Visbestandopnames op de Zwalm en zijbeken 2012-Bemonsteringsverslag

Transcriptie

1 Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek-Duboislaan 14 B-1560 Groenendaal- Visbestandopnames op de Zwalm en zijbeken De Zwalm Gerlinde Van Thuyne en Isabel Lambeens INBO.IR

2 De Zwalm en zijbeken Van de beken gelegen in het Bekken van de Bovenschelde bevisten we de Zwalm en enkele van haar zijbeken op 14, 15 en 16 mei De Zwalm en zijn zijlopen, de Verrebeek, de Molenbeek,Sassegembeek,Slijpkotbeek, Trapmijnsbeek, Molenbeek en Perlinkbeek De Zwalm en zijbeken behoren tot het Zwalmbekken, een deelbekken van het Bovenscheldebekken. De Zwalm ontspringt in de bossen van Flobecq. Als de Dorenbosbeek stroomt ze doorheen Opbrakel en Brakel. Na samenvloeiing met de Molenbeek wordt zij Zwalmbeek genoemd en loopt doorheen Michelbeke, Rozebeke, Roborst, Munkzwalm, Zwalm om op het grondgebied van Nederzwalm uit te monden in de Schelde. Het hydrografisch bekken van de Zwalm omvat een groot gedeelte van de fusiegemeenten Brakel, Zottegem, Zwalm en Horebeke. Zijbeken die werden bemonsterd zijn: de Verrebeek, de Molenbeek, de Slijpkotbeek, de Trapmijnsbeek, de Molenbeek, de Sassegembeek, Perlinkbeek of Peerdestokbeek 1 Ligging van de staalnameplaatsen Tabel 1: Situering van de staalnameplaatsen Nummer X Y Naam Gemeente Omschrijving ZWALMBEEK Brakel ZWALMBEEK Zwalm aan de Boembekemolen VERREBEEK Brakel Verrebeke MOLENBEEK Brakel Boekkouter SASSEGEMBEEK Brakel Pullem SLIJPKOTBEEK Brakel Haaiershoek TRAPMIJNSBEEK Zottegem aan de oude molen ZWALMBEEK Zwalm aan de Zwalmmolen ZWALMBEEK Zwalm aan de Terbiestmolen ZWALMBEEK Zwalm aan de monding in de Schelde MOLENBEEK Zottegem Blarenhoek PERLINKBEEK Zwalm Kouwenberg PERLINKBEEK Zwalm weg Nederzwalm-Sint Denijs Boekel 2 Visbestandopanems op de Zwalmbeek en zijbeken 2012-

3 Figuur 1: Ligging van de meetplaatsen op de Zwalm en zijbeken bemonsterd in Specificaties van de uitgevoerde afvissingen Tabel 2: Specificaties van de uitgevoerde afvissingen Nummer Datum Beviste afstand Methode m SO en 50m SA weg m SA stuw elektrovisserij wadend met 2 elektroden m m SO en 50m SA weg m m SO weg m SA weg m SA molenkom molenkom (25 m) m SA molen elektrovisserij wadend met 2 elektroden m LO en 100m RO elektrovisserij van op de boot met twee elektroden m SO en 50m SA brug m SO en 50m SA weg m SO en 50m SA weg elektrovisserij wadend met 2 elektroden + elektrovisserij wadend met 2 elektroden Met SO= stroomopwaarts en SA= stroomafwaarts, RO: rechteroever en LO: linkeroever 3 Visbestandopanems op de Zwalmbeek en zijbeken 2012

4 3 Fysische en chemische metingen en biotoopbeschrijving Tabel 3: Fysische en chemische metingen: zuurgraad of ph, zuurstofconcentratie (O 2 in mg/l), temperatuur (T in C), conductiviteit (Cond in µs/cm), stroomsnelheid (v in m/s),, turbiditeit (Turb in NTU) en de biotoopbeschrijving op het moment van de visbestandopname Nummer ph O 2 T Cond v Turb Biotoopbeschrijving ,27 10,08 10, ,29 19,1 gedeeltelijk verstevigde oevers met matig steile taluds, natuurlijke schuilplaatsen en pool-riffle patroon matig aanwezig, 3 bochten in het traject, bodem van zand en grint, draadalgen aanwezig, doorzicht tot bodem, gem. 0,70 cm diep en 0,54 m tot 3 m breed ,14 12, ,32 18,7 Kunstmatige oevers uit o.a. houten palen, schanskorven, stenen, met steile taluds, zwakke pool-riffle structuur, natuurlijke schuilplaatsen weinig aanwezig, bodem van zand en stenen, draadalgen aanwezig, gelegen in bosgebied, gem. 0,65 m diep en 4,05 m breed, molen en verval vormen een knelpunt ,8 11,13 9, , natuurlijke oevers met steile taluds, goede meanderende en pool-riffle structuur, omgeven door weiden en een bosje, zandbodem, doorzicht tot bodem, gem, 0,34 cm diep en max 1m breed ,07 10, ,25 16 oevers gedeeltelijk verstevigd met steile taluds, matige aanwezigheid van natuurlijke schuilplaatsen, pool-riffle patroon en meanderde structuur zwak aanwezig, langs beide oevers weiden, bodem van zand en stenen, waterplanten aanwezig, 4 buizen in traject aanwezig, doorzicht tot op de bodem, gem. 0,25m diep en 1,28 m breed ,37 10,02 12, ,21 21,2 natuurlijke oevers met steile taluds, oevers dichtbegroeid met bramen, natuurlijke schuilplaatsen veel aanwezig, goede meandering en pool-riffle patroon, langs beide oevers weiden, bodem van zand en stenen, doorzicht tot bodem, gem. 0,50 m diep en 0,55 m breed ,07 9,79 13, , natuurlijke oevers met steile taluds, weinig natuurlijke schuilplaatsen, meandert zwak, poolriffle structuur zwak aanwezig, zandbodem met stenen, gem. 0,45 m diep en 1,20 m breed, doorzicht tot bodem ,93 9,9 10, ,37 11,8 oevers zijn natuurlijk met steile taluds, meandert goed, matige pool-riffle structuur, weinig natuurlijke schuilplaatsen aanwezig, gelegen in weidegebied met aan de LO een parking, bodemwaterplanten aanwezig o.a. sterrekroos, zandige bodem met stenen, doorzicht tot op 4 Visbestandopanems op de Zwalmbeek en zijbeken 2012-

5 bodem, gem. 0,25 m diep en 1,30 m breed , ,3 13,7 oevers deels verstevigd met matig steile taluds, natuurlijke schuilplaatsen zijn matig aanwezig, 1 stroomversnelling, poelen en bochten afwezig in het traject, zandige bodem met stenen, verval vormt knelpunt, gem. 0,72 m diep en 5,70 m breed, laag waterpeil ,41 12, ,31 49,1 natuurlijke oevers met zeer steile taluds, natuurlijke schuilplaatsen matig aanwezig, geen poelen of stroomversnellingen, wel 1 bocht in het traject, zandige bodem met stenen, molen vormt knelpunt, sterrekroos en draadalgen aanwezig, waterloop is 6 m breed en gem. 0,80 m diep, doorzicht tot 0,80 m ,84 6,3 14, ,76 natuurlijke oevers met steile taluds, zandige bodem, poelen en bochten afwezig in traject, wel 1 stroomversnelling, boomgaard en bosje langs beide oevers, de waterloop is 8,70 m breed, doorzicht tot 0,53 m ,89 8,1 15, ,29 0,7 oevers natuurlijk met steile hellingen, zandige bodem, weides met paarden langs beide oevers en een bos SA de weg aan de LO, zwakke meandering, poelen afwezig, wel enkele stroomversnellingen in het traject door vistrap SA de weg, doorzicht tot op de bodem, gem. 0,70 m diep en 1,85 m breed ,18 8,9 13, ,13 0,725 natuurlijke oevers met steile taluds, gelegen in weidegebied en een akker stroomafwaarts aan de LO, meandert goed en pool-riffle structuur is aanwezig, veel natuurlijke schuilplaatsen, zandbodem met stenen, doorzicht tot bodem, gem. diepte 0,73 m en 1,80 m breed ,01 6,0 12, ,09 0,5 gedeeltelijk verstevigde oevers met steile taluds, weinig natuurlijke schuilplaatsen aanwezig, geen bochten, pool-riffle structuur aanwezig, zandige bodem met stenen, gelegen in landbouw- en weidegebied, de waterloop is gem. 0,65 m diep en 2,50 m breed, doorzicht tot op de bodem. 5 Visbestandopanems op de Zwalmbeek en zijbeken 2012-

6 4 Visbestandgegevens Tabel 4: Overzicht van de aangetroffen vissoorten en het totaal aantal soorten (N) op de verschillende locaties, de resultaten van de campagne in 2009 en 2005 zijn weergegeven in een ander kleur D stekelbaars baars beekprik bermpje bittervoorn blankvoorn blauwbandgrondel donderpad sp ZWALMBEEK ZWALMBEEK * * * * * * 6 * * * * * 5 * * * * * * VERREBEEK MOLENBEEK SASSEGEMBEEK SLIJPKOTBEEK TRAPMIJNSBEEK * * * 3 * * * ZWALMBEEK * * * 3 * * * * * 5 * * * * * * ZWALMBEEK * * * * * * 6 * * * * * 5 * * * * * ZWALMBEEK * * * 3 * * * 3 * (*) (*) MOLENBEEK * * * PERLINKBEEK * * * PERLINKBEEK () deze soorten werden opgemerkt maar konden niet gevangen worden giebel karper kopvoorn paling regenboogforel rietvoorn riviergrondel snoek winde zeelt vetje Totaal

7 Tabel 5: Effectieve vangst per soort en per staalnameplaats in 2012 uitgedrukt in CPUE (elektrisch in G/100 m en N/100 m met G = gewicht in g en N = aantal) Nummer driedoorngie stekelbaars baars beekprik bermpje blankvoorn G/100m N/100m G/100m 733,1 271,8 0,7 87,4 1987,1 1044,8 4124,9 N/100m G/100m 9 21,9 30,9 N/100m G/100m 50,2 139,2 189,4 N/100m G/100m 9, ,6 N/100m G/100m 0 N/100m G/100m 853,4 12,4 176,6 1042,4 N/100m G/100m 48,5 101,1 3523,9 3673,5 N/100m G/100m 7,4 6,8 177,6 1047,6 265,9 1,1 1506,4 N/100m G/100m oever 119,9 0, ,8 N/100m oever G/100m 238, ,6 632,1 N/100m G/100m 193,9 365,6 23,5 583 N/100m G/100m 257,5 105,2 362,7 N/100m blauwbandgrondel donderpad giebel kopvoorn paling riviergrondel vetje Totaal

8 Figuur 2 : Aantalsverhoudingen van de visvangsten op de Zwalm in 2012 Figuur 3: Biomassaverhouding van de visvangsten op de Zwalm in Visbestandopanems op de Zwalmbeek en zijbeken 2012-

9 Tabel 6 : Overzicht van de visindexwaarden (in EQR) en hun appreciatie voor de periodes 2005 en 2009 Nummer Waterloop ZWALMBEEK ZWALMBEEK VERREBEEK MOLENBEEK SASSEGEMBEEK SLIJPKOTBEEK TRAPMIJNSBEEK ZWALMBEEK ZWALMBEEK ZWALMBEEK MOLENBEEK PERLINKBEEK PERLINKBEEK EQR Appreciatie EQR Appreciatie EQR Appreciatie 0,2 slecht 0,2 slecht 0,23 ontoereikend 0,38 ontoereikend 0,43 matig 0,38 ontoereikend 0,2 slecht 0,2 slecht 0,2 slecht 0,23 ontoereikend 0 slecht 0,23 ontoereikend 0,2 slecht 0 slecht 0,2 slecht 0 slecht 0,2 slecht 0,23 ontoereikend 0,32 ontoereikend 0,38 ontoereikend 0,23 ontoereikend 0,38 ontoereikend 0,6 matig 0,6 matig 0,5 matig 0,53 matig 0,58 matig 0,48 matig 0,4 ontoereikend 0,2 slecht 0,35 ontoereikend 0,38 ontoereikend 0,41 matig 0,41 matig 0,5 matig 0,46 matig 0,2 slecht 0,2 slecht 0,2 slecht 9 Visbestandopanems op de Zwalmbeek en zijbeken 2012-

10 5 Bespreking Op de vijf bemonsterde locaties op de Zwalm vingen we in totaal 10 soorten nl. driedoornige stekelbaars, baars, bermpje, blankvoorn, blauwbandgrondel, giebel, kopvoorn, paling, riviergrondel en vetje. Met een aantalpercentage van 49% is riviergrondel de meest gevangen soort gevolgd door driedoornige stekelbaars met 46%. Blankvoorn is nog goed voor ongeveer 3%. De overige soorten maken elk minder dan 1% van de vangstaantallen uit. Qua biomassa is eveneens riviergrondel dominant (gewichtspercentage van 42%) gevolgd door kopvoorn (28%). Van kopvoorn werd eigenlijk maar 1 exemplaar gevangen van om en bij de 1 kg. In totaal werden er 621 vissen gevangen, goed voor 7 kg. De soortendiversiteit/locatie is laag en varieert tussen 1 en 6 soorten met een gemiddelde van 3,8. De Zwalmbeek werd reeds in eerdere campagnes bemonsterd. De resultaten en een vergelijking tussen de campagnes van 2005 en 2009 is weergegeven in Van Thuyne en Breine, Die van de eerdere campagnes vindt men terug in Van Thuyne et al., Visbestanden en soortendiversiteit doorheen de jaren op de Zwalm zijn laag. Wanneer we kijken naar de visindexen van de laatste jaren dan zien we dat deze vooral ontoereikend of matig scoren. Op de locatie aan de Terbiestmolen worden de hoogste index waarden gevonden. Op de Verrebeek worden, net als de twee vorige campagnes, de beschermde beekprik en donderpad gevangen. Ondanks de aanwezigheid van de beschermde soorten scoort de Verrebeek sinds 1996 een slechte kwaliteit, de vangsten zijn dan ook zeer laag (er werden slechts 10 vissen gevangen). In de campagne van 2012 vingen we op de Molenbeek in Boekkouter, net zoals in 2005, driedoornige stekelbaars en donderpad. In 2009 vingen we niets. De index scoort een slechte kwaliteit. In 2002 werd hier ook nog beekprik gevangen (Van Thuyne en Breine, 2010). Op de Sassegembeek vingen we in onze campagne 4 beekprikken en 150 donderpadden. In 2009 slechts 1 rivierdonderpad. In 2005, rivierdonderpad en beekprik. Ze scoort hiermee toch nog een slechte kwaliteit Op deze locatie. De Sassegembeek werd in het kader van een vervuiling en de plaatsing van verschillende IBA s (Individuele Behandelingseenheid voor Afvalwater) in 2006, 2007 en 2008 bemonsteringen uitgevoerd op deze beek op twee locaties meer stroomopwaarts gelegen dan onze locatie. Zij stelden de aanwezigheid vast van beekforel, rivierdonderpad en beekprik in lage densiteiten (Dillen, A en De Winter, A., 2008). Op de Slijpotbeek vingen we niets. In 2009 en 2005 vingen we hier driedoornige stekelbaars de index blijft slecht scoren. Op de Trapmijnsbeek vingen we in 2012 talrijke driedoornige stekelbaars, één blankvoorn en een tiental riviergrondels. In 2009 vingen we hier eveneens talrijke driedoornige stekelbaars, 2 blauwbandgrondels maar wel een 100-tal riviergrondels. De EQR behoudt zijn ontoereikende status. De Molenbeek in Velzeke herbergt driedoornige stekelbaars, riviergrondel en paling. In 2005 en 2009 vingen we riviergrondel en driedoornige stekelbaars. In 2005 scoort ze echter een matige kwaliteit, in 2009 en 2012 een ontoereikende kwaliteit. De riviergrondelvangsten in 2005 lagen dan ook een stuk hoger. Op de Perlinkbeek (2 locaties) vingen we driedoornige stekelbaars bermpje en giebel. De meest stroomopwaartse locatie ligt in de Huetzonatie upstream en scoort een matige kwaliteit. De meer stroomafwaartse locatie scoort, een slechte kwaliteit, dit punt ligt in de barbeelzone. In de barbeelzone krijgen locaties waar slechts 2 soorten worden gevangen de waardebeoordeling slecht. 10 Visbestandopanems op de Zwalmbeek en zijbeken 2012-

11 In het algemeen kunnen we van de bemonsterde zijbeken stellen dat zij eveneens een visbestand bevatten dat laag is in soortendiversiteit (wat enigszins wel normaal is voor beken in de upstream zone) en in (soms zeer) lage densiteiten. Ten opzichte van vorige campagnes is het visbestand anno 2009 niet veel veranderd. 6 Referenties Dillen, A. en A. De Winter (2008). Opvolging van het visbestand en de waterkwaliteit in de Sassegembeek na de inwerkingstelling van individuele behandelingseenheden voor afvalwater te Vloesberg. Gezamenlijk rapport Agentschap voor Natuur en Bos (ANB cel beleidsuitvoering) en Vlaamse Milieumaatschappij (VMM Afdeling Rapportering Water). 15 pp Van Thuyne, G.; Samsoen, L.; Breine, J. (2005). Visbestandopnames op de zwalm en zijbeken (2005). Rapporten van het instituut voor bosbouw en wildbeheer - sectie visserij, 2005(148). Instituut voor Bosbouw en Wildbeheer: Groenendaal : Belgium. 13 pp. Van Thuyne, G.; Breine, J. (2010). Visbestandopnames in Vlaamse beken en rivieren in het kader van het Meetnet Zoetwatervis Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, 2010(42). INBO: Brussel. 196 pp. 7 Dankwoord Met dank aan Danny Bombaerts, Jean Pierre Croonen, Marc Dewit, Franky Dens, Thomas Van Dessel, Alain Vanderkelen, Jikke Janssens, Yves Maes, Linde Galle en Adinda De Bruyn voor de uitvoering van de bemonsteringen en/of de bijdrage aan de gegevensverwerking voor dit rapport. 11 Visbestandopanems op de Zwalmbeek en zijbeken 2012-