (6.%) en rietvoorn (5.5%). De roofvisstand op het kanaal bestaat voornamelijk uit grotere baarzen (>0 cm), snoek en snoekbaars. Samen maken zij ongeveer 5% uit van de gevangen biomassa. Het voorkomen van juveniele exemplaren van de meest voorkomende soorten wijst op een natuurlijke rekrutering van deze vissoorten op het kanaal. 7

12 Van brasem, riviergrondel, winde en zeelt kon de aanwezigheid op het kanaal worden vastgesteld maar hiervan werd telkens slechts exemplaar gevangen. De winde die werd gevangen betrof een goudwinde. De soortendiversiteit varieert van tot 0 soorten met een gemiddelde van 6.5 soorten/locatie. De CPUE waarden (Catch per Unit Effort) voor de elektrovisserij vangsten variëren tussen 55. g/00 m afgeviste oever en g/00 m met een gemiddelde van 767. g/00 m. Op basis van een vangstindeling in kwartielen van de resultaten van eerdere bemonsteringen op kanalen wijzen deze CPUE waarden op kleine tot zeer goede vangsten met een gemiddelde dat wijst op een goede vangst. Elektrisch werd de meeste vis gevangen te Lommel aan de Blauwe Kei, waar het Kanaal van Beverlo aansluit op het Kanaal van Bocholt naar Herentals. Het minst werd gevangen aan de Vielle Montagne, aan de oude haven, de oevers zijn hier dan ook praktisch volledig verstevigd (aanlegkade) met beton zodat vissen praktisch onmogelijk was. Tijdens deze campagne waren de omstandigheden voor het vissen niet optimaal daar er vooral op de locaties gelegen tussen Balen, Kilometerpaal en Lommel veel bladeren op het wateroppervlak lagen waardoor de zichtbaarheid beperkt was (zie Foto als bijlage). In de jachthaven, op punt 05900, lagen dan weer veel boten aangemeerd en bijgevolg was het ook daar moeilijk vissen. We vingen er, t.o.v. 999, minder soorten en ongeveer de helft van de aantallen blankvoorn en baars. De vangsten met de en zijn minder afhankelijk van oeverstructuren en van de zichtbaarheid. De CPUE waarden voor de vangsten variëren tussen 860.g/dag en 588. g/dag met een gemiddelde van 40. g/dag.. In vergelijking met vroegere bemonsterde kanalen variëren deze CPUE waarden tussen middelmatige en goede vangsten, het gemiddelde wijst op een goede vangst. Met de en werd het meeste vis gevangen op de locatie gelegen te Balen aan kilometerpaal. Het was hier vooral paling die verantwoordelijk was voor deze grootste vangst. Ook bij de andere locaties met vrij hoge vangsten zien we dat het vooral paling is die verantwoordelijk is voor deze vangstgewichten. De vangst aan de Vielle Montagne is één van de hoogste aangetroffen op het kanaal (4849, g/dag) en wijst er op dat het feit dat er zeer weinig kon gevangen worden eerder te wijten was aan de oeverstructuur dan aan het feit dat er weinig vis zou zitten. Bij de CPUE waarden bekijkt men enkel de visdensiteiten en niet naar de samenstelling van de vispopulatie, de visindex of index voor Biotische integriteit houdt hier wel rekening mee. De IBI werd dan ook uitgerekend voor de e en vangsten (005) (Tabel 8). Hieruit blijkt dat de status van het kanaal net zoals in 999 is. Hier worden geen grote verschillen waargenomen naargelang de vismethode. De IBI voor de stilstaande waters, inclusief kanalen, moet echter met de nodige voorzichtigheid worden benaderd. Een verder verfijning zal resulteren in adequatere resultaten. Toch houden we eraan om de IBI scores te geven daar ze een indicatie geven van verstoring (eenzijdige vissamenstelling), maar zijn misschien iets te streng. Op het Kanaal van Beverlo wordt er regelmatig vis uitgezet. Zo werden er in 00, 00 snoeken uitgezet en 00 kg winde; in 00, 75 kg winde, 50 kg kroeskarper, 54 kg zeelt, kg snoek, kg baars en 0 kg rietvoorn. In 00 werd er 00 kg blankvoorn, kg glasaal, 50 kg riviergrondel, 0 kg zeelt, 0.8 kg paling,.5 kg baars, 6 kg giebel, kg rietvoorn en 0. kg karper uitgezet en in 004, 08.8 kg rietvoorn, 0 kg riviergrondel en 5 kg winde. Tenslotte werden in mei 005 nog 57 vijfweekse snoekjes uitgezet en in november, na onze bemonsteringen, 4.9 kg zeelt, 0.4 kg paling en 65.6 kg rietvoorn (Bron: Denayer Bart, Databank Visuitzettingen Limburg). Van de uitgezette soorten riviergrondel, winde en zeelt kon in onze campagne slechts één exemplaar gevangen worden. Van kroeskarper, karper en giebel werd in deze campagne geen enkel exemplaar teruggevangen. In 999 werd het kanaal over zijn gehele lengte op 0 locaties bemonsterd. Vergelijken we de visstand van 999 met die van 005 dan stellen we vast dat: - in 999, 5 soorten werden gevangen. Soorten die in 999 werden gevangen maar niet in 005 zijn: bruine Amerikaanse dwergmeerval en karper. Wel is het zo dat van elke van deze soorten in 999 slechts exemplaar werd gevangen. Tijdens onderhavige campagne vingen we wel geen karper maar we zagen wel een grote dode karper drijven in het kanaal wat er op wijst dat hij er wel zit - - in 999 vingen we kopvoorn, van deze soort werden nu, op dezelfde locatie (Lommel, aan de Blauwe Kei), exemplaren gevangen waaronder enkele juvenielen wat wijst op een natuurlijke rekrutering. Gezien deze soort enkel hier voorkomt, op de kruising met het Kanaal van Bocholt- Herentals en gezien deze soort op twee nabij gelegen locaties werden gevangen in een campagne van 8

13 00 op dit laatst genoemde kanaal (Van Thuyne, 00) zijn deze individuen dan ook vermoedelijk afkomstig van het kanaal Bocholt-Herentals. De exemplaren die voorkomen op dit kanaal zijn vermoedelijk afkomstig van de Grensmaas, waar kopvoorn een veel voorkomende soort is. - zowel in 999 als in 005 is baars qua aantallen dominant op het kanaal. In 999 was qua biomassa, blankvoorn dominant, gevolgd door paling en baars (resp. 9.9%,.5% en.%). In 005 zien we dat paling qua biomassa het grootste aandeel vertegenwoordigt (5,8%), gevolgd door baars (5.%) en blankvoorn (8,9%) (zie eerder). Er zijn dus wel enkele kleine verschuivingen maar grosso modo zijn het dezelfde vissoorten die het kanaal domineren. - Indien we de vangstdensiteiten vergelijken voor de locaties die zowel en 999 als in 005 werden afgevist zien we een afname op 6 locaties en een toename op locaties (zie Tabel 6). Maar zoals eerder vermeld kon de elektrovisserij niet optimaal worden uitgevoerd tussen Leopoldsburg en Lommel. - De gemiddelde CPUE-waarde voor elektrovisserij bedroeg in 99.kg/00m en varieerde toen van ongeveer 0.5kg/00m tot 4.8kg/ 00m. Nu is de gemiddelde waarde 0.8kg/00m en varieert deze van 0.06kg/00m en.9kg/00m. Zoals in 99 is nu de maximumwaarde opnieuw aan de Blauwe Kei te vinden (punt ) - Voor de visserij bedroeg de gemiddelde waarde in 999,.6 kg/dag en varieerde de waarde in tussen 0.5 kg/dag en 4.4 kg/dag. In 005 is de gemiddelde CPUE.4 kg/dag (min 0.9 kg/dag, max. 5.4 kg/dag). De vangsten zijn dus in 005 gemiddeld iets hoger dan in 999. Er kan worden besloten dat er sinds 999 weinig veranderingen waargenomen worden. Het zijn nog steeds dezelfde soorten die het Kanaal van Beverlo domineren en de grootte orde van de vangsten zijn min of meer gelijk gebleven. Naar visdensiteiten toe worden er gemiddeld goede vangsten gehaald. De IBI wijst dan weer voornamelijk op een e kwaliteit. De visstand is dan ook vrij eenzijdig, vissoorten waarbij enkele soorten domineren. De verhouding roofvis niet-roofvis is niet goed. 6. Gebruikte afkortingen en wetenschappelijke benamingen van de aangetroffen vissoorten Baars Blankvoorn Brasem bruine Amerikaanse dwergmeerval Karper Kopvoorn Paling Pos Rietvoorn Riviergrondel Snoekbaars Snoek Winde Zeelt Zonnebaars Perca fluviatilis Rutilus rutilus Abramis brama Ameiurus nebulosus Cyprinus carpio Leuciscus cephalus Anguilla anguilla Gymnocephalus cernuus Scardinius erythrophthalmus Gobio gobio Stizostedion lucioperca Esox lucius Leuciscus idus Tinca tinca Lepomis gibbosus 7. Referenties Van Thuyne, G., 996 Inventarisatie van de aanwezige bevissingsapparatuur op het Instituut voor Bosbouw en Wildbeheer Intern rapport Instituut voor Bosbouw en Wildbeheer, IBW.Wb.V.IR.96.8, 9 pp. Van Thuyne, G., Belpaire, C. en Beyens, J. Visbestandsopnames op het Kanaal van Beverlo, Limburg en Antwerpen (999). IBW.Wb.V.IR Van Thuyne, G, 00 Visbestanden op het Kanaal van Bocholt naar Herentals (00) IBW Wb.V.IR

14 0

15 Foto : Overvloedige bladval op enkele locaties op het Kanaal van Beverlo belemmerde het zicht bij de elektrovisserij (locatie te Lommel).